|
2000
|
|
|
Narratzaileek gehienetan hirugarren
|
pertsonan
hitz egiten dute, eta narratzailea ipuinetik at dago liburuetako ipuin gehienetan. Gutxiago dira lehen pertsona eta 3 pertsona nahasirik erabiltzen dituztenak, narratzailea ipuinaren barruan sartzen delarik," Sonbreilu baten historia" n bezala.
|
|
|
Gutxiago dira lehen pertsona eta 3 pertsona nahasirik erabiltzen dituztenak, narratzailea ipuinaren barruan sartzen delarik," Sonbreilu baten historia" n bezala. Halere ipuinetako batzuk lehen
|
pertsonan
idatzirik daude: kontalaria ipuinaren barruan dago, hala nola esate baterako," Mezurik gabeko eriotza" n Martintxoren istorioa kontatzeko.
|
|
|
Istorio honen berri emateko idazleak hirugarren
|
pertsonan
mintzatzen den narraziotik at dagoen narratzaile orojakilea darabil, narratzaile estradiegetikoa. Modu honetara, fokalizazioaren bidez, bi maitaleen ikuspegitik eskaini dakiguke narrazioa.
|
|
|
Hau da, batik bat istorioaren gorabeherak hobeki ulertzeko beharrezkoa dugun informazioa azaltzen zaigu. Oro har, kontalariak hirugarren
|
pertsonan
hitz egiten duela esan dugun arren, oroitzapenen berri ematean narratzaile intradiegetikora igarotzen da. Izan ere, bi plano bereizten baitira:
|
|
|
Oro har, pertsonaia ezberdinen berri eman ahal izateko narratzaile orojakilea aurki badezakegu ere, batzuetan, bere iraganeko pasarte batzuen berri ematerakoan, Pedro pertsonaiak hartuko du hitza lehen
|
pertsonan
. Honela, bi maila narratibo bereiz daitezke:
|
|
|
Helenari bere kezka, beldurrak, gogoetak, hausnarketak... ezagutarazten dizkio. Beraz, Alvaro bera da istorioaren kontalaria eta bigarren
|
pertsonan
zuzentzen zaio bere maitalea izandakoari: beraz, istorioaren pertsonaia nagusia den narratzaile intradiegetikoa dugu; hots, narratzaile autodiegetikoa.
|
|
|
Pertsonaiaren gatazken berri emateko, egile honek ere bakarrizketa baten modura egituratu du kontakizuna. Narratzailea, hortaz, lehenengo
|
pertsonan
mintzatzen da eta istorian parte hartzen duen pertsonaia nagusia da: narratzaile autodiegetikoa, beraz.
|
|
|
Bestalde, narratzaile honek batzuetan fokalizazioa erabiltzen du beste pertsonaien gogoeten berri emateko. Itxuraz, gainerako pertsonaien sentsazioak adierazi ahal izateko darabil narratzaile orojakilea, eta ez lehenengo
|
pertsonan
diharduen kontalaria. Izan ere, lehengo pertsonako narratzaile baten bidez hirugarren pertsonako narratzailearekin baino gehiago murrizten baita esparrua.
|
|
|
narratzailea ez da animalia bat, edo narratzaile orojakilea. , narratzaileak lehenengo
|
pertsonan
dihardu eta ipuineko pertsonaia batekin lotu dezakegu: Manex Imirurirekin, agian.
|
|
|
Ikuspuntuari dagokionez, ipuin gehienetan pertsonaiek lehen
|
pertsonan
hitz egiten digute. Gainera, pertsonaia hauek bere barne sentimenduetan murgilduko gaituzte, bere zalantzak, beldurrak, itxaropenak, desirak,... adieraziz.
|
|
|
Pertsonaia nagusi honek berak hitz egingo digu lehenengo
|
pertsonan
: hots, Xabierrek emango digu gertaeren berri.
|
|
|
Honela, zenbaitetan hirugarren pertsonatik lehen pertsonara igarotzen da narratzailea. Lehenengo
|
pertsonan
narratzaile estradiegetikoaren beraren gogoetak ezagutarazten zaizkigu eta narratarioari irakurle izenaz zuzentzen zaio, gehienetan atalen hasieretan. Hainbat egunkaritan narratzailea aipatzean honakoa adierazi zuten:
|
|
|
Fikzioan zehar, hirugarren
|
pertsonan
egindako kontakizuna nagusi baldin bada ere, sarri agertzen dira elkarrizketa bizibiziak, eta baita ere barne bakarrizketak, nolerebait ohizko ezaugarriak eta berriak nahasiaz, orekan. (Egan 46)
|
|
|
Narrazioaren pertsonaia nagusiak emango digu lehen
|
pertsonan
gertaturikoaren berri, hots, narratzaile autodiegetikoak: izan ere, kartzelaratua izan aurreko gorabeherak ditu kontagai.
|
|
|
Hiru pertsonaia hauen aurkezpena hirugarren
|
pertsonan
mintzatzen den narratzaile orojakile batek egiten du. Aitzitik, gutxitan bada ere, zenbaitetan narratzailea lehenengo pertsonara igarotzen da.
|
|
|
Arestian esandakoaren haritik, narratzailea lehenengo
|
pertsonan
aritzen da eta kontakizuneko pertsonaia nagusia da. Hortaz, narra9 Zehaztasun gehiagorako ikus bedi:
|
|
|
Autobiografia fikzionatu baten aurrean gaudenez, pertsonaia nagusia den narratzailea lehenengo
|
pertsonan
mintzatzen zaigu. Berriro ere, beraz, narratzailea eta pertsonaia nagusia, Igantzi, bat bera dira; hots, narratzaile autodiegetikoa hautatu du.
|
|
|
Ametsa orainean kontatzen da, momentu horretan gertatzen ari balitz bezala, lehenengo
|
pertsonan
: –gizon bat ikusten ari naiz, belauniko dago zulo bategiten.?
|
|
|
izenordea ezin dela erabili. Irratian, iruzkingileak edo komentaristak bakarrik mintza daitezke lehenengo
|
pertsonan
. Beraz, irratian, ni (k)?
|
|
|
Poesia sozialari bezala poesia existentzialari uko eginez eta sentimentalismoari bezala baikortasunari bizkar emanda, jardun poetikoari berari buruzko jarrera berri bat zekarren Etiopiak: poeta ez da mintzo lehen
|
pertsonan
, sentimenduak gorde edo intelektualizatu egiten ditu inozotasuna ekiditearren; inguruarekiko behakoa urruna du, ez ordea insolidarioa, maite ditu baztertuak eta derrotatuak;" dena esana balego bezalako" zuhurtzia hotzak ez darama isiltasunera, baizik eta egunkarietako, liburuetako eta filmeetako erreferentziak ekartzera ingurua deskribatu eta ulertzeko collagearen teknikaz, gure oroimen... Liburu hartan, mendeetako gai eta paisaia tradizionalak behingoz utzita gure literaturak konkistatu nahi zuen" kalea" edo" hiria" baino, mundua da oparitzen zaiguna.
|
|
|
Azurmendiren poesiaren protagonista lehen
|
pertsonan
mintzo den ni bakarti hori da, egia establezituen aurka eta, ondorioz, Jainkoaren aurka ere matxinatua. Urrun gelditu da denboran hain hurbil zegoen Jainko asetzaile hura (hirurogeita batekoa da poema).
|
|
2001
|
|
|
Izan ere, Ulises heroia Troiako gerratik itzultzerakoan ekaitz izugarri batek etxerako bidetik urruntzen du, eta galdurik dabil bere gizonekin, ezin konta daitezkeen nekeak jasanez. Abentura hauen guztien berri ematen du" Odisea" k, hirugarren
|
pertsonan
zein Ulises beraren ahotik. Telemako, Ulisesen semea, bere aitaren bila abiatzen da, ama bakarrik utziz Itakan.
|
|
|
Guztira, 2.500 orrialde eta 1.500 argazkien baliokidea den informazioa bildu dute multimedia formatoan" Lo vasco en el cine" izenburupean. Halaber bideo formatuan ikus daitezkeen dokumentalak jaso dira CD ROMean non euskal zinearen protagonistek lehenengo
|
pertsonan
makina bat istorio kontatzen duten. Lan honetarako Larrañagak eta Calvok" Lo vasco en el cine.
|
|
|
Plano osoa 2 eta 3
|
pertsonan
kontatuta dago, lehenengo kapituluan izan ezik. Hemen, 14 orrialdean" Arnasa hartzea automatikoki egin nahi nuke(...)" lehenengo pertsonarekin hasten da ihesaren kontaketa, segituan, 2 pertsonara pasatzen bada ere.
|
|
|
Lehenaldiko pasarte hauetan fokalizazioa gehienetan intradiegetikoa da, eta fokalizatzen dena sumagarria edo sumagaitza izan daiteke. Alabaina, zenbait kasutan, fokalizazioa estradiegetikoa dugunean (3
|
pertsonan
), narratzaileak zenbait laguntza eskaintzen dizkio irakurleari, fokalizazio horren mugak errespetatuz, beharrezkoa kontsideratzen duen informazioa emanez. Laguntza hauek Gerald Princek" narratarioa" deitzen duen instantziaren presentzia salatzen dute, argibide horiek ematean, une horretan irakurlearentzat beharrezkoa jotzen duen informazioa ematen duelako narratzaileak.
|
|
|
M. Butor en La Modification (1957) nobelaren ostean hedatu zen kontateknika honekin, heriotzaren ikuspuntu arras fisiologikoa aurkezten zaigu, baina hori bakarrik ez, irakurleok iheslearen solasaren hartzaile testualak bihurtu ere bai. Esan beharrik ez dago, bigarren
|
pertsonan
antolatutako kontaketa honek izugarrizko indar narratiboa duela, azken batean, iheslearen ezinegona barne elkarrizketa gatazkatsuaren bidez aurkezten baitzaigu. Horregatik dauka hainbesteko indarra iheslearen planoak, W.
|
|
|
Nork ez du gogoan izango Ortegaren Artearen deshumanizazioa gai hau aipatzerakoan? Erraz izango zaigu ere bururatzea Atxagak nola debekatzen duen lehen
|
pertsonan
idaztea:
|
|
|
" Ba dakigu bederen trés normal trés normal ez dela posible lehen
|
pertsonan
mintzatzea" (E, 111)
|
|
|
Arazoa areagotu egin zitzaidan liburua lehendabiziko
|
pertsonan
idazteaerabaki nuenean: gauza jakina da, kontakizunaren denbora nagusia iragana dela, kontakizunaren eta kontatutakoaren arteko distantzia kronologikoa markatzen dahorrela?; lehendabiziko pertsonan idatziz gero, narratzailearen eta narratuarenarteko distantzia desagertu egiten da.
|
|
|
Arazoa areagotu egin zitzaidan liburua lehendabiziko pertsonan idazteaerabaki nuenean: gauza jakina da, kontakizunaren denbora nagusia iragana dela, kontakizunaren eta kontatutakoaren arteko distantzia kronologikoa markatzen dahorrela?; lehendabiziko
|
pertsonan
idatziz gero, narratzailearen eta narratuarenarteko distantzia desagertu egiten da.
|
|
|
Eleberria lehendabiziko
|
pertsonan
jartzeak ez zidan, ordea, horrelakorikerrazten. Eta arazo asko eta asko, nagusiak?
|
|
|
Ikuspuntu objektiboedo behaviorista deritzon hau, protagonistaren kontzientziaren solas ezkutuaazaleratu nahi digun bigarren pertsona gramatikalaren erabilerak eteten du. M.Butor en La Modification (1957) nobelaren ostean hedatu zen kontaketa teknikahonekin, heriotzaren ikuspuntu arras fisiologikoa aurkezten zaigu; baina horibakarrik ez, irakurleok iheslearen solasaren hartzaile testualak bihurtu ere bai.Esan beharrik ez dago, bigarren
|
pertsonan
antolatutako kontaketa honek izugarrizko indar narratiboa duela, azken batean, iheslearen ezinegona barne elkarrizketagatazkatsuaren bidez aurkezten baitzaigu. Horrexegatik dauka hainbesteko indarraiheslearen planoak, W.
|
|
|
Aitaren berri ere emango dizu. Lehen
|
pertsonan
arituko da, eta amamaren eta amonaren, bien, hizkeren ukitua agertu arren, haiek baino esaldi motza  goak erabiliko ditu.
|
|
|
Hariotan birraititaren eta aititaren berri emango du. Lehen
|
pertsonan
arituko da, baina bere herriko berbetan.
|
|
|
Birraitonaren berri, aitonaren berri eta aitaren berri emango du. Lehen
|
pertsonan
arituko da, bere jaioterriko kutsua duen hi  ri  ko hizkeran.
|
|
|
Honek atal guztiak josiko ditu jostorratz bat balitz moduan, denboraren hari amaigabea lagun hartuta. Hirugarren
|
pertsonan
arituko da, hizkera motz eta sotilean.
|
|
|
Eta hemen nobela historikoaren arazo handienetako batzuekin topo egiten dugu. Nik ez dakit oso ondo zer ote den nobela historikoa, baina susmatzen dut irakurlea garai historiko zehatz batera eraman nahi duen fikziozko obra legez (eta are gehiago garaiko lekuko batek lehen
|
pertsonan
idazten badu) ahalegin handia egin behar duela irakurleak garai horretan murgildurik dagoela sinets dezan. Hori lortzeko, dudarik gabe, bide anitz dago, baina Txillardegik aukeratutakoek kale egiten dute, neurribatean behintzat.
|
|
|
Egileak hartu duen dokumentazio lana zabala eta eskertzekoa da, noski, baina ez du ondo kudeatzen, eta eleberria rentzatzama bihurtzen du, berriro ere (alor horretan, bestalde, trama konspiratiboak bereziki atsegin dituela argi uzten du). Fikzioan ondo txertatu ezean, kronika edo kronologia historiko batean (edo lan zientifikoen gehigarri dokumentaletan) onargarriak diren estilo eta xehetasunak soberan leudeke hau bezalako liburu batean, eleberria literatur artefaktu eraginkorra bihurtu gura bada behintzat; are gehiago narrazioa protagonistak berak egiten badu, lehenengo
|
pertsonan
, irakurlearen aurreanorojakileegiadelaemateko arriskua hartzen baitu, eleberriaren une batzuetan kazetari lanak egiten baditu ere (mota horretako informazioa —askotan gertakari berberak aipatzen dira—, segu ruenik, ugariagoa da Paz en la guerr a n, baina Unamunok narrazioaren jarioan modu naturalagoan integratu zuelakoan nago). Eleberri historikoaren dilemetako bat da, ezbairik gabe:
|
|
2002
|
|
|
Izua hemen (Erein, 1989) eleberriak aldaketa tematiko estilistiko nabarmena ekarri zuen autorearen ibilbide literariora. Lehen
|
pertsonan
kontatua eta edozein barrokismo literariotik urruntzen den estilo lauan idatzia da, eta abentura eleberri baten irakurketak ematen duen atsegina gogorarazten digu berriro, edozein helburu metaliterario gaindituz. Izua, erbestea... gaiok betetzen dute ostera autorearen unibertso literarioa.
|
|
|
Autoreak berak esan bezala, obra honetan, heriotzara kondenatua den ekintzaile politiko baten motibo pertsonalak, sufrimendua eta izua deskribatu nahi izan zituen. Lehen
|
pertsonan
dago kontatuta, eta beste euskal ekintzaile politiko bat da protagonista, heriotza zigorra hartu ondoren kondenatik libratzea lortzen duen ekintzailea. Narrazioaren une batean, pertsonaia horrek Cánovas del Castillo hil eta garrotez hiltzera kondenatu zuten Angiolillo anarkista italiarraren nortasuna hartzen du.
|
|
|
Estiloari dagokionez, egileak S. Mitxelenarekin, N. Etxanizekin edo Orixerekin berarekin zituen zorrak aitortu bazituen ere, eleberrian kontatzen denaren intentsitatea izan zen gehien nabarmendu zen ezaugarria. Denbora eta espazio zehaztugabeetan kokatutako lana da eta hizkuntza jaso eta barrokoa darabil lehenengo
|
pertsonan
mintzo zaigun protagonistak. Testuaren bigarren argitalpenari hitzaurre luze eta mamitsua egin zion Joxe Azurmendik eta, besteren artean, eleberri existentzialistaren ezaugarriak, literatura unibertsaleko egile handien ekarriak eta euskal literaturan zehar emakumezkoak izan duen tratamendua izan zituen aztergai.
|
|
|
Egia da suspense eleberria dela, eta, ildo horretatik jarraituz, narrazioaren erritmoak irakurlearen jakin minarekin jolasten du, lehen lau egunetan mantsoa baita, analepsiaren bidez, eta azken egunean, berriz, azkarragoa, atzera kontaketaren bidez. Baina intrigaren bilakaerari protagonistaren baitako mundua kontatzeko orduan erabilitako sakontasuna gaineratu behar zaio. Nahiz hirugarren
|
pertsonan
kontatuta egon (narratzaile estradiegetikoa), Carlosengan ezarritako foku narratiboak gidatzen du kontakizuna hasieratik amaierara, eta ezaugarri horrek, hari nagusiaren amaierak pizten duen interesarekin batera, betearazten dizkio eleberriari Henry James idazle iparramerikarraren arabera eleberri interesgarri orok bete beharreko baldintzak: entretenigarria izatea eta pertsonaien izaera ongi erakustea.
|
|
|
Autoreak protagonistaren haurtzaroa arakatzen du, eta harengan eragin handiena izan zuten bizipenen oroipenaren inguruan narrazioa egituratzen. Anaiarteko amodio gorrotozko harremana, bokazio erlijiosoa, sexu desira, eskolako bizipenak edo baserriko bizitza dira lehen
|
pertsonan
kontatutako narrazio intimista honen funtsezko gaiak.
|
|
|
" Nor naiz?" edo" Zer egiten dut mundu honetan?" galderen erantzun literarioa, emakumezkoen nobelagintzaren ezaugarri bihurtu da XX. mendean. Urteetan ahaztuak izan ondoren, berezkoak zaizkien bizipenetan sakondu nahiko dute emakumeok, eta, horretarako, lehenengo
|
pertsonan
idatzitako testuak edo genero autobiografikoaren aldakiak (memoriak, egunkariak, gutunak...) hobetsiko dituzte. Simone de Beauvoirrek zioen moduan, emakumezkoek atxikimendu handiagoa diote oroimenari, eta horregatik, ez da harritzekoa, oroimen honen zolan, beren haurtzaroan, gaztaroan edo zahartzaroan sakondu nahi izatea.
|
|
|
Ahanzturaren artxipielagoan, zenbait pertsonaiak lehen
|
pertsonan
kontatutako ipuinak biltzen dira. Pertsonaia haietako bat, Xabier Nolotolon, geroagoko lanetan ere agertu da; izan ere, autoreak prentsan egindako kolaborazioetan erabilitako goitizena da, eta horrek frogatuko luke liburuak izaera autobiografikoa duela.
|
|
|
Ahanzturaren artxipielagoa honetan biltzen diren ipuinak zenbait gairi buruzko gogoeta laburtzat har litezke, bizitzaren alderdi absurdo eta hitsaz mintzatzen zaigun bakarrizketatzat. Gertaerei begiran, berriz, nahiz aurrekoaren tonu pesimista eta ilun bera ostera erabili, zenbait berrikuntza formal agertzen dira, hala nola, narrazioa hirugarren
|
pertsonan
bideratzea eta estilo ia behavioristaren erabilera. Kritikak eta Zabalak berak ere azpimarratu egin zuten Wim Wendersen zinemaren edo Kafka edo
|
|
|
Hasieran, bi plano narratibotan dago antolatuta kontakizuna: lehenengoan, hirugarren pertsonako narratzaile batek Lauaxetaren ibilbidea kontatzen du; bigarrenean, berriz, Julen da mintzo lehenengo
|
pertsonan
. Bereizketa hau desagertu egiten da bidaiaren kontakizuna gailentzen denean, baina aldatzen ez dena, logikoa denez, Lauaxetaren mintzamoldea da:
|
|
|
Poliedroaren hostoaken bezalaxe, narratzaile ezezagun batek eskuizkribu bat aurkitu eta bertan kontatzen den istorioa narratzen du. Eskuizkribuaren narratzailea Garayaldetarren anaia gazteena da, Kaxiano, eta hark kontatzen ditu, lehen
|
pertsonan
, Babiloniako gertakizunak, baserria hondamendira eraman zutenak. Narratzaile taldea hirugarren plano narratiboarekin osatzen da, elezaharretako Mari jainkosak bigarren pertsonan kontatuta datorren mitiko poetikoenarekin.
|
|
|
Eskuizkribuaren narratzailea Garayaldetarren anaia gazteena da, Kaxiano, eta hark kontatzen ditu, lehen pertsonan, Babiloniako gertakizunak, baserria hondamendira eraman zutenak. Narratzaile taldea hirugarren plano narratiboarekin osatzen da, elezaharretako Mari jainkosak bigarren
|
pertsonan
kontatuta datorren mitiko poetikoenarekin. Margari, Trinidoren emaztea, da euskal mitologiako jainkosa horren testuaren hartzailea.
|
|
|
Autoreak erabilitako estrategia testualak (osagai kronotopikoen zehazgabetasuna, hirugarren
|
pertsonan
diharduen narratzaile estradiegetiko baten presentzia) eta indikatiboaren orainaren erabilerak testuari ematen dion tonu hotz eta urrunak are garbiago erakusten dute eleberriaren gaiaren muina: sorkuntza artistikoak berarekin dakartzan bakardadea eta bakartasuna.
|
|
|
40 urte inguru dituen Simon Azkue ginekologo ospetsua da eleberri honetako protagonista narratzailea. Kartzelatik idazten du bere ezinegon itogarria askatzearren (10) eta lehenengo
|
pertsonan
adierazten dizkigu, aitormen modura, Madrileko Burtsaren Etxean egin zuen sarraskiaren arrazoi benetakoak. Izan ere, Azkue jaunak lehergailu bat eztandarazi baitzuen bertan, eta 17 lagun hil eta hogeitaka zauritu zituen eztandak.
|
|
|
bokazio erlijiosoa eta haren krisia Marisa ezagutzen duenean, haurtzaroa, emigrazioa eta bazterketa. Txatal biografiko horiek guztiak, bigarren
|
pertsonan
kontatuak, berriro abuztuaren 15eko bazkalondora garamatzaten elkarrizketa eta deskribapenekin tartekatzen dira sarri askotan.
|
|
|
Gerrako gertakizunen kontaketak ideologia abertzalea uzten du agerian, baita gerra galdu zuen belaunaldiaren ilusioak ere. Aitaren diskurtsoa, hau ere bigarren
|
pertsonan
kontatua, ahozko euskarari dagozkion lagunarteko esaldiz josita dago, protagonista narratzailea den" etxeko seme estudiantearen" diskurtso jasoagoarekin kontrastea eginez. Eleberria, era horretan planteatua, sendi horren irudi fidagarria marrazten duten oroipen eta bizipenen joan etorri etengabea da.
|
|
|
Gertakariak ez dira lehen
|
pertsonan
kontatzen. Hi/ zurik ez dagoen modu berberean, ez da Ni rik ere aurkitzen testu periodistikoan.
|
|
|
Urrezko astoa edo Metamorfosiak izenekin ezagutzen dugun liburuan, Luzio gaztea asto bihurtzen da magia zaletasunak bultzatuta edabe bat edanez eta asto horren ibilaldiak kontatzen dira, lehen
|
pertsonan
. Pasarte ezagunena Eros eta Psikerena da, atso batek bahitua izan den neskatxa bati kontatzen dion ipuina.
|
|
|
Elena Stoyanova bulgariarrak (duela hamarkada bat, 31 urte Espainian bizi zen) goi mailako ikasketak egin zituen, hainbat hizkuntza menderatu zituen eta interpretatzaile eta itzultzaile gisa esperientzia izan zuen. “Diario del miedo” liburuan, senar emazteen arteko tratu txarren infernuari buruzko testigantza eman zuen, lehen
|
pertsonan
, eta, beste hainbatek bezala, horrek erakusten du zentzugabekeriak ez dituela gizarte klaseak eta errenta mailak ulertzen. Hala ere, zenbat eta hezituago egon, eta, batez ere, zenbat eta autosufizienteagoa izan ekonomia arloan, orduan eta aukera gehiago ditu trago mikatz horretatik ondo ateratzeko; errazagoa zaio bere arazoa diagnostikatzea, eta, batez ere, tratu txarrak ematen dituenarekin duen lotura hausteko aukera handiagoa du, jakinaren gainean baitago bere burua nahikoa dela mantentzeko.
|
|
2003
|
|
|
Nik ez nuke esango hori bakarrik denik, bi istorio kontatzen baitira bertan: mediku bezala Altzara datorren añorgatar batek lehen
|
pertsonan
kontatzen du bere esperientzia. Mediku horrek, kontsultan ezagutzen du nobelako beste protagonista.
|
|
|
“Nature” aldizkarian argitaratutako lan honen ondorioen arabera, bideojokoen jarraitzaileek hobeto identifikatzen dituzte objektuak beren ikusmen periferikoan, eta horiek bereiz bereizteko gai dira, kontatu beharrik gabe; gainera, gai dira beren arreta azkarrago desbideratzeko eta aldi berean zenbait objektu ikuskatzeko. Era berean, azterlanaren arduradunek diotenez, lehen
|
pertsonan
jarduteko bideojokoek —jokalariak protagonistaren begietatik ikusten du— garunaren gaitasuna hobetzen dute, gertaeren multzo zabal batean arreta areagotzeko. Gainerako bideojokoek, rolekoek esaterako, jokalariak “kanpotik” manipulatzen ditu pertsonaiak, ez dute efektu bera eragiten.
|
|
2004
|
|
|
Oso originala ez zen beste «Gaba zan» batez hasten bada ere, luzeagoa den testu hau interesgarriago dateke ikuspuntu literario batetik. Lehenbiziko
|
pertsonan
idatzia, narratzailearen negar kontsolaezinak eraginda, antzinako denboretako aingeruak aurrekoen bizitza ikustera eramaten du egilea, eta Oktabiano enperadorearen mezulariek kantabriarrei Erromako indarraren aurrean makurtzeko gomendatzen zietenean ematen dio akabera bidaiari. Kantabriarren herriak, hau da, euskaldunen aitzindariek, ez dute amore ematen, banaturik daude baina, eta Utxin Tamaiok negar egiten du horregatik.
|
|
|
Quaiia'. Quale bat intentzionala ez den gogo egoeren aspektua da, alegia gogocgoeren eite fenomenikoa. inodu introspektiboan, lehen
|
pertsonan
, ezagutz.en dena. Jarriohi diren adibidcak,, gorri scntsazioa?,, mina?, etab. gogoarcn ezaugarri bcreizgarriak dira.Alegia, gogo egoerak zinez gogo egoera izan daitezen, haici qua] iarcn bal atxiki bcharzaie.
|
|
|
Ontologian ez ezik epistemologian ere gogoa galdera iturri da. Gogo egoerak (mina, beldurra...) zuzenean ezagutzen ditugu, lehenengo
|
pertsonan
. Nik neure minak, zukzeureak, etab. Horrek hau dakar:
|
|
|
Alegia, mundu ikuskcra objcktiboa eta subjektiboakontrajartzen ditu, lehen eta hirugarren pertsonaren arteko asimetria epistemologikoanoinarritzen dena, hain zuzcn. Lehen
|
pertsonan
jasotzen duguna, agerikoa zaigu, baina, pribatua, da.
|
|
|
da. Hirugarren
|
pertsonan
jasotzen dena, berriz,, zientifikoa, izan daitekc, publikoa?
|
|
|
gogor kritikatuzutcn, haien ustez publikoki (intersubjektiboki) kontrastagarriak ez diren terminoek ezbaitute inolako esanahirik. Termino batek esanahia izan dczan eta termino hori zientzianerabilgarria izan dadin intersubjektiboki egiaztagarria izan behar du positibisten ustez, eta, horregatik, lehen
|
pertsonan
baizik egiaztatu ezin diren gogo cgoerci dagozkien hitzak esanahirik gabekoak direlako, diskurtso zientifikotik kanpo uztea proposatu zuten. Psikologiak7_ icr.t7.izi Tzan nab, bndu, intcrsubjektiboa?
|
|
|
Oro har, ez da singularreko lehenbiziko
|
pertsonan
idazten (uste dut...), pluralmaiestatikoan (edo plural modestiae) baizik (uste dugu...). Euskaraz inpertsonala pixka bat behartua da (uste da...).
|
|
|
Ekin ezazu gizatasuna zure
|
pertsonan
edo besteengan orain eta beti helburu modura erabiliz eta inoiz ez bitarteko soil modura.
|
|
2005
|
|
|
Lehenengoan, 1891ko irailean Iurretan ospatu ziren Euskal lore jokoetan Balbino Garita Onaindia abade durangarrak aurkeztu zuen Doniel Gaba ipuinaren nondik norakoak eskaintzen ditu, ipuina bera eskaini aurretik. Bigarrengoan, Borthirigarai edo' Apez beltza' ren k (h) antorea izenburukoan, apez beltz baten heriotza lehen
|
pertsonan
emateaz gain hiltzailearen heriotza urkamendian iragartzen duen balada agertzen du, izan dituen aldaera ugariak gogoratzeaz batera. Lan mamitsu horiez aparte, Miren Agur Meabek bere esker ona agertuz Pere Salinas pintoreari idatzitako gutuna, Lourdes Unzuetak osatutako Telonerak, telonerak beti, kantuan eta beste idazlan asko aurkituko ditu Idatz & Mintz honen irakurleak.
|
|
|
Errealismoz zipriztindutako narrazioak izan arren, badira joera sinbolikora jotzen dutenak," Txepetxa eta kukua" ipuina kasu. Nagusi dira lehenengo
|
pertsonan
kontatutako ipuinak. Denbora eta lekuak zehaztugabeak dira.
|
|
|
Hizkera honi kutsu errealista ematen dio, horregatik bizkaiera eta erdarazko berbak tartekatzen ditu. Narratzailearen ikuspuntuak ere ugariak dira, baina ugarienak dira hirugarren
|
pertsonan
kontaketa egiten duen narratzaile heterodiegetikoa eta lekukotasunean bertan maila ezberdinetan parte hartzen duen narratzailea, batzuetan pertsonaia nagusi lez (narratzaile autodiegetikoa) eta bestetan bigarren mailako pertsonaia lez (narratzaile intradiegetikoa).
|
|
|
Itxura batean egilearen beraren eleberriek larregi eragiten dieten ipuinak dira, garapen eta egituran ere, ipuin hauetako zenbait ia eleberri zatitzat har genitzake. Hirugarren
|
pertsonan
kontatutako istorioak dira nagusi.
|
|
|
Ikuspuntuari dagokionez, ipuin guztietan pertsonaiek lehenengo
|
pertsonan
egiten dute. Beren eskutik sartzen gara beren kezka eta grinen munduan.
|
|
|
Esan bezala, uneen deskribapenak luzeak dira, horietan espazio eta denboraren gaineko aipamenak ugariak dira. Narrazio gehienak lehenengo eta hirugarren
|
pertsonan
garatzen dira.
|
|
|
Baliabide narratiboei dagokienez, nagusi dira lehenengo
|
pertsonan
idatzitako ipuinak(" Inguratuta"," Osaba Edison"," Zer egingo eukean berorrek"," Gowna"," Florencia. 1457"," Aitorpena" eta" Autobus gorria").
|
|
|
Transkribatzaile horren izena Andu Koaxi da, Andres Urrutiaren heteronimoa. Denbora eta espazio aipamenak ugariak dira eta narratzaileari dagokionez narratzaile protagonistak, lehenengo
|
pertsonan
, nagusi dira.
|
|
|
Horietan bietan ere kanpoko narratzaile orojakilea dugu. Narratzaile mota hau beste ipuin batzuetan ere errepikatuko da, hala ere, lehenengo eta bigarren
|
pertsonan
egindako kontakizunak nagusitzen dira. Ipuinen hasierak ezberdinak izan arren, azalpen eta errekreazioak luzatzeko joera dute.
|
|
|
Liburu honetako hogeita hiru ipuinek ezberdintasun handiak erakusten dituzte beren artean. Nagusi dira, batetik, narratzailea protagonista dutenak eta, bestetik, hirugarren
|
pertsonan
kontatuta dauden ipuinak. Elkarrizketek sortzen duten dramatizazioa ere handia da.
|
|
|
Lehenengo ipuinean kontakizuna egileari dagokion lehenengo
|
pertsonan
hasi arren, aurkezpena edo aurretrama egiten duena, berehala beste narratzaile bati ematen dio txanda benetako ipuina kontatzeko.
|
|
|
Bigarren ipuina hirugarren
|
pertsonan
kontatuta dago, modu orojakilean.
|
|
|
Seigarrena hirugarren
|
pertsonan
kontatuta dago, baina modu objektiboagoan.
|
|
|
Hartu zaizkion bi irudiak bere gelako intimitatean dira, «bere bizitzako egunik inportanteenetako baten zain dagoen bitartean, jantzia maitekiro» prestatzen duen bitartean. Kantinera hautatua izatearenesperientzia lehen
|
pertsonan
kontatzen du, ezkonduta egotearen edo umeak izatearenesperientziarekin konparatu ezin dena, kantinera batzuen ustetan. Konparaketahorrek primeran lotzen ditu kantineraren egitekoa tradizionalki emakumeari omendagozkion egitekoekin.
|
|
2006
|
|
|
Baina nitasuna etaautobiografia ez da beti molde berean egina, eta molde anitz badira indibidualtasunaz hitz egiteko. Lehen
|
pertsonan
, memoriaren galbahetik haurtzaro etagaztarora itzultzea hautatuko dute zenbait hizlarik, edo jolasera, autofikziora jo, etahitzaldi erabat vila matastarrean, nitasunaz hirugarren pertsonan ere mintzadaitekeela erakutsiko du Hasier Etxeberriaren testuak. Haatik idazlearen biografianbizitzak adina pisu dute idatzitako obrek, eta eurek argitaratutako liburuetanbarrena bidaiatuz hautatu du beste hizlari hainbatek, Itxaro Bordak kasu, nitasunazmintzatzea.
|
|
|
Baina nitasuna etaautobiografia ez da beti molde berean egina, eta molde anitz badira indibidualtasunaz hitz egiteko. Lehen pertsonan, memoriaren galbahetik haurtzaro etagaztarora itzultzea hautatuko dute zenbait hizlarik, edo jolasera, autofikziora jo, etahitzaldi erabat vila matastarrean, nitasunaz hirugarren
|
pertsonan
ere mintzadaitekeela erakutsiko du Hasier Etxeberriaren testuak. Haatik idazlearen biografianbizitzak adina pisu dute idatzitako obrek, eta eurek argitaratutako liburuetanbarrena bidaiatuz hautatu du beste hizlari hainbatek, Itxaro Bordak kasu, nitasunazmintzatzea.
|
|
|
Jakina, hori egiten du lehen
|
pertsonan
egoera zehatza oso gertu bizitakobatek, testu ia erabat autobiografikoetan. Aurreraxeago, honela irakurtzen dugu: De Gaullek ez du kontzentrazio eremuei buruz hitz egiten, harrigarria da zerpuntutaraino ez duen haiei buruz hitz egiten, zer puntutaraino igartzen zaion ez duelaherriaren oinazea garaipenean txertatzeko asmorik, eta dena, berari dagokion rolakpisua gal ez dezan.
|
|
|
Nolanahi ere, hasieratik behar dugu gaztigatu gure gai horri hari ezberdinetatik tiraka eginez hel diezaiokegula. Hasteko, gehienoi burura datorkigun lehengauza J. Sarrionandiak gatazka hori lehenengo
|
pertsonan
bizi izan duela datekeeta, hortaz, gatazkaren ondorioz bizi izan dituen esperientziak (kartzela, tortura, erbestea, eta ezezagunagoak zaizkigun beste hainbat) bere lanaren muineandaudela. Hori guztia aztertuz hel geniezaioke, beraz, gure gaiari.
|
|
|
“Kanpainak aukera ematen die nahi duten herritarrei Gurutze Gorria zer den, zer den boluntario lana, zer jarduera egiten dituen… probatu eta ezagutzeko, GKEarekin konprometitu baino lehen”, azaldu du Sonia Anoll Espainiako Gurutze Gorriko Boluntarioen Departamentuko teknikariak. Boluntario izateak zer esan nahi duen lehen
|
pertsonan
sentitzea da helburua, edozein gizon, emakume, gazte, heldu, taldean edo bakarka Gurutze Gorriaren edozein egoitzatara joan ahal izateko, edo 92 telefonora deitu ahal izateko lehen kontaktua egiteko. Telefono honetatik, eta elkarrizketa labur baten bidez, non interesatuari bere bizilekuan boluntario gisa egin ditzakeen lanak azalduko baitzaizkio, beste urrats bat emango da:
|
|
|
Hauek: jarduerak aberastu egiten dira ikastetxean herrialde hori, nork bere esperientzia kontatu baitezakete lehen
|
pertsonan
. Ekimen horri esker, haur etorkinen arteko harremana hobea da eta ikaskideek, eta posible egiten dute batzuek eta besteek beren artean partekatzea elkarren arteko tradizioak, beren nortasunari eusten diotenak distantzia kulturalak gorabehera.
|
|
|
Gaztaro guztian eta baita gizon heldu egin eta gero ere, Akinosukek kera horretako ipuinak kontatu zituen hiri eta herrietan, mendi nahiz zelaietako jauregi eta etxaldeetan, eta ospe handia bildu zuen; denborarekin, ordea, biwajolearen istorioak beste bide bat hartzen joan ziren. Akiro Mitamurak fantasia mitologikoaren garaia deitzen dio bigarren etapa honi, eta kondairak lehen
|
pertsonan
kontatutako ipuin mitologikoak izan ohi dira, fenomeno edo gertakizun zenbait argitzeko asmatutakoak. Akinosukeren itsutasuna nola izan zen argitzen duena da, beharbada, bigarren etapa horretako kontakizuetatik entzutetsuena.
|
|
|
Iholdi dugu Landaren poetikan pertsonaien epizentroa. Haurraren ahotsak hitz egingo du eta lehen
|
pertsonan
gainera, eta mundua ikusteko foku propioa erabiliko du. Iholdik ikusten duenaren inguruan hitz egingo digu:
|
|
|
Kritika feministaren ikuspegitik bere identitatea berreskuratzen ari den emakume baten aurrean gaude. Lehen
|
pertsonan
idatzita dago eta emakumearen gorputza sentitzeko moduak adierazten dira: hilerokoak, semearekin dituen harreman sexualak...
|
|
2007
|
|
|
Jesús Cifuentes, garai batean Celtas Cortos zeritzan talde espainiarreko kantari eta liderra; ez dakit kantuaren izenburua, baina gogoan geratu zitzaizkidan haren hitzak: lehen
|
pertsonan
mintzo zaio kantaria neska bati, aspaldiko laguna nonbait, gutun baten itxura emanez abestiari: hasierako agurra, amaierakoa, eta erdian erdikoa.
|
|
|
1874ko irailaren 29an Martínez Campos jeneralak Sagunton estatu kolpea eman zuenean, eta erregetza Alfonso XII.aren
|
pertsonan
berrezarri(. Restauración, erdaraz), Cánovas del Castillo eskuindar eta zentralista nagusitu zen Madrileko gobernuaz.
|
|
|
«Aita gelan al dago?» Alemanez kontu guztia da ea zuzenean aitari mintzo al natzaion ala aitari buruz beste norbaitekin mintzo naizen: diferentzia da, perpausean aita bigarren
|
pertsonan
ala hirugarren pertsonan dagoen. Japonieran, aldiz, pertsonaren zenbatgarrengo hori ez da esentziala.
|
|
|
«Aita gelan al dago?» Alemanez kontu guztia da ea zuzenean aitari mintzo al natzaion ala aitari buruz beste norbaitekin mintzo naizen: diferentzia da, perpausean aita bigarren pertsonan ala hirugarren
|
pertsonan
dagoen. Japonieran, aldiz, pertsonaren zenbatgarrengo hori ez da esentziala.
|
|
|
Partidaren eszenatokia denbora errealean eta altan jarrai daiteke ohiko kamera biren bidezko definizioa azken belaunaldiko bideo-jokoak: borroka eremua, buruzagiaren lehen
|
pertsonan
lasterketa, telebistako emanaldiak…. hiru proiektagailu digitalekin proiektatzen da sortu eta, pantailaren zati batean, gida bat du aginteen konfigurazioarena, puntuazioarekin eta parte hartzaile bakoitzaren postua. Esperientzia aretoko soinu sistemak, 7.1 kanal anitzekoak eta efektu bereziak hedatzea, laserra, lainoa, kea, argi beltza eta kolore sortak dramatismoa gehitzeko.
|
|
|
“Prozesu honetan, norberaren gogobetetasunetik edo errealizaziotik haratago doan boluntario lanaren alde egiten dugu; boluntario lana konpromiso pertsonal eta, beraz, sozial gisa ulertzen dute”. “Lehen
|
pertsonan
hitz egitea da kanpaina honen gakoa”, diote Gizakia Helburu proiektukoek. Beraz, 2.300 boluntario baino gehiagoren testigantza da erakunde honetan egiten den lanaren adierazgarririk onena.
|
|
|
Gidariaren ondoko eserlekuan ipini zuten ontzia eta ama atzean eseri zen. " Sarriago joan beharra dago orain amona ikustera" esan zuen Norak hirugarren
|
pertsonan
, amaren aurrean beratzen zen aldiro bezala. Eta amak antzeko moldean erantzun zion:
|
|
2008
|
|
|
Lekuko euskara eta esaerak bakarrik ez, Euskal Herriko historia ere batzen doaz apurka apurka. " Lehenengo
|
pertsonan
kontatutako historia, ez artxiboetako historia". Berdin baserriko bizimodua zein arrantzaleena, zein kalekoa.
|
|
|
Beste horrenbeste esan geinke ikuspuntua dala eta; lehen
|
pertsonan
idazten dau historia autobiografikorik gehienen antzera: " Neure esperientzia eta ikuspuntua dira nagusi, ezinbestean; izan be, nik neurea gogoratzen dot ondoen.
|
|
|
Eta ez daudenean bizirik, hildako artisten arimak arnasten duen airean somatzen ditu Canok: « Eta hor abiatu da [Cano, bere buruaz hirugarren
|
pertsonan
], batere jendekin ez den idazle isila, Julian Schnabel pintore eta zinemaegilearen jabetzakoa den Chelsea Hoteleko gelara[?] eta hor goaz, elurretan oinez, Jim Morrison, The Beatles, The Eagles eta beste hainbestek kantuak eskaini eta bolada luzeak eman zituzten Chelsea Hotel mitikora» (Ibid. : 96).
|
|
|
Bide beretik, toki denbora kasuetan regan> eredua ere badarabil, 2gn
|
pertsonan
zehazki: zuregan> (39v), > zuregana> (39v), zureganik, > ziurrenik bertsoen neurriagatik komeni izan zaiolako (b).
|