|
2000
|
|
|
1975 urteen inguruan ugariak izan ziren Zeruko Argia, Anaitasuna, Ibaizabal eta Pott aldizkarietan eginiko kolaborazio periodistikoak, beti ere
|
euskara
eta euskal literaturaren edo zinearen inguruko gaiak ardatz zituela. 1980an eman zituen ezagutzera lehen literatur sorkuntzak sariketa literarioen bitartez:
|
|
2003
|
|
|
Askotariko gaiak eta alderdiak darabiltza
|
euskara
eta euskal literaturaren ardatzean: a) euskal hizkuntza eta honen egoerari buruzko gogoetak:
|
|
|
1.8
|
Euskara
eta euskal literaturgintza
|
|
|
Arantzazuko Batzarraren osteko urte batzuetan Arantzazura udetan euskara ikasten etortzen ziren amerikar ikasleen euskarairakasle ere izan zen, Jon Bilbaoren eskariz, izan ere haiei ingelesez irakatsi beharra zegoen, eta gutxi ziren orduan hortarako gai zirenak.25 Aldi berean, esan behar da, Ameriketatik Euskal Herrira Jon Bilbaoren bitartez zetozen askok Oskillasoren etxea izan zutela aterbe. Amerikar euskalzaleen Arantzazuko udako ikastaro horietariko baten ezagutuko du Rudolf P. G. de Rijk hizkuntzala25 Udako
|
Euskara
eta euskal kultura ikastarook Reno-ko Unibertsitateko Euskal Ikaskuntzen Katedrak eraturik martxan jarri ziren 1967(?) inguruan Ustaritzgo Udako Unibertsitatearen barruan, eta handik urte bira Ustaritzen eta Arantzazun. Arantzazun 1969an egin zen ikastaroa, adibidez, uztailaren 8tik abuztuaren 4ra luzatu zen, eta berean Jose Basterretxea eta Jon Oñatibia izan ziren euskara maila oinarrizkoan irakasten zutenak.
|
|
|
Iparraldeko
|
euskera
eta euskal idazleak. Guztiok dakigunez, Eskual Herrian 4 euskalki bereizten zituan L.L. Bonapartek:
|
|
|
Liburu honetan, bai hasierako atalean, bai liburu osoan, idazlearen bizitzako ardatz bien ganeko irakurgaiak aurkituko ditu irakurleak:
|
euskera
eta euskal literatura alde batetik, eta Eleiza eta fedea bestetik. Biak lotu lotu eginta doaz beraren bizitzan eta guztiz izan ditu garrantzitsuak, eta ditu orain be, bizitzako joanetorrian.
|
|
|
zehaztasuna eta gozotasuna, haren eskolen ezaugarriak. Ikasleen zirikatzaile eta eragilea, eta ekin handikoa izan dan aldetik, ostean etorri diran askogan sustraitu dau
|
euskera
eta euskal literatura zaletasuna.
|
|
|
" Txinparta" antzerki taldea be hor ebilen, lan errazen bidez Bilbon eta Bizkaian euskerea zabaltzen. Dantza talde batzuetan
|
euskerea
eta euskal kulturea indar barria hartzen joaizan. Bertsolariak be plazetara eta uri handietako teatroetara urteten hasi ziran, Euskaltzaindiaren babespean, Alfonso Irigoien gai jartzaile zala.
|
|
|
Martin Olazar eta Julián Olazabalaga. Euron izenak ez neukez isildu gura, gerora be
|
euskerearen
eta euskal gaien munduan hainbeste egindako abade langile bion izenak.
|
|
2005
|
|
|
Bergarako UNED en fonetika irakasten jardun zuen. 1975etik Zeruko Argia, Anaitasuna, Ibaizabal eta Pott aldizkarietan kolaborazio asko eta asko egin zituen, beti ere
|
euskara
eta euskal literaturaren eta zinearen gainean. 1980an eman zituen ezagutzera lehen literatura sorkuntzak hainbat lehiaketatan:
|
|
2007
|
|
|
Ignazio Argiñarena Otsotorenaren bizitza, nola edo hala, Euskal Herriko XX. mendeko historiaren laburbiltze luzea da; eta gure herrian gertatu eta eragin izan duten gertakizunek, Ignazio Argiñarenaren bizimodua ere baldintzatu, zuzendu edo markatu egin dute: aldaketa ekonomikoak, gerla zibilak,
|
euskararen
eta euskal kulturaren lanketa eta errepresioa, nafartasuna eta euskaltasunaren arteko eztabaida faltsua... Eta, azkenean, Ameriketarako emigrazioa, ia mende eta erdi inguruan euskal gizartean erroturik iraun duen fenomenoa, garrantzitsua bezain ezezaguna gure gaurko ikuspegitik.
|
|
|
XIX. mende amaieratik aurrera
|
euskarak
eta euskal kulturak gizarte mailan berpizkunde handi bat ezagutu du, XX. mendean zehar, harik eta gudura arte sendo eutsiko diona. Euskal lore jokoak, aldizkariak, egunkariak eta liburugintza izango dira berpizkunde horren ezaugarriak.
|
|
2008
|
|
|
1960tik aurrera
|
euskara
eta euskal kulturaren irakaskuntza bermatuko zuten ikastolak hasi ziren sortzen Bizkaian eta Gipuzkoan; ondorioz, esan daiteke euskal literaturaren didaktika sistematikoa 1960ko hamarkada inguruan hasi zela.
|
|
2009
|
|
|
Kontuan hartzen bada orduko giro politikoa eta
|
euskararen
eta euskal kulturaren egoera, isilpean eta erdi gordeta, bertsolariok ikusleen ikuskera bera dute, mundua ulertzeko modu eta balore berak dituzte. Ez daukate aparteko sorkuntzarik egin beharrik entzuleak bereganatzeko, euskaraz jardutea bera nahikoa dute euren artean lotura sendoa sortzeko.
|
|
2013
|
|
|
Gerra bukatu eta hamarkada bat geroago hasi zen euskal kulturaren errekuperazio ahula. Isiltasun urte haietan, eliz eraikinetan, komentu, seminario eta horrelakoetan landu ziren
|
euskara
eta euskal literatura, isilpean betiere (Tejerina 1999) 121.
|
|
2015
|
|
|
Berriz ere, aurreko zenbakietako zenbait artikulutako iritzien ildoan, euskal kulturaren krisi sakona azaleratzen zen artikulu horretan.
|
Euskara
eta euskal kulturaren plangintza orokor baten premia aldarrikatzen zuen, bada.
|
|
|
Hurrengo testuak ez du izenbururik eta euskal kulturaren eta ideologien inguruan da mintzo. Bereziki nabarmentzen da nola ezkerreko ideologiak, eta zehazki Espainiako ezkerrak,
|
euskararen
eta euskal kulturaren inguruan jarrera aldatu zuen garai hartan. Gutxiestetik aintzakotzera pasa zen, testuaren arabera.
|
|
|
Gutxiestetik aintzakotzera pasa zen, testuaren arabera. Borroka nazionala zuzenean burges txikitzat jotzetik haren soslai eraldatzailea aitortzera iritsi zen, eta horren barruan,
|
euskara
eta euskal kultura balioztatzera. Horretan lagundu omen zuen ere euskal kulturak iraganeko kutsu landatar eta elizkoia utzi eta kaletartzen hasi izanak.
|
|
|
Oh! Euzkadikoek, baina, zalantzarik gabe egiten zuten euskara batuaren alde, borroka hartatik kanpo ez zegoela
|
euskara
eta euskal kulturaren aldeko borrokarik iritzita.
|
|
|
militantziaren eta instituzioen arteko eztabaida, autogestioaren eta kontrol instituzionalaren artekoa. Eusko Jaurlaritzaren eratzearekin talka horiek oso ohikoak ziren garai hartan, bistan denez,
|
euskara
eta euskal kulturaren inguruko lana erdi klandestinoa eta planifikatu gabea izan zelako ordura arte.
|
|
|
Euzkadin diru-laguntzak jasotzeak, nola justifikatu behar izan zuten euren burua. Erregimen autonomikoarekin sortutako lanpostu berriak,
|
euskararekin
eta euskal kulturarekin zerikusia zutenak, jo puntuan egon ziren ez gutxitan Oh! Euzkadin.
|
|
|
Ohiko moduan, zenbakiaren giltzarri nagusienetako
|
euskara
eta euskal kulturari buruzkoa izan zen. Aurreko zenbakietan landutako hausnarketei segida ematen zieten zenbait testutan.
|
|
|
Hala, bada, Lur taldea bihurtzen da 60ko hamarkada amaierako idazle berrien elkargune funtsezkoena.
|
Euskarak
eta euskal kulturak zituen hutsuneak bete nahian, hiru astean behin liburu bat argitaratzeko jomuga ezarri zioten beren buruari haiekin harremana izan zuen Mario Onaindiaren arabera. Kartzelan zegoelarik Marxen testuen hainbat itzulpen idatzi eta, azkenean, Louis Bonaparteren" Brumaire" aren hamazortzia argitaratu zioten Lurrekoek.
|
|
|
Antzerki atal bat ere bazuen aldizkariak, talde hartako zuzendaria zen Iñaki Beobidek idazten zuena. Jarrai 1959an sortu zen
|
euskara
eta euskal kultura sustatzeko asmoarekin. Euskal antzerkigintzaren modernizazioan urrats garrantzitsuak eman zituen, besteak beste, Albert Camusen Les justes taularatuz.
|
|
|
Guztiz ezerezean be ez. Orduan lortu zan gotzaitegiak
|
euskera
eta euskal kultura zabaltzeko idazkaritza bat sortzea: Secretariado para la promoción de la cultura vasca.
|
|
|
Horreek guztiok senadu antzera babestu eben erakunde barri hau. Eta ez bakarrik babestu, adierazoten emon eben, beharrezkoa zala, bai Eleizearentzat, bai Euskal Herriarentzat, holako erakunde bat eukitea
|
euskerearen
eta euskal kulturearen promozinorako. Liburuxkatxo bat atera genduan hasierarako, testigantza horreekaz plazaratzeko.
|
|
2019
|
|
|
Edarrari buruzko aipamenak
|
euskaran
eta euskal literaturan 34
|
|
|
6Edarrari buruzko aipamenak
|
euskaran
eta euskal literaturan
|
|
2021
|
|
|
Ondorioz, horrek identitate eta imajinario indibidualaren zein koletiboaren eraikuntzari begira eragozpen handia lekarke, beste hizkuntzek eta kulturek ekarritakoa bertakoa ordezkatzera eta horiek onartzera kondenatuz herria.
|
Euskara
eta euskal kultura literaturaren kasuan, konpromisoak handiagoa behar duela uste du parte hartzaile horrek bezala LIR1 ek eta IE6 k ere, euren iritziz, desideologizazio prozesu handian sartuta dagoelako euskal hezkuntza orokorrean. Beste hainbat faktore eta arrazoiren artean, hori ere hizkuntza hautuak baldintzatzen ari dela diote, eta, horrekin batera, euskal literaturaren ordez erdaretakoetara jotzea.
|
|
|
77 Euskal Curriculuma bereziki hartu zen erreferentzia gisa, besteak beste, euskara, euskal kultura eta euskal identitatea ardatz edukitzeaz gain, Euskal Herri osoari begira eraikita dagoelako. Bestetik eta curriculum ofizialei dagokienez, Ipar Euskal Herrirako
|
Euskara
eta Euskal Literaturarako curriculumik ez du zehaztuta Estatu frantseseko Hezkuntza Ministerioak, eta, Hego Euskal Herriaren kasuan, EAEkoa da BHn bietan arloan garapen egokiagoa duena. Hala ere, bi curriculum dekretuak alderatuta, Nafarroakoan (Nafarroako Gobernua, 2015) III. eranskinean eredurako zehazten duena ez dago EAEkotik urrun.
|
|
|
Era berean, horretarako gizartean gertatzen denari begiratu egin behar zaiola dio elkarrizketatuak eta horri erantzuten saiatu hezkuntzatik, oro har, eta literaturaren didaktikatik, modu zehatzagoan. Hartara, irakaskuntzatik ez dela
|
euskara
eta euskal literatura erakargarri egiten eta, gainera, euskara eta bere literatura beste hizkuntza bat balitz bezala irakasteko joera dagoela, eta kale egiten dela irizten dio parte hartzaileak," horrela ez delako". Argudiatzen duenaren bidetik, gaztelania, frantsesa edota ingelesa hizkuntza erakargarriak dira berez, hizkuntza normalizatuak, handiak eta eragin handikoak, baita kultura eta literaturari dagokienez ere.
|
|
|
Argudiatzen duenaren bidetik, gaztelania, frantsesa edota ingelesa hizkuntza erakargarriak dira berez, hizkuntza normalizatuak, handiak eta eragin handikoak, baita kultura eta literaturari dagokienez ere. Beraz,
|
euskara
eta euskal literatura ezin direla" beste edozein" balira bezala tratatu eta irakatsi (LIR1).
|
|
|
Beste gai batzuekin gertatu bezalaxe, hizkuntzaren eta literaturaren arteko harremana ere mintzagai izan dugu aurreko ataletan, azken batean, gaien elkarrenganako interdependentzia handia baita. Hizkuntzak eta literaturak duten lotura intrintsekoaz gain, BHn ikasgaiaren antolaketak uztartzen ditu,
|
Euskara
eta Euskal literatura baita arloa, eta horrek dakartzan hainbat ondorio agerian geratu dira dagoeneko.
|
|
|
DBHko irteera profil literarioa, edota
|
euskara
eta euskal literaturari dagokiona behintzat, zedarritzen dute parte hartzaileek, bakoitzak bere ikuspuntutik, haientzat diren gaitasunak eta ezaugarriak zehaztuz. Eta, hain justu ere, gehien aipatzen eta erronka gisa identifikatzen diren gaitasunak eta ezaugarriak azpiatal honetan garatutakoak izan dira, intentsitate edo enfasi handiagoz nola batzuk hala besteak.
|
|
|
Badira berez, irakurleak diren ikasleak, baina horretan ere erdal literaturak gehiago erakartzen dituela esango nuke.
|
Euskara
eta euskal kulturarekiko atxikimendua daukatenek, oro har, literaturarekin ere harreman gehiago daukatela esango nuke, baina ez beti". (IIR1)
|
|
|
Horrez gain, kultur imajinario kolektiboan sartzeko beharrezkoak dituen kultur kodeak eskaini behar dizkio, literatur esperientzia egituratu eta esanguratsuen bidez emozioei eta sormenari ateak irekitzeko, mundua ulertzen eta interpretatzen laguntzeko, hortik soilik etorriko baita eraldaketarako dituen corpusa eta gaitasunak. Azken batean,
|
euskara
eta euskal literatura gozatuko eta biziko badute, esperientziatik izango delako. Horretarako literatura balioetsi eta landu behar da, modu mailakatu eta sistematikoan ahal dela.
|
|
|
Hori horrela, sarea da euren espazio libre nagusia, eurek nahi dutena kontsumitzeko eta gogoko duten esperientzia bizitzeko ere aukera eskaintzen baitie. Testuinguru horretan,
|
euskarazko
eta euskal literatura kulturaren parte diren erreferentziak eskaintzea garrantzizkoa dela dirudi, baina haiekiko adostasunak lortzea ahalbidetuko duen elkarrizketarako espazioak bilatuz. Haien egunerokoaren parte diren erreferentziazko autoreak eta obrak, kanonikoak eta ezagutu beharrekoak diren horiekin batera lantzeko iritzia nagusitzen da, baina:
|
|
|
Baina, atxikimendua irakasleei eskatzen zaien ezaugarria edo jarrera ere bada: atxikimendua
|
euskara
eta euskal literatura eta kulturarekiko, baina baita hezkuntza eta horrek duen garapenerako funtzioarekikoa ere, konpromisorik gabe eraldaketa ezinezkoa delako.
|
|
|
Eta kulturaren itsaso zabalean,
|
euskarari
eta euskal kulturari lotutako aingura dirudi derrigortu edo zaletu, galderak.
|
|
|
Norabide berean, eztabaida horren erdian" zertarakoak" mahaigaineratu behar direla aldarrikatzen du LIR1 ek," Zertarako irakatsi
|
euskara
eta euskal literatura?", alegia. Hor, bakoitzak berea defendatu dezakeela gehitzen du, baina adostasunetara heltzeko eztabaidak irekiz.
|
|
|
Euskal literaturaren irakaskuntzara eramaten du problematika EIAE3 k. Jakina denez,
|
Euskara
eta Euskal Literatura ikasgaiari dagokionez, Hego Euskal Herrian euskal filologoek eta Hezkuntza Sail/ Departamentu bakoitzak finkatutako kidetasuna duten tituludunek irakats dezakete, bere esanetan, BHn arlo horretan irakasten diharduten gehiengoaren profil akademikoa da hori. Hala ete guztiz ere, filologia ikasterakoan literaturaren didaktikan jaso ez duten prestakuntza falta dela uste du:
|
|
|
Batak bestea elikatzen du, status quo ari eutsiz, prestigioa baliagarritasuna erabilera trinomioarekin gertatzen den legez (IE7). Dioenez,
|
euskara
eta euskal literatura ez daude normalizatuta, ezta normalizazio bidean ere, eta hor administrazioak eta instituzio desberdinek euren ardurak hartzen hasi dutela eransten du.
|
|
|
Bigarren hori aldarrikatu behar dugu hemendik, baina irakasleak izan behar du oso barneratuta ere bai: " Ni
|
Euskara
eta Euskal literatura irakaslea naiz"".
|
|
|
(1) Konpetentzietan oinarritutako hezkuntza ereduaren hutsaltzea eta herrentzea; (2) Ez-jakintasunaren eta azalkeriaren apologia egitea; (3) Ezagutzetan sakontzera egiten ez den neurrian, gaitasun kritikorako eta erreflexiborako behar den argumentarioa soilduta geratzen da. konpetentzia ezartzen badu curriculumak, ikasleak zer hizkuntza eta literaturaren bidez lortzen duen erlatibizatzera eraman gaitzake. Eta,
|
euskaran
eta euskal literaturan euskal ikasleriak gutxieneko gaitasun maila bat lor dezan komeni dela inork gutxik zalantzan jarriko badu ere, legemarkoak hori erlatibizatzen eta lausotzen du, hautaproba desberdinetan hizkuntza ofizial bakoitzari eskaintzen zaion trataera erabat desorekatua den heinean. Arestian adierazi moduan, horrek goitik beherako egituratze kurrikular jakin bat definitzen du, euskararen eta euskal literatura eta kulturaren kaltetan.
|
|
|
Eta, euskaran eta euskal literaturan euskal ikasleriak gutxieneko gaitasun maila bat lor dezan komeni dela inork gutxik zalantzan jarriko badu ere, legemarkoak hori erlatibizatzen eta lausotzen du, hautaproba desberdinetan hizkuntza ofizial bakoitzari eskaintzen zaion trataera erabat desorekatua den heinean. Arestian adierazi moduan, horrek goitik beherako egituratze kurrikular jakin bat definitzen du,
|
euskararen
eta euskal literatura eta kulturaren kaltetan. Zentzu horretan, Euskal Curriculumak aipatzen dituen bi helburu horietatik bigarrenean" Europan integratutako euskal gizarte batean eta munduarekin elkarreraginean bizi ahal izateko beharrezkoak diren konpetentziak ere" sartu behar direla zehazten bada, euskaratik zein euskal kulturatik eta euskaraz egitea bermatu behar dute euskal hezkuntza sistemek.
|
|
|
Eta, jakina, literatura ez dago eztabaida horretatik at, eta humanitate, kultur eta giza zientzien alorraren baitan kokatuta, prestigio falta horren ondorioz, beste jakintza arlo batzuekin lehiatu behar du, lehenik eta behin, irakasgai beraren barruan bertan,
|
Euskara
eta Euskal literatura izanda, normalean lanketa alderdi linguistikora lerratzen dela esan baita. EIAE3 rentzat zentroetan ez zaio behar besteko denbora eta espazioa eskaintzen literaturaren didaktikari, eta halaber, horrek gabezia ugari dakartza.
|
|
|
Euskararekin arazo bikoitza genuke, ondorioz". Hori guztia aintzat hartuz, gaur egungo gazteen euskal kulturarekiko nahiz euskal literaturarekiko atxikimendu falta areagotzen ari da IE6 ren ustez, eta, bere esanetan," gazteen identitatearen eraikuntzan gaur egun
|
euskara
eta euskal kultura, literatura barne, periferian kokatzera" iritsi dira. Hots, horrekiko desideologizazio prozesu baten aurrean geundeke.
|
|
|
Dena den, kontrako literatur kontsumo ohiturak dituzten gazteak ere badaude, eta euskal literatura irakurtzen dutela, baita gustura irakurri ere, aitortzen dute. Haien argumentarioan, halere, osagai afektiboak eta konpromisozkoak antzeman daitezke, IIR1 ek arrazoitzen duenez,
|
euskara
eta euskal kulturarekiko atxikimendua daukatenek, oro har, literaturarekin ere harreman handiagoa daukatelako, eta euskal literaturarekin lotura estuagoa, noski. Atxikimendu hori eskolan baino, testuinguru afektiboetan, etxean batik bat ereiten dela onartzen dute gazteek eta, horretarako, euskal autore eta obren presentzia edota gurasoen horiekiko jarrera erabakigarriak direla antzematen da.
|
|
|
Euskal kulturarekiko sentsibilitatea eta atxikimendua pizten eta horretan sakontzen lan eta erantzukizun handia dutela irakasleek uste dute HIR1 ek nahiz DGIR1 ek ere, etxean gertatzen denean hori osatzeari eta zabaltzeari hezkuntzatik heldu behar zaiolako, eta hala ez denean, oinarriak ezarri behar direlako. HIR1 ek oroitarazten duenez, Euskal Herri luze eta zabalean ikasle askok
|
euskararekin
eta euskal kultura literaturarekin duten harreman ia bakarra ikastetxean gertatzen baita. DGIR1 ek bere aldetik defendatzen duenez," geuretik bestea ezagutu behar da", hots, garenetik besteari heldu.
|
|
|
Gainera, esperimentazioak
|
euskararen
eta euskal literaturaren kasuan aukera interesgarriak ireki ditzakeela pentsatzen du NE1 ek, hizkuntzaren, literaturaren eta kulturaren esparru desberdinetan ikertzeko eta probatzeko tarte handia dagoelako oraindik orain. Modu berean, euskarak zein euskal literaturak motibazioan eta atxikimenduan positiboki eragiteko egin dezaketen ekarpenik indartsuena hortik etor litekeela iruditzen zaio.
|