|
2013
|
|
|
Panonia (Danubioren hegoaldeari eta ekialdeari zegokiena, egungo Austria eta Hungaria barruratzen zituena), mendebalari esleitu zitzaion, eta Dazia (egun Errumania) eta Mazedonia ekialdeari esleitu zitzaizkion. Sava eta Danubio ibaiek bat
|
egiten
zuten lekuan, Singidunumetik (egungo Belgradetik) hurbil, muga hasten zen. Muga horrek hegoaldera egiten zuen, Drina ibaian zehar, Adriatikoa arte, eta Mediterraneoa arte heltzen zen, Afrika Egiptotik bereizteko.
|
|
|
Sava eta Danubio ibaiek bat egiten zuten lekuan, Singidunumetik (egungo Belgradetik) hurbil, muga hasten zen. Muga horrek hegoaldera
|
egiten
zuen, Drina ibaian zehar, Adriatikoa arte, eta Mediterraneoa arte heltzen zen, Afrika Egiptotik bereizteko.
|
|
|
Edward Gibbonek esan zuen bezala,, hasieran lurralderik aberatsenek, biztanle gehien zutenek eta ikuspuntu militarretik indar handiagoa zutenek abantailak izan zituzten, baina, ezari ezarian, abantaila horiek orekatu eta konpentsatu
|
egin
ziren, Erromako Inperioaren azkeneko eta behin betiko zatiketa gertatu zenean (Decline and Fall? 29 kapitulua).
|
|
|
29). Ekialdean, batez ere, greziera hitz
|
egiten
zen, eta mendebaldean, latina. Ekialde eta mendebalde horien arteko bereizketak ondorio garrantzitsuak izan zituen hurrengo mendeetan ere.
|
|
|
Teodosioren erregealdiak berarekin ekarri zuen Inperioaren beste transformazio bat bukaraztea, Konstantinoren garaian hasitako kristautzea, alegia. Konstantinoren ediktuak, Milanen 313 urtean eman zen horrek, amaiarazi
|
egin
zuen kristauen aurkako pertsekuzio ofiziala. Konstantino egonarri gutxikoa zen teologiako zorroztasunekin, eta ahalegin handiak egin zituen kristau herriaren batasunaren alde.
|
|
|
Konstantinoren ediktuak, Milanen 313 urtean eman zen horrek, amaiarazi egin zuen kristauen aurkako pertsekuzio ofiziala. Konstantino egonarri gutxikoa zen teologiako zorroztasunekin, eta ahalegin handiak
|
egin
zituen kristau herriaren batasunaren alde. Ondorenez, haustura donatistari eta heresia ariotarrari aurre egin behar izan zien.
|
|
|
Konstantino egonarri gutxikoa zen teologiako zorroztasunekin, eta ahalegin handiak egin zituen kristau herriaren batasunaren alde. Ondorenez, haustura donatistari eta heresia ariotarrari aurre
|
egin
behar izan zien. Lan horrek gailurra jo zuen Nizeako kontzilioan, 325 urtean.
|
|
|
Lan horrek gailurra jo zuen Nizeako kontzilioan, 325 urtean. Edozein kasutan ere, Erromako kultu zaharrek iraun
|
egin
zuten, eta Teodosioren agintaldia arte, ekialdeko enperadoreek onartu zuten pontifex maximus titulua. Teodosio katolizismo ortodoxoago baten defendatzaile sutsua zen.
|
|
|
Jakina denez, Teodosiok Tesalonikako herritarren hilketa agindu zuen, bertan goarnizioko komandantea lintxatua izan zelako. Hilketa hori agintzeagatik, San Anbrosiok ukatu
|
egin
zion jaunartzea Teodosiori, katedralean penitentzia egin arte, eta penitentzia egin beharra izan zuen Teodosiok. Nolanahi den ere, kristautasunak ez omen zuen eragin handirik izan zuzenbide pribatuaren gainean.
|
|
|
Jakina denez, Teodosiok Tesalonikako herritarren hilketa agindu zuen, bertan goarnizioko komandantea lintxatua izan zelako. Hilketa hori agintzeagatik, San Anbrosiok ukatu egin zion jaunartzea Teodosiori, katedralean penitentzia
|
egin
arte, eta penitentzia egin beharra izan zuen Teodosiok. Nolanahi den ere, kristautasunak ez omen zuen eragin handirik izan zuzenbide pribatuaren gainean.
|
|
|
Jakina denez, Teodosiok Tesalonikako herritarren hilketa agindu zuen, bertan goarnizioko komandantea lintxatua izan zelako. Hilketa hori agintzeagatik, San Anbrosiok ukatu egin zion jaunartzea Teodosiori, katedralean penitentzia egin arte, eta penitentzia
|
egin
beharra izan zuen Teodosiok. Nolanahi den ere, kristautasunak ez omen zuen eragin handirik izan zuzenbide pribatuaren gainean.
|
|
|
Legeria eta kristautasuna ez ziren gatazkan aritu, edo, behintzat, gutxitan aritu ziren halakoetan. Esate baterako, Augustoren lege batek zelibatua zigortu zuen, horrekin jaiotza tasa gehitu nahi zuelako herritarren artean; baina, gero, Augustok lege hori ezeztatu
|
egin
zuen. Dena den, orokorrean, garai paganoetako zuzenbide pribatuak eraldaketa gutxi behar izan zituen, Inperio kristauari egokitzeko.
|
|
|
Gobernua gero eta burokratikoagoa
|
egin
zen, eta orobat gertatu zen prozedura juridikoarekin. Formulen prozedura bertan behera utzi zen; prozedura horretan, akzioak bi fase zituen:
|
|
|
Jainkoaren epaitza zen, beraz, eta ezin zitekeen Jainkoaren epaitzaren aurka gora jotzerik aurkeztu. Alderdiren batek frogatzen bazuen iudexak bere
|
egin
zuela auzia (litem suam fecit), bai aldez aurretik horretarako joera zuelako, bai ezjakina zelako, alderdiak akzioa zuen zuzen zuzenean iudexaren aurka jotzeko; baina epaitzari eutsi egin behar zitzaion. Haatik, prozedura berrian, gora jotzea onartuta zegoen, dela lehenengo auzialdiko epaileek hartutako erabakien aurka, dela goragoko auzitegiek hartutako erabakien aurka; hierarkia judizialean gora eginez, enperadorearengana heltzeko aukera ere bazegoen.
|
|
|
Jainkoaren epaitza zen, beraz, eta ezin zitekeen Jainkoaren epaitzaren aurka gora jotzerik aurkeztu. Alderdiren batek frogatzen bazuen iudexak bere egin zuela auzia (litem suam fecit), bai aldez aurretik horretarako joera zuelako, bai ezjakina zelako, alderdiak akzioa zuen zuzen zuzenean iudexaren aurka jotzeko; baina epaitzari eutsi
|
egin
behar zitzaion. Haatik, prozedura berrian, gora jotzea onartuta zegoen, dela lehenengo auzialdiko epaileek hartutako erabakien aurka, dela goragoko auzitegiek hartutako erabakien aurka; hierarkia judizialean gora eginez, enperadorearengana heltzeko aukera ere bazegoen.
|
|
|
Alderdiren batek frogatzen bazuen iudexak bere egin zuela auzia (litem suam fecit), bai aldez aurretik horretarako joera zuelako, bai ezjakina zelako, alderdiak akzioa zuen zuzen zuzenean iudexaren aurka jotzeko; baina epaitzari eutsi egin behar zitzaion. Haatik, prozedura berrian, gora jotzea onartuta zegoen, dela lehenengo auzialdiko epaileek hartutako erabakien aurka, dela goragoko auzitegiek hartutako erabakien aurka; hierarkia judizialean gora
|
eginez
, enperadorearengana heltzeko aukera ere bazegoen.
|
|
|
Mailarik goreneko epaileek, aldiz, gora jotzeak ebazten ematen zuten denbora. Edonola ere, Elizak bere administraziorako kopiatu
|
egin
zituen, bai prozedura berria, bai gobernuaren beraren egitura, eta, horregatik, lehenengo zuzenbide kanonikoa eremu horretan bertan garatu zen. Geroago, eragin erabakigarria izan zuen kontinenteko prozedura zibilean ere.
|
|
|
Bestalde, Inperioko kantzelaritzaren zerbitzupean ziharduten langileez gain, eta jurisdikzio sistemako organo desberdinak osatzen zituzten epaileez gain, probintziako gobernadoreek eta barrutietako vicarius deiturikoek aholkulari juridikoa behar zuten. Aholkulari horiek izena eman gabe lan
|
egiten
zuten, eta, Paulo edo Ulpiano alde batera utzita, ez zuten asko lagundu literatura juridikoa gara zedin. Egiatan, juristen kopurua ez zen txikitu, baina haien kalitatea nabariro gutxitu zen.
|
|
|
Egiatan, juristen kopurua ez zen txikitu, baina haien kalitatea nabariro gutxitu zen. Jakintsuenek, gure aroko bigarren mendean, zuzenbidea aztertzeko joera izan zuten, baina orain zuzenbidetik aldendu
|
egiten
ziren. Garai hartan, gizarteak transformazio sakonak izan zituen, eta, transformazio horien ondorioz, jakintsuek, lurreko hiriaren gaiak jorratzea baino, nahiago izan zuten hiri jainkotiarraren inguruan hausnartzea.
|
|
|
Garai hartan, gizarteak transformazio sakonak izan zituen, eta, transformazio horien ondorioz, jakintsuek, lurreko hiriaren gaiak jorratzea baino, nahiago izan zuten hiri jainkotiarraren inguruan hausnartzea. Ikasketa juridikoek gainbehera izan zuten bitartean, pentsamendu teologikoa loratu
|
egin
zen; pentsamendu horren adierazgarri izan zen, hain justu ere, literatura patristikoa. Are gehiago, Tertulianok, Elizako lehenengo aitak, jurista moduan hasi zuen bere karrera, baina gero bertan behera utzi zuen ibilbide hori.
|
|
|
Aurreko prozeduran, pretorearen eta iudexaren artean eginkizunak zatituta zeuden, eta horrek islatzen zuen zuzenbidearen eta egitateen arteko bereizketa. Prozedura berrian, ostera, epaile batek bakarrik zuen prozesu osoaren gaineko eskumena, eta, ondorenez, bereizketa ezereztu
|
egin
zen. Egitez, arazo juridikoak mailaz maila azalarazten ziren, kasuaren izapidetzak aurrera egiten zuen neurrian.
|
|
|
Prozedura berrian, ostera, epaile batek bakarrik zuen prozesu osoaren gaineko eskumena, eta, ondorenez, bereizketa ezereztu egin zen. Egitez, arazo juridikoak mailaz maila azalarazten ziren, kasuaren izapidetzak aurrera
|
egiten
zuen neurrian. Termino juridikoek euren esangura teknikoa galdu zuten, eta horrek berarekin ekarri zuen zuzenbideak berak zehaztasuna galtzea.
|
|
|
Akzio horren bitartez, gauza berea zela alegatzen zuenez gero, jabeak, erreibindikatu?
|
egiten
zion gauza hori haren edukitza zeukanari. Edukitza zuenak, ordea, ezin zuen gauza erreibindikatu, baina interdiktuak erabili ahal zituen.
|
|
|
Era berean, zuzenbide klasikoak berezi
|
egin
zituen, bateko, jabetza xedatzeko kontratua, hau da, jabetza saltzeko hitzarmena, eta, besteko, saltzaileak erosleari jabetza benetan eskualdatzea. Kontratua betebeharren zuzenbidearen barruan zegoen kokatuta.
|
|
|
Zuzenbide klasikoaren ostekoan, aldiz, bereizketa nahasi
|
egin
zen, eta, salmentak jabetza eskualdatzen du, baieztapena hedatu zen.
|
|
|
Zehaztasun eta zorroztasun horren miresleek uste izan zuten halako adibideek narraskeria eta hondamendia zekartzatela zuzenbide klasikoaren ostekoarentzat. Zuzenbidearen izaera zientifikoa galdu
|
egin
zen, eta, ondorenez, zuzenbide horri, zuzenbide arrunt, deitu zitzaion, denboraldi horrek berezko zuen latin arruntarekin gertatzen zen bezala, garai horretako latina hizkuntza erromanikoetan transformatu baitzen.
|
|
|
zuzenbidea zein gizartetan aplikatu behar eta gizarte horren egoerari egokitu behar zitzaion. Gizarteak gero formalismo gutxiago izatea eskatzen bazuen, nahiz eta horrek zuzenbidearen izaera teknikoari kalte
|
egin
, bizitasun juridikoaren eta, hazkuntza organikoa, ren seinale moduan hartu behar zen.
|
|
|
Egia esan, erantzukizun hori bermaturik geratu behar zen, baina erantzukizun horren zehaztapen zehatza tokiko ohiturari lotuta geratu ahal zen, adibidez, saltzaileak, berme bat barik, bi berme eman behar zituenean. Halakoetan esan zitekeen, alderdiek kontrakoa adierazi ezik, alderdiok kontratua
|
egiten
zutela ohitura hori kontuan hartuta. Hortaz, ohitura subsidiario hori baliozkoa zen.
|
|
|
zuzenbide idatzia ere indarrik gabe gera daiteke, dela legegileak horixe agintzen duelako, dela gizarteak, zuzenbide hori, erabili ez? eta isilik horixe erabaki duelako; beste modu batera esanda, herriak idatzizko zuzenbidea indargabetu dezake, zuzenbide idatziaren aurkako praktikak
|
eginez
.
|
|
|
IV. mendeko jurista praktikoak jakin bazekien zuzenbide onena aurkituko zuela ospe handiko juristen idatzietan, kasurako, Paulo eta Ulpianoren idazkietan. Hori, esaten baino, errazagoa zen
|
egiten
, batik bat, Paulok pretorearen ediktuari iruzkinak eginez laurogei liburu bete zituelako, eta Ulpianok, berriz, laurogeita bat. Lehenengo garaietako juristek sarritan kontsultatu zituzten lan horiek, eta lanon edukiarekin ohituta zeuden.
|
|
|
V. mendeko lehenengo garaietako abokatu lanpetuek nahiago izan zuten, ahal izanez gero, halako kontsultarik ez
|
egitea
. Horretarako, Gaioren Erakundeak hartu eta lan horretan konfiantza jarri zuten, horrek zuzenbide osoa lau liburutan jasota zeukalako.
|
|
|
Legeak onartzen zuen, halaber, bigarren mailako lanetara jotzea, baldin eta izen handiko bost juristetatik batek edo batzuek bigarren mailako lan hori aipatuta bazuten. Zernahi gisaz, halako lanen eskuizkribuak urriak eta konfiantza txikikoak ziren, eta, hori dela eta, ezinbesteko gertatzen zen eskuizkribuen artean alderaketa
|
egitea
. Praktikan, bost jurista horien iritzia baino ez zen kontuan hartzen.
|
|
|
Juristen lanak zuzenbidea erakarri zuen, eta zuzenbide horri Ius deitu zitzaion, Inperioaren legeriak eratortzen zuenarekin alderatuta, azken horri lex deitzen baitzitzaion. Inperioaren xedapenak bikoiztu egin ziren, eta beharrezko
|
egin
ziren antolaketa eta sistematizazioa. III. mendearen bukaeran, bilduma pribatu bi prestatu ziren Inperioaren konstituzioak (batez ere, erreskriptoak) batzeko; bi horiei Codex Gregorianus eta Codex Hermogenianus deitu zitzaien.
|
|
|
III. mendearen bukaeran, bilduma pribatu bi prestatu ziren Inperioaren konstituzioak (batez ere, erreskriptoak) batzeko; bi horiei Codex Gregorianus eta Codex Hermogenianus deitu zitzaien. V. mendean, Inperioko agintariek atzeman zuten beharrezkoa zela bilduma ofiziala
|
egitea
. Horrela, 429 urtean, Teodosio II.ak batzordea izendatu zuen; batzorde horren ardura zen Konstantinoren garaietatik aldarrikatutako inperio legeria osoa biltzea.
|
|
|
1,1, 5).. Hala eta guztiz ere, lanaren prestaketak aurrera
|
egiten
zuen neurrian, bertan behera geratu zen juristen idazkiak barruratzeko ideia; eta, are gehiago, bildumariei ahalbidetu zitzaien bildutako legeen testua laburtu eta aldatzea. Horrela, bildumariek agerraraz zezaketen benetan indarrean zegoen zuzenbidea.
|
|
|
Nolanahi ere, ez da erabiltzeko erraza, beraren hizkera jasoa, eta, askotan, iluna delako. Dirudienez, Inperioko ofizialek kode horretako konstituzioak prestatu zituztenean, haientzat garrantzitsuagoa zen Inperioaren legeriak inperio burokraziaren ospea islatzea, konstituziomanuak bete behar zituztenentzat haiek ulergarri
|
egitea
baino. Mendebaldean behintzat, interpretationes deiturikoak gaineratu behar izan ziren, haien edukia hizkera errazagoan azaltzeko.
|
|
|
Antzeko baldintzetan onartu zen burgundioak Galiaren ekialdean kokatzea. Bertan, burgundioek bat
|
egin
zuten biztanle galiar erromatarrekin, hunoen aurka. Worms izan zen euren hiriburua.
|
|
|
455 urtean, eurek ere Italia inbaditu eta Erroma arpilatu zuten. Azkenean, 476.urtean, Mendebaldeko azken enperadore erromatarrak uko
|
egin
zion bere tronuari. Aldi berean, Galia eta Espainiako erreinu germaniarrek, teorian behintzat, praktikan aspaldi zuten independentzia hori eskuratu zuten.
|
|
|
Mendebaldeko Inperioaren erdigunean, gobernuak kolapsoa izan zuen, eta kolapso horren ondoriozko hutsunea Elizak bete zuen. Burokrazia zibilak porrot
|
egin
zuenean, Elizaren burokraziak, Inperioaren burokrazia horretan erroak zituenak, haren lekua bete zuen. Aita santu Leon I.ak (440) negoziazioak hasi zituen Atila, hunoen erregearekin, eta Geiseriko, bandaloen buruarekin.
|
|
|
Mendebaldeko probintzietako kristauak katolikoak ziren, eta horretaz baliatu zen aita santua, Erromako egoitzaren nagusitasuna ziurtatzeko. Haren planteamenduari men
|
eginez
, Erromako gotzaina Pedroren oinordekoa zenez gero, berak eskualdatu behar zien apostulu agintea gainerako gotzainei, eta, horrela, beste horiek haren mende zeuden. Doktrina horren alde egin zuten Ekialdeko Inperioko gotzain askok, nahiz eta horiek ordu arte Konstantinopoliseko gotzainari eta antzinako Erromako gotzainari nagusitasun bera aitortu.
|
|
|
Haren planteamenduari men eginez, Erromako gotzaina Pedroren oinordekoa zenez gero, berak eskualdatu behar zien apostulu agintea gainerako gotzainei, eta, horrela, beste horiek haren mende zeuden. Doktrina horren alde
|
egin
zuten Ekialdeko Inperioko gotzain askok, nahiz eta horiek ordu arte Konstantinopoliseko gotzainari eta antzinako Erromako gotzainari nagusitasun bera aitortu.
|
|
|
Tribu germaniarrek lortu berria zuten independentzia, eta euren burua gainezka ikusi zuten, hainbat gizabanako erromatizaturi orokorrean ahalbidetu zitzaielako euren erakunde juridikoak iraunaraztea. Horrela, zuzenbideari izaera pertsonalista eratxiki zitzaion, germaniarrek euren zuzenbide propioa baitzuten; gainera, germaniarrek ez zuten inolako ahaleginik
|
egiten
euren zuzenbidea beste inori ezartzeko. Herri horiek bilakatu ahala, eurentzat beharrizana zen tribuen legeak idatziz jasotzea.
|
|
|
Kopiatzaile galiar erromatarrez baliatu ziren horretarako, haiek ohituta baitzeuden zuzenbide erromatarraren lexikoa erabiltzeko zeregin horretan. Kopiatzaile horiei benetan zail gertatuko zitzaien, hala nahita
|
egin arren
, unean unean idazten zuten horren muinari eustea, kasuan kasuan erabiltzen zituzten adierazmoldeen esangura tekniko erromatarrari erreparatu gabe.
|
|
|
Alariko II.ak, bisigodoen erregeak, aldarrikatu zuen bilduma hori 506 urtean, bere mendeko erromatarrentzat. Beharbada, Alariko II.ak ahaleginak
|
egin
nahi zituen haien leialtasuna ziurtatzeko, frankoen atakearen aurrean (Gundobadoren burgundioak frankoen aliatuak baitziren). Frankoen atakearen ondorioz, bisigodoak galtzaile atera ziren Vouglen, Poitiersen ondoan, 507 urtean.
|
|
|
Zernahi gisaz, kasu honetan, esanbidez aipatu ziren iturriak, eta horietan erabilitako materiala zabalagoa zen. Lex (legeria ofizial) eta Ius izenekoen artean bereizketa
|
egin
zen. Teodosioren Kodetik eta Teodosioren ondoko nobeletatik ateratako konstituzio batzuk hautatu eta konstituzio hautatu horiek osatzen dute laburpena.
|
|
|
Horixe da, berebat, jakituria iturri nagusia, VI. mendetik XI. mendea arte Inperioa ordeztu zuten erreinuen zuzenbide erromatarra ezagutzeko. Hori berori egon zen indarrean Espainiako bisigodoen erreinuan, VII. mendea arte, mende horretan bi herrien arteko bat
|
egitea
gertatu baitzen. Zuzenbideak, ordu arte, izaera pertsonala izan zuen, baina, harrezkero, lurralde izaera eskuratu zuen, eta, ondorenez, aplikagarri bihurtu zen erreinuko biztanle guztientzat.
|
|
|
Zuzenbideak, ordu arte, izaera pertsonala izan zuen, baina, harrezkero, lurralde izaera eskuratu zuen, eta, ondorenez, aplikagarri bihurtu zen erreinuko biztanle guztientzat. Praktikan, bisigodoen lan honek bere agintea hedatu zuen frankoen erreinura ere; bisigodoek 507 urtean eta burgundioek 532 urtean erreinu horretatik alde
|
egin
zutenetik, erreinu hori antzinako Galia osora zabaldu zen. Egiatan, frankoek zuzenbidearen printzipio pertsonalista onartu zuten; baina ez zuten zuzenbide erromatarrari buruzko bildumarik aldarrikatu.
|
|
|
Mendebaldeko Inperioa kolapsatzean, Ekialdeko Inperioak ez zuen kalte handirik izan. Kontrara, V. mendearen bigarren erdian, Konstantinopolis eta Beiruteko zuzenbide eskoletan berpiztu
|
egin
ziren ikasketa juridikoak. Zentzuzkoa denez, testuak latinez zeuden, baina azalpenak grezieraz egiten ziren.
|
|
|
Kontrara, V. mendearen bigarren erdian, Konstantinopolis eta Beiruteko zuzenbide eskoletan berpiztu egin ziren ikasketa juridikoak. Zentzuzkoa denez, testuak latinez zeuden, baina azalpenak grezieraz
|
egiten
ziren.
|
|
|
Horren erakusgarri, Teodora 548 urtean hiltzeaz geroztik, Justinianoren lana legegile gisa asko murriztu zen. Justinianoren jeneralek, Narsesek eta Belisariok, hainbat ahalegin
|
egin ondoren
, bandaloei Afrikako iparraldea kendu zitzaien, eta, horrekin batera, Inperioaren agintea berrezarri zen Italiako erreinu ostrogodoaren gainean. Aita santuak hainbat eskari egin zizkion Justinianori, Inperioaren agintea eta aita santuarena berarena berdinak zirela adieraz zezan, baina Justinianok aurre egin zien eskari horiei guztiei.
|
|
|
Justinianoren jeneralek, Narsesek eta Belisariok, hainbat ahalegin egin ondoren, bandaloei Afrikako iparraldea kendu zitzaien, eta, horrekin batera, Inperioaren agintea berrezarri zen Italiako erreinu ostrogodoaren gainean. Aita santuak hainbat eskari
|
egin
zizkion Justinianori, Inperioaren agintea eta aita santuarena berarena berdinak zirela adieraz zezan, baina Justinianok aurre egin zien eskari horiei guztiei. Horrela, bere gain hartu zituen, hala erlijio agintea, nola aldi baterako aginte gorena.
|
|
|
Justinianoren jeneralek, Narsesek eta Belisariok, hainbat ahalegin egin ondoren, bandaloei Afrikako iparraldea kendu zitzaien, eta, horrekin batera, Inperioaren agintea berrezarri zen Italiako erreinu ostrogodoaren gainean. Aita santuak hainbat eskari egin zizkion Justinianori, Inperioaren agintea eta aita santuarena berarena berdinak zirela adieraz zezan, baina Justinianok aurre
|
egin
zien eskari horiei guztiei. Horrela, bere gain hartu zituen, hala erlijio agintea, nola aldi baterako aginte gorena.
|
|
|
Zehatz esateko, lana tituluetan dago bananduta, eta hamabi liburu barneratzen ditu. Zuzenbidearen berrikuspen orokor hori
|
egiten
zen bitartean, jurista klasikoen garaietatik konpondu gabe zeuden eztabaidetatik hainbat berriro bistaratu ziren, eta, are gehiago, eztabaida horiek euren konstituzioetan islatuta geratu ziren.
|
|
|
Testuak titulutan antolatzen dira, bakoitza gai bati buruzkoa izanda, eta guztira berrogeita hamar liburu osatzen dituzte. Gai zehatz baten zatiketa
|
egitea
zaila zenean, Oinordetza zuzenbidearen kasuan esaterako, titulu bakarrak hiru liburu barneratu ahal zituen. Edozein kasutan ere, gehienetan nahiago zuten zatiketak egitea; salerosketa kontratua, esaterako, zortzi titulutan antolatu zuten:
|
|
|
Gai zehatz baten zatiketa egitea zaila zenean, Oinordetza zuzenbidearen kasuan esaterako, titulu bakarrak hiru liburu barneratu ahal zituen. Edozein kasutan ere, gehienetan nahiago zuten zatiketak
|
egitea
; salerosketa kontratua, esaterako, zortzi titulutan antolatu zuten: titulu bat orokorra zen, eta, gainerakoak, ostera, salerosketaren alde desberdinei buruzkoak.
|
|
|
Biltzaileek zati bakoitzaren iturria zehaztu ez ezik, iturri hori testuan ere sartu behar zuten, inskripzio berezia
|
eginda
. XIX. mendean Bluhme irakasle alemaniarrak inskripzio horien azterketa egin eta hauxe frogatu zuen:
|
|
|
Biltzaileek zati bakoitzaren iturria zehaztu ez ezik, iturri hori testuan ere sartu behar zuten, inskripzio berezia eginda. XIX. mendean Bluhme irakasle alemaniarrak inskripzio horien azterketa
|
egin
eta hauxe frogatu zuen: lan jakin batzuetan, zatiak hiru taldetan antolatzen dira, eta, gehienetan, talde bakoitzean zatiok hurrenkera berbera dute, taldeek hurrenkera desberdina izan arren tituluaren barruan.
|
|
|
Hori ikusita, irakasle horrek ulertu zuen enperadoreak lana amaitzeko presioa egitearen ondorioz, bildumariak hiru taldetan antolatu zirela, eta horietako bakoitzak lan multzo bat hartu zuela, berori laburbiltzeko. Gero, zatien serieak aurkeztu zituzten osoko bilkuretan, eta serie desberdinen hurrenkera titulu bakoitzaren arabera erabaki zen;
|
egin
eginean ere, zati esanguratsu batzuek bakarrik apurtu zuten hurrenkera hori, leku hobea izateko. Duela gutxiko ikerketek, testuen azterketa informatikoetan oinarritutakoek, gehiago zehaztu dituzte Bluhmeren ondorio horiek.
|
|
|
Digestoa hiru urtetan
|
egin
zen. Horretarako, bildumariek eskura zuten materiala laburtu behar izan zuten, ahalak eta leherrak eginez emaitzarik koherenteena erdiesteko.
|
|
|
Digestoa hiru urtetan egin zen. Horretarako, bildumariek eskura zuten materiala laburtu behar izan zuten, ahalak eta leherrak
|
eginez
emaitzarik koherenteena erdiesteko. Zati bakoitzaren iturria aipatu bazuten ere, ezin daiteke ziurtatu testu jakin bat norena izan, eta jurista horrek horrexetara idatzi zuenik.
|
|
|
Bildumariek, bestalde, edozein aldaketa
|
egin
zezaketen, lanaren azken emaitzak VI. mendeko zuzenbide bizantziarra adierazten zuela ziurtatzeko. XX. mendean Digestoa ikertu denean, aldaketa horien edukia aztertu izan da.
|
|
|
Aldiz, Nafarroako zuzenbideak erakusten du, ezin zehatzago, aurrekoarekin batera, zuzenbide erromatarraren ukitua, batez ere XVI. mendetik aurrera. Izatez, Italiako iparraldetik eta Pariseko unibertsitatetik datorren uhin indartsuak bat
|
egiten
du bertako foruekin. Hari beretik, glosagileek berreskuratutako zuzenbide erromatarrak erabateko aitortza du erresumaren ordezko zuzenbide moduan, bertako gorteek hala aldarrikaturik.
|
|
|
Hari beretik, glosagileek berreskuratutako zuzenbide erromatarrak erabateko aitortza du erresumaren ordezko zuzenbide moduan, bertako gorteek hala aldarrikaturik. Ordu arte eragin nabarmena zena, lege idatzi izatera igaro zen eta Aro modernoak aldeztu zuen pentsaera hori eta baita luzatu ere, XIX. mendeko Frantziako eta Espainiako kodeketa zibila gertatu arte, horrek talka gogorra
|
egin
baitzuen euskal foruekin.
|
|
|
Era idatzian baino, ohiturazko moldean ari da euskara, foru izateari dagokion legez. Bide horretan, alabaina, berehala barruratzen ditu, lehen latinarekin
|
egin
zuen bezalaxe, hainbat hitz eta esamolde, hizkuntza erromantzeen aldetik hartuta, horrela erakutsiz horien harrera eta bertaratzea, mendez mendeko hizkuntzen eta zuzenbidearen arteko ukituaren bidez.
|
|
|
1 Legea.Konpilazioa.Foru Zuzenbide Pribatuari buruzko Konpilazio edo Nafarroako Foru Berri honek bere barnean hartzen du antzinako erresumaren zuzenbidetik egun indarrean dagoen zuzenbide zibila, betiere, tradizioarekin eta bertako ohitura, foru eta legeen praktikarekin bat etorriz. Nafarroako tradizio juridikoa Nafarroako foru zuzenbide pribatuaren esangura historikoaren eta zuzenbide horren iraupenaren adierazpen gisa, Konpilazioko legeen interpretazio eta integrazioa
|
egiteko
lehenespena dute, jarraiko hurrenkeraren arabera, honako hauek: Bilduma Berri berriaz geroztik, Gorteetan emandako legeek; Bilduma Berri berriak; Foruaren hobetze izenekoek; Nafarroako Foru Orokorrak; gainerako legeek, besteak beste, toki foruek eta Foru Laburrak; bai eta zuzenbide erromatarrak ere, ohiturak edo konpilazio honek zuzenbide horretatik jasotako erakunde edo manuei dagokienez.
|
|
|
Hirugarrenez ere, euskarazko itzulpen egokia lortzea izan da helburu, hizkuntzaren kalitatea eta zehaztasun juridikoa bilatzen dituena. Horretan saiatu da lanari ekin dion taldea, lehendik ere taxu horren ahaleginak
|
egin
dituena. Izatez, onomastika eta toponimia izan ditu kezkaburu sarritan eta horretarako erabili dira jada zehaztutako irizpideak, Tomas y Valiente zenaren Zuzenbidearen historia (1999) liburua euskaratzeko zertuak eta borobilduak.
|
|
|
Antzinaro klasikoak hurrengo belaunaldiei zer utzi dien pentsatuz gero, burura datozen lehenengo datuak Greziako artea, Greziako antzerkia eta Greziako filosofiari dagozkio. Erromari so
|
eginez
gero, gure burura beste datu batzuk datoz, ziur asko, Erromako galtzadak eta zuzenbide erromatarra. Greziarrek sakon hausnartu zuten zuzenbidearen izaeraz eta horrek gizartean betetzen duen eginkizunaz, baina Greziako estatu desberdinen, egiazko?
|
|
|
Arau horietako batzuk zinez sofistikatuak izan ziren. Haien arrazoinamendua, teknikaren ikusmiratik, nagusitu
|
egin
zen, eta, nagusitasun tekniko horren ondorioz, guztiz erakargarri bihurtu da garai guztietako juristentzat. Arrazoi berbera dela medio, zuzenbideko aditu ez direnak nekez uler dezakete zuzenbide erromatarra.
|
|
|
lehenengo, monarkia izan zen; gero, errepublika; eta, azkenik, Kristau Aroa hasteko zegoela, inperio bihurtu zen. Denboraldi horretan, zuzenbide erromatarra moldatu
|
egin
zen, gizarte errealitate aldagarri horretara egokitzeko; baina, une oro, zuzenbide berak iraun zuen, horixe baitzen erromatarren bizimodu goiztiarrean eratutakoa.
|
|
|
Berrogeita hamar urte beranduago, nolabaiteko krisian daude oraindik erromanistak. Zernahi gisaz, zuzenbide erromatarrak Europako kulturari
|
egin
dion ekarria gaur egun berriro aztertu behar da, eta sakonago aztertu ere. Liburu honen helburua ez da Koschakerren liburuarekin lehian sartzea.
|
|
|
Garai hartan, Erroma erkidego txikia zen, Tiber ibaiaren ezkerraldean, horren estuariotik hurbil. Greziarrek Troiako hiria arpilatu zutenean, hainbat lagunek ihes
|
egin
zuten bertatik, eta ihes egin zuten horietatik batzuen ondorengoak zirela uste zuten erromatarrek. Erromatarron zuzenbidea, aldi hartan, idatzi gabeko ohituren multzoa zen.
|
|
|
Garai hartan, Erroma erkidego txikia zen, Tiber ibaiaren ezkerraldean, horren estuariotik hurbil. Greziarrek Troiako hiria arpilatu zutenean, hainbat lagunek ihes egin zuten bertatik, eta ihes
|
egin
zuten horietatik batzuen ondorengoak zirela uste zuten erromatarrek. Erromatarron zuzenbidea, aldi hartan, idatzi gabeko ohituren multzoa zen.
|
|
|
Zalantzak sortzen zirenean ohiturazko erregela kasu zehatz batean aplikatzeko, erabakigarria zen pontifizeen elkargoak
|
egindako
interpretazioa; aristokrata talde horren ardura zen erlijio kultu ofizialak iraunaraztea. Herritarren artean, bi gizarte talde bereiz zitezkeen:
|
|
|
Eztabaida horren ondorioz, K. a. 451 urtean, deialdia
|
egin
zen, hamar herritarrez batzordea osatzeko. Herritar horiei dezenbiro deitu zitzaien.
|
|
|
Herritar horiei dezenbiro deitu zitzaien. Euren ardura zen testu batean ohiturazko arauak idatziz jasotzea, Solonek Atenaseko lege ospetsuekin
|
egin
zuen bezalaxe. Dezenbiroek arauen bilduma idatzi zuten, eta bilduma hori. XII Taulak?
|
|
|
Dezenbiroek arauen bilduma idatzi zuten, eta bilduma hori. XII Taulak? izenarekin ezagun
|
egin
zen. Bilduma forma egokiz aurkeztu zitzaion herritarren biltzarrari, eta horrek onetsi egin zuen.
|
|
|
izenarekin ezagun egin zen. Bilduma forma egokiz aurkeztu zitzaion herritarren biltzarrari, eta horrek onetsi
|
egin
zuen. Onespena eman arren, biltzarrak ez zuen uste izan lege berria zuzenbide zaharraren ordezkoa zenik; aitzitik, zehaztasun handiagoarekin finkatu zen betidanik eta orokorrean zuzenbidea (Ius) izan zena.
|
|
|
Jatorrizko testuak ez du gure egunok arte iraun. Zernahi gisaz, geroko idazkietan hainbat eta hainbat aipamen
|
egin
dira hari buruz, eta, ondorenez, haren edukiak, oinarrian bederen, berreraikitzeko modukoak izan dira. Ez dago argi hasieran zein hurrenkeratan zeuden bilduta zati horiek.
|
|
|
Esate baterako,. XII Taulak? izeneko bildumak xehe xehe garatu zituen prozedurako arauak; horrela, herritarrek jakin zezaketen euren burua nola defendatu, auzitegietara jo gabe, eta zer
|
egin
behar zuten, hala zenean, auzitegietan prozedura eragiteko. Errepublikaren lehenengo garaietan, funtzionario gutxi batzuen ardura zen lesiodunei laguntasuna ematea, jasandako kalte galeren ordaina jaso zezaten; horrela, lesiodun horiek ez zuten euren kabuz jardun behar, lege makineria abian jartzeko.
|
|
|
Errepublikaren lehenengo garaietan, funtzionario gutxi batzuen ardura zen lesiodunei laguntasuna ematea, jasandako kalte galeren ordaina jaso zezaten; horrela, lesiodun horiek ez zuten euren kabuz jardun behar, lege makineria abian jartzeko. Kasu jakin batzuetan, nork bere burua defendatzea onartu
|
egiten
zen, erkidegoak oraindik ez zeukalako behar den besteko indarrik, hori uxatzeko. Hala eta guztiz ere,. XII Taulak?
|
|
|
Ahalmen horren muga zehatzak ez zeuden finkatuta ohiturazko zuzenbidean, eta, horregatik,. XII Taulak? izeneko bildumak zehatz mehatz arautu zuen nork zuen hori
|
egiteko
legitimazioa. Izan ere, demandatzaileak errekerimendua egin behar zion demandatuari, hori magistratuaren aurrean ager zedin.
|
|
|
izeneko bildumak zehatz mehatz arautu zuen nork zuen hori egiteko legitimazioa. Izan ere, demandatzaileak errekerimendua
|
egin
behar zion demandatuari, hori magistratuaren aurrean ager zedin. Ondoren, eta betiere lekukoen aurrean, demandatuak muzin egiten bazion errekerimendu horri, demandatzaileak indarra erabil zezakeen demandatua magistratuaren aurrean agertuko zela ziurtatzeko.
|
|
|
Izan ere, demandatzaileak errekerimendua egin behar zion demandatuari, hori magistratuaren aurrean ager zedin. Ondoren, eta betiere lekukoen aurrean, demandatuak muzin
|
egiten
bazion errekerimendu horri, demandatzaileak indarra erabil zezakeen demandatua magistratuaren aurrean agertuko zela ziurtatzeko. Demandatua gaixorik egonez gero, edo adinduna izanez gero, demandatzaileak ezin zuen hura behartu agerraldia egitera, baldin eta ez bazion garraio modurik eskaintzen; edonola ere, arauak ezarri zuen garraio modu hori ez zela nahitaez izan behar esku ohe burkoduna.
|
|
|
Ondoren, eta betiere lekukoen aurrean, demandatuak muzin egiten bazion errekerimendu horri, demandatzaileak indarra erabil zezakeen demandatua magistratuaren aurrean agertuko zela ziurtatzeko. Demandatua gaixorik egonez gero, edo adinduna izanez gero, demandatzaileak ezin zuen hura behartu agerraldia
|
egitera
, baldin eta ez bazion garraio modurik eskaintzen; edonola ere, arauak ezarri zuen garraio modu hori ez zela nahitaez izan behar esku ohe burkoduna. Bestalde, baziren egintza zehatz batzuk, gizabanakoak bere kabuz egin ahal zituenak, aurretiaz magistratuarengana jo gabe.
|
|
|
Demandatua gaixorik egonez gero, edo adinduna izanez gero, demandatzaileak ezin zuen hura behartu agerraldia egitera, baldin eta ez bazion garraio modurik eskaintzen; edonola ere, arauak ezarri zuen garraio modu hori ez zela nahitaez izan behar esku ohe burkoduna. Bestalde, baziren egintza zehatz batzuk, gizabanakoak bere kabuz
|
egin
ahal zituenak, aurretiaz magistratuarengana jo gabe. –XII Taulak?
|
|
|
izeneko bildumak hauxe xedatu zuen: etxe-jabeak lapurra harrapatzen bazuen lapurreta
|
egiteko
unean bertan, hori gauez gertatu zein egun argiz gertatu, eta lapurra atxiloketaren aurka jartzen bazen, etxe-jabeak lapurra hil zezakeen, horregatik inolako ondorio edo zigorrik jasan gabe. Edozein modutan ere, kasurik gehienetan, zuzeneko jarduera horiek burutu baino arinago, beharrezkoa zen magistratuaren erabakia.
|
|
|
Edozein modutan ere, kasurik gehienetan, zuzeneko jarduera horiek burutu baino arinago, beharrezkoa zen magistratuaren erabakia. Lesio fisiko larrien kasuan, ahaleginak
|
egiten
ziren alderdiek hitzarmen ekonomikoa egin zezaten, ofentsagileak biktimari kalte ordaina eman ziezaion. Hitzarmenik egin ezik,. XII Taulak?
|
|
|
Edozein modutan ere, kasurik gehienetan, zuzeneko jarduera horiek burutu baino arinago, beharrezkoa zen magistratuaren erabakia. Lesio fisiko larrien kasuan, ahaleginak egiten ziren alderdiek hitzarmen ekonomikoa
|
egin
zezaten, ofentsagileak biktimari kalte ordaina eman ziezaion. Hitzarmenik egin ezik,. XII Taulak?
|
|
|
Lesio fisiko larrien kasuan, ahaleginak egiten ziren alderdiek hitzarmen ekonomikoa egin zezaten, ofentsagileak biktimari kalte ordaina eman ziezaion. Hitzarmenik
|
egin
ezik,. XII Taulak, izeneko bildumak talioia onartu zuen; horren eretzean, biktimak mota bereko kalteak eragin ahal zizkion ofentsagileari, betiere jasandako lesioaren, zenbatekoari?
|
|
|
Ziur asko, errepresaliarako aukera hori alderdientzako pizgarria izango zen, alderdiok hitzarmena lor zezaten. Hori dela eta, talioia gertatuko omen zen, bakar bakarrik, ofentsagilearen familiak edo ofentsagileak berak ez zuenean lortzen ordainketa
|
egiteko
beste dirurik. Lesio txikien kasuan, bengantza ez zegoen onartuta; alderantziz, aldez aurretik diru kopuru finko batzuk ezarrita zeuden konpentsazio gisa.
|
|
|
Semea, heldutasunera iritsi arte, bere aitaren ahalmen esparruan zegoen, eta, adibidez, ezin zituen bere kabuz jabetzak izan, harik eta aita hil arte. Ondorenez, familiaren jabego guztia bateratuta zegoen, eta familiaren baliabideak, osotasunean, indartu
|
egiten
ziren. Praktikan, beraz, esklaboak edo semeak lapurreta eginez gero, edo lesio pertsonala eraginez gero, biktimak demanda jartzen zuen familiaburuaren aurka, horrek bakarrik asebete zezakeela demandan eskatutakoa, familiako funtsekin.
|
|
|
Ondorenez, familiaren jabego guztia bateratuta zegoen, eta familiaren baliabideak, osotasunean, indartu egiten ziren. Praktikan, beraz, esklaboak edo semeak lapurreta
|
eginez
gero, edo lesio pertsonala eraginez gero, biktimak demanda jartzen zuen familiaburuaren aurka, horrek bakarrik asebete zezakeela demandan eskatutakoa, familiako funtsekin. –XII Taulak?
|
|
|
erakutsi behar zuen plazan, merkatuko hiru egun jarraian, haren egoeraren berri jendaurrean emateko, eta, horrela, haren familiari eta lagunei aukera emateko, eurek konponbidea eskain ziezaieten. Prozedurak porrot
|
eginez
gero, azken mehatxua zen zoritxarreko zorduna esklabo gisa saltzea Erromatik kanpo, eta salmentatik lortutakoa zatitzea, kobratu gabe geratu ziren hartzekodunen artean. Eurek nahiago izanez gero, hartzekodunek zorduna hil zezaketen eta hura zatitan ebaki.
|
|
|
Haien aburuz, euren zuzenbidea aspaldi aspalditik izan zen Erromako bizitza itxuratzeko oinarrizko osagaia. Aldi berean ere, zuzenbide horretan konfiantza zuten, zuzenbide horrek erromatarrei ahalbide ziezaien, eurek nahi zuten beste
|
egitea
, betiere egin beharreko hori zentzuzkoa zenean. Errepublikaren lehenengo aldietan, pontifizeei zegokien zuzenbidea interpretatzeko ardura, zuzenbide hori idatzi gabeko Ius hori izan nahiz. XII Taulak?
|
|
|
Haien aburuz, euren zuzenbidea aspaldi aspalditik izan zen Erromako bizitza itxuratzeko oinarrizko osagaia. Aldi berean ere, zuzenbide horretan konfiantza zuten, zuzenbide horrek erromatarrei ahalbide ziezaien, eurek nahi zuten beste egitea, betiere
|
egin
beharreko hori zentzuzkoa zenean. Errepublikaren lehenengo aldietan, pontifizeei zegokien zuzenbidea interpretatzeko ardura, zuzenbide hori idatzi gabeko Ius hori izan nahiz. XII Taulak?
|
|
|
Interpretaziorako gaitasun horren adibide ona izan daiteke ondorengoak euren gurasoen ahalmen esparrutik emantzipatzea. Paterfamilias deiturikoak bere ahalpean zituen ondorengoak, eta ahal horrek iraun
|
egiten
zuen harik eta hura edo horiek hil arte. –XII Taulak?
|
|
|
izeneko bilduma indarrean egon zen bitartean, ez zegoen inolako lege mekanismorik, harreman horiek borondatez hautsi ahal izateko. Aitak bere semeak esplotatu ahal zituen eta horiek sal zitzakeen, behartutako lanak
|
egin
zitzaten. –XII Taulak?
|
|
|
Pontifizeek hiru salmenten erregela interpretatu zutenean, interpretazio horren emaitza izan zen aitak bere semea emantzipatzeko aukera izatea. Aitak bere semea lagun bati hiru aldiz saltzen ziolako itxura
|
egiten
zuen; salmenta bakoitzaren ostean, lagunak aske uzten zuen semea, eta, horrela, seme horrek askatasuna eskuratzen zuen hirugarren aldian,. XII Taulak, izeneko legean ezarritako erregelari esker.
|
|
|
Horretara, arauaren interpretazioa zuzenbidea aplikatzeko modu bat izan daiteke, betiere jatorrizko helburuaz beste bat betetzen duela. Zernahi gisaz, interpretazioak harago ere
|
egiten
zuen. –XII Taulak?
|
|
|
Hala eta guztiz ere, behin erregela emantzipazioari buruzkoa zela ulertuta, jarraikoa defendatu zen: semeen kasuan, nahitaezkoa zen hiru salmenta
|
egitea
; ez, ordea, alaba eta iloben kasuan, halakoetan nahikoa baitzen salmenta bat bakarrik, emantzipazioa gerta zedin.
|