|
2003
|
|
|
lehenean Tubal Gipuzkoara nola heldu zen azaltzen da; bigarrenean Gipuzkoako (XIX. mendeko) geografia dakar: lur, mendi, harri, meatze, iturri, ibai, belar, zuhaitz, garau, abere, hegazti, arrain eta beste zenbait gauzaren gaineko datuak azalduz; hirugarrenean, Gipuzkoarren betiereko monoteismoa, ebangelizazioa, gipuzkoarren izaera, beren nekazaritzaz eta abeltzantza kontuak azaltzen ditu, eta
|
azkenik
ostera ere kontakizun historikoari heltzen dio, Erdi Arotik XIX. menderaino.
|
|
|
zen. Hola, Gipuzkoa, Erdi Aroan Nafarroa eta Gaztela artean nola ibili zen azaltzen zuen,
|
azkenerako
, Foruak gordetzearen truke bigarren honekin geratuz. Gipuzkoarrek Aro Berrian Gaztelako erregeren zerbitzuan egindako balentria militar ugariak ere kontatzen ziren, batez ere espainiar monarkia frantses erasoetatik defendatzeko:
|
|
|
Nolanahi ere, kargu publiko batzuen artean bederen, historia euskaldunen artean sozializatzeko interesen bat egon bazegoela erakusten digu. Eta agian, Iztuetaren obra, bere adiskide Agustin Pascual Iturriagaren ekimenekin erlaziona daiteke,
|
azken
honek eskola elebidunak bultzatu eta euskara gaztelaniazko testuak prestatu baitzituen Gipuzkoako lehen hezkuntzarako83 Posible da, beraz, Iztueta, Iturriaga eta agian beste adiskide batzuen inguruan, eta akaso aginte guneetan kontaktu eta laguntzaren bat izanik, Gipuzkoan euskarazko narratiba historiografikoa eta didaktikoa sustatzen zuen produkzio gune txiki bat eratzea, mende bat lehenago Egia... Alta, halakorik izan bazen, produkzio gune gisa ez bide zen finkatu eta indartu.
|
|
|
Dudarik gabe Iztuetaren prosa egokiagoa zen historia generoko lan baterako, ezen ez Hiribarrenen idazki errimatua.
|
Azkenean
, lapurtar apaizaren obra, lan historiografiko bat baino, gai historikodun poema bat zen (erromantze edo balada bat). Izan ere, poesia ez zen forma literariorik egokiena historia lan bat bere aparatu kritikoaz aurkezteko.
|
|
|
Nafar errege erreginen historiografia batik bat biarnes kronistek idatzi zuten, dinastian oinarrituz (ez herrialdean) eta frantsesez. Gainera Nafarroako erregea, laster katoliko eta Frantziako errege bihurtu zen,
|
azken
erresuma hau izanik aurrerantzean monarkaren eta bere kronisten erdigune. Leizarragak euskalduntasunaren, kalbinismoaren eta nafartasunaren inguruan abiatu nahi zuen narratiba, kontraerreforma katolikoak, erregeren zerbitzuko historiografia nafar biarnesak eta frantses kultur ereduen hegemoniak desegin zuten.
|
|
|
Manuel Larramendi jesuita gipuzkoarrak(), euskarazko gramatika (1736) eta hiztegi (1745) ospetsuak argitaratu zituen.
|
Azken
obra honetan hainbat hitz teknikoren euskarazko ordainak azaltzen zituen, adibidez, historia, esateko kondaira hitza proposatuz, eta era horretara, inplizituki, euskarazko narratiba historiko bat abiatzeko oinarriak finkatzen ari zen.43 Hala ere, Larramendik erdaraz idatzi zituen bere lan historiko apologetikoak:
|
|
|
Eta 1765tik aurrera, Arabak, Bizkaiak eta Gipuzkoak elkarkidetza politiko kulturala sendotu zuten, Euskalerriaren Adiskideen Elkartea sortzean (RSBAP). Erakunde horrek, Historia nacional bascongada bat idazteko asmoa izan zuen, baina
|
azkenean
gauzatu gabe.46 Gainera RSBAP a, aparteko aukera izan zitekeen arren, ez zen goi mailako euskarazko narratibentzako produkzio gune sozial bihurtu: sentiberatasun euskaltzaledun kideak izan arren, kultur hizkuntza gisa gaztelania hobesten zutenak nagusitu ziren47.
|
|
|
Dirudienez Belaren agindupean soldadu ere izana zen. Eta beraz
|
azken
hauen historia aristokratikoak abiapuntutzat hartuz, euskal populu osoaren historia orokor bat,, hüskaldunen kondaira jeneral, bat idaztea proposatu zuen.
|
|
|
XVIII. mendearen
|
azken
aldiko Iparraldeko historiografia aristokratiko honetaz ikus Goyhenetche (1993: 96).
|
|
|
XIV XV. mendeetako bando gerren gertaerek ere hainbat kantu sortarazi zituzten. Euskarazko kontapoesiak, kantu epikoak eta emakumezkoen hileta eresiak, maiz gertaeren unean sortu arren (eta beraz iragana barik garaiko momentua oroitarazteko asmoz), herri tradizioan zenbait belaunalditan zehar mantentzean,
|
azkenean
ahozko nolabaiteko historiografia itxura hartu zuten.14. Ahozko historiografia, genero hau, genero literario gisa, geroagoko bertso eta bestelako herri literaturaren bidez egundaino luzatu da.
|
|
|
Nolanahi ere, kontakizun hauek Frantziako edo Espainiako historia orokorretan, bariante berezi bezala, txertatu nahi ziren. Bazen
|
azkenik
euskarazko historia lan hauek, beren berena zuten problematika bat: diskurtso historikoa gorpuzteko forma narratibo erakargarri bat aurkitzea, bereziki ikasketa handirik gabeko herritarrengan pentsatuz.
|
|
|
nortzuk idazten duten, zertaz, beren produkzioaren ezaugarriak, bilakaera,... Eta honek hitzaren bigarren definiziora garamatza, histori (ografi) a lan horiek aztertzeari ere historiografia deritzo eta3 Hortaz euskarazko historia lanak berrikustean balantze historiografiko bat egiten ariko ginateke. Gainera euskarazko historia lan guztiak zerrendatuko bagenitu, lehenetik
|
azkenera
, historiografia hitzaren hirugarren definizioa beteko genuke, euskarazko historiografia osoa bilduz4.
|
|
|
Gure kasuan,, euskarazko historiografia? egun definituriko gaia dela diogun heinean,
|
azken
urteotan euskaraz idatzitako historia lanak biltzera, aztertzera eta horren inguruko arazoak eta erronkak jorratzera muga gintezkeen. Baina historiografia lan bat ez litzateke egiazko historiografia, oraingoak ez ezik antzinagoko lanak ere ikuskatuko ez balitu.
|
|
|
Epe hau euskarazko historia lanen sorreratik urteetara luzatu dugu.
|
Azken
mugarri hori, II. Inperioaren erorketak Frantzian (eta Ipar Euskal Herrian), eta foru abolizioak Hegoaldean markatu zuten. 1876tik aurrera giro euskaltzale foruzale nabarmena azaldu zen, agian hamarkada batzuk lehenagotik zetorrena, baina une horretatik agerpen politiko zein literario guztiz berriak garatu zituena, epe berri bat irekiz.
|
|
|
266) (2002: 159) Hegoaldekoari dagokionez, bat datoz euskal historiografiaren paradigma aldaketa nagusia XIXren
|
azken
aldean kokatzean, ordura arteko guztia garai prekritikoan bilduz. Guk ere periodizazio hori segitu dugu bada.
|
|
|
Era berean, J. R. Etxebarriak (2002), euskarazko prosa zientifikoari dagokionez mugarria XIX. mende amaieran kokatzen du.Ñabardura zera da,
|
azken
honek muga Sabino Aranaren proiektu politikoaren agerrerari lotzen diola, eta guk piska bat atzerago kokatzen dugula, 1876 bueltan, esan bezala positibismoaren agerrerari etagarai hartako giro foruzale euskaltzaleak ekarritako kultur loratzeari atxikiz. 10 Historia lanen definizio hori jasotzen du Sánchez Prietok (1993:
|
|
|
1778ean Juan Leglancé k Bilboko angulez eta txipiroiez (saltsa beltzean) esan zuen oso gozoak direla; bilbotar denak oso janarizaleak zirela zioen, eta bankete batean jandakoa deskribatu zigularik: bi zopa, oilanda egosia, bost erreki, bost pastel eta pikadillo, bost plater sarrerarako eta bost
|
azkenak
: menestra, krema, gozoak, fruta eta kafea; guztia ardoekin (Bordelekoak barne) eta piper txiki gozoez.
|
|
|
|
Azkenean
automatikoki normalean, ofizial bihurtzen zen, batzuetan abila izan behar zuela zehazten zen arren (azterketa bat edo irakatsi zion edota beste maisuren batzuen onespena eskatuko zuela suposa dezakeguna). Honela, gradua lortuta, denboraldirako kontratatuak ziren tailerretan (haien egoera ez izatea oso finkoa dakarrena).
|
|
|
Ofizioak kontrolatzen zituen udaletxeak, examinadoresen bitartez. Ordenantzen kasuan ere,
|
azken
onarpena erregeak egin behar zuen, diputatu generalak bidaltzen zion enmienda edo zuzenketekin.
|
|
|
Alhondigan udaletxearen kontrolpean salduak ziren. Produktu horiek
|
azken
destinora heldu baino lehen, gaua igarotzeko bideko hiri batean produktu horiek sartzen zituzten, hurrengo egunean bidaiarekin jarraitzeko asmoz. Baina hirira heltzean hurrengo 24 orduetan produktuak, al por menor?
|
|
|
Produktu exotiko hauek guztiak pixkanaka hedatu ziren Aro Berriko mendeetan Europan zehar; hasieran aberatsenek bitxikeria gisa kontsumituko zituzten, edo eta medikuntzan, botikarioek saltzen baitzituzten hasieran produktu hauek (aurrez ere jada, K.a. III. milakadan, sendagai gisa erabili nahi izan zen tea Shen Nung enperadorearen eskutik, adibidez). XVIII.ean dagoeneko gehiago hedatzen dira, modak garrantzi handia duelarik, luxuzko produktu gisa (hor frantziar moden eragina), eta Ilustrazioaren eta kulturaren hedapenarekin, bestalde, soziabilidaderako tresna bihurtu ziren eta tertulien lagungarri (adibidez, Lloyd' s daukagu, Edward Lloyd-ek 1687 Tower Streeten fundatu zuen Londongo lehen kafetegia, non negozio gizonak joaten ziren, eta
|
azkenik
munduko aseguru konpainia garrantzitsuena eta banku handi bat bihurtu zen). Kofradiek eta gremioek ere, anaitasunezko bazkariak egiten zituzten (ospakizunetan eta bileretan), garrantzitsuak, bereziki, taldeari kohesioa emateko; bazkari hauetan azkenburukoen presentzia oso nabarmena zelarik.
|
|
|
Iturriko idazleak esaten duen moduan, elikagai astunak ziren nagusi; eta haien artean haragi eta arrainak nahasturik. Eta
|
azkenean
beti gozo eta frutekin bukatzen zen jana (gosari nahiz afaritan).
|
|
|
Euskal Herrian, leku askotan bezala etxeetan pattarren distilapena egiten zen. Geroago, konfiteroek prestatuko zituzten eta
|
azkenean
konfiteroek likoristei tratatuak eman zizkietela jakin badakigu. Jakina, pattar mota ezberdin asko zeuden.
|
|
|
Elikaduraren historia gutxi landutako gai bat da, eta Euskalerria ez da salbuespen bat (arazoa okertua dagoela ez esatearren). Hala ere, badirudi
|
azken
aldian ateratzen hasi direla zenbait lan honen inguruan.
|
|
|
mendialdeetan harkaitzak, larreak eta sasitzak; etxolak (egur eta buztinez eginak) eta landutako zonalde txikiekin (gari, zekalea, Araba aldean), trikuharriren bat? Animali talde basatiez gain, kontrolatuak egongo ziren (abelgorri, arresa, ahuntzak, txerriak),
|
azken
hauek gehituz joango ziren, ehiza baztertuz zihoazen heinean; hala ere, Eneolitikoan ere gizonek noizbehinka ehizan egingo zuten (basahuntz, orein eta basurdeak kasu). Ibilkariak ere baziren, zonalde baten barruan eta kilometro gutxi mugituz.
|
|
|
|
Azkenik
aipatu behar dugu mentalitate aldaketa bat eman zela: lehen pobreak onartuak zeuden eta kristauen eremuan bere funtzioa betetzen zuten aberatsentzako salbaziorako tresna gisara, limosnaren bidez, baina merkantilismo eta industria agertzen zihoazenean, gero eta okerrago ikusita zeuden, alferrak, gaizkileak eta giza-zama kontsideratuz.
|
|
|
oihalgintza eta burdingintza. Oihalgintzan koroa saiatu zen errege manufakturak bultzatzen, baina jarritakoek
|
azkenean
porrot egin zuten, ez zirenez errentagarriak, garestiegiak zirelako lortzen ziren produktuak. Eskaria orokorrean, mende erdira arte, garapenarekin bizi maila igo zuten nekazariek osatzen zuten, batik bat, beraz, maila ertain eta baxuko produktuak saltzen ziren batez ere, eta luxuzkoak gutxixeago.
|
|
|
9Karibetarrek erresistentzia jarri zuten; ondorioz,
|
azkenean
harkaizdun uharteetan bukatu zuten edota suntsituta.
|
|
|
1610 urtean, garapen aldian, Holandar itsasontzi batean Europara heldu zen
|
azken
era horretan.
|
|
|
Harrezkero elikaduraren historiari buruzko bibliografia asko hazi da Europan eta asko iritsi zaigu gaztelaniara itzulita guregana; jakina, hori guztia ez da ageri gure lanean. 2Eta horrela da oraindik, kontuan izan betiere, lan hau 1996ko otsailean aurkeztu genuen?, nahiz eta,
|
azken
urte hauetan,. Historia Berria, deitu den korronte historiografikoa Espainiar estatuko unibertsitateetara eta, bide batez, Hego Euskal Herrietakoetara iristen ari den heinean, lantzen hasi den gaia izan elikaduradurarena ere.
|
|
|
5Esan izan da ere, europarra zela garai hartan munduan ondoen elikatua zegoena eta, hori dela eta, indartsuena zena, baina ez dakigu
|
azken
baieztapen hau zenbateraino den fidagarria (Bennassar eta beste, 1991).
|
|
|
Batzarretan periodikoki biltzen zirenak prokuradoreak edo ahaldunak ziren. Probintzia mailako edozein gatazka mota konpontzen zuten
|
azken
hauek: erakunde lokalen arteko gatazkak, errepideen eraikuntzak planifikatu, probintzietako zergak ezarri, aginpide ezberdinak hautatu, eta abar.
|
|
|
Gizakiaren biziraupena suposatzen duen aktibitatea da jatea, hau esanez ezer berririk ez diogun arren; Lemery k 1702an definitu zuen bezala, elikagaia «gure gorputzaren zati solido eta likidoen galera berreskuratzeko gai den edozer» da. Honela, ekonomiak arazo berbera landu izan badu ere,
|
azken
pausua ahaztu da, janarigintza. Hala ere, badirudi, azken aldian ikerlariei gero eta gehiago arduratzen dien zerbait bihurtzen ari dela elikagaien historia.
|
|
|
Honela, ekonomiak arazo berbera landu izan badu ere, azken pausua ahaztu da, janarigintza. Hala ere, badirudi,
|
azken
aldian ikerlariei gero eta gehiago arduratzen dien zerbait bihurtzen ari dela elikagaien historia.
|
|
|
Pertsona aldaketa horiek, dena den, ez dute ekarri helburu aldaketarik, lan egiteko moduena baino, neurri batean, eta indar berrien metatzea une oro. Horren lekuko dugu dagoeneko bi libururen argitaratzea, Karlomagnoren ingurukoa (2001), eta euskal historiografiaren
|
azken
joerez kaleratutakoa (2002), edota arrakasta handiz antolatutako Historiagile Euskaldunen I. eta II. Topaketak, 2000 eta 2003 urteetan. Azken urte hauetako gai nagusiak honako hauek izan dira:
|
|
|
Horren lekuko dugu dagoeneko bi libururen argitaratzea, Karlomagnoren ingurukoa (2001), eta euskal historiografiaren azken joerez kaleratutakoa (2002), edota arrakasta handiz antolatutako Historiagile Euskaldunen I. eta II. Topaketak, 2000 eta 2003 urteetan.
|
Azken
urte hauetako gai nagusiak honako hauek izan dira: 2001 urtean. Nafarroa, 3000 urte:
|
|
|
Hamabost urtez Saila zuzendu duen talde horren emaitzen artean dugu ikastaroei emandako sendotasuna, urtez urte, hutsik egin gabe, antolatu direlako; kasu gehienetan gai desberdinei buruzko monografikoak antolatuz, baina gai solteak baztertu gabe: ...erra Zibila, 1989an iraultza garaiak eta Historiaurrea, 1990an Industrializazioa, 1991an Faxismoa, 1992an Langile mugimendua, 1993an Nazionalismoa, 1994an Historiografia eta aldaketa ekonomikoa (Ekonomia sailarekin batera), 1995ean Militarismoa eta antimilitarismoa, 1996an Erromatarkuntza eta Irakaskuntzaren historia (Pedagogia sailarekin batera), 1997an Ekologia, Eliza eta itsasoa, aurrenekoa eta
|
azkena
berriro ere Ipar Euskal Herrian, 1998an Kirola Iruñean (Antropologia sailarekin batera) eta Historia eta Literatura Miarritzen, 1999an Frankismoa Iruñean eta Historiografia Miarritzen eta 2000 urtean, azkenik, Iruñean Sozialisten agintaldien balantzea eta Irudia eta Historia Miarritzen. Gasteizen antolatutako jardunaldien gaiak, honako hauek izan dira, 1996, Gerraosteko euskal nazionalismoa(); 1997, Karlistadak, 1998 Ipar Euskal Herriaren Historiaz, 1999 Baztertuak Euskal Herriko Historian eta, 2001, Euzko Alderdi Jeltzalearen Historia.
|
|
|
Baina
|
azken
joera honek ez zuen espero zitekeen arrakasta izan. Ikuslegoak, sovietar arte berri baten oinarri gisa ikusi ordez, laborategiko saiakera bezala ikusi zuen.
|
|
|
Lehenengo gauza artea herriarengana hurbiltzea zen, eta horretarako Monumentuen Propaganda Plana, edo bestelako ekintzak egin ziren. Denboraz agintariek gero eta esku hartze handiagoa izan zuten arteak jorratu beharreko bideetan, eta
|
azkenean
, 1929an, Stalinen esku geratu zelarik artearen gaineko kontrola, errealismo sozialista izeneko estiloa ezarri zen, estilo ofizial gisa.
|
|
|
Kritikariek Ezkerretako artea izendatzen zuten, non hainbat korronte sartzen ziren: Primitibismoa, Futurismoa, Suprematismoa, Kubismoa eta Konstruktibismoa(
|
azken
bi hauek artearen historian paper garrantzitsua izango zutelarik).
|
|
|
iritzi zion. Eta
|
azkenik
Anjel Lertxundik historia eta literaturaz idatzitako saioa ere guztiz azpimarragarri ikusi zuen.
|
|
2004
|
|
|
1)
|
Azken
etorkinak(). 2) Tarteko etorkinak().
|
|
|
|
AZKEN
ETOR.
|
|
|
Life aldizkarirako ere lan egin zuen bitartean. 1958 eta 1965 artean bere senarrari lagunduz Asia, Hego Amerika eta Ekialde Hurbilera bidaiak egin zituen eta hemen ateratako argazkiek bere bizitzako
|
azken
bilduma bat osatu zuten.
|
|
|
Francis E. Townsend mediku kaliforniarrarena, Charles E. Coughlin apaiz katolikoarena eta Louisiana-ko Huey P. Long ena ziren nabarmenenak. Roosevelt-ek AEBetako senatua bere alde zuen 1931an, baina
|
azkenean
senatua kritika gune gogorra bihurtu zen.
|
|
|
Nekazaritza Departamenduko aholkulariak, Rexford Tugwell ek, 1935ean nekazal guneei buruzko txosten ilustratu bat egitea erabaki zuenean Roy Stryker i eskatu zion proiektuaz arduratzeko eta honek, denborarekin, argazkilari talde handi bat kontratatu zuen. Lehendabizi Arthur Rothstein kimikari eta argazkilari zientifikoa, gero Carl Mydans, RA n parte hartutakoa, Walker Evans eta Ben Shahn ilustratzaile eta margolaria elkartu zituen, eta
|
azkenik
Dorothea Lange sartu zen. Europan ez dago FSAren antzeko ezer; baina produktu guztiz amerikarra izan arren argazkilari asko emigranteak ziren, esate baterako Jack Delano ukraniarra, Theo Jung austriarra, Ben Shahn lituaniarra.
|
|
|
|
Azken
hiru ahapaldietako informazioa: http://memory.loc.gov/ammem/fsahtml/fabout.html.
|
|
|
|
Azken
lau ahapaldiak: Calado ren lanaren (2000) 24, 26, 28, 30 eta 32 orrialdeetan
|
|
|
Evans-ek eta bere laguna zen James Agee idazleak hiru hilabete pasa zituzten Hale County n, Alabama, nekazari maizter familia batzuekin erreportaia bat egiteko.
|
Azkenean
artikulua ez zuen Fortune k argitaratu, baizik 1941ean Let Us Now Praise Famous Menen (utzi orain gizon famatuak goresten) atera zen. Proiektu hau bukatzea prozesu nekagarria izan zen batez ere Agee ren perfekzionismoa zela eta; Evans-en lanaren alde teknikoak xehetasunez eta sentsibilitate handiz aztertzen zituen.6
|
|
|
Bere bizitzako
|
azken
hamarkadan askoz gazteagoa zen emakume batekin ezkondu zen, Yale-ko Diseinu Grafikoko Eskolako irakasle izan zen eta Polaroid argazki makinekin esperimentatzen hasi zen. Gainera, azken urteetan bere bilduma era tragikoan saldu zuen.
|
|
|
Bere bizitzako azken hamarkadan askoz gazteagoa zen emakume batekin ezkondu zen, Yale-ko Diseinu Grafikoko Eskolako irakasle izan zen eta Polaroid argazki makinekin esperimentatzen hasi zen. Gainera,
|
azken
urteetan bere bilduma era tragikoan saldu zuen. New Haven en hil zen 1975eko apirilaren 10ean.
|
|
|
16 Irudia: Jack Delano, FSAko bezero baten alaba, Green County, Georgia, 1941
|
Azken
bost ahapaldiak: Jeffrey ren lanaren (1999) 8 kapitulua
|
|
|
Dena galdu zutenek ez zuten ulertzen nola zen ona diru federala banku eta enpresa handiak salbatzeko erabiltzea, eta txarra gose zirenei jatekoa emateko erabiltzea.
|
Azkenean
Hoover en izena miseria eta eskasiaren adjektiboa bihurtu zen.
|
|
|
Demokraten artean tirabirak egon ziren beren garaipena ziurtatuta baitzuten.
|
Azkenean
New York eko gobernadorea, Franklin D. Roosevelt, izan zen hautagaia. Gobernadore garaian erreformista moderatuaren ospea irabazi zuen eta Depresioa iritsi zenean langabeziaren subsidioa eskatu zuen.
|
|
|
Batxilergoko Mundu Garaikidearen Historian, aldiz, Espainia aipatu ere ez du egiten Hezkuntza Ministerioaren dekretuak.
|
Azkenik
Historia izen generikodun ikasgaia, izatez, Espainiako historia da. Estatuak zehazturiko espainiar historiaren oinarri horietatik abiatuz, jakina, erkidego autonomoek beren garapen eta eduki propioak gehitu ditzakete.
|
|
|
Estatuak zehazturiko espainiar historiaren oinarri horietatik abiatuz, jakina, erkidego autonomoek beren garapen eta eduki propioak gehitu ditzakete. Eta horixe da EAEko gobernuak egin duena
|
azken
ikasgai horrekin10, bertan euskal historiako edukiak erantsiz, baina Estatuak ezarritako eskematik abiatuz ezinbestean. Horrek aldean dakar historia Espainiako zikloen arabera egituratzea eta ondorioz euskal historia ezin antolatzea modu propio batez.
|
|
|
EAEko ikasleek, bada, DBHko Gizarte ikasgaian batez ere munduko historia ikusten dute; Batxilergoko lehen mailan, humanitate ibilbidetik joanez gero, gehiago sakontzen dute munduko historia horren epe garaikidean; eta azkenik, Batxilergoko bigarren mailako ikasle guztiek, Espainiako historia ikasten dute, Hego Euskal Herrikoa atxikita duela, baina euskal ikuspegiari autonomia handirik eman gabe. Niretzat, eta
|
azken
kurtso honi dagokionez, izatekotan ere alderantziz luke izan: hasteko euskal historia bat eraiki ikuspegi propioarekin, eta hari, osagarri gisa Frantzia/ Espainiako (edo hobe Europako) historia erantsi.
|
|
|
sarrerakoak diren ezagutza historikoaren atala (0) eta historia gauzatzen den eremu geografikoari buruzko atala ikusi ondoren (1), historiko garai desberdinak, ohiko epealdietan banatuta segitzen dira (2 atalak). Soilik
|
azken
atalak (8) aldentzen dira hurrenkera kronologikotik. Izan ere, aurreko atalen gai osagarri edo garapentzat har daitezke, eta, beraz, haien baitan txertaturik ere ager zitezkeen.
|
|
|
Baina epe historiko bakoitzeko edukiak (2 atalak) aski konplexuak bide direlako edo horiek gehiago ez luzatzearren, 8 atalak aparte jarri dira. Baliteke, halaber,
|
azken
lekuan jarrita egotea egitaraua finkatu zutenek aurreikusi zutelako kurtsoan zehar ez zela astirik egongo dena ikusteko, eta zerbait kentzekotan akaberako horri iritzi ziotelako garrantzi gutxienekoa. Nolanahi delarik, Euskal Herriaren historia moduko gai zabal bat atalkatzea aski konplexua delarik, egitarau ofizial honek aurkezten duen soluzioa nahiko onargarria iruditzen zait, ukatu gabe bestelako aukerak ere posible zirela.
|
|
|
moduko izena lukeen atal bakarra osa zitekeen. Hola, 10 atalak aipatzen duen. Erdi Aroko historiografiatik
|
azken
hamarkadetako historiografiara, gaia, ezagutza historikoaren ezaugarri orokorrekin batera lantzeko aukera egongo zen.
|
|
|
Egitarau ofizial honek ere jasotzen du puntu hori. Baina
|
azken
ikerketen argitan ezin esan daiteke halakorik: Julio Caro Baroja izan zen, erromatar testuak oker interpretatuz, bereizketa hori seinalatu zuena, halakorik erromatar ahotan ezin jar daitekeelarik14 Beraz egokia litzateke dikotomia oker horren aipamena kentzea.
|
|
|
zela ez. Nafarroakoa?:
|
azken
izendapen hau geroago hartu baitzuen XIII. mendetik). Xehetasunak zuzentzen hasita Antso III.a. Nagusia?
|
|
|
Hortaz puntu bakarrean biltzea litzateke foruena.
|
Azken
hau zen, hain justu, ordenari buruz ene gustuko zuzendu behar zen kontua.
|
|
|
Nolanahi ere, hutsune horiek ez dira larriegiak.
|
Azken
finean egitarauan Hego Euskal Herriaren historia (Nafarroa garaiarena barne) eskematikoki laburbiltzeko ahalegina igartzen da, eta laburtu beharrez zail zen guztia sartzea. Gabezia nagusia, ostera ere, Ipar Euskal Herriari dagokio, inon ez baita ageri.
|
|
|
Adibidez, definitiboa izateko asmorik gabe, honako epeketa proposa liteke: 1914/ 18tik 1936/ 45era, gerra eta gerrarte epe ezegonkorra (lehen mundu gerraren ondoren Europa osoan, XIXtik zetozen sistema liberal kontserbadoreak krisian sartu baitziren, alternatiba liberal demokratiko, komunista, zein faxistak agertuz; eta giro ezegonkor hau
|
azkenean
gerra berrietan lehertu zen. Hor koka ditzakegu Euskal Herrian eragin zuten diktadura desberdinak, errepublikak zein gerra zibil eta mundialak); 1945etik gure egunetara, atlantismoa eta Europaren eraikuntza aldia (gerra ostean mendebaldeko Europa estatubatuar orbita atlantiarraren pean geratu zelarik, multzo honen baitan zati batek, Alemania Frantziak gidatuta, europar eraikuntza abiatu zuen, Ipar Euskal Herria barne hartuz; eta beste zati bat, Espainia frankista kasu, atlantiar orbitan egon arren europar eraikuntza eta dinamika demokratikotik kanpo geratu zen 1975/ 86 arte; eta hola zenbait azpiatal bereiz litezke...).
|
|
|
Egokiena, jakina, kontzeptuak azaldu ostean, gaiak aukera ematen duenean, klasean balioen inguruko gogoeta eta debateak irekitzea litzateke. Baina eskola orduak aski mugatuak izanik nekez aurki daiteke astirik kontzeptuei adinako tartea eskaintzeko jarrera/ balioei, bereziki kontuan hartzen bada
|
azken
hauek ikasleen ebaluazioan aski pisu urria dutela. Gainera, nire ustez, egokia ere ez da historia balio humano orokorren transmisiorako hainbeste erabiltzea:
|
|
|
Aipagarria da, halaber, balio orokorrak bultzatu guran,
|
azkenean
justifikatu gabe geratzen dela. Euskal Herriaren historia, ikasgaiaren euskal dimentsioaren afera.
|
|
|
bai Euskal Herrikoa eta bai norberaren eskualdekoa ere? aurki ditzakegu(
|
azken
hau artxibo, museo eta gisakoei dagokiela). Beraz inon ez dira euskara, Euskal Herria eta euskaldungoa esplizituki agertzen ikasgai honen subjektu historikoa definitzen duten abiapuntu gisa, ezta beren baitako ondare eta balio gisa.
|
|
|
Eta zentzu horretan euskal subjektu historikoa lehenik zehatzago definitzeko saioa eskertuko nion (nik I.1 atalean proposatu dudan erako zerbaiten bere bertsioa), eta behin hori egindakoan planteatuko nuke Europakoa gehitzea. Bestela euskal subjektuaren definizio inplizituekin jokatzen da, abiapuntu gisa hobeto zehaztea komeni direnak, nahiz gero praktikaren orduan ez izan ezinbestekoa haiek orpoz orpo segitzea(
|
azken
finean euskal historian, adibidez 1598an, zer gertatu zen kontatzeko ez da nahitanahiezkoa justu justu jakitea zeintzuk diren zure subjektuaren muga argiro zedarrituak, ziurrenik Euskal Herritik Parisko gertakarietara jauzi egin baituzu, eta handik Poloniara eta ondoren Nafarroa Beherera, etab. Baina horrek ez du kentzen abiapuntuan behintzat subjektua ondo definituta edukitzeko komenientzia).
|
|
|
Kurtso berean dagoen hautazko Euskal Herriaren historia bai molda liteke hein batez Goihenetxeren proposamenekin, baina nik ez nioke hark proposatzen duen Europako historia orokorraren atala erantsiko, ikasgaia gehiegi ez zamatzeko.
|
Azken
finean, ene ustez, euskal historiak, merezi du ikasgai espezifiko bat.
|
|
|
Laburbilduz, ikasgai konkretuetan moldapenak akaso egin litezke, baina ideala Goihenetxek proposamena ikasgai konkretu batean aplikatzea barik bere filosofia abiapuntutzat hartu eta hezkuntza planak osotara eraberritzea litzateke, Madrildik ezartzen diren espainiar kuotak derrigor bete beharrik gabe. Hola, DBHn munduko, Europako eta Euskal Herriko historia tarteka liteke; Batxilergoko lehen mailan munduko historia garaikidea batetik eta Euskal Herrikoa bestetik banako ikasgaietan eman (eta
|
azken
hau hautazkoa izanik Espainiakoa historia ere hautazko gisa eskain liteke); eta batxilergoko azken kurtsoan, ostera ere, euskal eta europar historia elkartuta azaldu. Aldaketa ofizial horiek etorri artean irakasleek eurek badaukate hein batez euskal historia egungo planetan txertatzen joateko aukera, ez agian egitarau osoak aldatuz baina bai parte batzuetan.
|
|
|
Laburbilduz, ikasgai konkretuetan moldapenak akaso egin litezke, baina ideala Goihenetxek proposamena ikasgai konkretu batean aplikatzea barik bere filosofia abiapuntutzat hartu eta hezkuntza planak osotara eraberritzea litzateke, Madrildik ezartzen diren espainiar kuotak derrigor bete beharrik gabe. Hola, DBHn munduko, Europako eta Euskal Herriko historia tarteka liteke; Batxilergoko lehen mailan munduko historia garaikidea batetik eta Euskal Herrikoa bestetik banako ikasgaietan eman (eta azken hau hautazkoa izanik Espainiakoa historia ere hautazko gisa eskain liteke); eta batxilergoko
|
azken
kurtsoan, ostera ere, euskal eta europar historia elkartuta azaldu. Aldaketa ofizial horiek etorri artean irakasleek eurek badaukate hein batez euskal historia egungo planetan txertatzen joateko aukera, ez agian egitarau osoak aldatuz baina bai parte batzuetan.
|
|
|
Normalean hezkuntzako egitarauan (edozein ikasgairen egitarauan) kontzeptuzko, prozedurazko eta jarrerazko edukiak bereizten dira. Kontzeptuak ikasi beharreko eduki edo datuei dagozkie, hots, historiako epealdi, ideia, gertaera eta pertsonaiak ikastea litzateke; Prozedurek ikasgai baten metodologiak, arloa lantzeko trebetasunak, eta funtsean ikasten ikasteko teknikak irakasten dituzte (dokumentu historiko bat nola iruzkindu eta analizatu, nola antolatu diagrama batean historiako datuak...); eta
|
azkenik
jarrerak ikasgai batek, arlo akademikotik kanpo,, bizitzarako?, transmititu behar dituen balioei egiten dio erreferentzia (historiak, adibidez, jarrera kritikoa bultza dezake, bizi dugun errealitatearen eta munduaren konplexutasunaz ohartzen lagun diezaguke, etab.). Beraz, historialariak liburuetan darabilen narrazio edo kontakizun moldea, irakasleak eskolako narrazio edo kontakizun molde berezir... behar du:
|
|
|
Erdi Aroko atal honetan (edo hurrengoan) aipatu gabe geratzen dena Nafarroaren konkista da. Erdi Aroko
|
azken
puntu gisa. Lurralde historikoen egituratze instituzionala, ageri da, eta agian nafar afera inplizituki hor doala pentsatu behar da, baina nik uste esplizituki aipatzea lukeela.
|
|
|
Prozedurei dagokionez, hau da agian historiaren irakaskuntzan neutralentzat jotzen den arloa.
|
Azken
finean historia nola landu jakiteko teknika eta metodoei dagokio, eta arlo batez ere praktikoa den heinean, suposatzen da hemen ez dela ideologia eta halakorik sartzen. Eta hori egia da printzipioz, euskal historiako metodologiak beste edozein herrialderen historia lantzeko metodologiaren berdina izan behar baitu (grafikoak, estatistikak, testu iruzkinak...).
|
|
|
Badira munduko historia gaien inguruko zenbait testu euskarara itzulita ere, tartean EHUko historia irakasle talde batek argitaratutako Historia testu bidez aipa daitekeelarik (EHU, Gasteiz, 1998).
|
Azken
liburu honetako testu ia guztiak, liburuaren egileen baimenaz, Kondaira.com aldizkariko material historikoen atalean eskegita daude, nahi dituenarentzat libreki eskuratzeko moduan.
|
|
|
gisa aurkeztea da, gure proiektu edo ideologiak iraganaren berme objektiboa baleuka bezala.
|
Azken
finean ustez, gure alde, jokatzen duten historiako aldiak, gertaerak edo pertsonaiak geuk aukeratuak dira, eta horiek onak edo txarrak izan ziren ez digu iraganak esaten baizik geuk erabakitzen dugu gure egungo ideien arabera.
|
|
|
Zaindu al genuke?...? Historia ez dadila izan gure balioen kalko eta berme bat, baizik historia erabil dezagun gure balioen inguruan gogoeta egiteko, iraganeko eta egungo balioak alderatzeko, lehengoa zein oraingoa kuestionatzeko eta
|
azkenik
bakoitzak bere ondorioak ateratzeko. Beraz, uztartzeko aukera egon arren, beti bereizi genituzke historiak dioena eta guk gaia baliatuz pausatzen ditugun debateak.
|
|
|
Hola Euskal Herria egundik definitzen dugula esatean erantsi litzateke zazpi probintziak ez direla betidanikoak, mugak aldakorrak izan dituztela historian zehar, eta posible zela beste muga batzuk izatea egun. Halaber argitu behar da zazpi probintzia horiek ez dutela bloke konpaktu bat osatzen baizik beren arteko harremanak aldakorrak eta asimetrikoak izan direla. Adibidez, Arabak, Bizkaiak eta Gipuzkoak beren
|
azken
mendeotako ibilbide historikoan beste euskal herrialdeekin baino lotura juridiko politiko handiagoa izan dute, eta antzekoa gertatzen da Lapurdia Nafarroa Behere eta Zuberoaren artean, Nafarroa Garaia bakanago ageri delarik. Dena den kontuz ibili behar da zazpi probintzien inguruko bloke zurrun irudia saihestu guran ez igarotzeko. Baskongada/ Nafarroa/ Iparralde?
|
|
|
Orobat Euskal Herria izena zazpi probintziekin identifikatzea ere ez dela betidanikoa argitu litzateke, baizik
|
azken
hiruzpalau mendeotan finkatuz joan dena, Euskal Herria izenak, jatorriz euskararen lurraldea esan nahi baitzuen. Hortaz Araba edo Nafarroaren erdal zatiak antzina ez ziren Euskal Herritzat hartuko, eta bai ziurrenik Erdi Aroan Biarnon edo Errioxan zeuden zonalde euskaldunak.
|
|
|
Hasteko, lurraldetasuna bezala, egundik erabaki dugu berau historian bilatzea, eta izatez nahasgarria da behinolako mintzaira izen horrekin identifikatzea: hola egia da euskararen jatorriak Pirinioen mendebaldeko inguruan kokatu direla gutxienez
|
azken
hiru mila urteotan; baina, aldi berean, zehaztu beharra dago denbora horretan gure hizkuntza, munduko mintzaira guztiak bezala, etengabeko eboluzioan egon dela, eta horrek esan nahi du erromatar garaiko, euskara, egungo euskararekiko, gaztelania edo frantsesa latinarekiko bezain desberdina dela.
|
|
|
Konkretuki, eta euskal subjektu historikoa hemen egin den moduan definituz gero, horren irakaskuntzak euskararekiko, Euskal Herriarekiko eta euskaldunekiko gertutasuna eta estimua sustatuko lituzke. Eta ez dago zertan ukatu helburu hori,
|
azken
finean jendartean, atxikimendu nazional kontrajarrien gainetik (edo azpitik), euskara babestu eta bultzatu beharreko ondare komun gisa aldarrikatzen da. Zentzu horretan euskaldungoa edo Euskal Herria balio gisa onartzea ere euskara ondare gisa hartzeri lotuta legoke, hizkuntza errespetatzearen parte baita mintzaira horretatik deribatzen den unibertso kontzeptuala errespetatzea (bereziki mintzaira horren lurralde esparruari edo hiztunei dagokionean).
|
|
|
|
Azken
aldion euskal curriculumaren gaia nahiko entzuten da. Curriculumak, hezkuntza arloan, errefererentzia egiten dio ikasketen ibilbidean zehar ikasleek bereganatu behar dituzten eduki, balio eta gaitasunei.
|
|
|
Aukera horiek bezain zilegia da norbere hizkuntzatik abiatuz definitzea euskal subjektua.
|
Azken
finean euskal subjektuaren inguruko definizio propio bat gura bada zer egokiagorik abiapuntua hizkuntza propioan kokatzea baino. Beraz euskarazko definizio konbentzional bat erabiliko dut, hots, gure hizkuntzaren eta hiztunen usadioan eta egungo erabileran ohiko xamarra den esangura bat.
|
|
|
izan du.
|
Azken
finean Euskal Herria, munduko beste hainbat toki bezala, bai itsasoz zein lurrez, auzoko zein urruneko herrialdeekin harremanetan egon izan da, eta euskal historia ezin uler daiteke lotura horiek aipatu gabe. Nolanahi ere, abiapuntua (ez helmuga) hiru osagai horiek (euskara, euskaldunak eta Euskal Herria) izan dute.
|
|
|
Historia general del País Vasco, Ttarttalo, Donostia, 1999tik). Lehen biak hainbat historialarik (bereziki EHUkoek) epe historiko desberdinen inguruan idatzitako artikuluz osaturiko obra kolektiboak dira, eta
|
azkena
Baionako unibertsitatean arituriko Manex Goihenetxe historialariak egina da. Beraz, guztiak ere historialari profesionalek idatziak dira eta espero zitekeen bezalako kalitatedunak.
|
|
|
Hortaz erreferentziazko obrak dira, kontsultarako baliagarriak, nahiz, jakina, ez diguten euskal kanon definitiboa eskaintzen (ez dute lortzen guztiz euskal epekatze historiko propio bat ehuntzea, jatorriz bata ere ez dago euskaraz idatzia, ezta Riverarena ere?, euskarari ez diote beti, ene gustuko bederen? merezi duen arreta eskaintzen, eta zazpi probintziak aztertzen saiatu arren euren egileen Iparraldeko edo Hegoaldeko jatorria hein batez igarri egiten da
|
azken
emaitzan...). Nolanahi ere, abiapuntu gisa erabilgarriak dira.
|
|
|
Nafarroan sartzeko lau sare zeuden bata bestearekiko independenteak, bakoitza kolaboratzaile eta gidari propioekin. Lehenengoa Eska eta Zaraitzu haranetatik, bigarrena Irati oihanetik, hirugarrena Orreaga mendebaldetik (Baztango mugan) eta laugarrena eta
|
azkena
Etxalar Amaiur bitartetik sartu ziren. Sare hauek denetara 24 gizon zituzten eta bertatik zuzendaritzaren agindu eta mezuak jasotzen ziren.
|
|
|
Kintoak, eta errepuplikarrak nahasturik zeuden, baina errepublikar asko, beraien bizitzarekin nazkatuak zeuden. Hauek gerran egondakoak ziren, kartzelatik pasatutakoak bizpahiru urtez, gero lan batailoietan egonak eta
|
azkenik
berriro hiru urtez, zerbitzu militarra egitera behartuak. Soldaduen urduritasunak eta askoren esperientzia faltak, egoera bitxiak sortu zituen.
|
|
|
Frias sarea, Korta sarea, De Gaulle sarea... (
|
azken
hau, Erratzu eta Baigorri bitartean), baina guztiak helburu berarekin: errepublikarrak Espainiatik ateratzea.
|
|
|
Haran honetako historia modernoari hasiera emateko Amaiurren gertatukoarekin hasiko naiz. Amaiurren, Nafarroako konkista garaian, gaztelu bat egona zen, eta gaztelu honetan, gaztelarren aurkako
|
azken
erresistentzia burutu zuten nafarrek1 Gertaera honen omenez eta Nafarroaren independentziaz oroitzeko, gaztelua zegoen tokian marmolezko obelisko bat jarri zuten, Julio Altadill en proposamenez. 1920ko uztailaren 22an, bertan laurehun pertsona inguru bildu ziren eta solemnitate osoz lehenengo harria jarri zuten.
|
|
|
Alderdi hau haraneko betiko alderdia zen. Baztan XIX. mendeko karlistadetan karlisten feudoa izan zen eta II gerra karlistan ere Baztan izan zen borrokan jarraitu zuen
|
azken
lurraldeetarikoa. Atxurian gerrako azken bataila gertatu zen.
|
|
|
Baztan XIX. mendeko karlistadetan karlisten feudoa izan zen eta II gerra karlistan ere Baztan izan zen borrokan jarraitu zuen azken lurraldeetarikoa. Atxurian gerrako
|
azken
bataila gertatu zen. Karlistek ez zuten alderdi egituratu baten antolakuntzarik, populista, historikoa eta familia aberatsetan sustrai onekoa bazen ere.
|
|
|
Zazpigarren kapituluak, langile mugimendua aztertzerakoan ikonografiak duen garrantzia aipatzen du. Gizonezkoen irudiak emakumezkoenak baino ugariagoak dira, eta
|
azken
hauek sozialismo utopikoa errepresentatzeko dira batez ere. Jainkosak dira, musak.
|
|
|
Era honetako gerra egiteko zailtasunak egon daitezke. Hala nola, disziplina bat eta nukleo txikietan antolaturiko taldeak beharrezkoak dira; geografia garrantzitsua da gerrileroen arteko komunikazioa eta koordinazioa zail baititzake; hiriak dira
|
azken
betetzen dituzten guneak eta hemen aurkitzen dira normalean herrialdeko elementu nagusiak; etsaiek izuaren mehatxua erabil dezakete (tortura...) etab. Mota honetako borroketan bonba nuklearrak (jendea hiltzea) ezin dira gerra irabazteko mehatxu bezala erabili, ez delako zilegi etsaia errendiaraztea.
|
|
|
|
Azken
puntu honi dagokionean, badakit Mendebaldea izan dela Industria Iraultzaren aitzindari eta jakinaren gainean nago idazlea bera ere Mendebaldean hezia izan zela, nahiz eta beste liburu baten dioen bezala, ez den inoiz leku zehatz batekin identifikatu. Ez da nazionalista, internazionalista baino.
|
|
|
Japoniak eta 2 maila batean Txinak. Baina
|
azken
urteotan eta gero eta erritmo azkarragoan Txina garrantzia hartzen ari da (uste baino handiagoa). AEB,, made in China?
|
|
|
|
Azken
finean, historia, historiagileek egindako iraganaren interpretazioak dira eta interesen arabera aldatzen den zerbait da. Planteaturiko galderak desberdinak izanik erantzunak ere halakoak izango dira.
|
|
|
Einsteinek, Alemania hartzen ari zen itxurarekin nazkaturik, erbestera jo zuen. Gertatzen ari zenaren errudun Alemaniako gizartearen serbilismoa egin zuen Einstenek,
|
azken
batean alemanen epelkeriak Hitler bezalako pertsona doilorrei boterearen ateak ireki zizkien.
|
|
|
Juduek euren nahia betetzea lortu zuten, baina arabiarren iritzia ez zuen inork eskatu.
|
Azken
batean, haiekin negoziatzen jarri izan balira, segur aski ez zuten Israel eratzerik lortuko. Datu horiek arras baliagarriak dira gaur egun Palestina eta Israel artean gertatzen ari dena ulertzeko.
|