2008
|
|
Oteizaren iritziz, arteak eginkizun konkretu bat zuen garai bakoitzean, mitoak berritzea, eta funtzio hori betetzen zuenean, arte horrek zentzu guztia galtzen zuen, eta berak proposaturiko imajinek idolo, fetitxe edo merkatuaren produktu bihurtzeko arriskua zeukaten. Hori gerta ez zedin, garai bakoitzeko artistek artearen helburuak lortu ondoren arte hori bertan behera utzi lukete, garai berri bati, arte berri bati eta artista
|
berri
batzuei lekua uzteko.
|
|
Testu horretan Oteizak kontsideratzen zuen bere lanak aurreneko abangoardien segida izan behar zuela, garai historiko bakoitzean artea norabide zehatz bati jarraituz garatzen da eta. Artista gazteen, hau da, Oteizaren belaunaldiko artisten eginbeharra, eta batez ere artista amerikarren eginbeharra, aurreko artisten emaitzak jaso, aztertu, ondorioak atera eta garai
|
berrien
beharren arabera garatzea litzateke14 Arteak artista ezberdinen eskuetan duen garapen eta jarraipen horri Oteizak rigurosa continuidad creadora deitzen zion.
|
|
Oteizaren lanak horien ondorengo izan luke. Liburuaren amaieran garai horretan hainbeste interesatzen zitzaion arte
|
berriaren
izaeraz galdegiten zuen berriro, 1947ko testuetan azaldutako ideiak ostera ere mahai gainean ipiniz.
|
|
460). Orduko zenbait testutan agerian geratzen zenez, Oteizaren aburuz arte abstraktuak edo arte
|
berriak
bete behar zuen ordurainoko arte kristauak bete izan zuen zeregina. Interpretacion estetica de la estatuaria megalitica americana liburuko azken orrialdeetan zioen bezala:
|
|
1961 urtean, Oteizak aurreko testuetan garatutako ideia estetiko guztiak liburu bakar batetan biltzeko saiakera egin zuen, bere helburu nagusia bere artearen garapenaren ildo logikoa ulertzea baitzen, ezaguna suertatzen zaigun Ley De los Cambios en el Arte (Oteiza, 2007a: 501) deritzon legearen bidez. Quousque tandem?! eko orrietan saiakera horren
|
berri
aurkitu dezakegu: «Beste bat zen liburu hau.
|
|
irakurketa
|
berriak
|
|
liburuarenen edizio kritikoa argitaratu dela eta, artikulu honetan euskal kulturan hainbesteko eragina izan duen liburuaren irakurketa berri bat proposatzen da. Ikerketa eta material
|
berriek
aukera eskaintzen digute Quousque Tandem?!, eta oro har Oteizaren lan zabala, beste ikuspuntu batetik ulertzeko. Horretarako, ordea, beharrezkoa da Oteizaren eskultura eta testu ugariak testuinguru zabalago batean kokatzea, euskal kulturara soilik mugatu gabe.
|
|
liburuak euskal kulturaren azken 40 urteetako zati garrantzitsu bat mugatzen du, argitaratu bezain laster arrakasta eta eragin handia lortu zuena. Lehenengo argitalpena 1963an egin zen, eta hurrengo urteetan 5 edizio
|
berri
izan zituen7 Frankismoaren garai ilun haietan zentsura pasatu behar izaten zuten liburuek. Zentsoreak Quousque tandem?!
|
|
lanak testuinguru politiko eta sozial konkretu baten beharrak asetu zituen. Sabino Aranaren abertzaletasuna baztertuz, garaiko gazte mugimendu
|
berriei
beste abertzaletasun mota bat sortzeko, beharrezko zuten marko teorikoa eskaintzen zien. Horrekin zuzenean elkarturik, euskal kultura bigarren mailakoa zela pentsatzen zutenen aurka, Quousque tandem?! ek euskal kulturaren defentsarako nolabaiteko arrazoiak eskaintzen zituen.
|
|
370 eta hurrengoak). Oteizaren lanen inguruko ikerketa
|
berriek
orain arte ziurtzat ziren hainbat iritzi aldatuko dituztela uste dugu.
|
|
433). Zer amaitzen du Oteizak Quousque tandem?! eko orrietan, eta zer gauza
|
berri
hasten du. Horri erantzuteko, Oteizaren ibilbideko zenbait pauso aipatu ditugu, zeinak, Quousque tandem?!
|
|
Denbora luzean zehar, bertan jasotako eskubideak momentu ez hain oparoetan Uruguaira joandako espainiar etorkinei modu zabalean praktikara eramatea onartu zitzaien. Hitzarmen horrek, egun, atentzio berria sortu du, oraingoan
|
berriz
, amerikar kontinentetik Espainiarako bidean gauzatzen diren migrazio fluxuak direla eta. Espainiako autoritateek hitzarmen hau Uruguaiko herritarrei ez aplikatzearen jarrerak erantzun sendoa piztu du uruguaitarren aldetik, bai arlo politikora bai judizialera zabalduz, bi aldeen gobernuei tratatu horren aplikazioa gauza dezaten beharrezko gestioak egin ditzaten eskatuz eta, aldi berean, auzitegietan eskubide horiek galdatuz.
|
|
Aldi berean espazio baten sorrerak eta bertan parte hartzeak balio dezake identitate eta interes kolektibo
|
berriak
sortzeko, errealitate soziala zeharka eta oharkabean aldatu daitekeelarik. Hots, parte hartzeko espazio batean murgiltzean kide bakoitzak aurretiaz izaera edo nortasun bat badu ere, hori alda daiteke prozesu parte hartzailea aurrera doan heinean eta toki horren arauak onartzen diren heinean; hau hainbat giza mugimenduren instituzionalizazioaren adibidearekin garbi ikusten da.
|
|
Aitor, Amaia...). Santuen izenak euskalduntzeko lan horretako buru izan zen Sabino Aranak eraldaketa fonetikoen tradizioarekin hautsi eta izen
|
berri
berriak asmatu zituen. Izen haiek asmatzeko zenbait arau edo baliabide proposatu zituen, batzuk oraindik orain oso erabiliak, esaterako:
|
|
Aitor, Amaia...). Santuen izenak euskalduntzeko lan horretako buru izan zen Sabino Aranak eraldaketa fonetikoen tradizioarekin hautsi eta izen berri
|
berriak
asmatu zituen. Izen haiek asmatzeko zenbait arau edo baliabide proposatu zituen, batzuk oraindik orain oso erabiliak, esaterako:
|
|
Ordutik hona euskal izenak erruz hedatu dira: inoiz zaharrak berreskuratuz eta inoiz
|
berriak
asmatuz egin da hedapen hori. Ez da, hala ere, goitizenak edo izen bikoitzak erabiltzeko ohitura desagertu.
|
|
Izenak, arrazoi soziopolitiko eta kultural askorengatik, erabili eta ahaztu egiten dira: legeak aldatzen direlako, izen batzuek identitate zama gehiegi hartzen dutelako, edo estereotipo negatibo bati lotuegi geratzen direlako (izen nazionalistak, anarkistak, ordenako jendearenak, biblikoak, behe klasekoak, baserritarrenak...), modernizazioarekin eta sekularizazioarekin batera izen
|
berriak
hedatzen direlako, masa hedabideek eta masa kontsumoko kulturgintzak izen kontsumigarri berriak dakartzatelako, globalizazioaren akulturazio eta hibridazio prozesuek izen sorta berriak ezartzen dituztelako... Faktore horiek guztiek denbora segida zertzen dute:
|
|
Izenak, arrazoi soziopolitiko eta kultural askorengatik, erabili eta ahaztu egiten dira: legeak aldatzen direlako, izen batzuek identitate zama gehiegi hartzen dutelako, edo estereotipo negatibo bati lotuegi geratzen direlako (izen nazionalistak, anarkistak, ordenako jendearenak, biblikoak, behe klasekoak, baserritarrenak...), modernizazioarekin eta sekularizazioarekin batera izen berriak hedatzen direlako, masa hedabideek eta masa kontsumoko kulturgintzak izen kontsumigarri
|
berriak
dakartzatelako, globalizazioaren akulturazio eta hibridazio prozesuek izen sorta berriak ezartzen dituztelako... Faktore horiek guztiek denbora segida zertzen dute:
|
|
Izenak, arrazoi soziopolitiko eta kultural askorengatik, erabili eta ahaztu egiten dira: ..., edo estereotipo negatibo bati lotuegi geratzen direlako (izen nazionalistak, anarkistak, ordenako jendearenak, biblikoak, behe klasekoak, baserritarrenak...), modernizazioarekin eta sekularizazioarekin batera izen berriak hedatzen direlako, masa hedabideek eta masa kontsumoko kulturgintzak izen kontsumigarri berriak dakartzatelako, globalizazioaren akulturazio eta hibridazio prozesuek izen sorta
|
berriak
ezartzen dituztelako... Faktore horiek guztiek denbora segida zertzen dute:
|
|
Orduan, mendekoek bere egiten dituztenean, goi kapitalek eta ondare sinbolikoek balioa galtzen dute. Goi klaseak ez dira berrizaleak besterik gabe,
|
berria
bilatzen dute hedatutakoak eta, batez ere, herriak bere egin duenak galdu duelako, bereizteko dohaina?; herriarena bada, ez da bereizgarria. Goitik beherako hegemonia eredu hau ondo aztertu dute N. Elias-ek edo P. Bourdieu k, eta izenen kasuan Besnard eta Grange ikertzaileek (1993).
|
|
Gaur egun ez dago merkatu onomastiko bakarra (Coulmont, 2006). Aitzitik, batzuetan elkarren aurka joka eta beste batzuetan elkarren
|
berririk gabe
ari diren eremu hierarkizatu asko ditugu aurrez aurre. –Kultur anitzeko?
|
|
kategoria arteko bereizketaren bila ari direnentzat, kategoria batetik besteetara hedatu den izenak ez du bereizgarritasun nahikorik (alegia, Nerea edo Ainhoa zenbat eta hedatuago Euskal Herritik kanpo, orduan eta euskal kategoria bereizteko indar gutxiago), bereizgarritasunari eusteko izen, endemikoagoak? bilatuko dituzte, eta ondorioz, kategoria barruan izen
|
berriak
agertuko dira eta izenak ugariagoak izango. Labur esanda, izen, prototipikoagoak?
|
|
horiek ez dira batere tipikoak, arrotzak izan ohi dira euskaldun publikoarentzat ere(, prototipikotasuna?, bistan da, izenena bainoago hauta irizpideen ezaugarria da). Izenen
|
berriak
belaunaldien arteko aldeak handiagotzen ditu: lehen zaharren eta gazteen izenak bereizten genituen, orain zahar, heldu, gazte eta haurren izenak bereizi ahal ditugu.
|
|
Eredu instituzionalak arauzko izateari utzi eta aukera bihurtu dira. Oro har, instituzio galtze horrek pertsona arteko harremanak egin ditu jendarteko bizimodu
|
berrien
protagonista. Lehen guztiz soziologikoak ziren harremanak gero eta psikologikoagoak dira:
|
|
– Izen
|
berriak
asmatzen ditu jendeak, inoiz onartutako irizpideen arabera, inoiz irizpide horiek guztiz baztertuz. Hala edo nola, jendeak, euskal izenak?
|
|
Izena, bistan da, Malena izenetik eratorri da, aranatarren (n) e atzizkia erabilita (Jon maskulinotik, Jone femeninoa egin den bezala, edo Ana erdal izena(?) Ane euskaldundu den modura). Bestalde, errez eskura daitezke izen
|
berriak
toponimian arakatuz (edozein leku izen pertsona izen bilaka dezake jendeak, izenaren erakargarritasun estetikoa izan ohi da gakoa, eta ez parajearena edo hitzaren etimologiarena), edota natur fenomenoen pentzura (esaterako: Hodei, Haizea, Ibai, Hodeiertz...), edota ideologiek ondutako, ondareetara?
|
|
Naturaltasun praktikoa galtzen ari da joko eremu honetan; izenena ere eremu berezitua eta arroztua bilakatzen ari da eta, hala izanik, pertsonek egoera anbiguoan jardun behar dute: batetik, erabaki pertsonala hartzera behartuta daude, ez dabil hor lehengo erakundeen irizpide itxirik, baina, bestetik, erakundeek hainbat muga jartzen dute, kasu gehienetan, gainera, jendeak ez du muga horien
|
berririk
. Hau den hau egiaztatu dugu gure ikerketan:
|
|
Euskal kasuan generazio
|
berriek
ezaugarri berezi bat dute. Dituzten izenak euskarazkoak dira.
|
|
Hain zuzen, A. Arkotxak bere zortea jokatzen du: pertsonalki eta konkretuki badoa lehengo itsasgizon euskaldunen hatzei jarraikiz, beharbada deskubritzeko, halabeharrak hala nahi badu, haiek amesten zuten ipar diamante hura (oroitaraz dezagun A. Arkotxak Sevillako Isidorori mailegatzen dion kartografian, Septentrioa ezker aire dela, Mundu
|
Berrirantz
).
|
|
esan nahi baitu, literalki. Kenneth White poetak Septentrio ren atzesolasean doenez,, lur
|
berrietara
buruz, doa Arkotxa,. Terra incognita?
|
|
Badirudi aurrerantzean edukien eskaintza berezitua garatuko dela entzuleak hainbat euskarritatik lortuko dituzten programazioen arteko ezberdintasunak bultzatzeko. Telebistaren sorrera eta garapenean egin zen moduan, irratiak programazio egitura
|
berriak
eman behar dizkio entzuleari hedabidea ezin baita betiko egon antolamendu eta dinamika berdinetan oinarrituta. Edozein berrikuntza arriskutsua bada ere, irratiak ezin dio uko egin teknologia berriek eragiten duten entretenimendu gune berrien ugalketari.
|
|
Telebistaren sorrera eta garapenean egin zen moduan, irratiak programazio egitura berriak eman behar dizkio entzuleari hedabidea ezin baita betiko egon antolamendu eta dinamika berdinetan oinarrituta. Edozein berrikuntza arriskutsua bada ere, irratiak ezin dio uko egin teknologia
|
berriek
eragiten duten entretenimendu gune berrien ugalketari. Bestalde, edukien berezitzea hainbat arrazoirengatik gertatuko da:
|
|
Telebistaren sorrera eta garapenean egin zen moduan, irratiak programazio egitura berriak eman behar dizkio entzuleari hedabidea ezin baita betiko egon antolamendu eta dinamika berdinetan oinarrituta. Edozein berrikuntza arriskutsua bada ere, irratiak ezin dio uko egin teknologia berriek eragiten duten entretenimendu gune
|
berrien
ugalketari. Bestalde, edukien berezitzea hainbat arrazoirengatik gertatuko da:
|
|
Gaur egungo gizartea, aldaketa teknologiko eta konbergentzia multzo batek osatutako testuinguru globalizatu bat da. Horren adibide dira, komunikabideen esparrura etorrita, satelite bidezko komunikazio plataformak, lur gaineko uhinak edo kable bidezko irrati edo telebista edukiak barreiatu eta hartzeko aukera
|
berriak
. Zentzu horretan, teknologiak berebiziko garrantzia du sare itxurako gizarte eta komunikazio espazio eta egitura berrien eraikuntzan eta aitzineko errealitateekiko inflexio puntu baten sorreran.
|
|
Horren adibide dira, komunikabideen esparrura etorrita, satelite bidezko komunikazio plataformak, lur gaineko uhinak edo kable bidezko irrati edo telebista edukiak barreiatu eta hartzeko aukera berriak. Zentzu horretan, teknologiak berebiziko garrantzia du sare itxurako gizarte eta komunikazio espazio eta egitura
|
berrien
eraikuntzan eta aitzineko errealitateekiko inflexio puntu baten sorreran.
|
|
Testuinguru digitalean muga geografikoak desagertu egiten dira, sareko irratiak unibertsaltasuna bereganatzen du eta estrategia interaktibo
|
berriez
baliatzen da entzule eta kontsumitzaile berrien bila ateratzeko.
|
|
Testuinguru digitalean muga geografikoak desagertu egiten dira, sareko irratiak unibertsaltasuna bereganatzen du eta estrategia interaktibo berriez baliatzen da entzule eta kontsumitzaile
|
berrien
bila ateratzeko.
|
|
interaktibitate hau Internetek edozein hedabideri ematen dizkion salerosketak egiteko baliabideekin lotzen da estuki. Irratiek soinu bidezko publizitate klasikoari beste publizitate mota
|
berri
batzuk gehitu dizkiote: banner ak, adibidez.
|
|
banner ak, adibidez. Publizitate eredu hau hedabidearen egitura pertsonal
|
berriaren barruan
ezartzen da.
|
|
Irrati hertziarrean entzule komunitatea dimentsio ikusezin batean kokatzen zen bitartean, teknologia
|
berrien
aplikazioak Foro, blog eta Chat deitzen diren dimentsio ikusgai batean jartzen du.
|
|
Aurrerantzean, teknologiak eragindako testuinguru
|
berrien
sorrerarekin, irrati programazioa entzuleriaren ezagutza zabal eta igorlearen eta entzulearen arteko parte hartze komunikatibo eta interaktibo bati lotua geratuko da. Keith (2001) eta beste askok hala ikusten dute igorleen eta entzuleen arteko elkarrizketan oinarritu baita tradizionalki irratia.
|
|
Bizi garen testuinguru teknologizatu berrian kokatzen den irratiak programazio egitura
|
berriak
eskatzen ditu, eta horretarako, entzuleak multzo txikietan dibertsifikatuko dituen eduki berezituen garapena proposatzen dute Martí-k (2004) eta beste autore batzuek. Badirudi aurrerantzean edukien eskaintza berezitua garatuko dela entzuleak hainbat euskarritatik lortuko dituzten programazioen arteko ezberdintasunak bultzatzeko.
|
|
Teknologia
|
berriek
zuzeneko eragina daukate irratiaren antolakuntzan. Saio kateaketan oinarritutako irrati programazioaren aurrean Internet bidezko irratiak eduki solteetan egituratutako aukera berri bat sortu du.
|
|
Izatez, topatu dugun lehen berri horretan, dagoenekoz Albert Goienetxe xuri gorrien arteko auzi baten erdian ikusiko dugu. ...eten arabera, katuak ez zuen errabia sintomarik4 Alabaina, Républicain Bayonnaiseko korrespontsalak gertaera hori profitatu zuen Goienetxeren aurka aritzeko, gure mediku donibandarrak Maria Umo delakoa artatu ez zuela argudiatuz, eta EskualdunaÀ Monsieur le Rédacteur du Républicain Bayonnaisko orrialdeetan Albert Goienetxeren erantzun argibideak plazaratu ziren??, azalduz ez zuela ezbeharraren
|
berririk
izan5.
|
|
Apirilaren 18ko zenbakiak22 beste era bateko
|
berria
dakarkigu: Albert Goienetxeren ezkontza, edo zehazkiago, bigarren ezkontza, horrelakorik ez aipatu arren.
|
|
Maiatzean jai bat egin zioten Albert Goienetxeren ordezko auzapez berriari, hots, musde Achille Fouquier etxeko jaunari24 Bertan dago Albert Goienetxe, alkate berriaren lagun mina baita udal fanfarriaren ohorezko presidentea izateaz gainera. Goienetxek gorazarrezko diskurtso luzea eskaini zion frantsesez, besteak beste azpimarratuz, jatorriz kanpotarra izan arren, alkate
|
berriak
euskara ikasi eta landu egin zuela? «en cultivant et parlant notre langue»?.
|
|
Gure protagonistaren hurrengo agerpena 1892ko urtarrilaren hasieran gertatu zen26 Izatez,
|
berria
Achille Fouquier alkatearen heriotza izan zen, baina, haren hiletak direla-eta kronika luzea dakar astekari xuriak, eta ahukuaren handia zehazten. Hilobian, Albert Goienetxek egin zion azken agurra zenduari frantsesez, besteak beste hainbat argibide biografiko emanez, eta berriro ere azpimarratuz Donibane Lohizunen euskaldundu zela:
|
|
politikari euskaltzale ia ezezagunaren
|
berri
laburra
|
|
Artikulu honetan politikari euskaltzale baten bizitzaren
|
berri
laburra ematen zaigu, batez ere Eskualduna kazetan oinarrituta. Medikua lanbidez, Donibane Lohizuneko auzapez bilakatu zen, Iparraldeko elite lokalaren artean arrunta den bezala, Errepublika gorriaren aurkako eta Euskal Herri zuriaren aldeko diskurtso ideologiko eta ekintza politiko nabarmenak aurrera eramanez.
|
|
Hortakotz ere, oro harritu ditu jaun horren hil
|
berriak
. Bezperan oraino Bayonan izana zen, herritar laborari hanbat maite zituenen zuzenak begiratu nahiz; ez baitzuen eperik, zerbeit ongi norbeiti egiteko behin gogoan hartuz geroz, hura egin arte.
|
|
Beste era bateko
|
berria
irakurri dugu apirilaren hasierako Eskualdunan29; izan ere, Anton Abadia euskaltzale jakintsu eta mezenas handiak Goienetxe auzapezari idatzi zion, urte horretako euskal jaiak Donibane Lohizunen antolatzeko. Astekariaren arabera, artean datak zehazteke zeuden, baina, edozelan ere herriko jaien ostetik egingo ziren, hau da, ekainaren 24aren ostetik.
|
|
Beste alde batetik, irailaren 30eko Eskualduna astekariaren zenbakiak. Deux livres basques? artikulua dakar, euskarazko liburu biren
|
berri
damaiguna39 Biotariko lehena Laborarier: zonbeit kontseilu berechi ongarri erremedio berriez da, eta, besteak beste, dans une langue claire et précise?
|
|
artikulua dakar, euskarazko liburu biren berri damaiguna39 Biotariko lehena Laborarier: zonbeit kontseilu berechi ongarri erremedio
|
berriez
da, eta, besteak beste, dans une langue claire et précise, batean ondua dela dio kronikak.
|
|
Ildo beretik edo, urriaren amaieran Goienetxek berak sinatzen du artikulu labur bat EskualdunaOgientzat ongarri erremedio
|
berriez
astekarian??, azalduz gariak zer nolako ongarriak eta behar dituen (Goienetxe, 1892a). Honelaxe hasten du:
|
|
1893ko abuztuaren 4an Eskualduna astekariak kritika egin zion, aurreko uztailean Bordeleko La Petite Gironde egunkarian zenbait euskaltzalek argitaraturiko deialdiari41 Antza, Association labourdine izeneko elkarte sortu
|
berriak
Uztaritzen antolatu behar zuen Euskal Jai bat, baina, idazkaritza lana Martin Guilbeau mediku donibandar gorriaren esku gelditu zen, edo behintzat haren etxera rue Sopite, 27ra helbideratu behar ziren izen emateak eta idazlanak (Xarriton, 1984: 284).
|
|
Espainia aldeko pilotaririk desafioa onartzeko gertu egotekotan, partida Donibane Lohizunen jokatzekoa zen, hilaren 25ean. Ez dut uste partidarik jokatu zenik, ez dut-eta haren
|
berririk
aurkitu.
|
|
Badago, bestalde, gizarte kronika bat, zerrendatzen dizkiguna Serbiako erreginaz gainera han egondako norbait ziren guztiak, esaterako Pierre Loti idazle ezaguna. Eta badago, halaber, Donibane Lohizuneko erretorearen mintzaldia, besteak beste aipatzen zituena dantza
|
berrien
lizunkeria eta bekatua, erlijio santuaren misterioak eta zeremoniak pastoraletan trufatuak eta profanatuak, eta itsasoaz bestaldeko fede gabeko euskaldun arnegatuak.
|
|
Goienetxeren hurrengo agerpenean, 1896ko maiatzaren 29an64, oraingoan ere bat batean eta lehenagoko beste inolako
|
berririk gabe
, ondokoa irakurri dugu:
|
|
Hau da, Goienetxe berriro izendatu dute alkate. Bertsoek kontatzen dutenez, suspenditu egin zuten, baina, kazeta euskaldunean ez dut horren
|
berririk
aurkitu. Nolanahi, hona hemen azken hiru ahapaldiak:
|
|
Antza, Donibanen kongresu bat antolatzekotan zeuden, eta, ildo, horretatik, Charles Bordes komisario delegatua aritu zen Parisen euskaldunen batzorde bat eratu nahian. Kronikak zenbait bileraren
|
berri
damaigu, dela Parisen, dela Bordelen, eta bai Goienetxe alkatearen gonbit batena: eskutitz baten bidez, Albert Goienetxek Etnografia Elkarteari gonbidapena luzatu zion bere urteroko kongresua Donibanen egin zezan hurrengo abuztuan, bertako euskal jai tradizionalekin batera.
|
|
Donibane Lohizuneko kronika hurrengo astean ere antolatzen ari den kongresuaren gainekoa da67 Besteak beste, Etnografia Elkartearen parte hartzea azaltzen du, eta, bestalde, ohorezko presidentziaren
|
berri
ematen digu, baita antolakuntza batzordekideena ere. Halaber, Goienetxe alkateak eskari bat zabaltzen du erakusketarako altzariak eta lanabesak biltzeko asmoz.
|
|
Bada, kontu aristokratikoak aipatzen segituz, apirilaren 14ko kazetak dioenez92, Errusiako enperadoreak St Stanislas ordenako komendadorearen gurutzea konferitu zion Albert Goienetxeri. Kronika hori zeharo laburra da eta ez du bestelako argibiderik eransten, salbu eta zorionik zintzoenak komendadore
|
berriarentzat
.
|
|
Eta bat batean, 1900eko urtarrilaren 19an Goienetxeren heriotzaren
|
berri
ertuna, blaust:
|
|
98) aipaturiko hirugarren idazlana Laborarier: zonbeit kontseilu berechi ongarri erremedio
|
berriez
da (Goyenetche, 1892b). Guk dakigularik ez du bestelako argitalpenik eduki.
|
|
–Euskaldun onragarria?, Euskal erria, Revista Bascongada, XLII, 82 Goyenetche, A. (1892a): Ogientzat ongarri erremedio
|
berriez
–, Eskualduna, 283, [urriaren
|
|
Laborarier: zonbeit kontseilu berechi ongarri erremedio
|
berriez
, Imp.
|
|
Badira ezagutza aktibo anitz, ohiko kontabilitatean agertu ez arren, enpresarentzako balio handia sortzen (eta etorkizunean are handiagoa sortuko) dutenak: esaterako, enpresan giltzarri diren pertsonen ezagutzak, bezero jakin batzuen berezitasunen
|
berri
zehatza izatea, enpresaren know how delakoa, lidergorako abilezia konkretu batzuk, etab. Horiek guztiek zeresan franko dute merkatuak enpresa bat baloratzen duenean, baina, hala ere, enpresa horren balio kontableak ez ditu jasotzen.
|
|
3 Enpresak emaitza on iraunkorrak eskaintzeko eta etengabe hobetzeko duen gaitasunaren
|
berri
ematea.
|
|
Goiko helburuok arrakastaz erdiesteko, nahitaezkoa da liderrek argi jakitea ezagutza aktiboak non dauden eta nondik eskura litezkeen, hots, liderrek ezagutzaren iturrien
|
berri
zehatza izan behar dute eta, jakina, gainerako pertsonak iturri horietarantz zuzen gidatu behar dituzte. Ezagutzaren iturri horiek enpresa barrukoak nahiz kanpokoak izan litezke (ikus 10 taula).
|
|
Proiektu taldeok sustatu behar dira ideia
|
berriak
–merkatuari so eginda edota enpresaren barnean garatutako ideia berritzaileak, lantzeko helburuarekin.
|
|
Kontzeptu
|
berriak
|
|
Produktu
|
berriak
|
|
Prozesu
|
berriak
|
|
Esperientzia
|
berriak
|
|
Teknologia
|
berriak
|
|
Gaitasun
|
berriak
|
|
c. Oinarrizko unitate autogestionatu eta talde autoantolatuei dagokie ideia
|
berriak
sortu eta garatzea (eurena da ekimena), bai zeregin arrunten atalean baita berrikuntzaren atalean ere.
|
|
Inbertsio
|
berrietan
(kapital stock a handituz)
|
|
Berrikuntzetan (produktu
|
berriak
, prozesu berriak, hobekuntzak, etab.)
|
|
Berrikuntzetan (produktu berriak, prozesu
|
berriak
, hobekuntzak, etab.)
|
|
Enpresek ezinbestekoa dute, hortaz, aldaketetara egokitzea eta, ahal izanez gero, aldaketoi aurre hartzea. Informazio eta komunikaziorako teknologia
|
berriei esker
, espazio eta denboraren mugak gaindi genitzake. Informazioa guztiongana irits liteke ia aldi berean, eta etorkizunari aurre hartzea beharrezkoa zaigu abantaila konpetitiboa eskuratzeko.
|
|
– Diseinu, ekoizpen eta banaketari dagozkien teknologia
|
berrien
erabilera gorakorra.
|
|
– Informazio eta komunikaziorako teknologia
|
berrien
baliatze hazkorra.
|
|
Aldaketen premia hazkorra: egokitze teknologikoak, merkaturatze modu eta banatze era
|
berriak
–Lidergo faktorea beharrezkoa.
|
|
giza kapitala, egitura kapitala eta harreman kapitala (geroago aztertuko ditugu). Gaur egun, ezagutzaren kudeaketak eta informazio eta komunikaziorako teknologia
|
berrien
erabilerak enpresa zientzien arreta berezia biltzen dute. Artikulu honetan aktibo intelektualak izango ditugu aztergai nagusi nagusiki.
|
|
Esana dugun bezala, hirugarren milurteko enpresek ingurumari konplexuan dihardute lehian; konplexutasun horren lekuko dira merkatuen globalizazioa, informazio eta komunikazioaren mundu mailako hedapena, aldaketen azkartasuna, eskariaren sofistikatze bizia eta lehiakidetasun hazkorra1 Teknologia
|
berriek
gure denbora laburtu eta espazioa txikitzen dute, pittinka pittinka bizi garen mundua, herrixka global, bateraino murritzaraziz.
|
|
bateraino murritzaraziz. Gainera, enpresetako balio eta faktore
|
berrien
bereizgarri nagusia, egun, atzean duten materia apurra eta ezagutza ugaria da2.
|
|
lehiakideengandik babesteko duen gaitasuna txit murritza izan ohi da gehienetan. Teknika
|
berriak
, knowhow berria azkar eta zabal hedatu ohi dira. Aitzitik, aktibo ukiezinak(, soft?
|
|
lehiakideengandik babesteko duen gaitasuna txit murritza izan ohi da gehienetan. Teknika berriak, knowhow
|
berria
azkar eta zabal hedatu ohi dira. Aitzitik, aktibo ukiezinak(, soft?
|
|
5 Peter Senge ren (1997) hitzak baliatuta, antolakuntza inteligente edo adimentsua halako antolakuntza bat da non «pertsonek eurek benetan nahi dituzten emaitzak sortzeko gaitasuna areagotzen baitute, pentsatzeko era eta molde
|
berriak
esperimenta baititzakete, eta etengabe ikasten baitute elkarrekin ikasten». Delako antolakuntza inteligente edo adimentsuak, hortaz, etengabean landu eta landu egiten du bere izaeraren muina aldatzeko abilezia:
|
|
Izan ere, argitalpen horiek dira gero kudeaketa teknika eta tresna bihurtuko diren ideia handien abiapuntu. Halaber, aholkularitza enpresek ere parte hartzen dute kudeaketa kontzeptu
|
berriak
sortzen, transferitzen eta ezartzen, enpresa kudeaketarako jakintzan aldi berean kontsumitzaile eta ekoizle diren aldetik.
|
|
Horregatik, eguneroko lanerako kudeaketa tresnak eta ideiak behar dituzte, oso garrantzitsuak izan baitaitezke zuzendaritza eraginkorragoa eta lehiatzeko ahalmen handiagoa izan ditzaten. Ordea, kudeaketarako jakintza sortzaile nagusiek kudeaketa kontzeptu
|
berriak
sortzeko eta saltzeko dauzkaten interes komertzialak edo legitimitate kognitibo eta soziala direla-eta, askotan, Albizu eta Olazaranek dioten bezala, «agintzak eta errealitatea ez datoz bat, ezta ideien formulazio orokorra eta enpresa eta erakundeetan egiten den benetako ezarpena» (Albizu eta Olazaran, 2003). Gai hori ikertzen dutenen arabera, enpresek modei jarraitzen diete, batetik, egindako akatsak eta izandako frustrazioak gainditzeko premiagatik; eta bestetik, itxura berritzaile eta originala edukitzeagatik.
|
|
Bestalde, Sei Sigma enpresa kudeaketarako filosofia gisa defini daiteke; filosofia hori prozesuen hobekuntzan oinarritua da, eta, horretarako, prozesuetatik eskuratutako informazioaren trataera estatistikoa egiten du, betiere prozesuen aldakortasuna murrizteko xedez, eta lortutako produktuek edo zerbitzuek bezeroek espero dutena betetzeko edo hortik gora jotzeko moduan. Ez da kontu
|
berri
berria ere, ordea; izan ere, aski ezagunak diren tresna estatistikoak erabiltzen ditu, beste tresna berriago batzuekin eta egitura berezia eta nomenklatura espezifikoa sortzen dituen antolaketa metodologia batekin batera. Sei Sigma 80ko hamarraldiaren hasieran hasi zen erabiltzen, Motorolan, Mikel Harry ingeniari adituak hainbat prozesuren aldakortasuna ikertzeari ekin zionean.
|
|
Bestalde, Sei Sigma enpresa kudeaketarako filosofia gisa defini daiteke; filosofia hori prozesuen hobekuntzan oinarritua da, eta, horretarako, prozesuetatik eskuratutako informazioaren trataera estatistikoa egiten du, betiere prozesuen aldakortasuna murrizteko xedez, eta lortutako produktuek edo zerbitzuek bezeroek espero dutena betetzeko edo hortik gora jotzeko moduan. Ez da kontu berri
|
berria
ere, ordea; izan ere, aski ezagunak diren tresna estatistikoak erabiltzen ditu, beste tresna berriago batzuekin eta egitura berezia eta nomenklatura espezifikoa sortzen dituen antolaketa metodologia batekin batera. Sei Sigma 80ko hamarraldiaren hasieran hasi zen erabiltzen, Motorolan, Mikel Harry ingeniari adituak hainbat prozesuren aldakortasuna ikertzeari ekin zionean.
|
|
Edonola dela ere, kudeaketarako teknikak eta tresnak sustatzen dituzten agente batzuek diote kalitateak bereak egin duela eta filosofia berri bat loratuko dela, sigla berri batzuk, teknika eta tresna hutsezin
|
berriak
, funtsean. Kalitate kudeaketaren alorrak berezko dituen tresna eta ereduekin ere antzeko zerbait gertatu da:
|
|
mundu osoan gero eta gehiago dira erabateko kalitate kudeaketa saritzen duten sistemak, autoebaluazioaren sari entzutetsuenek sustatutako ereduetara behin eta berriz jotzen da, kalitate kudeaketan formatzeko eskaria ez da eten eta aholkulari eta autoreek metodologia eta ideia ugari asmatzen dituzte. Dena den, modei jarraitzeko joera duten zenbait kolektibotan (Administrazio Publikoko zuzendaritza eta erabaki organoetan, adibidez) kontzeptu
|
berriak
ari dira sartzen (Sei Sigma bera, esaterako) eta erabateko kalitate kudeaketari ospea kendu diote. Berrikuntza horietako asko, ordea, aipatu kontzeptuaren luzapenak dira, desberdin paketatu eta etiketatuta.
|
|
28 Baziren beste 19 gorpu identifikatu gabe, baina militarrak zirela adierazten du, eta batzuetan errejimentuaren
|
berri
ematen da.
|
|
Boluntario asko, gainera, Errepublikako Gobernuak ordaintzen zituen 10 pezeten atzetik joan ziren borrokatzera. Derrigorrezko soldadutzak Armada Herrikoiaren giza hutsuneak bete baldin bazituen ere, maiz, arazo
|
berriak
sortu zituen; batetik, soldadu ugari desertatzen saiatzen zelako, bestetik, beren burua zauritzen zutelako. Beste batzuek ez zuten borrokatu nahi, eta beste aldeko soldaduekin hitzarmenak lortzen zituzten ahalik eta kalte gutxien egiteko elkarri.
|
|
Erreserba faltak, Ciutat ek berak aurreikusi behar zuen faktorea, ondo azaldu zituen erasoaldiak arrakasta izateko zituen hutsuneak, ezinezkoa zelako Gasteiz hartzea hain soldadu gutxirekin53 Legution bertan, euskal batailoiek (atseden hartzeko gauez erretiratu ostean) hurrengo egunean berriro erasora jo behar zuten morala galdutako soldaduekin, askotan, ezagutzen ez zuten beste toki batean. Frankistak, aldiz, gai izan ziren tropa
|
berriak
ekartzeko eta, asko izan ez arren, funtsezkoak izan ziren defendatzaileen morala indartzeko eta erasotzaileena hondatzeko.
|
|
Ezin ahaztu, azkenik, Legutioko erasoaldia bukatu arren, matxinatuek asko indartu zutela Iparreko frontea soldadu kopurua nabarmen igoz, 3.550etik ia 10.000ra 1937 urtearen hasieran. Nonbaitetik ateratako soldaduak izango ziren, batzuk kinta
|
berrietakoak
eta beste batzuk beste fronteetatik etorritakoak.
|