|
2022
|
|
|
Hizkuntza moderno guztietan biziro azkar doa hitz sorkuntza, eta bid e beretik aditz sorkuntza
|
ere
. Anekdota gisa aipatuko dut, aurtengo uda hasie ran multinazional bateko Madrilgo lagun bati deitu niola, alabak bertan praktikak egiteko modurik zegoenentz galdetzeko.
|
|
|
Zein aditzekin darabilgu maizenik bertan behera? Batez
|
ere
egon, utzi, geratu, gel ditu, laga eta halako aditz egoerazkoekin: norbait edo zerbait, bertan behera dago, bertan behera utzi da edo bertan behera geratu da.
|
|
|
Geldi dagoen ura, zingera bihurtzen da, eta ibili dabilen ura da edaten duguna. Hizkuntza kontuan
|
ere
, beste hainbeste.
|
|
|
—Ingelesez eho den eta batez
|
ere
finkatu den giza titulua dugu" second gentle man" delakoa, emakumearen kasuan" second lady" delakoaren aurrez aurre. Ameriketako Estatu Batuek lehenbizikoz izango dute goren agintean figura hori," second gentleman" delakoa, Kamala Harris andere lehendakariordearen senarra, Meet Doug Emhoff jauna, aldi be rean lehenengo judua kargu goren horretan, AEBko lehendakari edo le hen dakariordeaz ezkonduriko gizasemea.
|
|
|
Ez eta latineko" domine (m)" hitzetik eratorria den done izen zaharra
|
ere
, erlijio esparrura mugatu izan delako, santutasun aireaz bereziki, done Petri, done Paulo, done Estebe edo done Sebastia bezalako izen zaharretan.
|
|
|
Ildo horri garraizkiola erator daitezke lehen jauna eta bigarren jauna," first gentleman" eta" second gentleman" ingelesezkoen ordainez. Baina onar tzekoa litzateke ordena atzekoz aurrera dela
|
ere
: lehen eta bigarren ordena zenbakia atzetik dela, errege, aitasantu eta beste goi karguekin egiten den erara, eta esan:
|
|
|
Berez, lege onean onartzen du euskarak zenbaki ordinalak izenaren ostean ipintzea
|
ere
. Batez ere izen bereziekin nagusitu da joera hori:
|
|
|
Berez, lege onean onartzen du euskarak zenbaki ordinalak izenaren ostean ipintzea ere. Batez
|
ere
izen bereziekin nagusitu da joera hori: Felipe bostgarrena edo Frantzisko bigarrena bezalakoetan.
|
|
|
Felipe bostgarrena edo Frantzisko bigarrena bezalakoetan. Izen arruntekin
|
ere
ezagunak dira urri lehenengoa eta urri bigarrena bezalako segidak.
|
|
|
Bigarren ordena hori hobestera joko bagenu, jaun lehena eta jaun bigarrena fin katuko lirateke, sintaxi lege zuzenean. Eta sintaxi bakan horrek lagun dezake goi tituluaren beraren lilura
|
ere
hanpatzen.
|
|
|
2) Bide batez gehituko nuke, emazteedo andre lagun duenaren ize naren tzat, andere gordetzea
|
ere
txarto ez legokeela, edo lehenengo ordenaz: lehen anderea eta bigarren anderea; edo bigarren ordenaz:
|
|
|
andere lehena eta andere bigarrena. Jatorriz andre eta andere hitz bera diren arren, zenbait hizkeratan orain dik
|
ere
bien artean bereizkuntza semantikoa ere egin ohi da: andrea izen gen eriko modura, eta anderea, goi estatusaren jabe dena.
|
|
|
andere lehena eta andere bigarrena. Jatorriz andre eta andere hitz bera diren arren, zenbait hizkeratan orain dik ere bien artean bereizkuntza semantikoa
|
ere
egin ohi da: andrea izen gen eriko modura, eta anderea, goi estatusaren jabe dena.
|
|
|
Alemanak
|
ere
ezaguna du" Vakzin" izena, baina hizkuntzak bere bere dituen hitz erroetatik garatu du, euskararen antzean, bere izendapen propioa," Impfstoff", gaur nagusi dena: ‘barrura isurtzeko gaia’.
|
|
|
Gure Herrian aldizkariak zioen bezala: " Abiatua omen zuten aziendetan eritasun bat, izurritearen idurikoa, bainan bazen
|
ere
xartu bat, berriki ezagutua" (GH, 1921, 742).
|
|
|
" Sertus" eta" sertare">" sertatum" latin hitzetan dute jatorria gure txerto eta txertatu hitzek
|
ere
: parte bi elkarlotu, birekin bat egin, nolabait esateko; gazt. ‘entrelazar’ Hori da fruitu arbolekin egiten dena:
|
|
|
Bizkai partean eztitzakak, eztitzen ez diren fruitu arbolak. COVID txertoa ipiniko ez dutenei
|
ere
hala deitu behar al zaie. Txertakak edo eztitzakak direla esango dugu...?
|
|
|
Hitz bideragarria, dudarik gabe. Niri ez zait erakargarri egiten, hala
|
ere
.
|
|
|
Izan
|
ere
, txerto izena bultzatu eta hobetsi dugun moduan eta bakuna baztertu, LOGIA hori ere ez da ezinbestekoa jakintza adar guztiei atxikitzeko. Jakintza ere finkatu daiteke, eta esan:
|
|
|
Izan ere, txerto izena bultzatu eta hobetsi dugun moduan eta bakuna baztertu, LOGIA hori
|
ere
ez da ezinbestekoa jakintza adar guztiei atxikitzeko. Jakintza ere finkatu daiteke, eta esan:
|
|
|
Izan ere, txerto izena bultzatu eta hobetsi dugun moduan eta bakuna baztertu, LOGIA hori ere ez da ezinbestekoa jakintza adar guztiei atxikitzeko. Jakintza
|
ere
finkatu daiteke, eta esan: txerto jakintza, edo, nahi izanez gero, txerto zientzia.
|
|
|
txerto jakintza, edo, nahi izanez gero, txerto zientzia. Egitura hori baliatuz bultzatu zuten aspaldi Joxe Migel Barandiaran bezalako antropologoek herri jakintza hitza
|
ere
, etnografia eta folklore bezalako izen jasoen euskal ordain gisa. Eta ildo horretatik garatu dira beste gehiago ere.
|
|
|
Egitura hori baliatuz bultzatu zuten aspaldi Joxe Migel Barandiaran bezalako antropologoek herri jakintza hitza ere, etnografia eta folklore bezalako izen jasoen euskal ordain gisa. Eta ildo horretatik garatu dira beste gehiago
|
ere
.
|
|
|
—Neguarekin batera hotzak eta elurra
|
ere
hurbildu zaizkigu. Elurra dela eta, artean gutxi entzuna zen esapide bat entzuten hasi gara:
|
|
|
Esnea gatzagiaz gogortzen da eta gazta bihurtzen. Odola
|
ere
, behin kanporatu edo haizeratuz gero, gogortu egiten da.
|
|
|
Amaren sabelean hazia gorputz egiten dela, kontzebitzen dela esateko
|
ere
erabili izan da gatzatu Iparraldeko tradizioan. Jesusen jaiotza aingeruak Mariari honela iragarri zion, biblia itzultzaile batzuen esanean:
|
|
|
Urtezahar dugu erdi eta ekialdean egun horri zaion izena. Usadio zaharrean Urtezahar
|
ere
mugagabez erabiltzen zen, hurrengo eguna, Urteberri bezala. Errefrau batek gogorazten digunez:
|
|
|
" Urteberri, Urtezahar, Martzelino gal tzazahar". Gaur egun, ostera, Urtezaharra, mugatzaile eta guzti, entzun eta irakurri
|
ere
gehiago egiten da.
|
|
|
Jaiegun hauek, biok
|
ere
, tradizioz egun hitzaz lagundurik erabili izan ditugu gehiago: Urtezahar eguna, Urteberri eguna.
|
|
|
Urteberri | Urtebarri mugagabez izendaturik ageri zaigu errefrauetan
|
ere
: " Urteberri, gogo berri" dio batek.
|
|
|
" Urteberri, gogo berri" dio batek. Eta" Urtebarri, itsuak
|
ere
igarri", beste batek.
|
|
|
Horiekin batera badugu Urtats –edo Urtatse– izena
|
ere
, ekialdeko hizkeretakoa, bai Ipar, bai Hego. Mugagabez erabili izan da Urtats ere.
|
|
|
Horiekin batera badugu Urtats –edo Urtatse– izena ere, ekialdeko hizkeretakoa, bai Ipar, bai Hego. Mugagabez erabili izan da Urtats
|
ere
. Eta urtatsa, mugatzaile eta guzti, Urteberri egunez gaztetxoek etxerik etxe egi ten zi tuzten eske kantu eta ibileretan, sari, opari edo erregaliari esan izan zaio.
|
|
|
Amaitzeko hauxe esan dezadan. Urteberri egunaz hasiera ematen dion egun horrek ezarri dio lehenengo hil honi
|
ere
izena: urtarril izenaren azpian [urte+ berri+ hil] dugu.
|
|
|
urtarril izenaren azpian [urte+ berri+ hil] dugu. Eta berdin gertatu da urtats izenaz
|
ere
. Haren gainean eraiki izan du ekialdeko euskarak urtatsil izena, urtearen lehen hilabete honentzat:
|
|
|
Bakarrean zein izenez lagunduta, anitz zenbatzaile zehaztugabea da; askotan izen zenbakarriaz dator, beste batzuetan izen zenbakaitzaz. Kokapenari begira, izenaren aurrean ageri da gehienetan (anitz lore), baina ondoan
|
ere
jar li teke (esker anitz). Eta anitzen gramatika kategoriari buruz ari garela, kantitate adberbioa ere bada, Xalbadorren bertso hauetan bezala:
|
|
|
Kokapenari begira, izenaren aurrean ageri da gehienetan (anitz lore), baina ondoan ere jar li teke (esker anitz). Eta anitzen gramatika kategoriari buruz ari garela, kantitate adberbioa
|
ere
bada, Xalbadorren bertso hauetan bezala: " Oi en tzule maitea,/ otoi barkamendu,/ ez badut bozkarioz/ kantaldi hau on du!
|
|
|
Zein bide hautatu? Batetik, AEBko gizartea, edo Ameriketan bizi den jen dea, populua, dibertsitate handikoa dela esateari ez diogu beldurrik izan beFaktoriako geziak [2021 urteko testu bilduma] 124 har, batez
|
ere
izen abstraktu bezala erabiltzeko. Nahi eta nahi ez, geuregandu beharreko mailegutzat jotzen dut.
|
|
|
Egokiena edo, eta errazen antzekoa jotzen dudana askotariko da. AEBko gizartea askotarikoa dela, askotariko jendea bizi dela han, batez
|
ere
bertako hiri nagusietan.
|
|
|
Hitz horren egitura bereko beste bi hitz
|
ere
badira, gogoan hartzekoak. Bata da, edotarikoa.
|
|
|
Baina" diverso" adjektiboaren kualitatea adierazteko perifrasietara
|
ere
jo dai teke, eta guztiz gomendarriak dira erabiltzeko. Hala, askotariko adno mi nalaren sinonimo hurbilak diren bi hitzeko lokuzioak aipatuko ditut.
|
|
|
Bigarren hau aurre koa baino markatuagoa da berez, baina dibertsitatearen orokortasuna eta neutro izaera hobeto islatzen ditu beharbada, era askotakoa dela esanda baino. Era askotako jendea dagoela munduan esaten denean, den denak ez direla onak
|
ere
azpitik adierazi ohi da.
|
|
|
—Ingelesetik zuzen hartua dugu" vial" delako hori. Greziera zaharrean" phiale" zeritzan eta latinez
|
ere
" phiala" zeritzanetik egokituriko mailegua. Eu ropako hizkuntza nagusiak ere eredu horri atxiki zaizkio:
|
|
|
Greziera zaharrean" phiale" zeritzan eta latinez ere" phiala" zeritzanetik egokituriko mailegua. Eu ropako hizkuntza nagusiak
|
ere
eredu horri atxiki zaizkio: frantsesez" fiole", italieraz" fiala", eta alemanez" Phiole".
|
|
|
Txertoa gordetzen duten poto txikiok beirazkoak ohi dira (gaur egun po lipropileno deritzan materia berriagoaz ordezkatu badira
|
ere
). Eta poto txikinok beira edo kristalezko materiakoak izatetik dator, Ipar Europako hiz kuntza batzuk beiraren izenaz baliatzea," glass" edo" flasche" erroen arabera:
|
|
|
Euskaraz
|
ere
bi bide ditugu aukeran. Bata, mailegu hitza onartzea:
|
|
|
Bata, mailegu hitza onartzea: biala, alegia, batez
|
ere
maila teknikoan edo zientifikoan dihardugunean. Arrazoizko bidea.
|
|
|
Hegoaldean darabilgun frasko izenaren Iparraldeko aldaera, eta arauz onar tua. Bigarren bat
|
ere
ipin daiteke salgai euskararen plazan: bonbiltxoa Plazido Mujikak jasorik dakarren izena.
|
|
|
Baina KIN gabeko izen neutroagoa
|
ere
erabil dezakegu: enparatua edo gainontzekoa, esanahiz orokorragoak diren izenak beti ere.
|
|
|
—Udaberria hurbildu ahala, eguraldia
|
ere
hobetuz doa. Egunak epelago, eta egunsentiak inoiz baino ederrago.
|
|
|
—Eguna argitzen hasten denean, argia urratzen duenean –arturratzean–, egunsentia dela esan, entzun eta irakurri ohi dugu gehienbat. Baina izen desberdinak egotzi izan zaizkio egunsentiari han hor hemen, beste hizkuntzetan
|
ere
gertatzen den antzera. Hala ere, izen bakoitzaren atzean egunsentia sentitzeko, ikus teko edo jasotzeko, hainbat era daude, eta esanahia ere pitin bat berezia izan daiteke.
|
|
|
Baina izen desberdinak egotzi izan zaizkio egunsentiari han hor hemen, beste hizkuntzetan ere gertatzen den antzera. Hala
|
ere
, izen bakoitzaren atzean egunsentia sentitzeko, ikus teko edo jasotzeko, hainbat era daude, eta esanahia ere pitin bat berezia izan daiteke.
|
|
|
Baina izen desberdinak egotzi izan zaizkio egunsentiari han hor hemen, beste hizkuntzetan ere gertatzen den antzera. Hala ere, izen bakoitzaren atzean egunsentia sentitzeko, ikus teko edo jasotzeko, hainbat era daude, eta esanahia
|
ere
pitin bat berezia izan daiteke.
|
|
|
Egunsenti hitza, ‘eguna sentitzetik’ jalgiriko izen elkartua dugu. Bitxia da Mogel idazleak, senti hitza ez ezik, usain izena
|
ere
uztarri lagun hartzen duela, eta behin gutxienez egun usaina darabil bere elkarrizketa jardunetan: " –Nos jagi zinian bada zeu?", galdegin dio barberuak Peru nekazariari, eta honek erantzun:
|
|
|
Baina eskumako osagai hori ez da bat batean akordura datorkigun abarra, baizik nabar adjektiboa. Egun hasteari doazkion izenetan, izan
|
ere
, emankorra dugu kolore adjektibo hori. Nabar bigarren osagaitzat hartuta, eta argi, goiz edo egun izenak, edota ilun au rretik direla, uztartu ditugu izen mordotxoa.
|
|
|
Baina argitze hitz soilaz
|
ere
izendatzen da egunsentia. Oihenart poetak amo dio kantu batean dio:
|
|
|
" Argitzean, eguerditan,/ arratsean natzano,/ gaua goizak ordaritan/ biharamunt dazano,/ zuri huts, et (a) ez bertzeri/ darraika ene gogoa". Baina goizean goizik argia urratu egiten baita, argiurratze edo arturratze izen poetikoak
|
ere
sortu dira fenomeno atmosferiko horren adie razgarrirako.
|
|
|
Argi txinta, edo argi xinta
|
ere
baderitzo goizeko lehen errainu edo printzen agerrerari. Orixek Euskaldunak poemategian dio:
|
|
|
Eta arginahia
|
ere
esan izan zaio hizkera batzuetan. Karmelo Etxegarai azpeitiarrak esaldi borobil hau idazi zuen XX. mende hasieran:
|
|
|
Eta Nafarroa Beherean argidiria
|
ere
deitu izan zaio, DIRI atzizkiaz, Iparraldeko eremu zabalagoan goiztiria deritzanaren forma mugatuagoa, euskararen sartaldean ezagunagoa dugun alba edo goiz alba delakoarentzat. Eta argi ize naren hariari tenk eginez, oraindik ere hor ditugu argi ikara, argi tirrinta eta beste argidun izen elkartu batzuk, gure hizkuntzan hain zabal ez dabiltzanak.
|
|
|
Eta Nafarroa Beherean argidiria ere deitu izan zaio, DIRI atzizkiaz, Iparraldeko eremu zabalagoan goiztiria deritzanaren forma mugatuagoa, euskararen sartaldean ezagunagoa dugun alba edo goiz alba delakoarentzat. Eta argi ize naren hariari tenk eginez, oraindik
|
ere
hor ditugu argi ikara, argi tirrinta eta beste argidun izen elkartu batzuk, gure hizkuntzan hain zabal ez dabiltzanak.
|
|
|
Antz izena bigarren osagaitzat duten eguraldi fenomenoak
|
ere
ezagunak dira. Euriantza dagoela esan ohi den antzera garatuak dira ostantza eta eguantza ere, ostiaren | ortziaren eta ‘egun argiaren antza’ hartzen joatearen pertzepzio bisuala adierazten dutenak.
|
|
|
Antz izena bigarren osagaitzat duten eguraldi fenomenoak ere ezagunak dira. Euriantza dagoela esan ohi den antzera garatuak dira ostantza eta eguantza
|
ere
, ostiaren | ortziaren eta ‘egun argiaren antza’ hartzen joatearen pertzepzio bisuala adierazten dutenak.
|
|
|
Goiz izenaren ildoan sorturiko beste batzuk
|
ere
badira, aipatu diren goiztiriaz eta goiznabarraz gainera. Irudi poetikoa duen goiz ikara, esaterako.
|
|
|
Eta alba mailegu izena
|
ere
geuretua dugunez, goiz alba hitz elkartu geminatua garatu dugu, indar eta esangura berria erantsirik; horrela gardenago bihurtzen dugula. Eta horrelaxe garatu dugu albakoa eratorria ere.
|
|
|
Eta alba mailegu izena ere geuretua dugunez, goiz alba hitz elkartu geminatua garatu dugu, indar eta esangura berria erantsirik; horrela gardenago bihurtzen dugula. Eta horrelaxe garatu dugu albakoa eratorria
|
ere
. Lehenago goizetiko orduetan jotzen ziren kanpai hotsei izena emateko baliatu dugun izena:
|
|
|
Oilarraren kukurrukua aski ez bazen jendea iratzarteko, formalitate handiagoko hotsak ziren albakoarenak, lehenagoko nekazari gizartean bizimoduari egunean egunean eustea markatzen zuena. Albako kanpai jotze horri goiz ezkila, argi ezkila edo argi kanpaia
|
ere
bazeritzan beste leku batzuetan.
|
|
|
—Egunsentia eta goiz jaikitzea ez dira bat, Faktoriako irratilariok goiz jaikitzera behartuak bazaudete
|
ere
... Larramendi idazleak edertotxo gogorarazi zigun aspaldi:
|
|
|
" Goiz jaikia ezta egunsentia". Gaztelaniaz
|
ere
badu ordaina: " No por mucho madrugar amanece antes".
|
|
|
—Gaztelaniaz" cuerpo" eta" unidad" hitzak erabili ohi dira, euskaraz atal, unitate edo antzekoz izendatuko genituzkeen polizia sail horientzat. Batasun hitza
|
ere
, berez egokia izan arren, gaur egun urrun dago ‘giza sail, talde’ esanahia hartzetik.
|
|
|
Frantsesez" anti émeute"," émeute" izenetik egin den antzera. Italieraz
|
ere
ANTIaurrizkira jo izan da" squadra antisommossa" izendapena finkatu denean.
|
|
|
Baina istiluak izan, istiluak sortu edo istiluak erne direla esan edo idazteak gardenagoa dirudi hedabideetan. Eta gaur egungo entzuleentzat
|
ere
, horrelako gertakariak ulerrarazteko hitzik aiutuentzat istilu izena jotzen dugu.
|
|
|
Nik beste bide bati heldu nahiago nuke. Suhiltzaileak akordatu zaizkit, nola suak hiltzen, itzaltzen edo iraungitzen jarduten duten; eta halaxe, istiluak, nahasmenduak edo matrakak
|
ere
, sua bezala, diren lekuan direla, hil edo iraungi daitezkeela bururatu zait. Eta hari horri tira eginez proposamen bikoitza egitera ausartzen naiz:
|
|
|
Istilu hiltzaile hitz laburragoa da berez, istilu iraungitzaile baino, eta luze laburrak
|
ere
bere pisua eduki ohi du honelakoetan, ekonomiaren mesedetan: ahal dela, laburrean hobe.
|
|
|
ahal dela, laburrean hobe. Baina, egia
|
ere
bada bestalde, istilu iraungitzaile berba belarrietarako samurragoa edo dela... Hortxe, bada, biok; bide egin dezatela.
|
|
|
Egotez, badaude beste aukera batzuk
|
ere
. Besterik lokailua erabilita, adibidez.
|
|
|
Erdi Aroan, errege hitzak errethitz osagaiaren mozorropean
|
ere
iraun zuen izen elkartu batzuetan. Gaur egun, lehenagoko bideberri edo kaminoak izendatzeko darabilgun errepidea dugu horren lekuko, gardenagoaren ordez hautatu genuen itxura zaharreko hura.
|
|
|
Gaur egun, lehenagoko bideberri edo kaminoak izendatzeko darabilgun errepidea dugu horren lekuko, gardenagoaren ordez hautatu genuen itxura zaharreko hura. Erregeren babespekoak ziren errege zubi zaharrak
|
ere
leku izendegi zaharrean erretzubi modura iraunarazi ditugu. Eta Erdi Aroan, hainbat eihera baitziren Erregeren zaintzapekoak, erreteihera ere lekukoturik ageri zaigu XII. mende goiztiarrean, errota darabilgunontzat errege errota litzatekeenaren ekialdeko izendapena.
|
|
|
Erregeren babespekoak ziren errege zubi zaharrak ere leku izendegi zaharrean erretzubi modura iraunarazi ditugu. Eta Erdi Aroan, hainbat eihera baitziren Erregeren zaintzapekoak, erreteihera
|
ere
lekukoturik ageri zaigu XII. mende goiztiarrean, errota darabilgunontzat errege errota litzatekeenaren ekialdeko izendapena.
|
|
|
errege hitza beste izen batekin elkarturik ageri denean gure tradizio kulturan eta hizkeran, oin hitz soila da, oin hitz neutroa, ar eme edo gizon emaztekien arteko sexu aurkaritzarik markatzen ez duena, aingeruak bezain neutroa. Erregina izena bera
|
ere
funtsean errege izenetik eratorria edo erakarria dugu, emakume erregea delakoarentzat.
|
|
|
Hegaztietan oiloa dugu oina, eta oilarra eratorria. Ganadurik gehienetan
|
ere
emea dugu oinarri: behia, ardia, ahuntza...
|
|
|
behia, ardia, ahuntza... Zal di behorren arteko sexu bikoiztasun horretan
|
ere
behorra dugu oin izen nagu sia. Ez dira berez edo arintasunez sortuak Beobide, Beorburu edo Beorlegi erako leku izenak, edo ganadu jabea basora doanean, behorretara doala esatea, behortegi horretan zaldi bat edo gehiago egonagatik.
|
|
|
Hitz elkartu bizigabeetara etorrita, ez genbiltzake zuzen, erregesagarra sagar motari aldamenean* erreginasagarra asmatu behar bagenio; ezta
|
ere
bi de beretik, Isabel erregina Katolikoa Gernikarako Foruak zin egiten etorri zenean oinkatu zituen* erreginabide bateiatu behar bagenitu.
|
|
|
erregetza edo erregealdia, erreinualdiarentzat. Eta erreginagai bat erregina bihurtu be har bagenu
|
ere
, erregetu (‘errege | erregina bihurtu’) esanda ere lasai geratuko nin tzateke, erreginatu esanda zehaztasun handiagoa jagon arren.
|
|
|
erregetza edo erregealdia, erreinualdiarentzat. Eta erreginagai bat erregina bihurtu be har bagenu ere, erregetu (‘errege | erregina bihurtu’) esanda
|
ere
lasai geratuko nin tzateke, erreginatu esanda zehaztasun handiagoa jagon arren.
|
|
|
Baina errege etxea erabilita
|
ere
, ez genuke hutsik egingo, zeren izen neutro tzat erabil daiteke kasu honetan errege. Alemanierazko prentsan zalaparta ho nen gorabeheran erreginaren etxe hori izendatzeko Königshaus irakurri dut be hin eta berriro, eta ez* Königinshaus.
|
|
|
—Pandemiaren zurrunbiloan elurra, lainoa eta eguraldi txarra izan ditugu protagonista lehengo egunean, orain emeki emeki bere onera etortzen ari bada
|
ere
. Negu gorriari loturiko hitzen aipamena egin nahi genuke gaurkoan.
|
|
|
Elurra ari du da esapiderik borobilena, euria ari du diogun bezala. Baina elurra ari DA
|
ere
zuzena da guztiz, euria ari da den bezala. Guztion ezaguna den gabon kanta baten lehen hitzak dira:
|
|
|
elurra edo euria dihardu, edota izena estalita, badihardu, baziharduen. Eta leku batzuetan [biñardu]
|
ere
bai; badinardu era landuan.
|
|
|
Elurrari erauntsi diola, elurrari eraso diola, elurrari eman diola
|
ere
esaten da, egiten hasi dela edo ari dela aditzera emateko. Elurra edo euria ari duen bitartean, aditz joko trinkoaz erabiltzen da:
|
|
|
elurrari dirautso, edo badirautso soilik, Aramaio aldean esaten den bezala. Urdaibai aldean erauntsi honen aldaera bat erabili izan da, galdu aginean badago
|
ere
, inotsi; hau ere adizki trinkoaz. Adineko hiztunek badakite oraindik esaten, elurragatik dela, euriagatik dela, [binotso], era landuan badinotso, baina eguraldi izena sartuz gero, elurrari edo euriari dinotso; edo elurrari edo euriari dirautso.
|
|
|
elurrari dirautso, edo badirautso soilik, Aramaio aldean esaten den bezala. Urdaibai aldean erauntsi honen aldaera bat erabili izan da, galdu aginean badago ere, inotsi; hau
|
ere
adizki trinkoaz. Adineko hiztunek badakite oraindik esaten, elurragatik dela, euriagatik dela, [binotso], era landuan badinotso, baina eguraldi izena sartuz gero, elurrari edo euriari dinotso; edo elurrari edo euriari dirautso.
|
|
|
Baina eluredo euri egitea momentukoa ez denean, lehengoa denean eta ez oraingoa, elurra egin du diogu, eta gerokoa denean
|
ere
egin erantsita: elurra egin behar du edo elurra egingo du.
|
|
|
Badugu oraindik beste aditz bat
|
ere
eguraldi kontuan, ekarri, hau ere adizki trinkoaz, dakar, etortzekoa den eguraldiaren iragarpen gisa sarri darabilguna: elurra dakar, euria dakar, hotz dakar.
|
|
|
Badugu oraindik beste aditz bat ere eguraldi kontuan, ekarri, hau
|
ere
adizki trinkoaz, dakar, etortzekoa den eguraldiaren iragarpen gisa sarri darabilguna: elurra dakar, euria dakar, hotz dakar.
|
|
|
Hortik gora beste hainbat aditz ezagun
|
ere
badira elurrarekin ezkontzen direnak: erori, jausi eta beste.
|
|
|
Euskaltzaindiaren Hiztegian sartu bada, gaur egungo corpusetan indarra har tu duelako da dudarik gabe, eta ez tradizioa duelako gure literaturan. Au rretiaz dakigu tradiziorik ez daukana, hitz berria baita euskaraz
|
ere
; gaztel aniatik sartua, nolanahi ere.
|
|
|
Euskaltzaindiaren Hiztegian sartu bada, gaur egungo corpusetan indarra har tu duelako da dudarik gabe, eta ez tradizioa duelako gure literaturan. Au rretiaz dakigu tradiziorik ez daukana, hitz berria baita euskaraz ere; gaztel aniatik sartua, nolanahi
|
ere
.
|
|
|
hitz arrunt edo lagunartekotzat dago onartua, ez goi mailako berbatzat. Euskaraz
|
ere
berdintsu," Beh." markaz ohartarazi da behe hizkerako hitz moduan arautu dela. Eta" Heg." markaz mugatu hitz horren eremua:
|
|
|
Horrek argiro darakus, gaztelaniatik irristatu dela euskarara mailegu hori, eta ez frantsesetik. Nahiz eta, berez hitz hori" flipper" aditza frantsesez
|
ere
egon dagoen; ez dakit zenbateko arrakastarekin, baina.
|