|
2000
|
|
|
Premiek gerturatzen dituzte; kontratuak biderkatu egiten dira, euren premiak beste. Ez dago munduan legerik giza kontuetan zenbat eta
|
zer
nolako itunak egin behar diren zehazteko. Hortik datoz, etorri ere, Erromako legeetan diren izenik gabeko kontratu anitzak.
|
|
|
Kode Zibila eta Zuzenbide idatzia, horra hor legelariok azken berrehun urteotan Europan zehar (Britainiako uharteak salbu) izan dugun lelo ezin baztertuzkoa. Lelo ezaguna, errepikatua, geureganatua, eta,
|
zer
esanik ez, Europatik kanpora ere zabaldua eta barreiatua.
|
|
|
Agintekeriazko Estatuetan, printzea lurralde osoaren jabe izan eta merkataritza osoa Estatuko Buruzagiaren izenean eta horren probetxurako egiten den horietan, gizabanakoek ez dute askatasunik, borondaterik edo jabetzarik, eta epaile eta borrero gehiago dira, legeak baino; haatik, herritarrek
|
zer
zaindu eta zer babesturik badute, eskubide politiko nahiz zibilen jabe badira eta ohorea aintzat hartzen bada, herri horietan bertan, lege kopuru zehatza behar da horiei guztioi aurre egiteko. Ondasun mota desberdinak, langintza bestelakotsuak, giza bizitzaren osterantzeko egoerak, horiek guztiek eskatzen dituzte erregela berezkoak.
|
|
|
Ondasun mota desberdinak, langintza bestelakotsuak, giza bizitzaren osterantzeko egoerak, horiek guztiek eskatzen dituzte erregela berezkoak. Legegilearen ahalegina
|
zer
arautu eta zer horren aniztasun eta garrantziari egokitu behar zaio.
|
|
|
Ondasun mota desberdinak, langintza bestelakotsuak, giza bizitzaren osterantzeko egoerak, horiek guztiek eskatzen dituzte erregela berezkoak. Legegilearen ahalegina zer arautu eta
|
zer
horren aniztasun eta garrantziari egokitu behar zaio.
|
|
|
Elkarte arruntetan nork bere izenean egiten ditu itunak, interes ilun eta pribatuen gainean eta norberaren ondasunen ararteko gisa. Ezkontzan norberak ez du itunik egiten norberaren izenean, beste batzuen izenean baizik; norberak zin egiten du familia berriaren babesle izatea, familia berri horri emango baitizkio
|
zer
guztiak. Estatuarengatik, gizateriaren elkarte orokorrarengatik egiten du itun norberak ere.
|
|
|
Justiziaren parte hartzea saihestezina da pisu honetako gorabeheretan. Familiaren Kontseilua, agi denez,
|
zer
eskatu eta aurretik huraxe emateko prest dago. Ez du besterik eskaintzen nonzeberri edo onarterraz askoren taldea baino, beti zain senar emazteekin bat egiteko, legeen aurka eta gainetik.
|
|
|
Isilpeko eragozpena, ustekabeko gertaera,... horrek desegiten du haien aurrearreta; horretan, alabaina, guraria, itxura eta ezkontzaren izena saritzen dira; gutxiago ederresten da seme alabak
|
zer
diren, guraso horiek euren ondorengoentzat duten gogoa eta nahia baino.
|
|
|
Jabetza eskubidea, alabaina, jabearen bizitzarekin arautzen da; beraz, jabearen ostean
|
zer
gertatuko da ondasunekin, haren heriotza dela-eta ondasunok jabegabe badira?
|
|
|
Legegileak jurisprudentziaren kezka behar du izan; hortaz, jurisprudentziak harena ongi dezake eta,
|
zer
esanik ez, legegileak berak ere jurisprudentzia zuzendu.
|
|
|
Atarikoan, horratio, legea zein eta
|
zer
nolakoa izan eta horien ondorioak araugai. Portalis, beti legez, ideia horien mintzatzaile:
|
|
|
Portalisek, esan gabe doa, badaki Erromako Zuzenbidearen iturrietan edaten. Zuzenbide horretatik bereganatzen du ezkontzaren izatea, ezkontza
|
zer
den taxuz azaltzeko:
|
|
|
Oihartzun dute Portalisen baitan dibortzioaren aldeko eta aurkako argudioek. Bera ere, zabal zabal barik, ozta ozta darantzu edozein legegileri luzatzen dion galdera, dibortzioaren aurrean
|
zer
egin jakiteko:
|
|
|
Ez dago munduan legerik giza kontuetan zenbat eta
|
zer
nolako itunak egin behar diren zehazteko. Hortik datoz, etorri ere, Erromako legeetan diren izenik gabeko kontratu anitzak.
|
|
|
Hori horrela delarik, onargarri al da ondorengotzaren alderako testamentua? Hala bada ere,
|
zer
nolakoa?
|
|
|
Alabaina,
|
zer
nolako lana legeria zibila idaztea herri handi batentzat! Egiteko hori giza indarretatik gaindi legoke, herri horri erakunde berri berriak eman eta bazter eta ahazturik utziko balitz, besteak beste, herri hori, herri zibilizatuen artean, lehendabizikoa dela.
|
|
|
Agintekeriazko Estatuetan, printzea lurralde osoaren jabe izan eta merkataritza osoa Estatuko Buruzagiaren izenean eta horren probetxurako egiten den horietan, gizabanakoek ez dute askatasunik, borondaterik edo jabetzarik, eta epaile eta borrero gehiago dira, legeak baino; haatik, herritarrek zer zaindu eta
|
zer
babesturik badute, eskubide politiko nahiz zibilen jabe badira eta ohorea aintzat hartzen bada, herri horietan bertan, lege kopuru zehatza behar da horiei guztioi aurre egiteko. Ondasun mota desberdinak, langintza bestelakotsuak, giza bizitzaren osterantzeko egoerak, horiek guztiek eskatzen dituzte erregela berezkoak.
|
|
|
Herriak, hala esan ohi da, ezin du korapilo horretan askatu
|
zer
saihestu behar den edo zer egin behar duen, bere eduki eta eskubideetan ziurtasunik indartsuena izateko.
|
|
|
Herriak, hala esan ohi da, ezin du korapilo horretan askatu zer saihestu behar den edo
|
zer
egin behar duen, bere eduki eta eskubideetan ziurtasunik indartsuena izateko.
|
|
|
Ebatzi beharra dago, edozein modutan bada ere, auzia bukatu beharra baitago. Alderdiak euren artean adostasun batera iristeko gauza ez badira,
|
zer
egin behar du Estatuak. Gai guztietarako legeak ematea ezina dela eta, alderdioi eskaini egiten die magistratu publikoa, halako arbitro ongitsu eta alderdigabea; horren ebatziak eragozten du haien arteko borroka eta onuragarriago gertatzen zaie alderdiei ebatzi hori auzi luzexka baino, horren ondorioak eta bukaerak aurreikustezinak baitira.
|
|
|
Legegileak jurisprudentziaren kezka behar du izan; hortaz, jurisprudentziak harena ongi dezake eta,
|
zer
esanik ez, legegileak berak ere jurisprudentzia zuzendu. Beharrezkoa da horretarako jurisprudentzia bat izatea.
|
|
|
Bazen, lehendik ere, betidaniko gatazka apaizgoaren eta aginpidearen artean, gai pisutsu horren inguruko legeak egin eta epaiak eman behar zirenean. Ezkontza bera
|
zer
zen, lege zibilak lege naturaletan eta lege erlijiosoak lege zibiletan zertan ziren osagarri, lege horien aginpidea noraino luza, horiek guztiak ziren ezjakin eta zehaztugabekoak.
|
|
|
Esan ohi da klima jakin eta inguruabar zehatzen azpian, poligamia ere onargarriagoa izan daitekeela, beste inguruabar eta klima batzuetan baino. Edonondik begira dakiola ere, herri guztietan suertatzen da hori bateraezina konpromiso baten oinarriekin, konpromiso horretan ematen direlako
|
zer
guztiak, gorputz eta arima. Horrexegatik ezarri diogu gure buruari halako goiburua, ezkontza bi gizabanakoen arteko konpromisoa dela baieztatzeko.
|
|
|
2) Bestaldetik, hizkuntzari eta bere esanahiari begiratzen dien behatzaile kritiko eta fina munduaren ikusmolde zientifikoaren partaidea da ia definizioz. Fina eta kritikoa bada, nola ez, enuntziatu eta hitzen esanahia eta ezagutzazko edukia identifika ditzake, emozio osagaiak beste horietatik bereiziz eta diskurtso batekin
|
zer
nolako animo egoerak sortu nahi diren ikuskatuz. Hortaz, behatzaile fina eta kritikoa ez zen erraz eroriko diskurtso hutsal batean, are gutxiago nazien hitz handinahi, absurdu eta faltsuetan, behatzaile horren jarrera kutsadura semantikoaren aurkako hesia bailitzateke, gezurraren errefusapenaren bermea, azken buruan.
|
|
|
Harrezkeroko historiak ez die azken hauei arrazoirik kendu. Beren galdera gakoa,"
|
zer
nahi duzu esan horrekin?", ez zen batere tribiala: ikusmolde askok —totalitaristek lehenik— ezin diote beren buruari hori galdetu, beren partaideek ezin dute ezta planteatu ere egin.
|
|
|
Eta preseski ezagutza zen fenomenalistek, sentimen datuez baliatuz, oinarritu nahi zutena. Gogoeta edo enuntziatu baten eduki kualitatiboa ezin bada komunikatu, ezin izango da jakin
|
zer
nahi den esan termino bat erabiltzerakoan. Beraz, horrela solipsismoa agertzen da:
|
|
|
Haur bati hizkuntza fenomenalista erakutsi nahi bagenio, zerbait pribatuari egin genioke erreferentzia. Hau da, irakaskuntzaren objektua
|
zer
edo zer pribatua litzateke eta berori seinalatu genuke. Baina pribatua bada, irakaslearen ‘adimenean’ bakarrik baldin badago, ezin da seinalatua izan, kasu horretan irakasleak haurrarekin partekatuko bailuke eta, ondorioz, publiko egin.
|
|
|
Haur bati hizkuntza fenomenalista erakutsi nahi bagenio, zerbait pribatuari egin genioke erreferentzia. Hau da, irakaskuntzaren objektua zer edo
|
zer
pribatua litzateke eta berori seinalatu genuke. Baina pribatua bada, irakaslearen ‘adimenean’ bakarrik baldin badago, ezin da seinalatua izan, kasu horretan irakasleak haurrarekin partekatuko bailuke eta, ondorioz, publiko egin.
|
|
|
Alabaina, Vienako Zirkuluaren postulatuekin bat ez zetorren
|
zer
edo zer agertzen zen tesi hauetan. Hizkuntza fisikalista onartu bazuten, eta hau hutseginkorra bazen, orduan garbi dago ez zeukatela inolako oinarri finkorik ezagutza haren gain eraikitzeko.
|
|
|
Alabaina, Vienako Zirkuluaren postulatuekin bat ez zetorren zer edo
|
zer
agertzen zen tesi hauetan. Hizkuntza fisikalista onartu bazuten, eta hau hutseginkorra bazen, orduan garbi dago ez zeukatela inolako oinarri finkorik ezagutza haren gain eraikitzeko.
|
|
|
Bere alternatiba hala Duhemen antzeko holismora hurbiltzen zen nola Quineren holismo modernoa aurreratu. Proposamen honen pean aipaturiko egiaren teoria koherentista zegoen eta, honen arabera, egia,
|
zer
edo zer —enuntziatu bat, diskurtso bat, teoria bat— ikertzaileek dagoeneko onartua dutenarekin —ezagutzaren komunitateak onartutakoarekin— bat etortzean zetzan. Egiak ez du ikerketa transzenditzen, ez doa haratago, ez du bilatzen inolako errealitate metafisikori egokitzerik105.
|
|
|
Bere alternatiba hala Duhemen antzeko holismora hurbiltzen zen nola Quineren holismo modernoa aurreratu. Proposamen honen pean aipaturiko egiaren teoria koherentista zegoen eta, honen arabera, egia, zer edo
|
zer
—enuntziatu bat, diskurtso bat, teoria bat— ikertzaileek dagoeneko onartua dutenarekin —ezagutzaren komunitateak onartutakoarekin— bat etortzean zetzan. Egiak ez du ikerketa transzenditzen, ez doa haratago, ez du bilatzen inolako errealitate metafisikori egokitzerik105.
|
|
|
Zientzia aztertzen duen filosofoak edo, bestela esanda, zientziak sortzen dituen interes filosofikoko arazoak analizatzen duen filosofoak, ez du zientzi aurkikuntza baten sortze prozesuaz arduratu behar. Ez zaio ardura zientzialariak
|
zer
egiten duen aurkikuntza egin baino lehenago, baizik eta bere jardueraren azken emaitzak soilik. Eta hauek, oro har, zientzi esparru bakoitzaren aldizkarietan argitaratzen dira lehendabizi, eta liburuetan edo disko konpaktuetan geroago, batez ere zientzi komunitateak aurkikuntza berriak onartu eta bereganatu eta gero.
|
|
|
Dena den, auzi hauei buruzko Schlicken azterketa 1918 aurretik hasi zen. Jada" Die philosophische Bedeutung des Relativitatsprinzips" [Erlatibitate printzipioaren esanahi filosofikoa] (1915) 113 idazkian, erlatibitatearen teoriak garaiko bi sistema filosofiko nagusien gain —Cassirer, Natorp eta Marburgoko eskolaren neokantianismoan, batetik, eta Machen positibismoan (enpiriokritizismoan), bestetik—
|
zer
nolako inpaktua eduki zuen aztertzeari ekin zion. Beraz, Schlickek oraindik ez zuen positibismoarekin guztiz bat egin.
|
|
|
Hortaz,
|
zer
nolako eginkizuna uzten zen filosofiaren esku. Zer geratzen zitzaion egiteko?
|
|
|
Ez dute ezer ere baieztatzen, soilik emozioak edota sentimenak jartzen dituzte agerian, Ayerrek aipatu moduan. Zerbait ona dela esaten denean, barre egite edo gorritze ekintzen antzeko
|
zer
edo zer egiten da; edo Aupa! adierazteko egitearen antzeko zerbait.
|
|
|
Ez dute ezer ere baieztatzen, soilik emozioak edota sentimenak jartzen dituzte agerian, Ayerrek aipatu moduan. Zerbait ona dela esaten denean, barre egite edo gorritze ekintzen antzeko zer edo
|
zer
egiten da; edo Aupa! adierazteko egitearen antzeko zerbait.
|
|
|
Haatik, zientziaren baitan entitate horientzako berezko gune bat lortu nahi izan zuten Zirkulukoek. Hots, beren izate ontologikoaren bila zebiltzan —ea existitzen ziren ala ez, ea nolatan esan zitekeen existitzen zirela—, edota, Carnapek legez, asmo ontologikoak eta jardun metafisikoa identifikatuz gero, eraikin logikoak ziren ala ez, eta
|
zer
motatakoak ziren jakitearen atzetik.
|
|
|
Lewisek hipotesi azpiatomikoak esanahitasun maila bat gutxienez bazuela defendatu zuen; edota, hura ezean, beste esanahitasun motaren bat bazuela. Baina Schlick izan zen ideia horren aurka sutsuen jarri zena, berarentzat enuntziatu edo perpaus bat ulertzea hura
|
zer
nolako baldintzetara egokitzen den ezagutzea baita. Hortaz, sentimendu lausoak —definitu gabekoak—, intuizio bat edo azaletik ezagututako zerbait, ez ziren arrazoi nahikoa zer edo zer ulertzeko.
|
|
|
Baina Schlick izan zen ideia horren aurka sutsuen jarri zena, berarentzat enuntziatu edo perpaus bat ulertzea hura zer nolako baldintzetara egokitzen den ezagutzea baita. Hortaz, sentimendu lausoak —definitu gabekoak—, intuizio bat edo azaletik ezagututako zerbait, ez ziren arrazoi nahikoa
|
zer
edo zer ulertzeko. Beraz, ezagutza nolakoa zen onartzeko bi modu geratzen ziren irekita:
|
|
|
Baina Schlick izan zen ideia horren aurka sutsuen jarri zena, berarentzat enuntziatu edo perpaus bat ulertzea hura zer nolako baldintzetara egokitzen den ezagutzea baita. Hortaz, sentimendu lausoak —definitu gabekoak—, intuizio bat edo azaletik ezagututako zerbait, ez ziren arrazoi nahikoa zer edo
|
zer
ulertzeko. Beraz, ezagutza nolakoa zen onartzeko bi modu geratzen ziren irekita:
|
|
|
Eta osagai horien artean, nola ez, esanahi teorikoa edo kognitiboa agertzen zen. Beraz, tesi batek esanahia duen ala ez adierazterakoan,
|
zer
motatako esanahiari buruz ari garen zehaztu behar dugu. Tamalez, filosofia eta zientziaren diskurtsoan Carnapen irekitze honek ez zuen ez eraginik ez arrakasta handirik lortu, esparru hauetan —filosofia zientifikoa bailitzan ulertuz, jakina— garrantzizkoa esanahi teorikoa bakarrik baitzen.
|
|
|
Bestaldetik, Schlicken ‘eskuin alderdiak’ distortsio pragmatisten aurkako iritzia bere egin zuen, zeren, Carnapek haiek erlatibismopean sartu nahi ez zituen arren, erlatibismo haztegia zen nolabait. Egiazkoa
|
zer
zen nahi zuten jakin, zer eta zeintzuk ziren egiazko enuntziatuak edota postulatuak, hau baitzen modu bakarra ezagutzari oinarri finkoa eskaintzeko. Schlicken joera honek errealismoari buruzko eztabaidan sakondu zuen, hura gorde behar zutela defendatuz —Carnapen eta Neurathen iritzien aurka, hauentzako errealismoa eztabaida metafisikoa besterik ez baitzen— Schlicken aburuz, errealitatea existitu egiten da, gizabanako batek pentsatzen duen edo pentsa dezakeenarekiko independentea izanik; unibertsoan gizakirik ez balego, planetek, adibidez, beren orbitetan biraka jarraituko lukete, zioen.
|
|
|
Bestaldetik, Schlicken ‘eskuin alderdiak’ distortsio pragmatisten aurkako iritzia bere egin zuen, zeren, Carnapek haiek erlatibismopean sartu nahi ez zituen arren, erlatibismo haztegia zen nolabait. Egiazkoa zer zen nahi zuten jakin,
|
zer
eta zeintzuk ziren egiazko enuntziatuak edota postulatuak, hau baitzen modu bakarra ezagutzari oinarri finkoa eskaintzeko. Schlicken joera honek errealismoari buruzko eztabaidan sakondu zuen, hura gorde behar zutela defendatuz —Carnapen eta Neurathen iritzien aurka, hauentzako errealismoa eztabaida metafisikoa besterik ez baitzen— Schlicken aburuz, errealitatea existitu egiten da, gizabanako batek pentsatzen duen edo pentsa dezakeenarekiko independentea izanik; unibertsoan gizakirik ez balego, planetek, adibidez, beren orbitetan biraka jarraituko lukete, zioen.
|
|
|
Ikuspuntu aniztasuna, hortaz, nabarmena zen. Enpirismo logikoaren eragina, zentzu honetan, erabat indartsua izan zen, eta zientzia
|
zer
zen ala zer ez zen zedarritzeko joerari ekin zion —Popperren ildotik, batez ere—86 Ez da arraroa ikustea, hortaz, neurketa eta egiaztagarritasunetik urrun zeuden ikerketa joerek —psikoanalisia edo sasizientziak, esate baterako— ezin izan zutela zientzi akademian sartu.
|
|
|
Ikuspuntu aniztasuna, hortaz, nabarmena zen. Enpirismo logikoaren eragina, zentzu honetan, erabat indartsua izan zen, eta zientzia zer zen ala
|
zer
ez zen zedarritzeko joerari ekin zion —Popperren ildotik, batez ere—86 Ez da arraroa ikustea, hortaz, neurketa eta egiaztagarritasunetik urrun zeuden ikerketa joerek —psikoanalisia edo sasizientziak, esate baterako— ezin izan zutela zientzi akademian sartu.
|
|
|
termino bat esanahi ezaguturiko beste termino batzuen bitartez definitzen da. Baina, gurpil definizionalean edo infiniturako erregresioan erori nahi ez bada, terminoek, bere oinarrian, beste termino batzuk ez diren
|
zer
edo zerrekin egon behar dute loturik. Hala, oinarri horretan, termino primitiboak edo definigaitzak daude; hauen esanahia beren erreferentziak seinalatuz aurkitzen ditugu, terminoei dagokien zerbait hori seinalatuz.
|
|
|
Schlickek uste zuenaren aurka, Reichenbachek honako argudio honi eusten zion: orokorpen unibertsalak portaera arauak —hau da, etorkizunean
|
zer
egin jakin ahal izateko arauak— bailiran onartzearen ahalegina ez zen bat etortzen zientzia errealak haiek kontuan hartzen zituen moduarekin berarekin, legeak baieztapen edo asertzioak ez direla adieraztearen antzeko zerbait bailitzateke, eta hau ez dator bat zientzi jarduerarekin. Indukzioa kontzeptualizatu egin behar zen, baina zientziagintzari egokituz, hauxe baitzen nolabait Vienako Zirkuluaren filosofia zientifikoaren gidaria.
|
|
|
Beraz, eztabaida Zirkuluaren baitan garatzeko prest zegoen:
|
zer
zen horrenbeste aipatzen zuten esperientzia sentikorra, edota sentimenetan oinarriturikoa. Zer ziren behaketazko txostenak?
|
|
|
Printzipio hauek errealitatea ezagutzeko arazoaren aurrean jartzen zuten Hume. Nola jakin
|
zer
den erreala. Abiapuntu lez, onartzen zuen nahikoa dela inpresioak eta memoria erabiltzea orainaldiko eta iraganaldiko errealitatea baiesteko.
|
|
|
Hortaz, ‘ (ez p eta ez q) edo (p edo q) ’ proposizio osoa egiazkoa da edozein kasutan, bere ‘egibalioa’ ez baitago ez bere esanahi faktualaren ezta bera osatzen duten barne proposizioen ‘egibalioaren’ menpe. Esate baterako, baten batek esaten badigu" Orain eta hemen euria ari du edo elurra dago", errealitateari buruz
|
zer
edo zer ari zaigu esaten, proposizio horrek beste aukera batzuk baztertzen baititu: euria aritu eta eguzkia egon, euria ez aritu eta eguzkia egon, etab. Aldiz, tautologia bat proposatuko baligu, orduan ez litzateke beste inolako egoerarik baztertuko.
|
|
|
Hortaz, ‘ (ez p eta ez q) edo (p edo q) ’ proposizio osoa egiazkoa da edozein kasutan, bere ‘egibalioa’ ez baitago ez bere esanahi faktualaren ezta bera osatzen duten barne proposizioen ‘egibalioaren’ menpe. Esate baterako, baten batek esaten badigu" Orain eta hemen euria ari du edo elurra dago", errealitateari buruz zer edo
|
zer
ari zaigu esaten, proposizio horrek beste aukera batzuk baztertzen baititu: euria aritu eta eguzkia egon, euria ez aritu eta eguzkia egon, etab. Aldiz, tautologia bat proposatuko baligu, orduan ez litzateke beste inolako egoerarik baztertuko.
|
|
|
Zientzia enpirikoak, beren aldetik, proposizio sintetiko kontingenteek osatzen dituzte, eta hauek enpiriarekin aurrez aurre jarri behar dira. Proposizio hauetan erabiltzen diren zeinuen esanahia argitu behar da, hau da, hizkuntzarekin adierazten denak
|
zer
esanahi duen ikusi behar da. Lehendabiziko helburua, orduan, zeinuaren eta gauzaren arteko erlazioa finkatzea izango da, irudiaren eta irudikatuaren artekoa, errepresentazioaren eta errepresentatuaren artekoa, azken buruan.
|
|
|
Tractatus eko Wittgensteinen aburuz, proposizioak erabiltzeko modua eta
|
zer
nolako egoeratan egiazko enuntziatuak edo enuntziatu faltsuak osatzen dituzten erakustea, gauza bera dira. Proposizioak egiazkoak badira, orduan beren esanahia gauza designatua da.
|
|
|
Jakina, deskribapen honen irakurketak guregan mina edo gorrotoa edo edozein emozio sortuko luke, edo hori ezagutzean, beste batzuetan halako hilketek sortu duten minaz edota gorrotoaz irakurri genuke, baina gertakariak, gertakariak eta gertakariak besterik ez dira, eta ez etika. Esan behar dut orain, halako zientzia bat balego, etikak benetan
|
zer
izan lukeen bururatzean, emaitza nahiko argia iruditzen zaidala. Argia iruditzen zait pentsatu edo esan dezakegun ezer ez litzatekeela izango gauza hori.
|
|
|
Errepide zuzena aurretik erabakitako helburu batera eramaten duen errepidea da; nahiko argi geratu zaigu ez duela zentzurik errepide zuzenaz mintzatzeak aurretik erabakitako helburu hau kenduz. Ikus dezagun orain" erabat zuzena den errepide a" adierazpenarekin
|
zer
esan nahi dezakegun. Uste dut errepidea ikusitakoan edozeinek, beharrezkotasun logikoaz, jarraitu liokeela, edo ez jarraitzeagatik lotsatuta geratu.
|
|
|
Gauzen egoera batek ez du, berez, epaile erabateko baten botere hertsatzaile deituko dudana. Orduan,
|
zer
pentsatzen dugu eta zer esan nahi dugu," erabateko ongia"," erabateko balioa" eta halako beste adierazpen batzuk erabiltzeko joera sentitzen dugunok, nik barne. Beraz, neure buruari hau argitzen diodan bakoitzean, naturala da funtsean adierazpen hauek erabiliko nituzkeen kasuak gogoratzea, eta plazerraren psikologiari buruzko hitzaldi bat emango banizue egongo zinateketen egoera berean nago ni orain.
|
|
|
Gauzen egoera batek ez du, berez, epaile erabateko baten botere hertsatzaile deituko dudana. Orduan, zer pentsatzen dugu eta
|
zer
esan nahi dugu," erabateko ongia"," erabateko balioa" eta halako beste adierazpen batzuk erabiltzeko joera sentitzen dugunok, nik barne. Beraz, neure buruari hau argitzen diodan bakoitzean, naturala da funtsean adierazpen hauek erabiliko nituzkeen kasuak gogoratzea, eta plazerraren psikologiari buruzko hitzaldi bat emango banizue egongo zinateketen egoera berean nago ni orain.
|
|
|
Uste dut halako esperientzia deskribatzeko modurik hoberena, esperientzia hori dudanean munduaren existentziak harritzen nauela esatea dela. Kasu horretan neure burua behartuta sentitzen dut"
|
zer
ezohizkoa den zerbait existitzea!" edo" zer ezohizkoa den mundua existitzea!" bezalako esaldiak erabiltzera. Jarraian, agian zuetako batzuentzat ohizkoa den eta nik ere ezagutzen dudan beste esperientzia bat aipatuko dut:
|
|
|
Uste dut halako esperientzia deskribatzeko modurik hoberena, esperientzia hori dudanean munduaren existentziak harritzen nauela esatea dela. Kasu horretan neure burua behartuta sentitzen dut" zer ezohizkoa den zerbait existitzea!" edo"
|
zer
ezohizkoa den mundua existitzea!" bezalako esaldiak erabiltzera. Jarraian, agian zuetako batzuentzat ohizkoa den eta nik ere ezagutzen dudan beste esperientzia bat aipatuko dut:
|
|
|
Utz iezadazue hau azaltzen. Zentzu erabat argia dauka zerbait agitzeak harritzen nauela esateak; guztiok ulertzen dugu
|
zer
esan nahi duen inoiz ikusitakoa baino handiagoa den txakur baten tamainak harritzen nauela, edo, hitzaren zentzu arruntean, ezohizkoa den beste gauzaren batek harritzen nauela. Kasu horietako bakoitzean, kasua ez izatea pentsa nezakeen zerbait kasua izateaz harrituta geratzen naiz.
|
|
|
Aipatu d (it) udan beste esperientziaz (esperientziez) —erabateko ziurtasunaren esperientziaz— gauza bera esan daiteke. Ohizko bizitzan guztiok dakigu
|
zer
esan nahi duen salbu egoteak. Nire bulegoan salbu nago, autobusak ni harrapatu ezinean.
|
|
|
Hau gertatuko litzateke" eder" hitzaren bidez esan nahi izango bagenu, kasu," urdaileko mina sortzen duela"; kasu horretan esperientziaz ikasi ahal izango genuke halako antolaketak beti urdaileko mina sortzen duenentz. " Eder" hitza nola erabiltzen dugun jakiteko, esan zuen pentsatu behar dugula (1)
|
zer
den benetako eztabaida edo ikerketa estetikoa, eta (2) ea halako ikerketak benetan ikerketa psikologikoak diren," hain desberdinak iruditu arren". (1) auziari dagokionez, esan zuen" eder" hitza kasik ez dela erabiltzen eztabaida estetikoetan:
|
|
|
Esan zuen Estetikan arrazoiek" deskribapen erantsien izaera" dutela: adibidez, Brahmsek
|
zer
ezan nahi zuen erakutsi ahal diogu norbaiti Brahmsen lan desberdinak erakutsiz edo egungo beste egile batekin erkatuz; eta Estetikak egiten duen guztia da" zure arreta gauza batera zuzentzea"," gauzak elkarrekin jartzea". Esan zuen, halako" arrazoiak" ematean, beste norbaitek" norberak ikusten duena ikus dezala" lortzen bada, baina, hala ere, horrek ez badu bestea erakartzen, hau eztabaidaren" amaiera bat" dela; eta berak, Wittgensteinek," funtsean" defendatzen zuena" eztabaida estetikoen eta auzitegietako eztabaiden arteko antzaren ideia" zela, izan ere, auzitegi batean, epaitzen den ekintzaren" gorabeherak argitzen" saiatzen da, bukaeran" epailea erakartzeko" itxaropenez.
|
|
|
Beraz:
|
zer
nolako ezgaitasuna bere garaiko ingeles batena ez den bizitza pensatzeko!
|
|
|
Azken atalak Wittgensteinen eta gaurko filosofiaren arteko erlazioa finkatzen du. Liburuan zehar, egileek badakite
|
zer
esaten duten. Horrexegatik liburu pertsonala da irakurlearen onurako.
|
|
|
Urrezko abarra, II bol., 289 orr.19 Ez du deusek azaltzen zergatik inguratu behar den sua halako aureolarekin. Eta, hau bai arraroa!,
|
zer
esan nahi du egiaz" zerutik etorritako itxura zuen" adierazpenak. Zein zerutik?
|
|
|
Ohituraren barruko izaeraz mintzatzen naizenean, ohituraren inguruko gorabehera guztiak adierazten ditut; eta gorabehera hauek ez daude halako jaialdiaren kontaketan sartuta, gorabeherok ez baitira jaia zehazten duten ekintza bereziak, nolabait esatearren jaialdiaren espiritua baizik. Hau adieraz dezakegu gauza batzuk deskribatuz, adibidez,
|
zer
jende motak hartzen duen parte jaialdian, bere portaera beste egoeratan, hots, bere izaera, zer joko motatan aritzen diren gainerantzean. Orduan ikusiko da alde lazgarria gizaki hauen izaeran datzala.
|
|
|
Ohituraren barruko izaeraz mintzatzen naizenean, ohituraren inguruko gorabehera guztiak adierazten ditut; eta gorabehera hauek ez daude halako jaialdiaren kontaketan sartuta, gorabeherok ez baitira jaia zehazten duten ekintza bereziak, nolabait esatearren jaialdiaren espiritua baizik. Hau adieraz dezakegu gauza batzuk deskribatuz, adibidez, zer jende motak hartzen duen parte jaialdian, bere portaera beste egoeratan, hots, bere izaera,
|
zer
joko motatan aritzen diren gainerantzean. Orduan ikusiko da alde lazgarria gizaki hauen izaeran datzala.
|
|
|
Edozein modutan atera behar du? Eta
|
zer
ondorio mota. Hau edo hori probablea dela?!
|
|
|
—Baina, oso antzezpen hotza izan arren, kezka handiz geure buruari hurrengoa galdetuko genioke:
|
zer
gertatzen da antzezpen honetan?; zein da bere zentzua?! Eta, edozein interpretazio alde batera utzirik, antzezpen honek kezkatu ahal izango gintuzke zentzurik ezarengatik.
|
|
|
Eta, edozein interpretazio alde batera utzirik, antzezpen honek kezkatu ahal izango gintuzke zentzurik ezarengatik. (Honek erakusten du
|
zer
oinarri mota eduki dezakeen halako kezkak.) Orain suposatu, kasu, interpretazio bakun bat ematen dela: norbait sutara botatzeko mehatxuaren aukeraren plazerra lortzeko egin dute zozketa, eta hori ez da atsegina, orduan Beltaneko jaiak dibertimentu baten antza edukiko luke, hots, halako dibertimentuetan taldeko kide batek, —dauden bezala— beharren bat asetzen duten ankerkeria batzuk jasan behar ditu.
|
|
|
Baina ezer ez da egiantzekoagoa hurrengo gertaera baino, hau da, geroago, gizakiek, pentsatzean, eguzkia eta arazteko zeremoniak harremanetan jarri zituztela, baita horiek jatorrian soilik araztaile gisa pentsatu ziren lekuetan ere. Gizon bati ideia bat (su arazketa) datorkionean eta beste gizon bati beste bat (su eguzki),
|
zer
da egiantzekoagoa gizon bati bi pentsamenduak etortzea baino. Beti teoria bat edukitzea atsegin izango lukete askojakinek!!!
|
|
|
2001ean, berrogeita hamar urte betetzen dira Ludwig Wittgenstein() hil zenetik. Eta
|
zer
ikasi dugu bere lan eta bizitzatik. Egia esan oso gutxi, saiakeretan maiz aipatzen dugun egileetako bat izan arren.
|
|
|
Beraz:
|
zer
nolako ezgaitasuna bere garaiko ingeles batena ez den bizitza pensatzeko!
|
|
|
Bada, berriro, ‘ mundu az’ (eta ez zuhaitz honetaz edo mahai honetaz) mintzatzen hasi nintzenean,
|
zer
zen zerbait goren eta sorgindua nire hitzetan mantentzea baino?
|
|
2001
|
|
|
Adierazle eta esanahiaren bereizketa hau, nahiz eta guretzat arrunta izan daitekeen, berebiziko gertakaritzat hartu behar dugu: hizketan hitzek sakratu izateari uzten diote, eta esanahiak eta hizkuntza manipula eta kontrola daitezkeen
|
zer
edo zer bihurtzen dira (zer da hau, logikaren oinarria ez bada?).
|
|
|
Adierazle eta esanahiaren bereizketa hau, nahiz eta guretzat arrunta izan daitekeen, berebiziko gertakaritzat hartu behar dugu: hizketan hitzek sakratu izateari uzten diote, eta esanahiak eta hizkuntza manipula eta kontrola daitezkeen zer edo zer bihurtzen dira(
|
zer
da hau, logikaren oinarria ez bada?).
|
|
|
ezaugarri honek banakoaren emozio momentuak besterik ez ditu aintzat hartzen. Hau da, lon hunkitu egiten da, barre egiten du, negar ere bai, baina ez daki zertaz ari den hizketan eta ezta
|
zer
egiten duen edota non antzezten ari den ere; eta hauxe da hiritarrei kutsatzen dien portaera, norberaren kontrolik eta argitasunik gabeko portaera itsua. Erabakigarria hemen kutsadura da, eta honen bitartez autonomia eta urruntze intelektual oro galdu egiten dira.
|
|
|
Adierazle eta esanahiaren bereizketa hau, nahiz eta guretzat arrunta izan daitekeen, berebiziko gertakaritzat hartu behar dugu: hizketan hitzek sakratu izateari uzten diote, eta esanahiak eta hizkuntza manipula eta kontrola daitezkeen zer edo
|
zer
bihurtzen dira (zer da hau, logikaren oinarria ez bada?).
|
|
|
Sokratesek, baina, haien jakinduriagatik entzutetsuenak zirenak ezagutzen zutela esaten zuten horretan benetan ezjakin hutsak zirela erakutsiz agerian utzi zuen azalaren benetako mamia: jeneralek ez dakite adorea
|
zer
den, politikariek justizia zer den ere ez... Gainera, oinarri eta baliorik gabeko eredu kulturalak daude indarrean:
|
|
|
Sokratesek, baina, haien jakinduriagatik entzutetsuenak zirenak ezagutzen zutela esaten zuten horretan benetan ezjakin hutsak zirela erakutsiz agerian utzi zuen azalaren benetako mamia: jeneralek ez dakite adorea zer den, politikariek justizia
|
zer
den ere ez... Gainera, oinarri eta baliorik gabeko eredu kulturalak daude indarrean:
|
|
|
Hain zuzen, bereizketa horren babesean hartzen du rapsodak garrantzi kultural gorena. Eta
|
zer
da, Platonen ustez, ulertzea —esanahia ulertzea—. Adierazten den horren egiazkotasuna ala faltsutasuna erabakitzeko gaitasuna edukitzea, besterik ez.
|
|
|
Eta olerkigintzaz
|
zer
–Platonek rapsodari egiten dion kritika bera egiten dio olerkigileari:
|
|
|
Baina, behin ondorio honetara iritsita,
|
zer
dira, bada, rapsodika eta olerkigintza teknikak edo ezagutzak ez badira. Jainkozko mania bat:
|
|
|
Sok. Orduan,
|
zer
–Zer jokatzen zenigun?
|
|
|
Sok. Eta
|
zer
gertatzen da gai berei buruz gauza berak esaten ez badituzte. Neurri batean, esate baterako, igarleen arteari buruz hitz egiten dute Homerok eta Hesiodok.
|
|
|
Sok. Orduan,
|
zer
–Bi olerkariek profetikaren arteari buruz modu berdinean eta ezberdinean esaten dituzten gauzak nork azal ditzake hobekien?
|
|
|
Sok. Baina,
|
zer
gertatuko litzateke zu igarlea izan eta benetan bi olerkariek modu berdinean esandako gauzei buruz azalpenak emateko gai izango bazina. Jakingo al zenuke modu ezberdinean esandako gauzei buruz ere azalpenak ematen?
|
|
|
Sok. Eta
|
zer
konposatu dute gainerako olerkariek. Ez al dute konposatu gauza hauexei buruz?
|
|
|
Sok. Orduan
|
zer
–Okerrago?
|
|
|
Sok. Orduan, ezagutzen al duzu norbait Aglaofonteren seme den Polignotok8
|
zer
nolako gauzak margotzen dituen ongi eta zein ez adierazteko gai dena, baina ez beste margolariei dagokiena. Eta norbaitek beste margolarien lanen azalpen bat egiten duenean bera loak daramala dago, zalantzak ditu eta ez daki zer berri gehitu, baina beste margolari bati buruz, Polignotori edo zuk nahi duzun beste bati buruz, bere iritzia azaldu behar duenean, orduan esnatu eta aditu egiten du, esateko asko duelarik.
|
|
|
Orduan, ezagutzen al duzu norbait Aglaofonteren seme den Polignotok8 zer nolako gauzak margotzen dituen ongi eta zein ez adierazteko gai dena, baina ez beste margolariei dagokiena? Eta norbaitek beste margolarien lanen azalpen bat egiten duenean bera loak daramala dago, zalantzak ditu eta ez daki
|
zer
berri gehitu, baina beste margolari bati buruz, Polignotori edo zuk nahi duzun beste bati buruz, bere iritzia azaldu behar duenean, orduan esnatu eta aditu egiten du, esateko asko duelarik. Ezagutzen al duzu?
|
|
|
Sok. Orduan,
|
zer
, lon, esango al dugu gizon hau burutik sano dagoela. Sakrifizioetan nahiz festetan koloretako arropez eta urrezko koroaz apaindurik, negar egiten duen eta gauza hauetako bat bera ere falta ez duen eta, aurretik inork ezer lapurtu edo minik egin gabe, hogei mila gizonekin baino, adiskide batzuekin egonik beldur handiagoa duen gizona?
|
|
|
Zu, lon, azken hauetako bat zara, zu Homerok hartzen zaitu. Norbaitek beste olerkari baten pasarteren bat abesten duen bakoitzean, loak hartzen zaitu eta ez dakizu
|
zer
esan; baina norbaitek olerkari haren kantu bat abestu orduko, esnatu eta zure bihotza pozez saltoka hasten da, esateko gauza asko dituzularik. Izan ere, Homerori buruz diozuna ez baita teknika edo arteren batek erakutsia, dohain jainkotiar bati esker eta jainkoren batek hartua egonik esandakoa baizik.
|
|
|
Koribanteak, zehazki beraiek hartu dituen jainkoaren abestiez soilik jabetzen diren moduan eta, gainerako abestiei inolako jaramonik egin gabe, abesti horietaz hitzen eta formen bidez erraztasunez aritzen diren moduan, zu, lon, era berean, norbaitek Homero aipatzean aberatsa zara, baina gainerakoei buruz
|
zer
esan ez dakizula egoten zara. Hauxe da zure galderaren zergatia, Homerori buruzko zure jakituria oso aberatsa delako besteei buruzkoa kaxkarra den bitartean, ez baitzara Homerori buruzko jakituna arteren bati esker, dohain jainkotiar bati esker baizik. lon.
|
|
|
Sok. Izan ere, gauza berei buruzko zientzia bat eta bakarra balego, orduan
|
zer
baieztatuko genuke bata eta bestea izendatzean, bietan oinarriturik gauza berak jakin bagenitza. Horrela, bada, nik badakit, zure antzera, honako hauek bost hatz direla eta, gainera, ea teknika berari esker, aritmetikari esker alegia, biok gauza bera dakigun galdetuko banizu, ziur aski baietz erantzungo zenidake. lon.
|
|
|
Sok. Eta
|
zer
gertatzen da Homerok dioenean Nestorren ohaidea den Hekarmedesek zauriturik dagoen Makaoni
|
|
|
Sok. Eta
|
zer
gertatzen da Homerok honakoa dioenean: " Bera, hondoraino iristen zen berunezko masa baten antzera; eta bera, zelaiko idi baten adarraren antzera suhartasunez jaitsi zen hondoraino, arrain aseezinei kaltea eramanez".
|
|
|
" Honela bada, Sokrates, Homerorenean arte bakoitzari bereiztea dagozkion gauza hauek aurkitzen dituzu. Erakuts iezazkidazu igarlearen eta igartzearen arteari dagozkion gauzak; igarleari, honek igartzearen ekintza ongi ala gaizki burutu den epaitzen jakin dezan,
|
zer
nolako gauzak komeni zaizkion". Pentsa ezazu zein sinpleki eta egiazki erantzungo dizudan.
|