|
2008
|
|
|
Bestetik, urte haietan Oteiza bere hizkuntza plastiko formala definitzen saiatzen ari zen, aurreko artisten emaitzetan oinarritu behar zuen hizkuntza plastiko berria. Horregatik
|
erabiltzen
zuen reinvención hitza izenburuan. «El artista nuevo, descubrirá todas las presencias y se llenará de todas las voces, pero cuando actúe, irá por el análisis a la eliminación y al sacrificio».
|
|
|
1947ko. Reinvencion de la estatua? testuan idatzi zuen bezala, eskulturaren etorkizunean garrantzitsuak ziren bi prozedurak, ezabaketa eta sakrifizioa, eskultura hauetan frogatzen ditu lehen aldiz, eta ondorengo eskulturetan modu erradikalean
|
erabiliko
ditu. Coreano eta Figura para regreso de la muerte obren garapena izango da Oteizaren lanik ezagun eta garrantzitsuena, gerora hainbeste buruko min emango zizkion Arantzazuko apostoluen estatuaria.
|
|
|
Urte horietan arte abstraktuaren arazoaren inguruko eztabaidak oso arruntak ziren. Eztabaida horien helburuetako bat zen argitzea ea arte abstraktua gai erlijiosoak irudikatzeko
|
erabiltzea
zilegi ote zen ala ez (Autore Anitz, 1956). Eztabaida eliza katolikoaren barruan ez ezik, hainbat artisten artean ere ari zen jazotzen, eta Oteizaren testuetan oso garbi azaltzen da, hasieratik artearen eta erlijioaren artean ezarri zituen parekotasunen ondorioz.
|
|
|
Ikusi dugun bezala, Oteizarentzat mitoek beti aurrerantz joan behar dute, etengabe eraldatuz eta garai bakoitzeko ezaugarrietara egokituz baina horietara mugatu gabe. Zentzu horretan, bere ibilbide guztian mantendu izan zuen dimentsio unibertsala traizionatuz, edo Oteizari gehiago gustatuko litzaiokeen hitz bat
|
erabiltzearren
, dimentsio unibertsal hori sakrifikatuz, euskal kulturara soilik mugatzea erabaki zuen. Horretarako, Aranzadi, Barandiaran eta, oro har, tradiziozko euskal kultura ikertu zuten beste zenbaitzuen testuetara hurreratzen da, eta bere estetika irakurketa horien itzalean berreraiki egiten du.
|
|
|
Oteizari dagokionez ere, bere gogoetek sistema kontzeptual abstraktua baino gehiago, irudi sorta bat osatzen dute, askotan kontraesankorrak diren imajinak nolabaiteko sistema bakar batean elkartuz. Hainbatetan
|
erabiltzen
dituen kronlech edo hutsa ez dira kontzeptuak, baizik eta bere pentsaera martxan ipini eta mugimendu egoeran mantentzeko sortuak diren imajinak. Oteiza ez da teoriko bat, ez da kontzeptu sortzaile bat, irudi sortzaile bat baizik, eta are gehiago, sinbolo sortzaile bat da.
|
|
|
Ahal denean, euskaraz aipatuko ditugu eta euskarazko bertsioaren orria zehaztuko dugu. Bestelakoetan, jatorrizko gaztelaniazko bertsioa
|
erabiliko
dugu.
|
|
|
Interpretazio harmonizatzaile baten ondorioak testu ezberdinen bateragarritasuna suposa zezakeen, eta kontrako jarrerak, berriz, testu ezberdinen bateraezintasun posiblean intzidentzia izango zukeen. Azkenean, Vienako Hitzarmenaren 30 artikuluaren aplikazioa, kasu honi dagokionez,
|
erabiliko
diren interpretazio irizpideetara irekita egongo da erabat. Hemen topa daiteke auzitegi ezberdinen sententzien artean sortutako diferentzia hain nabarmenen funtsa:
|
|
|
Esku artean dugun kasu konkretu honi helduz eta auzitegiek
|
erabili
dituzten hitzarmen ezberdinetan aurkitzen diren terminoen gain arreta jarriz, testu hauen bateragarritasun edo bateraezintasunaren identifikaziora zuzendutako interpretazio lanak espainiar barne ordenamenduko begiruneari zuzendutako erreferentziok eta 1992ko Hitzarmenaren zenbait termino konkretu, bereziki, facilidades, eta, en pie de igualdad con los nacionales del Estado??
|
|
|
Auzitegi Gorenak bere sententzian ez dio inolako aipamenik egiten aplikagarria den zuzenbideari. Bere lana tratatu ezberdinen bi artikuluen bateragarritasuna aztertzera zuzentzen dela aipatuz ez du lerrorik
|
erabiltzen
ondorio horretara nola iritsi den azaltzeko, hau da, zein zuzenbidek ahalmentzen duen horrelako jarrera bat hartzea. Eta hau, dudarik gabe, Nazioarteko Zuzenbidea dugu eta konkretuki, behe mailako auzitegietan argi geratu zen bezala, Tratatu Zuzenbideari buruzko Vienako Hitzarmena.
|
|
|
Sententzia horrek hainbat ohar sorrarazten ditu, ez bere azken erabakiak harridura sortzeagatik, Espainiako Administrazioaren aurrean politikoki zuzena delako adierazpena besterik suposatzen ez duelako, baizik eta berau oinarritzeko auzitegi honek azaltzen duen jarreragatik eta, noski,
|
erabiltzen
dituen oinarriengatik (edo hobe esanda, bereziki, erabiltzen ez dituen oinarriengatik).
|
|
|
Sententzia horrek hainbat ohar sorrarazten ditu, ez bere azken erabakiak harridura sortzeagatik, Espainiako Administrazioaren aurrean politikoki zuzena delako adierazpena besterik suposatzen ez duelako, baizik eta berau oinarritzeko auzitegi honek azaltzen duen jarreragatik eta, noski, erabiltzen dituen oinarriengatik (edo hobe esanda, bereziki,
|
erabiltzen
ez dituen oinarriengatik).
|
|
|
Sailkapen probak
|
erabili ondoren
, ikasleak elkarren artean konparatu ahal izateko asmoz, eta ereduko hizkuntza helburuak aintzat harturik, proba berdinak erabili ditugu euskarazko nahiz gaztelaniazko komunikazio gaitasuna neurtzeko. Hauek dira horiek:
|
|
|
Sailkapen probak erabili ondoren, ikasleak elkarren artean konparatu ahal izateko asmoz, eta ereduko hizkuntza helburuak aintzat harturik, proba berdinak
|
erabili
ditugu euskarazko nahiz gaztelaniazko komunikazio gaitasuna neurtzeko. Hauek dira horiek:
|
|
|
Horregatik, hain zuzen ere, egin dugu rol jokoaren aldeko hautua, edukiak aurredefinituak izatean harilkatzeari erreparatuko zaiolakoan. Eduki topikoak
|
erabili
ditugu, rol aski ezagun sinpletuak.
|
|
|
Ingelesez beste hiru proba hauek
|
erabili
ditugu:
|
|
|
Argazkiaren ahozko deskribapena egitea eskatu zaie aurrena. Horretarako, leku adizlagunak
|
erabiltzeko
aukera handia ematen duen argazki bat aurkeztu diegu. Bideoz grabatu dugu banaka egindako deskribapena.
|
|
|
Aipagarria da, hala ere, hizkuntza arteko transferrak ez direla gehiegi aprobetxatzen ingelesez. Esate baterako, euskaraz nahiz gaztelaniaz, diskurtso gaitasunean nahiz estrategia gaitasunean
|
erabilitako
hainbat baliabide ez ditugu ingeleseko testuetan aurkitzen. Argi dago 3 hizkuntzan ez dutela ikasleek nahikotasun mailarik erdietsi.
|
|
|
Esate baterako, formaltasun maila testuan zehar mantentzeko benetako arazoak dituzte gazteek argudiozko eskutitzetan, IDAZ 2 ariketan, nahiz euskaraz nahiz gaztelaniaz. Bestetik, hizkera informal samarra
|
erabili
du askok MINTZA 1 ariketan, bi hizkuntzetan hemen ere. Hirugarrenik, hartzailearekiko harremanak eskatzen zuen, usted?
|
|
|
Berdin hitz egiten dute guztiek eta berdin zuzentzen diote hitza elkarri. Roletan, bada, ez dira egokitasun estilistikoaren irizpideak
|
erabiltzen
. Kidetasun harremanek, nahiz euskaraz nahiz gaztelaniaz, ez dute forma aldetik islarik.
|
|
|
Ahozko probetan ikasleek beren euskalkiaren aldakia
|
erabili
dute nagusiki. Idatzizkoan, aldiz, batuaren aldeko apustua egin dute.
|
|
|
Aipagarria da, ordea, askotan gipuzkeraren ezaugarriekin gertatzen den nahasketa. Hitanoa ikasle bakar batek
|
erabili
du, IDAZ 3 ariketan, hots, bere lagun minari zuzenduriko eskutitzean.
|
|
|
Deskribapen fisikoa eta narratzaile objektiboa
|
erabili
dituzte gehienek.
|
|
|
Joera hori nabariagoa da ingelesezko ariketan, ikasle gehienek irudietako pertsonaien ahotsak ez baitituzte aipatu ere egiten. Gainera, batzuek hala moduzko estilo zuzena
|
darabilte
eta zehar estiloa erabili dutenen artean esaldi akastun ugari dago.
|
|
|
Joera hori nabariagoa da ingelesezko ariketan, ikasle gehienek irudietako pertsonaien ahotsak ez baitituzte aipatu ere egiten. Gainera, batzuek hala moduzko estilo zuzena darabilte eta zehar estiloa
|
erabili
dutenen artean esaldi akastun ugari dago.
|
|
|
Ikasleei kosta egiten zaie era honetako testuak sortzea. Esan bezala, antolatzaile gutxi
|
erabiltzen
dituzte argudioak aurkezteko; elkarrekintzan, bestetik, talka da nagusi, oposizioa erakustea eta, ondorioz, diskurtsoera ezberdinen txertaketa benetan urria da. Bai euskaraz bai gaztelaniaz aurkitzen dugu hori, baita ingelesez ere.
|
|
|
Erreferentziakidetasunaren gainean izendatze konkretu eta indibiduala nahiago izatea aipatu behar dugu. Termino egokiak
|
erabili
diren arren, batzuetan horiek aukeratzeko ezintasuna agerian jarri dute ikasleek, metatze ariketa ondorioztatzen delarik. Argazki nahiz komikiarekiko autonomia falta handia da, handiagoa gaztelaniazko ahozko ariketan.
|
|
|
Aditz aspektuari dagokionez, horren balio diskurtsiboa ongi
|
erabili
izana azpimarratuko genuke, ikasle batzuek asmatu baitute narrazioetako lehen planoa eta fondoa nahiz egoera inizialak aspektuaren bitartez antolatzen, bai euskaraz bai gaztelaniaz.
|
|
|
Joskera apala
|
erabiltzen
dute ikasleek bai euskaraz bai gaztelaniaz, zer esanik ez ingelesezko ariketetan. Gainera, ahozko ariketetan, MINTZA 1 eta 2an, gaztelaniaren eragina nabarmena da euskarazko ariketan eta, alderantziz, euskararen eragina gaztelaniazko ariketetan.
|
|
|
Eskuarki estrategia berberak
|
erabili
dituzte ikasleek euskaraz zein gaztelaniaz. Erabilienak, bada, automonitoretzekoak, zerbait lortu eta konpentsatzekoak, zerbait atzeratu edo denbora irabaztekoak eta norberak esandakoa bestela esatea izan dira.
|
|
|
Erabilienak, bada, automonitoretzekoak, zerbait lortu eta konpentsatzekoak, zerbait atzeratu edo denbora irabaztekoak eta norberak esandakoa bestela esatea izan dira. Gutxiago
|
erabili
dituzte laguntza eskeak, norberak esandakoa errepikatzea eta autozuzenketak. Euskarazko ariketetan, orobat, gutxitxo agertzen diren arren, gaztelaniazkoetan baino sarriago agertzen dira berregituratze eta itzulinguruak.
|
|
|
Estrategia gaitasuna
|
erabiltzen
ez daude oso trebatuak. Berez ateratzen zaizkie ikasleei irtenbideak eta, hortaz, horien ezaugarri indibidualek aparteko garrantzia dute.
|
|
|
Bestetik, 5 urterekin hasitakoek antolatzaile gutxiago eta errepikakorragoak
|
darabiltzate
IDAZ 2 eta MINTZA 2 argudiozko ariketetan; gainera, oposizioa nabarmenago agerrarazten dute intentsitatea adierazteko markatzaileen bitartez.
|
|
|
8 urterekin hasitakoek besteek esandakoa bereganatzeko markatzaile gehiago, diskurtsoera txertaketa handiagoa eta kausalitatea adierazteko markatzaile gehiago
|
erabili
dituzte. Orain arte esandakoa euskarazko zein gaztelaniazko lanetan errepikatzen da.
|
|
|
Anaforen erabilerari dagokionez, esan daiteke, batetik, 8 urterekin hasitakoen taldekoek anafora gutxiago
|
erabili
dituztela euskarazko IDAZ 1 ariketan; bestetik, 5 urterekin hasitakoen taldekoek besteek baino gehiago erabiltzen dituztela, bestelako, anaforak deitu ditugunak, hots, izen+ erakusle hurrenkerak.
|
|
|
Anaforen erabilerari dagokionez, esan daiteke, batetik, 8 urterekin hasitakoen taldekoek anafora gutxiago erabili dituztela euskarazko IDAZ 1 ariketan; bestetik, 5 urterekin hasitakoen taldekoek besteek baino gehiago
|
erabiltzen
dituztela, bestelako, anaforak deitu ditugunak, hots, izen+ erakusle hurrenkerak.
|
|
|
batetik, testu estatikoagoak sortu dituzte euskarazko IDAZ 1 ariketan eta, gainera, aditz denborak gehiago nahastu dituzte gaztelaniazko MINTZA 1 ariketan. Bestetik, modalizazioan egokiago jokatu dute gaztelaniazko argudiozko eskutitzetan (IDAZ 2) eta aspektuaren balio diskurtsiboa hobeto
|
erabili
dute gaztelaniazko narrazioetan (MINTZA 1).
|
|
|
Aldea oso handia ez den arren, ingelesaren aldagaian badira ezberdintasunak. Euskarazko ariketetan estrategia gutxiago
|
erabiltzen
dituzte 5 urterekin hasitako multzokoek. Horiek, gainera, ingelesez laguntza eskeak eta zerbait saihesteko edo murrizteko estrategia gehiago darabiltzate.
|
|
|
Euskarazko ariketetan estrategia gutxiago erabiltzen dituzte 5 urterekin hasitako multzokoek. Horiek, gainera, ingelesez laguntza eskeak eta zerbait saihesteko edo murrizteko estrategia gehiago
|
darabiltzate
. 8 urterekin hasitakoen multzokoek autonomia handiagoa erakusten dute aukeratzen dituzten estrategiei erreparatuta, automonitoretzeko gehiago erabiltzen baitituzte bai gaztelaniaz bai ingelesez ere.
|
|
|
Horiek, gainera, ingelesez laguntza eskeak eta zerbait saihesteko edo murrizteko estrategia gehiago darabiltzate. 8 urterekin hasitakoen multzokoek autonomia handiagoa erakusten dute aukeratzen dituzten estrategiei erreparatuta, automonitoretzeko gehiago
|
erabiltzen
baitituzte bai gaztelaniaz bai ingelesez ere.
|
|
|
Ondorio nagusia, hortaz, bat dator adinaren auzia ikertu duten hainbat lanen emaitzekin (esate baterako, Muñoz 2000, 2003 eta 2006; Victori eta Tragant, 2003; Cenoz, 1998, 1999, 2002 eta 2003; Lasagabaster eta Doiz, 2003; Gallardo, 2004). Lan horiek nagusiki atzerriko hizkuntzaren azterketa egiten dute, ez ikasleen bestelako hizkuntzena; hurbilpen kuantitatiboa
|
erabili
ohi dute eta ikuspegi linguistikoa jorratzen dute gehienek. Gure lanaren ekarpena horretan ere ikus daiteke.
|
|
|
Gure lanaren ekarpena horretan ere ikus daiteke. Izan ere, ikasleen hizkuntza guztien azterketa, hurbilpen kualitatiboa
|
erabiliz
eta komunikazio gaitasuna aztertuz bideratu dugu. Geuk ere goiztiartasunaren nagusitasuna erlatibizatzeko proposamena luzatzen dugu bada.
|
|
|
Metodologia kualitatiboa
|
erabili
dugunez, ezin ditugu orokortu gure lagin mugatuarekin lortutako emaitza eta ondorioak. Hala ere, erabilitako metodologiak gaztetxoen gaitasun komunikatiboaren argazki sakona ateratzea ahalbidetu digu, sakona ñabarduretan, sakona hiru hizkuntzen arteko harremanetan.
|
|
|
Metodologia kualitatiboa erabili dugunez, ezin ditugu orokortu gure lagin mugatuarekin lortutako emaitza eta ondorioak. Hala ere,
|
erabilitako
metodologiak gaztetxoen gaitasun komunikatiboaren argazki sakona ateratzea ahalbidetu digu, sakona ñabarduretan, sakona hiru hizkuntzen arteko harremanetan. Hortaz, artikulu honetan erakutsiko dugun argazkia baliagarria izan daiteke gure hezkuntza sistemaren argi ilunak ezagutzeko.
|
|
|
Anaforen erabilera txikia da, are txikiagoa gaztelaniazko ariketetan eta ia hutsa ingelesezkoetan. Azken hizkuntza horretan erreferenteen errepikapena ohikoa da, ez dituzte, gainera, bestelako baliabideak
|
erabiltzen
; erlatibozko esaldien balio anaforikoa esate baterako.
|
|
|
Aukeratutako testuak ahalik eta kontestualizatuenak izaten saiatu gara, ikasleen egunerokoari erantzungo diotenak. Bestetik, testuera askotarikoak
|
erabili
ditugu, ebaluazio irizpideen eta aztertutako elementuen aniztasuna bermatze aldera.
|
|
|
Aldagai nagusien azterketa nahiz kuantitatiboki nahiz kualitatiboki egin genezake, baina gaitasun komunikatiboarenak galdu egingo luke lehen hurbilpena
|
erabiliko
bagenu. Horregatik, gaitasun komunikatiboan sakontzeko azterketa kualitatiboari eutsiko diogu, nahiz eta badakigun, ezinbestez, mugak ekarriko dizkigula erabaki horrek lortutako emaitzak ondorioetara ekartzean.
|
|
|
Alegia, argi dugu hizkuntza guztietan ondorioztatzen diren gaitasunen jabe dela gizaki eleanitza. Horrela, esate baterako, estrategiak
|
erabiltzen
ikasi duen hiztunak hizkuntza guztietan aprobetxatuko du abildade hori. Ezin esango dugu, beraz,, halako ikasleak euskaraz duen gaitasun estrategikoa halakoa da?, kasurako.
|
|
|
Duda barik esan genezake, beraz, parte hartzearen erretorika modan egon dela azken hamarkadan politikan edo ekonomian aritzen diren teknikari edo agintarien ahotan. Hitz beraren erabilera orokortzeak, ordea, ez du esan nahi fenomeno berberaz ari garenik une oro; izan ere, moda horren atzean, helburu, interes eta praktika desberdinak, eta batzuetan kontrajarriak, ezkutatzen baitira2 Hots, parte hartzea ez da gauza bera batzuentzat edo besteentzat, ez da helburu berekin
|
erabiltzen
, eta, ondorioz, antzeko diskurtsoen baitan oso egitate desberdinak aurki ditzakegu.
|
|
|
Aurreko ataletan argi ikusi dugu ezen parte hartzeak erabilera kontrajarriak izan ditzakeela, eraldatzaileak ez diren helburuak ere bete ahal dituelako, eta egoera hori ekiditeko erreferente normatibo gisa
|
erabiltzeko
hainbat teoria proposatu ditugu. Orain, marko teoriko hori apur bat gehiago garatuko dugu, eta aurkeztuko ditugu parte hartzeko eredu eraldatzaileak sustatzeko bidean sakontasunez kontuan hartu beharreko hainbat eztabaida ildo.
|
|
|
Garrantzitsua da kontuan hartzea ezen modu eraldatzaileak adierazten duen helburu ikuspegiak ez duela suposatzen parte hartzearen balioa tresna gisa mespretxatzea, guztiz kontrakoa. Taulan proposatzen den molde eraldatzailean parte hartzea aldi berean da tresna eta helburu, kontua da tresna hori
|
erabiltzeko
modua desberdina dela 2 edo 4 kasuan. Azken horretan, herriaren parte hartzeak helburu gisa esan nahi du botere ekonomiko, politiko edo kulturala ez dagoela talde edo elite konkretu baten menpe (Kaufman, 1997).
|
|
|
Parte hartzearen anbiguotasun ideologikoa onartzen badugu, errazago ulertuko dugu, orobat, ohikoa izatea bi familia motako adjektiboak
|
erabiltzea
espazio parte hartzaileak definitzeko: espazio batzuk, sortuak, gonbidapenez, gidatuak, edo manipulatuak?
|
|
|
Batetik ea tokiko informazioa kontuan hartzen den ikusi behar dugu, eta datuak eta horien ondorengo iritzi eta interpretazioak zeinek egiten dituen, ea parte hartzaile berberak diren edo kanpoko teknikari bat den, finean, ea informazioaren sortze prozesu osoa plurala den. Bestetik, informazio kudeaketari begiratu genioke, ez soilik bi zentzutan doan ikustea, baizik eta zertarako
|
erabiltzen
den eta zeinen eskutan dagoen.
|
|
|
Hau ez da erraz konpontzen den debatea, edozein kasutan, klabea berau publikoa egitean datza, metodoa sekula ez da perfektua izango, baina bere onurak eta kalteak publikoak egin behar dira. Azkenik, erabakien izaera loteslea izatea edo ez, debate honetan bertan kabitzen da, eta ez hori bakarrik, baizik eta erabaki horien aplikazioa gauzatuko delako ziurtasuna eta hori bermatzeko kontu argiketa mekanismoak
|
erabiltzea
.
|
|
|
Komeni da gogoratzea, ordea, eztabaida ildo horiek ez direla modelo matematiko batean
|
erabiliko
genituzkeen baldintza beharrezko eta nahikoak bezalakoak. Batetik, hiru maila horien arteko banaketa didaktikoa delako erreala baino, hiru mailen arteko elementuak loturik baitaude, eta horrexegatik, aldagai esanguratsuak badira ere, beraien arteko koerlazioa dagoelako, eta zentzu horretan errepikakorrak izatea suerta daitekeelako.
|
|
|
6 Honek beronek azaltzen du ospedun marka edo objektuen izenak pertsona izen gisan
|
erabiltzea
. Gure kultura onomastikoaren argitara aldrebesa izan daitezkeen arren, Ameriketan arruntak dira Armani, Canon, Timberland, Jaguar eta gisa horretako pertsona izenak.
|
|
|
Pertsona izen batzuk
|
erabiltzea
eta beste batzuk zokoratzea, ondare sinboliko guztiak bezala, gizarte eremuaren logikaren arabera azaldu behar dugu, kasu honetan kontsumo eremu baten logikaren arabera, modarekin parekatu ahal dugun eremua (Lieberson, 2001). Baina ez dugu gizarte eremu bakarrik, ezta moda orokorrik ere.
|
|
|
– Sabino Aranaren izendegi berria
|
erabiltzea
1907an Gasteizko apezpikuak debekatu bazuen ere, Vatikanoak zuzenean esku hartu eta baimendu zuen haren erabilera ofiziala. 1932an, Errepublikak euskal izen guztiak erabiltzea legeztatu zuen.
|
|
|
Sabino Aranaren izendegi berria erabiltzea 1907an Gasteizko apezpikuak debekatu bazuen ere, Vatikanoak zuzenean esku hartu eta baimendu zuen haren erabilera ofiziala. 1932an, Errepublikak euskal izen guztiak
|
erabiltzea
legeztatu zuen. Sei urte geroago, Francoren diktadurak espainierazkoak ez beste izen guztiak debekatu zituen.
|
|
|
Debeku hark bazituen salbuespen kasuak: espainierazko ez ziren hainbat toponimo Andra Mariren izenak zirenez onartu zituzten baina espainierazko ortografia
|
erabilita
(Aranzazu, Leyre, Iciar...) Debekua atzeraeraginez ezarri zen. Hilerrietan, erregistroetan... izen separatistak eta gorriak ezabatu eta aldatu zituzten.
|
|
|
inoiz zaharrak berreskuratuz eta inoiz berriak asmatuz egin da hedapen hori. Ez da, hala ere, goitizenak edo izen bikoitzak
|
erabiltzeko
ohitura desagertu. Asko dira erdal izen ofiziala dutela, euskal izena darabiltenak.
|
|
|
Ez da, hala ere, goitizenak edo izen bikoitzak erabiltzeko ohitura desagertu. Asko dira erdal izen ofiziala dutela, euskal izena
|
darabiltenak
. Ohikoa da izen batzuk edo izen baten hainbat aldaera erabiltzea:
|
|
|
Asko dira erdal izen ofiziala dutela, euskal izena darabiltenak. Ohikoa da izen batzuk edo izen baten hainbat aldaera
|
erabiltzea
: izen eta abizen ofizialak, herri aldaerak, goitizenak... batzuetan euskaraz, bestetan erdaraz7.
|
|
|
Eta zeintzuk dira, horrenbestez, hautatutako izenen balioa eta zentzua? Hemen hiru logika nabarmenduko ditugu, hirurak gauzatzen dituzten ondorio psikosozialen haritik izendatuko ditugu, latinezko gen sustraia
|
erabiliz
: generoaren, generazioaren eta gentilizioaren logikak.
|
|
|
Debekuak debeku, oso arruntak izan dira halakoak. Gaztelaniaz, esaterako, Trinidad, Cruz edo Alba izen anbiguoak aski
|
erabili
dira. Baina oso tematia da legegilea gai honetan; orain dela gutxi onartu den Sexu Identitatearen Eskubideari buruzko Legeak ere sexu bereizketa anbiguotasunik gabe ezarri nahi du:
|
|
|
Argi dago euskal izenen hedapena euskararen normalizazioarekin batera doala. Argitzeke dugu, ostera, zer gertatzen den abizenekin, zein den abizenak era normalduan ofizialtzeko eta
|
erabiltzeko
arduragabekeriaren arrazoia. Paradoxikoak dira, ortografia aldetik gutxienik, baina arruntak Argine Aguirre edo Arantza Ocaranza moduko izen abizenak.
|
|
|
Izenek garaikidetza zentzua eman eta belaunaldien joan etorria adierazten digute. Izenak, arrazoi soziopolitiko eta kultural askorengatik,
|
erabili
eta ahaztu egiten dira: legeak aldatzen direlako, izen batzuek identitate zama gehiegi hartzen dutelako, edo estereotipo negatibo bati lotuegi geratzen direlako (izen nazionalistak, anarkistak, ordenako jendearenak, biblikoak, behe klasekoak, baserritarrenak...), modernizazioarekin eta sekularizazioarekin batera izen berriak hedatzen direlako, masa hedabideek eta masa kontsumoko kulturgintzak izen kontsumigarri berriak dakartzatelako, globalizazioaren akulturazio eta hibridazio prozesuek izen sorta berriak ezartzen dituztelako...
|
|
|
Zeintzuk dira izen horien ordezkoak? INEren datuen arabera, honako hauek dira 2005ean jaiotakoak erregistratzeko gehienbat
|
erabili
ziren izenak:
|
|
|
Baina, bestaldetik, zergatik deituko diogu zerbaiti izen bera
|
erabiliz
ez badago izenari dagokion izanik, izenak ez badu objektua eta izena uztar ditzakeen esanahirik. Ezaugarri deskriptibo aldakorretatik kanpo, zein da erreferentearen identitatea?
|
|
|
Arestian ikusi bezala, Bourdieu ren ustez, pertsona izenek ez dute erreferentziarik, aitzitik, ustezko erreferentzia baten? (nor) beratasuna? sortu nahi dugu haiek
|
erabiliz
, hartara izugarrizko abstrakzio bat dugu bide: esentzia iraunkor eta egonkor bat irudikatzeko, aldaketa guztiak baztertu behar ditugu.
|
|
|
adierazle batek aurreko adierazlearen esanahia argitzen digu, amaigabeko kate batean. Zentzu horretan
|
erabili
zituen Barthes ek (1972), esanahiaren bigarren maila, edo, mito?
|
|
|
nork erabaki ahal du zein den hitz baten arauzko forma eta arauzko adiera? Nork erabaki ahal du zer ulertu behar dugun hitz bat
|
erabiltzean
–(Putnam, 1975).
|
|
|
Laburbilduz, izendatze jarduerak eta pertsona izenak zertan diren ulertzeko (izena eta izena
|
erabiltzea
bereizterik badago) erreferentziaren paradigmatik irten behar dugu. Denotazio zurrunetatik ihes egin behar dugu.
|
|
|
Esanahiari buruzko bestelako paradigma behar dugu; paradigma horrek kodeak eta, ondare adierazkorrak? sortzeari eta
|
erabiltzeari
eragiten dioten harremanetan eta baldintzetan jarri behar du esanahia. Izenak balio zeinuak dira, ondare sinbolikoak, inolaz ere materia huts edo izendatze neutroak.
|
|
|
Ez du pertsona deskribatzen, ez du nolakoa den esaten... Esanahia ez baitago izenean bertan, izena jendartean
|
erabiltzean
baizik. Eta ondorioz, izen bat edo beste erabiltzeak, modu batez edo bestez erabiltzeak, pertsonaren ezaugarri sozialei buruz zerbait esango digu; ez da gauza bera, esate baterako, Jon, Jontxu, Juan edo Jon Jauna...
|
|
|
Esanahia ez baitago izenean bertan, izena jendartean erabiltzean baizik. Eta ondorioz, izen bat edo beste
|
erabiltzeak
, modu batez edo bestez erabiltzeak, pertsonaren ezaugarri sozialei buruz zerbait esango digu; ez da gauza bera, esate baterako, Jon, Jontxu, Juan edo Jon Jauna...
|
|
|
Esanahia ez baitago izenean bertan, izena jendartean erabiltzean baizik. Eta ondorioz, izen bat edo beste erabiltzeak, modu batez edo bestez
|
erabiltzeak
, pertsonaren ezaugarri sozialei buruz zerbait esango digu; ez da gauza bera, esate baterako, Jon, Jontxu, Juan edo Jon Jauna...
|
|
|
aldarrikatzeko izaten da. Adibide onak dira harreman telematikoetan hautatzen eta
|
erabiltzen
diren ezizenak (nicks), guztiz singularrak izan behar omen dute izen horiek12.
|
|
|
– Izenak arautzen dituzten erakundeen ustez, gizonezkoentzat diren izenak emakumezkoentzat
|
erabiltzen
dira. Eta alderantziz ere.
|
|
|
ahal den guztia arakatuz, izenari eusteko informazioa bilatzen da, hizkuntza batean edo, berdin dio zeinetan, izen hori emakume izena dela egiaztatze aldera. Horrelako erreklamazioek kale egiten dutenean, beste jite bateko arteak
|
erabiltzen
dira. Ohikoena izenari Mari aurre ezartzea da (horrela, bada, izena bikoiztu egiten da:
|
|
|
eta, iraingarriak?
|
erabiltzen
dira. Kasurik ezagunena Aketza da.
|
|
|
Bistan da gure gaurko hiri jendarte honetan hitz horrek ez duela baserri jendartean izan zuen/ zezakeen konnotaziorik: Aketza deritzon jendeari inork ez dio irainik egiten haren izena
|
erabiliz
deitzen dion bakoitzean. Kasu honetan ere, aspaldiko debekuen antzera, erakundeen murrizketek izenak ugaltzeko baino ez dute balio izan.
|
|
|
Jaso dugun adibiderik adigarriena Malene da. Izena, bistan da, Malena izenetik eratorri da, aranatarren (n) e atzizkia
|
erabilita
(Jon maskulinotik, Jone femeninoa egin den bezala, edo Ana erdal izena(?) Ane euskaldundu den modura). Bestalde, errez eskura daitezke izen berriak toponimian arakatuz (edozein leku izen pertsona izen bilaka dezake jendeak, izenaren erakargarritasun estetikoa izan ohi da gakoa, eta ez parajearena edo hitzaren etimologiarena), edota natur fenomenoen pentzura (esaterako:
|
|
|
Erakundeek sinesmen hori jaso dute araudietan: pertsonaren jendarteko izaerari kalte egin diezaioketen izenak debekatu egin dituzte, pertsona arteko harremanetan
|
erabiliko
den, aurpegimarkak, nolakoa behar duen arautu egin dute...
|
|
|
Azken lan hori egiteko tradizioari eutsi omen diote: gizon izenak dira o atzizkiaz bukatutakoak, emakume izenak amaieran a dutenak (Eneko/ Oneka, Otsando/ Otsanda...), edota tradizioz ere gizonentzat soilik edo emakumeentzat soilik
|
erabili
diren izenak era horretan arautu dituzte. Horrez gain, aranatarren (n) e ospetsua jaso dute izen femeninoentzat (Ane, Julene...).
|
|
|
1929 hamarkadan gehien
|
erabili
ziren izenetan lehendabiziko bostak honako hauek izan ziren: M. Carmen, Maria, Pilar, Begoña, Josefa.
|
|
|
Izendatzearen kasuan ere habitusak gidatzen du gustua eta nahia. Izan bada izendatzea (izena hautatzea eta izena
|
erabiltzea
) arautzen duen logika sozial bat. Baina aldi berean, izen batzuk hautatuz eta erabiliz, bestetzuk ahaztuz eta zokoratuz, jendeak jendartea egituratzen du, hau da, izendatzea jendartea egituratzeko jarduera bihurtzen du.
|
|
|
Izan bada izendatzea (izena hautatzea eta izena erabiltzea) arautzen duen logika sozial bat. Baina aldi berean, izen batzuk hautatuz eta
|
erabiliz
, bestetzuk ahaztuz eta zokoratuz, jendeak jendartea egituratzen du, hau da, izendatzea jendartea egituratzeko jarduera bihurtzen du. Horrez gain, izendatze praktikek gizarte taldeen arteko bereizketak eta aldeak indartzen dituzte.
|
|
|
Horrez gain, izendatze praktikek gizarte taldeen arteko bereizketak eta aldeak indartzen dituzte. Bourdieu k azaldu legez, talde horiek, zeinek bere habitusari jarraituz, interpretazio kode eta irizpide ezberdinak
|
erabiliz
–balio, ezberdinak onesten dituzte.
|
|
|
pastichetik parodiara pasatzen da, narratzaile desberdinak asmatuz, Marko Polo eta Rustichelloren ordez: hastapenean, Marko Polok lehen pertsona
|
erabiltzen
du («Nik, Marko Polo[?]», 25 or.), ondotik narratzaile berri bat mintzo da hirugarren pertsona erabiliz, jatorrizko testuan Rustichello k egiten duen bezala bere buruaz mintzo delarik («Horrela zen Rustichello Pisakoa hasi Marko Polok bizi izan zituen bidaia benturosen izkiriatzen», 25 or.), azken narratzaile orojakile eta A. Arkotxak asmatu bati lekua utzi aitzin, atal bakoitzaren bukaeran (... Orduan zuen amets bat egin nehoiz Rustichellori aipatu ez ziona», 26 or.); baina atal bakoitzaren barnean, ahots narratiboa anizten da:
|
|
|
pastichetik parodiara pasatzen da, narratzaile desberdinak asmatuz, Marko Polo eta Rustichelloren ordez: hastapenean, Marko Polok lehen pertsona erabiltzen du («Nik, Marko Polo[?]», 25 or.), ondotik narratzaile berri bat mintzo da hirugarren pertsona
|
erabiliz
, jatorrizko testuan Rustichello k egiten duen bezala bere buruaz mintzo delarik («Horrela zen Rustichello Pisakoa hasi Marko Polok bizi izan zituen bidaia benturosen izkiriatzen», 25 or.), azken narratzaile orojakile eta A. Arkotxak asmatu bati lekua utzi aitzin, atal bakoitzaren bukaeran («Gero, isildu ziren bazterrak eta loeria Markoz jabetu. Orduan zuen amets bat egin nehoiz Rustichellori aipatu ez ziona», 26 or.); baina atal bakoitzaren barnean, ahots narratiboa anizten da:
|
|
|
Bainan bildumaren ondarrean, egiaztapen bat saihestezina agertzen da: ...en dituen gauza bakarrak dira, Septentrioaren ordez eta beronen tokian, Lurraren mugimendua eragiten duen «bederatzigarren zeruaren» partez (Septentrio, 80 or.), «Ternuaren» ordez, horietaz hitz egiten duten testu zaharrak; eta horrelaxe iluntzen dute helburua, horretatik hatza, itzala, «artebisio» bat baizik erakusterat emanez bakarrik (Philippe Jaccottet en «entrevision» hitz gustagarria
|
erabiltzen
dugu hemen). Literatura ez da erotzen den iparorratza baizik, egiazko diamante septentrionalaren kontaktuan norabidea galtzen duena:
|
|
|
...diren gauzak, Ihoan Mandabillaren bidaia kondairari esker, beste testu artxibatu eta argitaragabeen erreferentziei esker (adibidez Martin de Hoyarsabal ena, 101 or. aipatua, eta horretaz itzulpena egin zuen Piarres Dorre-rena, 135 or.), «orain goibelak» iruditzen zaizkigun lehengo mapen erreprodukzioei esker («désormais opaques», Septentrio, 2006), edo eleberri laburrari esker, lehen pertsona
|
erabiltzen
duena, eta Ipar iparreko tokietako herritarren eta euskaldun batzuen topaketa kontatzen duena, euskaldunak ahalkearekin ohartzen direla Historian zehar eskualde horretako esplotazioan parte hartu zutela:
|
|
|
Irakurleari dagokio A. Arkotxaren etsenpluari jarraikitzea, pasarte errepikagarrien kateatzean parte hartzea, «Septentrioa» liburuan eta gorputzez bilatzea, giza artxiboak beraren ekoizpenekin gehituz (horretarat gonbidatzen gaitu prosa poetikoan testu zaharren kokatzeak, «Outportua» sailean, adibidez 147, 151 eta 155 or., edo mapa asatuak lehenagoen gainean sistematikoki ezartzeak, bigarren Septentrio n), nahiz eta izar multzoak azken finean ez lukeen «literatura zehaztugabe» bat islatzerat helarazten, beti giza eskutik jalgi aitzinagoko idazketarat, hitz hatz eta hatz mentalerat, jatorria betiko giza kanpo, ezin errana utziz. Azken hondamena arriskatzeak balio du, gure miseriaren ospea (Pascal-en hiztegia
|
erabil
baneza) «beharbada» batekin jokatzeko ahalean baitatza, hain zuzen, halere («et, néanmoins», lioke Philippe Jaccottet k):
|
|
|
Kate batek eskaintzen dituen edukiak aintzat hartuta, programazioa berezitua edo orokorra izan daiteke. Azken hori, irrati orokorrek
|
erabiltzen
dute eta entzuleria orokor bati zuzentzen zaion eta egunean zehar hainbat genero biltzen dituen egitura trinkoa osatzen du. Programazio mota horri historian zehar hainbat izen jarri zaizkio, hala nola zerbitzu orokorreko irratia, irrati tradizionala, ohikoa, edo, irrati totala.
|
|
|
Komunikazio alorrean, irrati programazioaren kontzeptua orain arte
|
erabili
ditugun parametroetatik kanpo aztertu behar da, Internet bidezko irratia jokaleku hertziarrak ez dituen hainbat aspektutan oinarritzen baita: denboraz kanpokotasuna, globaltasuna, oparotasuna, eta, interaktibitatea, alegia.
|
|
|
Piarres Lafitteren arabera, beraz, Eskualduna aldizkariko idazle artekoa izan zen, lehen urtetan?, alabaina, ezin dugu ezer gehiago zehaztu, Goienetxe zerrendatuta agertzen baita beste hamaika lagunekin batera. Halandaze, ez dakigu Goienetxe idazlea noraino zaildu zen Eskualdunako orrialdeetan, ez zeintzuk izan ziren berak
|
erabilitako
gaiak, ez zein hizkuntzatan.
|
|
|
Kronikagilearen arabera, martxa hori ahaztuta zegoen ia, baina David medikuak, bai, Ezpeletako alkateak, berpiztu egin zuen. Izan ere, David medikuak opari bi egin zizkion Goienetxe bere adiskideari tradizioaren jaietarako, batetik, aipatu martxa, eta bestetik, artzainek kaioletan gazta egiteko
|
erabiltzen
zituzten kaikuen bilduma oparoa (bildumaren argazkia ikusteko: (Askoren artean, 1899:
|
|
|
Hortaz,
|
erabilitako
iturri bibliografikoen arabera Albert Goienetxek gutxienez seme bat eduki izan zuen, itxura osoz lehen emaztearekin.
|
|
|
Alegia, badirudi nahi zuela, batetik, eskolan umeek frantsesa ederto ikas zezaten, frantsesa zen, izatez, orduko hizkuntza nagusia: Goienetxek berak Donibanera hurbiltzen ziren mundu zabaleko errege erreginekin
|
erabiltzen
zuen hizkuntza diplomatikoa frantsesa zen, baina, bestetik, euskararentzat ere zeregin guztiz garrantzitsua gorde nahi zuen, etxean eta euskaldunen artean.
|
|
|
baina, bestetik, euskararentzat ere zeregin guztiz garrantzitsua gorde nahi zuen, etxean eta euskaldunen artean. Esaterako, Goienetxek berak sarritan
|
erabiltzen
zuen euskara plaza-gizon aritzean, eta, halaber, euskaraz idazten zuen, eta, pentsatzekoa da irakurri ere egiten zuela. Dena den, ez du garbi uzten euskarak zein leku lukeen eskolan bertan eta gainerako gune ofizialetan.
|