|
2007
|
|
|
Gertatutakoa ikusi zutenean, zientzialariek pentsatu zuten espazio ontziak bildu zuen informazio guztia galdu zela, baina aztertzen hasi eta ikusi zuten informazioa egon bazegoela; ez zela galdu, alegia. Hori bai, hasieran espero zuten
|
baino
askoz denbora gehiago behar izan dute informazio hori espazio ontziaren pusketetatik ateratzeko: hasieran uste zuten urtebetean emaitzak argitaratzeko moduan egongo zirela, eta hiru urte pasatu dira argitaratzen hasi diren arte.
|
|
|
Denbora luzea behar izan duten arren, lortu duten informazioa oso baliagarritzat jo dute, besteak beste Eguzkiaren gainazaleko elementuen isotopo proportzioa ezagutu baitute. Astronomoek uste dutenez, Eguzkiaren gainazalaren konposizioa eta eguzki sistemaren aitzindariarena eguzki sistemako izarrak eta planetak sortu
|
baino
lehenagokoa berdinak dira. Lurraren atmosfera nola sortu zen jakiteko baliagarriak izango dira lortutako datuak, haien iritziz.
|
|
|
Indiako eta Alemaniako geologoen talde batek erantzuna aurkitu du: Indiako plaka oso mehea delako, harekin batera sortu ziren plakak
|
baino
askoz meheagoa.
|
|
|
Zer da irrati astronomia? galdetuko du batek
|
baino
gehiagok, beharbada. Objektu astronomiko guztiek erradiazioa igortzen dute, eta gu, astrofisikaren esparruan, erradiazio hori jaso eta fisikoki interpretatzen saiatzen gara.
|
|
|
Beraz, irrati uhinen uhin luzeretan abantaila horretaz balia gaitezke. Zenbait teleskopioren laguntzaz, Lurraren gainazaleko toki batean
|
baino
gehiagotan jaso ditzakegu seinalea edo erradiazioak aldi berean, eta ondoren konbinatu, eta ikaragarrizko dimentsioak dituen teleskopioaren efektua lortu (10.000 km-ko diametroa duen teleskopio batena). Hala, interferometria irrati uhinetan erabilita, objektu astronomikoen xehetasunak zehatz mehatz jasotzen dira.
|
|
|
Interferometriari esker egindako zenbait neurketak erakutsi dute gure galaxiaren erdian objektu bat dagoela. Objektu horren tamaina eta masa zehaztu ditugu, eta ikusi dugu Lurraren eta Eguzkiaren arteko distantzia
|
baino
txikiagoa dela distantzia horri unitate astronomiko deritzo. Masa, berriz, lau milioi aldiz Eguzkiaren masa dela ikusi dugu.
|
|
|
Haren masa oso handia da: Eguzkiaren masa
|
baino
zenbait milioi aldiz handiagoa edo mila milioi handiagoa izan daiteke. Masa izugarri horrek zenbait prozesu grabitatorio jasaten ditu, eta energia kantitate handiak askatzen dira.
|
|
|
Haren masa, berriz, mila milioi aldiz Eguzkiaren masa da (Eguzkiaren masa 2 x 10 30 kg da). Berrehun mila milioi izar
|
baino
gehiago daude Esne bidean. Gau argitsuetan, banda zurixka baten itxura du.
|
|
|
Eragiketa matematikoak egiteko, garuna
|
baino
azkarragoa da ordenagailua; milioika kalkulu egin ditzake garuna kalkulatzen hasterako. Baina kalkulu abiadura ez da makina batean bilatzen den gauza bakarra; egin ditzakeen lan motek ere badute garrantzia.
|
|
|
neurona batzuek jasotzen dute inputa (ikusitakoa, entzundakoa eta abar), neurona talde jakin batzuk aktibatzen dira lan mota jakin bakoitzarentzat, eta beste batzuek eragiten dute outputa (erreakzioa). Baina garuna informatikako neurona sareak
|
baino
askoz konplexuagoa da. Besteak beste, neurona eta konexio kopurua handitzen ditu ikasten duen heinean, bizitzaren hasieran behintzat.
|
|
|
Neurona bakar batek milaka seinale jasotzen ditu, iristen zaizkion milaka konexioetatik. Baina seinale horiek guztiek ez dute garrantzi bera neuronarentzat; batzuek eragin handiagoa dute irteerako seinalean beste batzuek
|
baino
. Azkenean, eragin guztiak konbinatuta, irteerako seinale bat sortzen du neuronak, eta beste milaka neuronari igortzen die.
|
|
|
Dena den, eraginkortasuna handituz, CO 2 isuriak% 25 murriztea lor daiteke gehienez ere. Baina ikatza berdetu nahi bada, hori
|
baino
gehiago da. CO 2 isuriak askoz ere gehiago murriztu behar dira, deusezteraino ahal bada.
|
|
|
Beraz, litekeena da horrelako zentraletan errentagarria ez izatea. IGCC zentraletan, aldiz, sintesi gasa erre
|
baino
lehen berreskura daiteke CO 2 a. Horretarako, sintesi gaseko karbono monoxidoaren bihurketa egin behar da:
|
|
|
Horretarako, CO 2 a konprimitu eta lur azpian gordetzea proposatzen dute adituek arroka porotsuetan edo gatz akuiferoetan, esaterako. Klima aldaketari buruzko Gobernuarteko Taldearen (IPCC) 2005eko txosten baten arabera, ongi aukeratutako gordailu geologiko batek CO 2 aren% 99
|
baino
gehiago gordetzeko probabilitatea oso handia da 100 urtez, eta handia 1.000 urtez.
|
|
|
Horretarako, beharrezkoa izango da CO 2 a isurtzea harrapatzea
|
baino
garestiago egingo duten neurriak hartzea. Horregatik, karbonoaren araudi egoki bat garatzea proposatzen dute adituek.
|
|
|
Ikatza karbonoa da funtsean ikatz motaren arabera% 70 karbono izan dezake. Horregatik, ikatza erretzean, karbonoa oxigenoarekin batzen da, eta beste edozein erregaik
|
baino
CO 2 gehiago askatzen du. Eta CO 2 a gardena da, baina badakigu zer koloretako ondorioak dituen...
|
|
|
Horrela, errautsa erdira murritz daiteke. Gainera, modu horretan tratatutako ikatzak handitu egin dezake zentralen eraginkortasuna, eta, ondorioz, bestela
|
baino
CO 2 gutxiago isuri behar da elektrizitate kantitate bera lortzeko.
|
|
|
Fruitu bat ontzen denean, zenbait aldaketa jasaten ditu: onduta ez dagoenean
|
baino
gozoagoa da, usain handiagoa du, kolorea aldatzen zaio (kolore berdea galdu eta beste bat hartzen du askotan), bigundu egiten da, eta abar. Horiek guztiak ontze prozesuan landareen organo guztiek ekoizten duten etileno konposatuak eragiten ditu.
|
|
|
zaporea. Era artifizialean ondutako fruituek era naturalean ondutakoek
|
baino
zapore gutxiago izan ohi dute, modu naturalean ondutakoek ondu aurretik jasotakoek jasaten ez dituzten hainbat prozesu jasaten dituztelako landarean dauden bitartean.
|
|
|
Fruitu baten zaporea, neurri batean, fruitu horrek duen azukre edukiaren araberakoa da, eta azukre edukia jasotzen duen argi kantitatearen araberakoa; zenbat eta eguzki argi gehiago jaso, orduan eta azukre gehiago izango du. Horrenbestez, negutegietan eta garaiz kanpo ekoitzitako fruituek askoz azukre gutxiago dute dagokien garaian, argi kondizio hobeetan eta leku ireki batean ekoitzitakoek
|
baino
.
|
|
|
Bareak animalia baketsuak, motelak eta aspergarri samarrak direla pentsa dezake batek
|
baino
gehiagok. Hala ere, besterik iruditu arren, haien biologia eta, oro har, bizimodua frenesi hutsa da.
|
|
|
Ugalketa sasoian ugaltze aparatua soilik hazten da, eta gainerako egiturak txikituz doaz pixkanaka. Esaterako, bare eme batek errunaldi bakarrean 200 arrautza
|
baino
gehiago errun ditzake, eta bere pisuaren laurdena gal dezake gutxi gorabehera. Bareen ugaltze ahaleginaren zenbatekoari neurria hartzeko, esan dezagun bare eme batek errutean galtzen duen pisua 60 kg ko emakume batek erditzean 15 kg galtzearekin aldera daitekeela.
|
|
|
Orain, ordea, badakite proteinak immunologia sisteman eragina duela, eta baita erritmo zirkadianoan ere, nonbait. Hortaz, halako botikak ematen jarraitu
|
baino
lehen, gehiago ikertu dela uste dute ikertzaileek.
|
|
|
Britainia Handiko Cardiff Unibertsitateko ikertzaileek zelulen bizitzaren eta telomeroaren luzeraren arteko erlazioa aztertu dute, eta zelulak osasuntsu izateko telomeroak gutxienez zenbat base pare izan behar dituen argitzea lortu dute. Hain zuzen, sei base pare 12,8 aldiz errepikatuta izatea da muga; telomeroak hori
|
baino
gutxiago baditu, akatsak gertatzen dira zelulak banatzean. Akats horien ondorioz, zelulak hil egiten dira, edo minbizia sor dezaketen mutazioak agertzen dira.
|
|
|
Nanozientziari eta Nanoteknologiari buruzko Nazioarteko Biltzarra egin zuten irailean Donostian. Nanoaren inguruko fisikako, kimikako, ingeniaritzako, biologiako nahiz medikuntzako 60 aditu
|
baino
gehiago bildu ziren. Kongresu hartako izarretako bat Antonio Hernando Madrilgo Magnetismo Aplikatuaren Institutuko zuzendaria izan zen.
|
|
|
Une honetan, zientzia arlo batzuk nanoteknologiara begira daude, eta nanoteknologia inoiz
|
baino
erakargarriagoa da haientzat. Zalantzarik gabe, zeregin ugari dago oraindik ere, baina inoiz baino gehiago hazten ari da; nanoteknologiarekiko interesa gero eta nabarmenagoa da.
|
|
|
Une honetan, zientzia arlo batzuk nanoteknologiara begira daude, eta nanoteknologia inoiz baino erakargarriagoa da haientzat. Zalantzarik gabe, zeregin ugari dago oraindik ere, baina inoiz
|
baino
gehiago hazten ari da; nanoteknologiarekiko interesa gero eta nabarmenagoa da.
|
|
|
Duela 30 urtetik
|
baino
gehiagotik dihardu nazioarte mailan Antonio Hernandok.
|
|
|
Hirurehun artikulu
|
baino
gehiago argitaratu ditu, eta horietako askok aldizkari entzutetsuenetan izan dute beren lekua. Bost mila erreferentzia baino gehiago izan ditu.
|
|
|
Hirurehun artikulu baino gehiago argitaratu ditu, eta horietako askok aldizkari entzutetsuenetan izan dute beren lekua. Bost mila erreferentzia
|
baino
gehiago izan ditu.
|
|
|
Magnetismoaren eta fisikaren inguruko kongresu nagusietan 60 hitzaldi
|
baino
gehiago eman ditu.
|
|
|
Dortsaletik urrundu ahala, lurrazal ozeanikoa hozten doa, eta haren dentsitatea handitu egiten da. Lurrazal ozeaniko horren dentsitatea azpiko mantuarena
|
baino
handiagoa denean, hondoratu egiten da. Hondoratzen den eremuari subdukzio aldea deitzen zaio.
|
|
|
Lurrazalaren azpian, berriz, magma ganberen goialdean, tenperatura altuko erreakzioak gertatzen dira. Ondoren, jariakin hidrotermalak tximinietatik ateratzen dira, fumarola beltz gisa tximinien emaria segundoko metro kubiko batekoa
|
baino
handiagokoa izan daiteke. Sistema osoa ezinbestekoa da, itsas uraren konposizioa egonkorra izan dadin.
|
|
|
Guztira, 4.200 urperatze
|
baino
gehiago egin ditu Alvin ek, eta 12.000 zientzialari, ingeniari eta behatzaile eraman ditu ozeano sakonera. Sortu zutenetik, asko berritu dute; adibidez, 2006an beste beso robotiko bat jarri zioten.
|
|
|
Famous operazioan ez nuen parte hartzerik izan, baina hurrengorako, Cyamex espediziorako, eskaera egin nuen, eta onartu egin ninduten, ofiolitetan aditua izateagatik. Misio hura oso garrantzitsua izan zen, egitura interesgarri piloa aurkitu genuen, baina tximinia aktiboak topatzeko aukera izan
|
baino
lehen bukatu zen.
|
|
|
Mioblastoak txertatzeko, ezinbestekoa da ezkerreko bentrikuluaren erreprodukzio anatomiko bat egitea. Izan ere, Joaquín Barba kardiologoak azaldu digunez, ezkerreko bentrikulua eskuinekoa
|
baino
handiagoa da, eta garrantzi handiagoa du odol ponpaketan. Horregatik, ezkerreko bentrikuluko infartuak larriagoak dira eta gaixoaren pronostikoa nabarmenago asaldatzen dute.
|
|
|
Ez da, ez, edozein zenbaki zenbakia. Inguratzen gaituen munduan uste
|
baino
gehiagotan ageri da; bai, behintzat, hildakoetan, konposatu erradioaktiboetan, bizidunen populazioetan, elur pilotetan, linea elektrikoetan, zubi esekietan... eta baita bankuan dugun diruan ere! Nahiz eta askotan ez garen konturatzen, bilatuz gero, uste baino gehiagotan aurkituko genuke zenbakia.
|
|
|
Inguratzen gaituen munduan uste baino gehiagotan ageri da; bai, behintzat, hildakoetan, konposatu erradioaktiboetan, bizidunen populazioetan, elur pilotetan, linea elektrikoetan, zubi esekietan... eta baita bankuan dugun diruan ere! Nahiz eta askotan ez garen konturatzen, bilatuz gero, uste
|
baino
gehiagotan aurkituko genuke zenbakia. Garrantzitsua da, zalantzarik gabe.
|
|
|
Magnetorresistentzia erraldoian oinarritutako sistema batek disko gogorren aldaketa magnetiko txikiak erresistentzia elektrikoaren aldaketa, alegia, sistema digitaletan erabiltzen diren 1 eta 0 balio, bilakatzen ditu. Fenomeno hori material magnetiko finetan gertatzen da, atomo gutxi batzuetako lodiera
|
baino
ez duten materialetan.
|
|
|
Alemaniarra. Stuttgart hirian jaio zen, 1936ko urriaren 10ean, Nobel sariduna zela jakin
|
baino
71 urte lehenago, zehatz mehatz. Sttutgarten bertan hasi zen fisika ikasten, Unibertsitate Teknikoan, eta Munichen bukatu zuen doktore tesia.
|
|
|
Daukagun informazioaren arabera hartzen ditugu erabakiak. Baina, egun, inoiz
|
baino
garrantzi handiagoa hartu du informazioak; hura trukatzeko hau da, komunikatzeko dauden erraztasunak direla eta. Askotan entzuten dugu informazioaren gizartean bizi garela, eta, hori hala bada, hein handi batean IKTei esker da.
|
|
|
Europatik munduko gainerako lurraldeetara zabaldu zen, eta, gaur egun, populazio hazkunde handiko herrietan geroz eta gehiago lantzen da patata, Indian eta Txinan, esaterako. Hain zuzen ere, Txina da patata gehien ekoizten duen herrialdea (munduko ekoizpen osoaren hirurehun milioi tona urtean bosten bat
|
baino
gehiago); Europako Batasuna eta Errusia dira zerrenda horretan hurrengoak datuak 2002an FAOk emanak dira.
|
|
|
AEB eta Europako Batasuna. Zerrendaren azken lekuetan, ostera, nekazaritzarako hainbeste baliabide ez dituzten herriak daude; Errusian, Ukrainan eta Nepalen, besteak beste, ez dituzte 10 tona
|
baino
gehiago ateratzen hektareako.
|
|
|
Gainazaleko urak berotu ziren gehien, 0,25 ºC inguru. Behaketei hobeto egokitzen zaie eskuineko taula ezkerrekoa
|
baino
, eta lehen horrek bikain erakusten du zer eragin izan duen gizakiak kliman.
|
|
|
2005aren amaieran, lau urteko epean, Argo proiektuak 2.000 buia
|
baino
gehiago zituen barreiatuta, hasierako helburuaren (3.000 buia) bi heren; hots, 100.000 km 2 ko ia buia bat (buiek lau urteko biziraupena dute. Lau urteren buruan bateriak agortzen direnean, buiak ezin dira igo gainazalera; eta, asko hondoratu egiten dira).
|
|
|
Lau urteren buruan bateriak agortzen direnean, buiak ezin dira igo gainazalera; eta, asko hondoratu egiten dira). Argo buiak mundu guztiko ozeanoetan barreiatu dira, 20 herrialde parte hartzaile
|
baino
gehiagoren ahaleginei esker. Eta zenbait lekutan, buiek azal azpiko ozeanoaren informazio gehiago ematen dute urtebetean, Argo jarri aurreko historia osoan baino.
|
|
|
Argo buiak mundu guztiko ozeanoetan barreiatu dira, 20 herrialde parte hartzaile baino gehiagoren ahaleginei esker. Eta zenbait lekutan, buiek azal azpiko ozeanoaren informazio gehiago ematen dute urtebetean, Argo jarri aurreko historia osoan
|
baino
.
|
|
|
Jitoan dauden buien sarea etengabe berritu behar da, buiek huts egiten baitute, eta urrundu egiten baitira lasterren dibergentzia eremuetatik. Gainera, ozeanoa in situ behatzeko sare globalaren plangintzaren% 55 inguru
|
baino
ez da osatu (buiek, hargailuek, prospektoreek, mareografoek eta borondatezko zein ikerketarako itsasontziek osatzen dute).
|
|
|
XBTa ozeanora erortzen da, eta tenperatura profil bat neurtzen du. Askatutako kobre hari baten bidez ematen ditu datuak giza ilea
|
baino
meheagoa da haria. Sistema globalaren funtsezko zati dira behaketa horiek, eta JCOMMren behaketa ontzietako taldeen bidez koordinatzen dira.
|
|
|
Ozeanografia ikertzaileen etengabeko lanari esker eraiki ziren ozeanoa behatzeko sareak. Nolanahi ere, sarea izateak berak arazoak sortzen ditu; adibidez, azal azpiko lasterrak neurtzeko tresnek hamar urte
|
baino
gehiago daramatzate Atlantikoko zirkulazio termohalinoa kontrolatzen; baina horietako batzuk ez dituzte berrituko, ikerketa agentzia nazionalek nahiago baitute zerbait berria sortu. Zaintza hori amaitu ostean, ez da beste ezer egongo hutsune hori betetzeko.
|
|
|
Ekuatorearen eta poloen batez besteko tenperaturak desberdinak dira, Lurrak Eguzkiarekiko duen inklinazioaren ondorioz. Hala ere, diferentzia hori batek pentsa lezakeena
|
baino
askoz txikiagoa da. Izan ere, ozeanoek eta atmosferak poloetara eramaten dute beroa, eta oreka atseginagoa izatea ziurtatzen dute (gizakientzat, behintzat), Ekuatoreko tenperaturak hoztuz eta poloetakoak berotuz.
|
|
|
Segundoro hamarka milioi metro kubiko ur tropikal bero garraiatzen ditu gainazaleko laster horrek. Eta latitude ertaineko eguraldi sistemak, oro har, mendebaldetik ekialdera mugitzen direnez, Golkoko itsaslasterrari esker Napoli New York
|
baino
beroagoa da, biak Ekuatoretik distantzia berera egon arren.
|
|
|
Ipar Ameriketan urtzen ari ziren izotz plakek ur geza kantitate handi bat askatu zuten bat batean Ipar Atlantikora. Ur gaziak
|
baino
dentsitate txikiagoa du ur gezak; eta hainbeste ur geza gehitzean, ur sakonek ohi bezala sortzeari utzi zioten Ipar Atlantiko polarrean. (ikus Ozeanoaren banda garraiatzailea atala).
|
|
|
(ikus Ozeanoaren banda garraiatzailea atala). Horren ondorioz, zirkulazio termohalinoa gelditu egin zen, eta, hamarkada batean
|
baino
gutxiagoan batezbesteko tenperaturak 5 ºC inguru jaitsi ziren Ipar Atlantikoan.
|
|
|
Aldakortasun naturalaren ziklotzat jo behar genuke beherakada hori, ala ozeanoaren banda garraiatzailearen epe luzeko aldaketa adierazten du? Denborak eta etengabeko behaketak
|
baino
ez du argituko.
|
|
|
Ozeanoek Lurraren% 70
|
baino
gehiago estaltzen dute. Eta klima sistemaren zati nagusi izanik, atmosferarekin eta lurrarekin elkarreraginean daude.
|
|
|
Ozeanoko ur beroek urakanak eragiten dituzte, eta urak ohi
|
baino
askoz beroagoak ziren Atlantikoko tropikoan 2005ean. Katrina urakana dago ikusgai hemen (2005eko abuztuaren 27a), sateliteko hodei irudi bat itsas gainazalaren tenperatura ematen duen mapa batean gainjarrita.
|
|
|
Animalia askok dute jan gabe luzaro irauteko gaitasuna. Baraualdi luze horri aurre egiteko, metabolismoa moteltzen dute, gorputzaren tenperatura jaitsi... estrategia bat
|
baino
gehiago dago. Bada,
|
|
|
Animalia askok dute jan gabe luzaro irauteko gaitasuna. Baraualdi luze horri aurre egiteko, metabolismoa moteltzen dute, gorputzaren tenperatura jaitsi... estrategia bat
|
baino
gehiago dago. Bada, sugeek baraualdietan duten estrategia ezagutu nahi izan dute, eta ezusteko bat baino gehiago jaso dute.
|
|
|
Baraualdi luze horri aurre egiteko, metabolismoa moteltzen dute, gorputzaren tenperatura jaitsi... estrategia bat baino gehiago dago. Bada, sugeek baraualdietan duten estrategia ezagutu nahi izan dute, eta ezusteko bat
|
baino
gehiago jaso dute.
|
|
|
Egoera horretan, sugeen arnasketari erreparatu diote, eta ikusi dute oxigeno kontsumoa% 72 txikiagoa dela baraualdian. Hortaz, ikertzaileek uste zuten
|
baino
askoz gehiago moteltzen dute metabolismoa sugeek. Bereizten dituen beste aurkikuntza bat ere egin dute.
|
|
|
Bereizten dituen beste aurkikuntza bat ere egin dute. Baraualdian, animaliek eskuarki lipidoa erabiltzen dute energia lortzeko, eta, gorputz masaren% 10
|
baino
gehiago galduz gero, hiltzeko arriskua dute. Sugeek, ordea, masaren% 5 galdua dutenean, lipidoak erre beharrean proteinak erretzeari ekiten diote, eta horrek bizitzeko aukera handiagoa ematen die, antza.
|
|
|
izpi bidez, oso tamaina diferenteetako lau kakalardo espezieren barruari erreparatu diote. Eta ikusi dute handienek hodi trakeal handiagoak dituztela proportzioan txikiek
|
baino
oxigenoa gorputz atal guztietara garraiatzeko erabiltzen dituzten egiturak dira hodi trakealak. Ikertzaile horien arabera, hanketako hodi trakealek mugatzen dute, batez ere, kakalardoen tamaina; eta, egin dituzten kalkuluen arabera, kakalardoak izan dezakeen tamaina handiena Titanus giganteus ek duena da, hain zuzen ere.
|
|
|
Hortaz, nola bizi izan ziren horiek
|
baino
kakalardo handiagoak. Bada, azalpena airearen oxigenoan dago:
|
|
|
Bada, azalpena airearen oxigenoan dago: Paleozoiko berantiarrean, aireak orain
|
baino
oxigeno gehiago zuen, eta, hortaz, errazago zabaltzen zen kakalardoaren gorputzean.
|
|
|
Azido laktikoa jarduera fisikoarekin lotzen dugu, jarduera fisikoa egitera ohituta ez daudenekin, hain zuzen. Norbaitek muskuluak ohi
|
baino
gehiago lantzen baditu, ehun horietan azido laktikoa
|
|
|
Azido laktikoa jarduera fisikoarekin lotzen dugu, jarduera fisikoa egitera ohituta ez daudenekin, hain zuzen. Norbaitek muskuluak ohi
|
baino
gehiago lantzen baditu, ehun horietan azido laktikoa metatzen zaio. Oro har, azido laktikoak kutsu negatiboa du.
|
|
|
Eta denborarekin eredu bakoitzean zer gertatzen zen ikusi dute (birtualki, hamar milioi urte igaroarazi dituzte eredu bakoitzean). Bada, simulazio horien arabera, Kuiper-en gerrikoko objektu batek Lurra jotzeko arriskua% 30 handiagoa da Jupiter egonda, gabe
|
baino
.
|
|
|
Hegaztiak hegan ikustean, bati
|
baino
gehiagori piztuko zitzaion hegan egiteko gogoa, ziur. Demagun norbaitek horretarako aukera ematen digula, eta hegan egiteko modu bat aukeratzeko esaten digula.
|
|
|
Beraz, horiek garraiatzen dituen odolak abiadura azkarra izatea beharrezkoa da. Hegaztien bihotzak oso azkar ematen ditu taupadak, eta, eraginkortasuna handiagoa izan dadin, bihotza oso handia izan ohi da (proportzioan, gizakiarena
|
baino
6 aldiz handiagoa). Zirkulazio azkarraren eraginez, gorputzaren tenperatura gizakiarena baino 7 gradu altuagoa da, eta, ondorioz, metabolismoaz arduratzen diren proteinek azkarrago lan egiten dute, hau da, elikagaiak azkarrago erretzen dituzte.
|
|
|
Hegaztien bihotzak oso azkar ematen ditu taupadak, eta, eraginkortasuna handiagoa izan dadin, bihotza oso handia izan ohi da (proportzioan, gizakiarena baino 6 aldiz handiagoa). Zirkulazio azkarraren eraginez, gorputzaren tenperatura gizakiarena
|
baino
7 gradu altuagoa da, eta, ondorioz, metabolismoaz arduratzen diren proteinek azkarrago lan egiten dute, hau da, elikagaiak azkarrago erretzen dituzte. Bi hitzetan esanda, hegaztiak oso azkar bizi dira.
|
|
|
Lehorreko hegazti planeatzaileak lurzoruak sortzen dituen aire masa beroez baliatzen dira hegan egiteko (uretako eta, batez ere, itsasoko planeatzaileek uretan sortzen diren beste haize korronte batzuk aprobetxatzen dituzte, baina oraingo honetan lehorreko hegaztietara mugatuko gara). Eguzkiak berotzen duenean, lurzoruaren inguruan dagoen airea ere berotu egiten da, eta, aire beroak hotzak
|
baino
gutxiago pisatzen duenez (dentsitate txikiagoa duelako), gora egiten du. Korronte termikoak dira horiek.
|
|
|
Hegoek hartzen duten posizioaren arabera, hau da, kontra datorren airearekiko duten angeluaren arabera (eraso angelu esaten zaio), hegaztiek gora edo behera egiten dute. Gora egiteko, eraso angelua handitu egiten dute; horrela, aire gehiago pasatzen da hegoaren azpitik, eta hegoaren azpialdeko presioa goialdekoa
|
baino
handiagoa bihurtzen da. Behera egiteko, berriz, nahikoa du eraso angelua txikitzea, hegoaren gainetik aire gehiago pasarazteko.
|
|
|
Hegoak gorantz mugitzeko txanda denean, berriz, lumak okertu egiten dira, eta aireari lumen artean pasatzen uzten diote. Posizio horretan lumek aireari jartzen dioten erresistentzia hamar aldiz txikiagoa da aurreko mugimenduan ezartzen diotena
|
baino
. Horrelako zenbait zikloren bidez, hegaztiek altuera hartu eta hegan egiten dute.
|
|
|
Nahiz eta hidrogenoak petrolioaren eratorriek
|
baino
energia dentsitate txikiagoa izan, dentsitate hori nahikoa da, adibidez, bidaiariak garraiatzeko hainbat ibilgailu ibilarazteko. Ez da kontu berria hori; hidrogenoak higiarazitako lehenengo ibilgailuen prototipoa (GM Electrovan) 1966 urtean garatu zuen General Motors etxe estatubatuarrak.
|
|
|
Hipotesiak iradokitzen duenez, zelula amak beste zelulak
|
baino
erresistenteagoak dira gaur erabiltzen diren terapiekiko. Hori dela eta, zenbait minbizi kasutan, badirudi tratamendua eman ondoren minbizia desagertu dela, baina, handik denbora batera, berriro agertzen da tumorea.
|
|
|
Hortaz, perretxikoa zatirik nabarmenena izan arren, normalean ezkutuan hazten den onddo baten azken muturra
|
baino
ez da, esporak zabaltzeko erabiltzen duen egitura dotorea. Izan ere, onddo horiek espora bidez ugaltzen dira.
|
|
|
berekin eraman zituzten hainbat material tekniko, artxibo eta ehunka V2 egiteko tresneria. Errusiarrak iritsi zirenerako, hondarrak eta bigarren mailako zientzialariak
|
baino
ez ziren geratzen.
|
|
|
Von Braunek Korolevek
|
baino
geroago bete zuen ametsa. 1958an estatubatuarrek Explorer jaurti zuten, haien lehen satelite artifiziala, von Braunek eta haren taldeak sortutakoa.
|
|
|
Baina lehertu egin zen. Horren ostean etorri zen Explorer, Sputnik
|
baino
bi hilabete geroago.
|
|
|
Sputnik aluminiozko gorputz esferiko bat zen, saskibaloiko baloia
|
baino
handiagoa (58 cm-ko diametroa zuen). Hermetikoki itxita zegoen, eta presiopean zegoen nitrogenoa gordetzen zuen bere baitan.
|
|
|
Internet gizarte zabalera iritsi zenetik, geroz eta byte gehiago erabiltzen dira. 90eko hamarkadan, sarea byte gutxiko mezu elektronikoak bidaltzeko
|
baino
ez zen erabiltzen; 90eko erdialdean, irudi anizdun web guneak eta MP3 formatuko musika sortzearekin batera, megabytetako datuak maneiatzen hasi ginen. Baina benetako iraultza 2003tik landa gertatu zen:
|
|
|
07/ 08/ 07 Horregatik aukeratu zuten egun hori Boeing 787 hegazkinaren aurkezpen ofiziala egiteko. Hegazkin berria ez da oraindik aireratu, 2008an hasiko da hegaldi komertzialak egiten, baina, dagoeneko, seiehun eskaera
|
baino
gehiago egin dizkiote Boeingi hainbat aire konpainiak. Zergatik hegazkin hori eta ez beste bat?
|
|
|
Ingurumenarekin lotutako arrazoiak izan daitezke. Egileen esanean, hegazkinak lehiakideek
|
baino
karbono dioxido gutxiago isurtzen du.
|
|
|
Karbono dioxido gutxi isurtzen du duen tamainarako oso arina delako, eta, beraz, ez duelako erregai askorik behar bidaiak egiteko. Azken batean, hegazkinaren% 50 karbono zuntzez egingo dute; hegazkinetan, oro har, aluminioa izaten da nagusi, karbono zuntza
|
baino
material astunagoa. Ustez, Boeing 787ak% 20 karbono dioxido gutxiago isuriko du.
|
|
|
Txinpantzeek, berriz, badituzte hiesaren birusari aurre egiteko mekanismoak. Beharbada, infekzio hura pasatzeak egin ditu txinpantzeak gizakiak
|
baino
gogorragoak hiesaren aurrean. Behintzat, lehen gizakiarentzat mesederako izan zen proteinak orain ez du balio, eta, ikertzaileen esanean, litekeena da haren erruz egotea orain babesgabe.
|
|
|
Groenlandiak lur berdea esan nahi du, eta garai batean halakoxea zen. Baina, aztarna berrien arabera, uste
|
baino
lehenago amaitu ziren garai haiek. Uhartearen hego ekialdean, bi kilometroko zuloa
|
|
|
Groenlandiak lur berdea esan nahi du, eta garai batean halakoxea zen. Baina, aztarna berrien arabera, uste
|
baino
lehenago amaitu ziren garai haiek. Uhartearen hego ekialdean, bi kilometroko zuloa egin dute izotzean, eta azpiko lohian zegoen DNA erauzi dute.
|
|
|
Aztarna horietan, ez dute intsektuak
|
baino
animalia handiagoen DNA topatu, erraz suntsitzen baita, baina landare eta intsektu ugari identifikatu dituzte: besteak beste, haltza, izeia, pinua eta hagina, eta zuhaitz horiei lotutako fauna, hala nola kakalardoak, euliak, armiarmak, tximeletak...
|
|
|
Aurten, ordea, aldaketa garrantzitsu bat gertatu da; zientzialarien ebidentziak pilatu egin dira, eta baita ekonomia ikerketak ere. Horiek guztiek adierazten dute konponbideak badaudela eta horiek hartzea posible dela, eta hartzea askoz eraginkorragoa izango dela; izan ere, neurri horiek hartzea merkeagoa da kalteak konpontzeko ordaindu duguna ordaintzea
|
baino
.
|
|
|
Inklusio asko eta mota askotakoak aurkitu dituzte, eta haien kalitatea ere aparta da; informazio asko eskaintzen ari dira. Urizaharra
|
baino
lehen, pentsatzen zuten euliak Tertziarioan azaldu zirela, ezagutzen zen euli aztarnarik zaharrena garai hartakoa zelako. Eta hori talde gehiagorekin ere pasatu da, modernotzat geneuzkan taldeak anbarean azaldu dira, argitu digu Alonsok.
|
|
|
Eta hori talde gehiagorekin ere pasatu da, modernotzat geneuzkan taldeak anbarean azaldu dira, argitu digu Alonsok. Urizaharran topatutako bizidun askoren historia ebolutiboan ez da aurkitu, oraingoz, hauek
|
baino
aztarna zaharragorik. Gainera, gaur egun ordezkaririk ez duten hainbat bizidunen fosilak ere aurkitu dituzte; bizidun haiek ezin izan zuten Behe eta Goi Kretazeoaren muga igaro, iraungi egin ziren.
|
|
|
Garai hartako Arabak zein inguruak ondorengo urteetan izan zituzten aldaketak islatzen ditu anbarak. Erretxinak, animalia handiak
|
baino
gehiago, txikiak harrapatzen ditu, eta Arabako anbara animaliaz josirik dago. Orain arte aipatutakoak begi hutsez ikusten dira, baina orain arte ikusi ez ziren sorpresa gehiago ere gordetzen zituen anbarak.
|
|
|
Lopez Del Valle bera, Alonso zuzendari gisa, eta aditu talde zabal bat jo eta su ari dira lanean Arabako anbarak ezkutatzen dituenak agerian uzteko. Munduan dauden 22 aztarnategietatik 11 soilik dira dinosauroak suntsitu
|
baino
lehenagokoak, baina horietatik 6 besterik ez dira 112 milioi urte baino gehiagokoak; eta 6 horien artean 2 besterik ez dira garrantzitsuak, aurkitutako inklusio kopuruari erreparatuta: bata Libanon dago, eta bestea Araban (Arabakoak bi aztarnategi badira ere, kontaketarako baten gisa hartzen dira, inguru berean daudelako).
|
|
|
Lopez Del Valle bera, Alonso zuzendari gisa, eta aditu talde zabal bat jo eta su ari dira lanean Arabako anbarak ezkutatzen dituenak agerian uzteko. Munduan dauden 22 aztarnategietatik 11 soilik dira dinosauroak suntsitu baino lehenagokoak, baina horietatik 6 besterik ez dira 112 milioi urte
|
baino
gehiagokoak; eta 6 horien artean 2 besterik ez dira garrantzitsuak, aurkitutako inklusio kopuruari erreparatuta: bata Libanon dago, eta bestea Araban (Arabakoak bi aztarnategi badira ere, kontaketarako baten gisa hartzen dira, inguru berean daudelako).
|
|
|
Eta horixe da, hain justu, Araban dauden aztarnategien ezaugarririk harrigarrienetakoa: sortu zenetik duela 110 milioi urte
|
baino
gehiago, gertaera geologikoek gaur egunera arte iraunarazi diote, ikusgarri jarri dute, eta egoera ezin hobean mantendu dute.
|
|
|
Bigarren horrek ere sorpresa ugari ezkutatzen ditu bere barnean: Urizaharrakoa
|
baino
emankorragoa da, 1.000 kg arrokatik 75 g baitira anbar Urizaharrakoan 1.000 kg tik 10 besterik ez dira. Hala ere, ikerketaren lehen urratsetan dago Gatzaga Buradongo aztarnategia, eta, orain arte anbar inklusio asko aurkitu badute ere (anbarean harrapatuta gelditutako edozer), sorpresa gehiago gordetzen dituelakoan daude.
|
|
|
Fosilduta ez dagoen materia organikoa ere aurkitu dute. Guztira, bi mila inklusio biologiko
|
baino
gehiago aurkitu dituzte gaur arte, Arabako anbarean. Baita airez eta likidoz betetako burbuilak ere.
|
|
|
Sailkapen horretan arinenak UL (Ultralight) edo ultrarinak dira, 450 kg
|
baino
gutxiagorekin. Pisu maximo hori izanik, bi edo hiru pertsona sartzen dira gehienez ere.
|
|
|
Errotoreak azpian egonik, helikoptero arrunt bat
|
baino
sistema ezegonkorragoa da berez, grabitate zentroa gainean dagoelako eta presio zentroa azpian. Grabitate zentroak beheranzko indarra egiten du, eta presio zentroak goranzkoa; beraz, sistema horrek buelta emateko joera izango du.
|