2000
|
|
Azalez ta mamiz orrelakorikeztugu irakurri euskeraz lenago?. Beste
|
hizkuntzetan
ere pozik atotsiko luketen obra. Zaitegiren hitzakdirela, suposatzen dut.
|
|
Adibidez, honako sailkapenak eginohi dira: gizabanako batean oinarrituz ala gizabanako batzuetan, kualitatiboa alakuantitatiboa, esperimentala ala ez esperimentala, prozesuekiko ala portaerekiko, deskribatzailea ala esplikatzailea, barne behatzailea ala kanpo behatzailea, etab.Hauek guztiak orokorki zein partikularki hartutako
|
hizkuntzetan
aplikatzeanahiko erraza dela dirudi. Gainera, horrelako metodologia batzuetan ezinbestekoada hizkuntzaren erabilera ere, derrigorrezko tresna moduan.
|
2001
|
|
– Kulturaren kontsumoaren mailari dagokionez, beste
|
hizkuntzetan
gertatzenden bezala, baxu samarra da kultura idatziarena eta altuagoa ikus entzunezkoena, nahiz eta, ikerketak adierazi zuenez, zenbat eta gazteagoak izan, hainbat eta handiagoa den euskarazko kultur produktuen kontsumoa.
|
|
–Euskarak motiba dezake, baina beti ere ikasleari zerbait berezia eskaintzenbadio; plus bat, gainerako hizkuntzena ez bezalako kultur molde original bat (ez hobea, ez txarragoa, desberdina baizik), munduari erantzunak ematekokosmo ikuskera propio bat, ikasleari zerbait esango diona, ikaslea aberastukoduena. (...) Gainerako
|
hizkuntzetan
egin ohi dutenaren fotokopia merkebatekin ez goaz inora. (...) Erantzun propioak, originalak behar ditugu(...).
|
|
Gauza jakina da didaktikarion artean trebetasunen berezko ordena ezerrespetatzeak hainbat arazo sortzen duela. Entzutetik idaztera zuzen pasatzenbadira, arazo asko sortzen dira, ez baita esaten idazten den guztia; eta entzun gabeirakurtzen bada, bi
|
hizkuntzetan
dauden desberdintasun fonetikoek arazoak sortzendituzte. Beraz, trebetasunen berezko ordena errespetatzea oso garrantzitsua da.
|
|
mi, mis, tu, tus, nuestro, nuestros; mon, ma, mes, ton, ta, tes, notre, nos; nire, hire, gure. Badirudi alde hauek guztiek, jabetza, kontzeptu ezberdinak adierazten dituztela.Zergatik erabiltzen dira askoz gutxiago euskaraz inguruko
|
hizkuntzetan
baino. Ha venido mi hermano itzuli nahi dugunean, zer esan behar dugu anaia etorrizait, anaia etorri da ala nire anaia etorri da. Eta zergatik erabiltzen dugueuskaraz plurala, gaztelaniaz singularra erabiltzen den tokian?
|
|
Kasu horretan pertsona bat edo beste egon daiteke, noski, baina salbuespenak direla uste dugu. Are gehiago, beste
|
hizkuntzetan
egindako esperientziek ere horrela adierazten dute.
|
|
Liburuxka honen helburuak, usain, perfume eta usaimenaren arlora hurbiltzeko urrats bat ematea izan nahi du. Gai hauei buruzko bibliografia beste
|
hizkuntzetan
zabala bada ere, euskaraz urria da. Gehienetan, gaia eleberrien esparruan jorratzen da, alde ludikoa/ kulturala/ historikoa azpimarratuz.
|
2002
|
|
Euskararekikojarrera oso ezberdina da Iruñeko eta Donostiako campusetan. Lehenengoan ezdago matrikula edota edozein inprimaki euskaraz betetzeko biderik, ez da errotulueta kartelik euskaraz edo bi
|
hizkuntzetan
aurkitzerik, Unibertsitateko egunkari etaaldizkarietan euskarak ez du lekurik, salbuespen sinboliko batzuk salbu, eta abar.Donostian, ordea, euskararen tartetxoa handiagoa da.
|
|
Ikerkuntzaren alorrean azterketa sistematikoa egitea ez da erraza, euskal irakasle eta ikertzaile askok erdal
|
hizkuntzetan
ere argitaratzen baitituzte beren ikerlanak. Dena den, hona hemen lortu ditugun datuak, garrantzitsua baita euskarazkoikerkuntzaren ebaluazio kuantitatiboa egiten hastea.
|
|
Eta beste aldetik, irakaskuntzarako materialen gabezia izugarria dago. Itxuraz garai bateko funtzionamendupiratarekin ohitu gara, ohartu gabe beste
|
hizkuntzetan
zenbat liburu dagoen, zeinenonak eta txukunak. Unibertsitateko materiala berez garestia da, eta are gehiagohizkuntza gutxitu batean atera behar bada, tirada laburrak kostuak igotzen baititu.Hala ere, ezin zaio horri muzin egin, eta atzean geratu nahi ez badugu, gabezia horiosatzeko plan ausart baten premia dugu.
|
|
– Dena bi
|
hizkuntzetan
(euskaraz esandakoa gaztelaniara itzuliz)
|
|
ProposamenaZuzendariaren txostena euskaraz aurkeztuko da (sailburuak edo idazkyiak). Erdaldunakinformazioaren jabe izateko, txostena bi
|
hizkuntzetan
idatziko du (bai bileran bertanbanatutakoak edo aurretik zuzendariak posta elektronikoz bidalitakoak).
|
|
– Titulatuak bizitza profesionalean hiru
|
hizkuntzetan
(euskara, gaztelania etaingelesa) moldatzeko prestatzea.
|
|
Ikasleak, irakasleak, irakasgaiak eta çkintzak arloka aztertzen baditugu, berriz, helburu orokorrak kontuan hartuta, eta ikasleengan mugatuz, esango genukelanbide gaikuntza sendo bat ematea hartu genuela helburu nagusitzat. Gizarteankokatuta egonik, gaikuntza hori emateaz gain, ikasleak euskaran trebeki prestatzeanahi dugu, hau da, bi
|
hizkuntzetan
prestakuntza berdina lortzea, ez gaztelaniazbakarrik, baizik eta euskaraz ere maila berean. Eta ez hizkuntzan bakarrik, gaietanere euskara erabiltzeko trebakuntza berbera edukitzea baizik.
|
|
3 Ikerkuntza berrien emaitzak, giza edo gizartc bizitzarako eragingarri direnneurri eta hein berean, euskaraz ere, edota ezagutzagai horretan internazionalki hizkuntza nagusiena den erdaraz ere? eztabaidatuko dituena. (Ondorioz, euskaraz ikertuko genukeena nazioartean nagusi diren iker
|
hizkuntzetan
ere eskaintzeko eta, orobat, ikerkuntzan nagusi diren erdaretansortzen denaren emaitzarik nabarienak euskarazko gizarte sarean txertatzeko gauza dena).
|
|
eztabaidatuko dituena. (Ondorioz, euskaraz ikertukogenukeena nazioartean nagusi diren iker
|
hizkuntzetan
ere eskaintzeko eta, orobat, ikerkuntzan nagusi diren erdaretan sortzen denaren emaitzarik nabarienakeuskarazko gizarte sarean txertatzeko gauza dena).
|
|
– Titulatuak bizitza profesionalean hiru
|
hizkuntzetan
(euskara, gaztelania etaingelesa) moldatzeko prestatzea.
|
|
Alegia, herri bakarra, gizarte bakarra, ezbi hizkuntza komunitate ezberdinez osaturikoa. Esan nahi baita, gure gizartearenaniztasuna benetakoa izango da, noiz eta gizartekide orok bi
|
hizkuntzetan
gai direnean: euskara/ gaztelania Hego Euskal Herrian, euskara/ frantsesaIpar Euskal Herrian.
|
|
Bestalde, gizartearen premiei erantzun behar zaie, horretarako dago Unibertsitatea. Gizarteak
|
hizkuntzetan
trebatzea eskatzen digu. Bertoko bi hizkuntzaknahikoa ez, eta kanpora begira gaude.
|
|
Ingelesa, frantsesa, alemana... geroago etagehiago dira hizkuntza horiek hitz egitea eskatzen dutenak. Badira unibertsitate arloko ikastetxeak, ohiko gaietan ez ezik,
|
hizkuntzetan
ere jendea trebatzen dutenak, Euskal Herrian bertan: Lea Artibaiko Ingeniaritza Eskola, Bidarteko ESTIAzentroa, eta Mondragon Unibertsitateko Humanitateak eta Enpresa ikasketak, esaterako.
|
|
globalizazioa, migrazioak etateknologia berriak. Hiru eragile horiek modu batera edo bestera mundukohiztunengan eta
|
hizkuntzetan
eragiten ari dira, eta, ondorioz, hizkuntzekinerlazionatutako kontzeptuak ere aldatzen ari zaizkigu, didaktika barne. Horienartean ditugu eleaniztasunaren kontzeptua, giro hizkuntzaren kontzeptua, lehenengo eta bigarren hizkuntzen kontzeptuak, etab. Alabaina, zoritxarrez, oraindik ez dakigu hizkuntzetan nolako eragina izango duten fenomeno horiekguztiek, ez hizkuntza handietan ezta txikietan ere.
|
|
Hiru eragile horiek modu batera edo bestera mundukohiztunengan eta hizkuntzetan eragiten ari dira, eta, ondorioz, hizkuntzekinerlazionatutako kontzeptuak ere aldatzen ari zaizkigu, didaktika barne. Horienartean ditugu eleaniztasunaren kontzeptua, giro hizkuntzaren kontzeptua, lehenengo eta bigarren hizkuntzen kontzeptuak, etab. Alabaina, zoritxarrez, oraindik ez dakigu
|
hizkuntzetan
nolako eragina izango duten fenomeno horiekguztiek, ez hizkuntza handietan ezta txikietan ere. Momentuz, inor ez da ausartzenesatera hizkuntza txikiekin zer gertatuko den eta entzuten ditugun iritziak motaguztietakoak dira.
|
|
Edozein modutan, egitasmo honetan gogorarazten zaigu marko orokorraeratuta dagoela hiztunak sortzeko eta ez
|
hizkuntzetan
adituak egiteko; hortaz, aukerako jardunbideak zerrendatzen dituenean, lehenbizi aipatzen ditu metodologiarik komunikatiboenak eta amaierarako uzten ditu aukerarik formalenak.
|
|
Komunikazioa eta kultura banatu ezinezko terminoak dira. Oraintxe esateak (edo horren baliokidea beste
|
hizkuntzetan
) esangura desberdina du Oslon, Bilbon eta Havanan.
|
|
Desberdintasun horiek beharrezkotzat dauzkate euskarak eta euskal hiztunek; bestela zertarako sortu terminoak? Inguruko
|
hizkuntzetan
, ez dugu, ostera, horrelakorik aurkitzen, inguruko hizkuntzek ez dituzte beharrezkotzat jo desberdintasun horiek, eta ez dute horrelako kategorizaziorik egin behar izan; hiztunek berek ere ez diote horrelakorik eskatu kode komunari, hizkuntzari. Kuriosoa da ikustea, ildo horretan, gure arteko erdaldunek zelan erabiltzen duten, los aitas?
|
|
XIV. mendean, esate baterako, latinetiko
|
hizkuntzetan
, komunikatu edo komunika zio berbek zerbaitetan parte hartzea, zerbait batera egitea ekartzen zuten gogora. Testuinguru horretan, komunikatu eta komunikazio berbek Elizaren inguruan zabaldu ziren gehienbat, eta, komulgatu?
|
|
3 Ingelesaren morfologia sinpletzat hartu izan bada ere, hau guztiz zalantzazkoa da. Sproat ek (1992: 152) azpimarratzen du, morfologia konplexua duten
|
hizkuntzetan
(suomiera edo turkiera, esaterako) konplexutasuna luzeraren sinonimotzat hartu izan dela, erregulartasuna eta aldaketen kasuistika kontuan hartu gabe.
|
|
Euskara bezalako flexio handiko
|
hizkuntzetan
, tratamendu morfologikoa eta lematizazioa funtsezkoak dira tresna linguistikoak egin nahi direnean. Horrela, hainbat hizkuntzatan egiaztapen ortografikoa hitz zerrendetan oinarrituta egiten den arren, euskaraz modu horretan egitea (ia) ezinezkoa da, lema batetik sor daitekeen forma kopurua izugarri handia baita.
|
|
Konplexutasunaren aldetik tartean egongo liratekeen beste fenomenoak ere aipa daitezke: artizkien bidezko lotura, morfema bikoizketa, etab. Inguruko
|
hizkuntzetan
ere, kateatze hutsa ez osoa dela azaltzeko urruneko mendekotasuna izeneko fenomenoa dugu, morfema ez jarraituen arteko baldintzak gerta baitaitezke. Adibidez, ingelesez en, joy eta able morfemak elkarren segidan joan badaitezke ere, joy eta able bakarrik ezin dira lotu(* joyable ezin da erabili ingelesez).
|
|
. zuzentzaile ortografikoak: nahiz eta merkatuko gehienak hitz zerrendetan oinarritu, flexio handiko
|
hizkuntzetan
irtenbide hau ez da bideragarria. Halakoetan, hitz bat onartzeko ala baztertzeko, hitzaren analisi morfologikoa buru daiteke, eta analisirik ez duenean desegokitzat jo.
|
2004
|
|
Gero eta ohikoagoa da unibertsitatean euskaraz irakastea eta ikastea, bainabetiko muga bibliografia espezializatua beste
|
hizkuntzetan
irakurri behar izatea da.Liburuen itzulpenen bidea jorratu gabe, edo oso gutxi jorratuta dagoenean, ezinbestekoa da bertan eskola materialak prestatzea. Gehiegitan, hegoaldean behintzat, gaztclaniaz dauden apunteak itzultzeko joera dago, baina gutxitan aukeratzen daliburu honetan UELJk aukeratu duen bidea, berezko produkzioa, hau da, euskarazidatzita dagoen liburua argitaratzea.
|
|
. Proposizioen logikan premisak p eta q sinboloen bidez adieraziko genituzke, etaondorioa r proposizio sinboloaren bidez. Loturarik ez dago sinbolo horien artean eta garbidago p eta q sinboloetatik r ondorioztatzea ez dcla posible. Horregatik, matematikan etabeste
|
hizkuntzetan
arruntak diren argudioak adierazteko bestelako logika maila batera jobehar dugu, hain zuzen erc logika clcmcntalera edo, beste modu batean deituz, lehenordenako iogikara. Proposizioen logika horrelako argudioak adieraztcko gauza cz izatckoarrazoia honako hau da:
|
2007
|
|
Argi eta garbi dago latinezko colo aditzaren erroa Mendebaldeko
|
hizkuntzetan
ongi txertatua dagoela, kimu berriak eman dituela eta, laburki bada ere, azaltzen saiatu garen ondorio semantikoak ukan badituela. Batetik, esanahai sendoeta aberatsekoak dira, baina bestetik, aditzera ematen duten prozesua ez dezakeguneutrotzat jo.
|
|
Bestelako egoera batean: kendu euskalduntasunapolitizatzen duen diskurtsoa eta euskara hizkuntz marjinatu eta duintasunik etagizarte proiekziorik gabekoa izango genuke, Modernitatean inolako politizatze edonazionaltze prozesurik izan ez duten
|
hizkuntzetan
beste bat, hain zuzen. Kendu, bestetik, gabezi egoera, herri euskaldunetan dagoen egoera zabaldu Euskal Herriosora, diglosia desagerrarazi gizarte osoan, eta diskurtso hori indarrik gabegeratuko litzaiguke.
|
|
Argi horretan gertakari latz bat hautemango dugu lehenik eta behin: komunikazioaren jarduna modu sozial bateratuan eta orekatuan eratzea ezinezkoa delakomunikazio hori bi
|
hizkuntzetan
eratu nahi denean.
|
|
edo sentsibilitatearen menpeko161 (b) Adigai enpirikoetan beretan parte esentzial bat hitzen hots edo boz diferentzien gainetik («zaldi», «cheval», «horse») hizkuntza guztietan berdina bada (berba ezberdin denok objektu berari dagozkio), arrazoia, antza, hizkuntzan bertan parte bat pre edo ezhizkuntzazkoa delako da162 Are, (c)
|
hizkuntzetan
bertan, gramatikan nahiz lexikoan, «hamaika gauza» a priori ezarria da, unibertsala eta guztietan halabeharra hortaz?, hizkuntza jakin baten baldintzetarik aske163 Esperientzian, Kant-i jarraituz, sentigarritasuna eta adigarritasuna bi ahalmen gisa bereizten baditugu ere, hizkuntza ezberdinen arteko diferentziak (kontingentziak) sentigarritasunaren kapitulura mugatzen dira Humboldt-en ustetan. Hori erabakigarria da zuzen ulertzeko Humboldt-en eboluzioan, haren adierazpen batzuek (hizkuntzak egiten duela mundua, estiloan) betiere beren zentzua mugatua zein mugen barruan daukatela, ezin baitira zentzu absolutuan hartu.
|
|
alde batetiko arrunta, komuna, jarraikitua, bata; bestetiko ugaria, diferentea, berria. Hala hizkuntzan/
|
hizkuntzetan
ere.
|
|
...beste zenbait herrik berezko senari jarraiki, R letra erabili zutela bortxazko mugimendua edota letra beronen soinuaren antzeko hotsa adierazteko»81; «eta R letrak berez mugimendu bortitza adierazten duen moduan, L letrak zerbait bigunagoa iradokitzen digu»82, eta «honi zor diogu, halaber, L letra beste izenei erantsita diminutiboak osatzeko erabiltzea bai latinean, bai latinetik eratorritako
|
hizkuntzetan
, bai goi germanieran»83, etab. (natural/ artifizial arteko hizkuntzaren izaeraren beharki honetaz nola Humboldt interesatu den, alor landua aurkituz bere gogoetetarako, ohartarazten gaitu J. Trabant ek) 84 Beste aldetik, urratsik erabakigarriena esanahiaren autonomiaz eta, une berean haren, hizkuntza bakoitzarekiko menpetasunaz Leibniz-ek berak eman du, Coseriu ren aburuan85, espezieen errealita... Batetik, espezie logikoak (espezieak objektu logikoki posible gisa), hots, ezaugarrien konbinaketa pentsagarriak, infinitu dira.
|
|
Hizkuntza ezberdinen ezagupen apur bat nahikoa da esana dugunaren egia agerian jartzeko, begi bistara ageri baita hizkuntza batean hainbat hitz daudela beste
|
hizkuntzetan
ordainik ez dutenak. Honek argi erakusten du herrialde bateko jendeak, beren ohitura eta bizikeragatik, beste batzuek ideia espezifikoetan sekula bildu ez dituzten ideia konplexu ezberdinak egiteko eta izenak jartzeko parada izan duela.
|
|
Gure legeetako hitzek, hots huts ez direnek, nekez aurkituko dute ordaina inondik ere hizkuntza urriak ez diren espainieran edo italieran eta askoz zailago itzuli ahal izanen lirateke Karibear edo Westoe mintzairetara. Eta erromatarren versura edo juduen corban hitzek ez dute ordainik beste
|
hizkuntzetan
, eta hau argi dago arestian aipaturiko arrazoiengatik. Gainera, auzi hau hurragotik aztertu eta hizkuntza ezberdinak zehatzago alderatzen baditugu, ohartu ahal izanen gara ezen, hizkuntzek itzulpenetan eta hiztegietan elkarren ordaintzat jotzen diren hitzak dituzten arren, ideia konplexuen eta bereziki modu mistoen izenen artean gutxik, hamarretik batek ere ozta ozta, adierazten dutela bete betean hiztegian ordaintzat daukan hitzaren esanahia(?).
|
|
Zelan sortzen du naturak hizkuntza? Bere zaletasun naturalistari jarraiki, Humboldt-ek imajinatzen du lurbiraren azala gaurko bere irudira heldu, barruan iraulketa handien ostean bakarrik heldu dela (eta gaurko hori bakarrik da zinez «mundua»), eta hala gizakiaren historian ere suntsitu diren «hizkuntz forma» aurrehistorikoak egon direla («Sprachformen»), agian horien aztarnak gure
|
hizkuntzetan
oraindik suma daitezke, egun ezagutzen dugun hizkuntzara iritsi aitzin446 Edonola ere, bilakabide horretan momentu bat badago «organizazio osoarena, handik aurrera ez baita gehiago aldatuko eraikuntza organikoa, eite (Gestalt) finkoa. Aitzitik, izpirituaren ekoizpen biziak diren bezainbatean, garapen meheagoa, emaniko mugen barruan, amaigaberaino aitzinaraz daiteke haietan.
|
|
Russell-ek eta, gandorkeria dogmatiko batzuk apaltzeko, maiz ohartarazi dute filosofia guztia judizioan oinarritua dagoela, eta judizioa subjektu predikatu egitamu indogermaniarrean. Gure
|
hizkuntzetan
izan aditzak jan eta edanek. bezalaxe funtzionatzen duela, ematen duen bitartean, eta egiazko edo faltsu, identiko, ahalgarri bezalako adjektiboak jare dabiltzan bitartean, behin eta berriro problema misteriozko berdinekin eginen dugu topo, desesperatzen zen Wittgenstein1277 Nietzsche-ren intuizioak igarria zion, filosofia indiar, greko, alemanaren «familiako antza» hizkuntzako ahaidetasunari z...
|
|
Hizkuntzak, gauzen mundua taxutzen duen bezala, giza harremanak eratzen ditu, giza unibertsoa egituratzen du. Eta gramatika horretako
|
hizkuntzetan
, ni, hi, ha rena bezala antolatuko da mundua.
|
|
Adibidez, hizkuntza batek zaldi kontzeptu enpiriko bakarra eduki lezake, edo errealitate hori bi, bost, hamar kontzeptu enpiriko ezberdinetan banatua; baina beti ere, bat hala hamarrak, kontzeptu enpiriko horiek errealitate, substantzia, zertasun kontzeptu «hutsen» moldeetan sentsuen datuak isuri eta pentsatu/ eratuak izango dira. Sentsu datuak (sentitu) forma huts horietan isuri eta eratuz (pentsatu) sortzen dira kontzeptu enpirikoak(
|
hizkuntzetan
) (eta arraza, alafede, izpiritutik hizkuntzarako bilakabide honetan guztian ez lehen eta ez azkeneko momentuan agertzen da inoiz ere ezertarako!). Humboldt garbiaren garbia da puntu horretan.
|
|
Eta berdin hi, ha, bakoitza mundu bat, ez baita bestegatik, ni bezalaxe, nor bat, mundu oso bat (en jabe) delako baino, hots, hiztuna. Eta hitza ez delako hitza isolatuki (hiztegi batean ez bada), baina hizkuntza osoarekin batera; eta hizkuntza munduko elementu hautatuen eta erlazioen antolaera oso bat delako, inoiz ez bi
|
hizkuntzetan
guztiz berdina949 Eta munduak beste antolaerarik ez duelako, hizkuntzan duena baino, Humboldt-ek hizkuntza bakoitzari munduikuskera bat irizten dio (baina, kasu!, mundu ikuskera bat irizten dio gizabanako bakoitzari ere). Hori ez da hizkuntza (edo gizabanako) bakoitza «Izpirituaren» agerkera bereki bat kontsideratzearen parekide logikoa besterik:
|
|
Davidson-ek
|
hizkuntzetan
ez ditu ukatzen alde edo elementu sortzetiko unibertsalak. Baina formalak.
|
|
Praktikan Humboldt bere lanetan hizkuntzen aniztasunaz eta horien konparantzaz interesatuko da gehiena. Beti hizkuntzen batasunaren presupostuaren gainean ordea469.«Giza hizkuntza orokorra nazio ezberdinen
|
hizkuntzetan
errebelatzen da»470 (hizkuntz erlatibismoaren eztabaidetan ere ahazterik ez legokeen tesia da hori). Ez da, Humboldt-ek hizkuntzaren kontzeptu hau maiz baino maizago errepikatu duela bakarrik471, baizik eta hori dela bere antropologiagaz eta bere historiaren filosofiagaz ere ikusbide koherente bakarra.
|
|
lehenengotan pentsatu genuen erakustea irakurleari zelako kargantea den, nekez irakurtzekoa, gaur eguneko prosa, eta horretarako, iritzira hartu genuen Berriatik ehunen bat hasiera perpaus, eta ez testu zatiak edo osoak (gerorako utzita), eta ahalegindu ginen konpontzen normal normal irakurtzeko (auzo
|
hizkuntzetan
besteko erraz). Horra hor zer proposamen geneukan hasieran, eta hezurmamitu ere egin genituen 100 adibideok.
|
2008
|
|
– Huts gehiago egingo ditu hitz irregularrak eta ortografia arbitrarioko hitzak ugari diren
|
hizkuntzetan
.
|
|
– Gardenak ez diren
|
hizkuntzetan
, gehiago jo behar izaten da bide lexikora; beraz, fase ortografikoa gaindituta eduki behar izaten da.
|
2009
|
|
Ortografia tradizio luzea duten
|
hizkuntzetan
zailagoa gerta dakieke transkripzio fonetikoakirakurleria zabal bati helaraztea. Gehienetan gutxieneko arau gramatikal eta ortografikoen aldekohautua gailentzen da transkripzioa egiterakoan.
|
|
Agiri hau izenpetzen dugunoi beste
|
hizkuntzetan
egunkariek betetzen duten funtzio soziala eta geurean dagoen hutsunea nabarmen agertzen zaigu. Alde horretatik eta Gobernuak enkargatutako CIESen ikerketak nahiko datu baikorrak agertzen dituela ikusirik, Euskal Herriko instituzio ezberdinei eskatu nahi diegu, dagokien bezala, arau ditzatela euskal prentsaren alorrean aldizkari zein eguneroko prentsarako beharrezko diren laguntzak.
|
|
(?) nabarmen gehitu ditu dirulaguntzak, eta dirulaguntza automatikoa lortzeko txartel salmentatik atera behar den gutxieneko diru kopurua ere malgutu du euskaraz egindako filmentzat(?). Era berean, 2008an Zinemagintza Babesteko Funtsa handitu du, Autonomia Erkidegoetako
|
hizkuntzetan
egindako pelikulak promozionatzeko partidarekin; partida hori Autonomia Erkidegoen esku utzi da, eta erkidego bakoitzak kudeatu du (EAEri 126.000 egokitu zaizkio urte horretan)? (Amezaga et al., 2009:
|
|
21): inprimatzea, berez, lehendik ere kopiatzen ziren testuak ugariago erreproduzitzeko teknika bat baino ez zen izan hasieran, eta gerora baino ez zituen ekarri eduki aldaketak (liburu sekularragoak, praktikoagoak, herrikoiagoak, herri
|
hizkuntzetan
idatziak), gradualki ekarri ere. Hedabide gehienekin gauza bertsua gertatzen ez ote den (lehenbizi teknologia garatu, horrek masa komunikaziorako izan ditzakeen ondorioetan erreparatzeke, eta gero etorri aplikazioak, eta eduki aldaketak?
|
|
Kualifikaziorik gabeko gazteentzat antolaturiko Lanbide Heziketan, lanerako prestakuntzatik aparte, oinarrizko prestakuntza sendoa ere da beharrezkoa. Batez ere
|
hizkuntzetan
, eta kultura eta zientziaren arloetako ezagutzen aldetik.
|
|
16 Ez dago denok erabiltzen dugun izen bat honetarako, ez euskaraz, ezta beste
|
hizkuntzetan
ere. Ingelesez, default router edo gateway deitzen dute, eta gaztelaniaz, encaminador de salida, encaminador por defecto, edo, Windows sistemetan, puerta de enlace (nahiko gaizki aukeratutako izena, nire iritziz).
|
|
Lehen aipatu dugun legez, RFC 822 agirian definitzen den mezu formatuak ASCII moduko mezuak bakarrik bidaltzeko balio du; ez da nahikoa multimediako mezuak (irudiak, audio eta bideo mezuak) edo ASCII ez diren testuak (ingelesa ez den beste
|
hizkuntzetan
erabiltzen diren karaktereak dituztenak) garraiatzeko. ASCII ez diren edukiak bidaltzeko definitu da RFC 822aren luzapena den MIME (Multipurpose Internet Mail Extensions) estandarra (RFC 2045 eta RFC 2046).
|
2010
|
|
MARIAk elizako abesbatzan abesten zuen; beti izan du entzumen ona etaabestien letra oroitzeko erraztasuna beste
|
hizkuntzetan
izan arren. Orain delahilabete batzuetatik hona, gero eta arazo gehiago ditu abesti berriak ikasteko; batzuetan abestiaren erdian geratzen da laguntzen dioten arte.
|
2011
|
|
Egoera honen larritasunaz kontura gaitezen, argi eta garbi esan behar dugu lan akademikoak euskaraz aurkezteak lan bikoitza dakarrela: terminologi arazoa, idazkari elebidunen eskasia, bi
|
hizkuntzetan
aurkezteko, komenigarritasuna?, edo, askoz ere sarriago,, beharra?, dela kausa nahitaezko itzulpenak oztopo bihurtzen dute naturala izan lukeen erabakia. Bestalde, ikerketa zuzendari erdaldunen arazoa ezin da utzi aipatu gabe, neurri handi batetan beroriek halabehartzen bait dute itzulpena egin beharra, ezagutzen ez dituzten hizkuntzetan idatzitako ikerlanak ezin dituzte zuzendu eta.
|
|
terminologi arazoa, idazkari elebidunen eskasia, bi hizkuntzetan aurkezteko, komenigarritasuna?, edo, askoz ere sarriago,, beharra?, dela kausa nahitaezko itzulpenak oztopo bihurtzen dute naturala izan lukeen erabakia. Bestalde, ikerketa zuzendari erdaldunen arazoa ezin da utzi aipatu gabe, neurri handi batetan beroriek halabehartzen bait dute itzulpena egin beharra, ezagutzen ez dituzten
|
hizkuntzetan
idatzitako ikerlanak ezin dituzte zuzendu eta. Honez gainera epaimahai kide batzu, edo denak, erdaldunak izatearen ondorioz, bi hizkuntzetan idatzi eta aurkeztu beharra ere sortzen da (UPV/EHU, 1990:
|
|
Bestalde, ikerketa zuzendari erdaldunen arazoa ezin da utzi aipatu gabe, neurri handi batetan beroriek halabehartzen bait dute itzulpena egin beharra, ezagutzen ez dituzten hizkuntzetan idatzitako ikerlanak ezin dituzte zuzendu eta. Honez gainera epaimahai kide batzu, edo denak, erdaldunak izatearen ondorioz, bi
|
hizkuntzetan
idatzi eta aurkeztu beharra ere sortzen da (UPV/EHU, 1990: 26) [beltzak gureak dira].
|
|
a. Textu idatziaren prestaeran, euskaraz prestatu nahi duten ikasleek erdaraz ere prestatu behar dutela suposatzen da, eta bi
|
hizkuntzetan
aurkezteak lan adizionala exigitzen du, bai denboran, bai diruan.
|
|
Hainbat lurraldetan ondorioztatu da etorkin gazteen kolektiboak porrot eskolarra pairatzen duela, beste arrazoi batzuen artean, harrera lurraldeko hizkuntzan edo
|
hizkuntzetan
maila nahikorik lortu ez dutelako. Hizkuntza gaitasun nahikorik ez izatea bilakatzen da sarri etorkinak integratzeko oztopo.
|
|
Hizkuntza bakarra nahikoa da, ez dago zertan bat baino gehiago jakin beharrik. Ingelesa (noski, ingelesa) jakitea nahikoa da, gainerako
|
hizkuntzetan
jakitea merezi duen zerbait esan edo idatzi bada, ingelesera itzulia izango baita.
|
|
Mitoari erantzutea ez da oso zaila: egia balitz ere ingelesa ez beste
|
hizkuntzetan
adierazi den guztia ingelesez adieraztea posible dela, oraindik ere ez da hori guztiz egitea lortu, eta ez da lortuko ere. Gainera, itzultzen den horrek garrantzia izatea ez da itzulpengintzan pisua handiena duen irizpidea, ezta gutxiago ere.
|
|
a) i) eskolaurreko hezkuntza kasuan kasuko eskualdeetako edo eremu urriko
|
hizkuntzetan
bermatuta dagoela ezartzea; edo
|
|
ii) eskolaurreko hezkuntzaren zati handi bat kasuan kasuko eskualdeetako edo eremu urriko
|
hizkuntzetan
bermatuta dagoela ezartzea; edo
|
2012
|
|
Orduan, ebatzi beharreko beste arazo batekintopo egingo genuke, alegia, nolako trataera eman behar dien balizko Euskal Estatubatek gaztelaniaz eta frantsesez garatutako kulturei. Berez, Euskal Herrian hirutradizio kultural horiek daude, eta gorago esan dugu euskal herritarrek euskaraeta gaztelania edo frantsesa jakin behar dituztela eskolatze aldia amaitutakoan.Ezinbestean, Euskal Estatuak, nazio kultura gisako bat ezartzen duelarik, euskarazbeste
|
hizkuntzetan
garatutakoak ere hartu behar ditu aintzat, eta, nola edo hala, Euskal Herriko nazio kulturaren definizio berri bat bilatu du. Argi eta garbidiogu ez dugula sinesten ustezko neutraltasun edota unibertsalismo kulturalean; baina, aldi berean, uste dugu eskolak ahalegin sendoa egin behar duela euskalherritar guztion ezaugarri kulturalak aintzat hartzeko eta babesteko.
|
|
Bestebatzuentzat, aldiz, joera horrek kalte egin dio euskal antzerkigintzari. SorguneakIkertegiaren arabera (2011), bi
|
hizkuntzetan
jardun duten kultur diziplinetan, gaztelania bihurtu da hegemoniko, bai sorkuntzan baita zabaltzeko aukeretan ere.
|
|
Konkistatzaileen marka diskurtso historikoan ez ezik, maila geografikoan, sinbolikoan eta hizkuntzan zein garaiko ezagupenean ere islatuko da. Ohiko izenak, bertako
|
hizkuntzetan
emanak, desagertu egin ziren eta berriak agertu, europar hizkuntzetakoak. Era horretan ezabatu egin zen kultur askotasunak sorturiko historia eta giza esperientzia.
|
|
Kontzeptua Hego Amerikan sortu baina indigenen artean agudo zabaldu da. Eurek izan badituztelako euren kultura eta
|
hizkuntzetan
antzeko izenak (Cunningham, 2010).
|
2014
|
|
Euskaraz gu darabilgu inguruko
|
hizkuntzetan
ni darabilten egoera askotan.
|
|
Euskaraz, mementoz, sinplifikazio sintaktikoa aztertzen ari gara, baina ezin dugu ahaztuetorkizunean sinplifikazio lexikala egiteko eragiketak gehitu genizkiekeelaaurreko horiei. Beste
|
hizkuntzetan
burutu dituzten eragiketak sinonimoen ordezkatzeaeta parafrasien bitarteko ordezkatzeak izan dira.
|
|
Euskarazko tipologia dela-eta, hitz batenzatiak izango dira ezabatuko diren elementu horiek. Beste
|
hizkuntzetan
, aldiz, hitzosoak dira ezabatzen direnak eta horregatik autore batzuek dropping(, erortzea?,, erortzen uztea?) deitzen diote eragiketa horri.
|
|
Esaldien arteko hurrenkerari helduz, azterketaren hasierako uneetan gaudeeta oraingoz beste
|
hizkuntzetan
hartu dituzten erabakietan oinarritzen gara; esatebaterako, baldintza eta kausa ondorioaren aurretik ematea hurrenkera logikoamantenduz eta denborazkoen kasuan hurrenkera kronologikoa erabiltzea.
|
|
Esan beharra dago PB eredua erabili duten beste
|
hizkuntzetan
Arg0_ Agent, Arg1_ Theme irizpideari jarraitu diotela.
|
|
Hasiera batean, beste
|
hizkuntzetan
egiten zuten bezalaxe, PropBank (PB) eredua bakarrik hartu genuen jomugan, baina gerora, ikusi dugu, Merlo eta Van derPlas ekin (2009) bat eginez, VerbNet ek (VN) informazio osagarria ematen duela.VNk aditzetan rol semantikoak orokortzeko aukera ematen du eta PBk, aldiz, hobetojasotzen ditu rol semantiko horiek gauzatzen diren egitura sintaktikoen artekodesberdintasunak. VN n erabiltzen den rol semantikoen multzoa, hizkuntzalaritzan, oro har, erabili izan denaren antzekoa da (eta bide batez, Aldezabalek (2004) erabiltzen duenaren antzekoa):
|
|
Azken batean, ukipenean dauden bi eredu ditugu: estandarra eta tokian tokikoa, eta hori dela-eta, hizkuntza kontaktuaren inguruan zer gertatzen den bertze
|
hizkuntzetan
ikusikodugu. Thomasonek (2001) dioenez, hizkuntzen arteko ukipena dagoenean, aldaketabatzuk bertzeak baino lehenago gertatzen dira:
|
2015
|
|
–hazi? hitzak nondik lortu (normalean maiztasun altukohitz orokorrak dira, baina funtzio hitzak izan gabe eta beste
|
hizkuntzetan
esanahirik ezdutenak), bilatzaileek behar den hizkuntzako testuak soilik itzultzea nola lortu (bilatzaileenaukera baliatu ohi da, baina hizkuntza batentzat ez dagoenean hizkuntza iragazteko hitzakgehitzen zaizkio hitzen konbinazioari),, hazi, hitzen zerrendaren luzera (luzera oso ezberdinakerabiltzen dira lan ezberdinetan), konbinazioen luzera (2 eta 4 artean erabili ohi da), zenbatbilaketa egin (5.000 eta 30.000 artean egin izan dira), emaitzetatik zenbat jaitsi (lehen 10aknormalean)...
|
|
Izen eta Aditzen frekuentziak SVO eta SOV
|
hizkuntzetan
|
|
Seifartek (2010, 2011) izen aditz erratioa eta aditz komunztaduraren arteko korrelazioa ikusi du. Erratiohori bost
|
hizkuntzetan
ikertzen ditu (Baure, Chintang, Bora, N|uu and Sri Lanka Malay), DoBeS corpusaerabiliz, genero desberdineko narrazioz, elkarrizketaz, epai testuz, eta abestiz osatuta dagoena; eta izen aditzerratioa kalkulatzeko hurrengo formula erabiltzen du: izenak/ izenak+ aditzak.
|
|
Polinskyk (2012), berriz, izen aditz erratioa eta hitz ordenaren arteko korrelazioa ikusi du. Izen aditz erratioa
|
hizkuntzetan
ikertzen ditu WordNet (Miller et al. 1990) datu base lexikoa erabiliz, eta erratioakalkulatzen du izenak aditzekin zatikatuz (izenak/ aditzak). Haren emaitzek eraskuten dute korrelazio batdagoela izen aditz erratioaren eta hitz ordenaren artean:
|
|
Corpus ikerketan honetan sei
|
hizkuntzetan
oinarritu da eta hitz ordenaren arabera bi taldetan banatu dira: VO hizkuntzak (gaztelania, katalana, galegoa, ingelesa eta portugera) eta OV hizkuntzak (euskara, japoniera, koreera, turkiera eta armeniera). Polinskyren ikerketan euskara, gaztelania eta japoniera erabili arren, hizkuntza hauek erabiltzea erabaki da berak erabiltzen dituen corpusak txikiak eta desorekatuak daudelako.Hemen erabilitakoan, ia hizkuntza guztietarako tamaina berako corpusa erabili izan da, 300.000 hitzezkoaalegia (1 taula).
|
|
Hau dena kontutan izanda, bigarren ikerketa bat egin da testu beraz osatutako corpus batean. Honenarrazoia izan da ikustea ea testuaren jatorrizko hizkuntzak bere izen aditz erratioa beste
|
hizkuntzetan
eraginaduen edo hizkuntza bakoitzak bere izen aditz erratioa erakutsiko duen. Lau hizkuntza erabili dirakonparaketa honetan:
|
|
Artikulu honetan euskararen sorkuntza automatikoa nola gauzatzen ari den azaldu dugu. Horretarako, atzerriko
|
hizkuntzetan
egin dituzten lanak aipatu ondoren, HS euskaraz hiru ikerketa lerroetan nolaaplikatzen den azaldu dugu.
|
|
i) poesiaren sorkuntzan, ii) testuen sinplifikazioan eta iii) galderen sorkuntzan. Atzerriko
|
hizkuntzetan
egin den lana azalduondoren, ikerketa lerro horietan hizkuntzaren sorkuntza nola erabiltzen den banan banan deskribatzendugu adibideekin batera. Azkenik, etorkizunerako planteatu ditugun erronkak eta soluzio posibleakzerrendatzen ditugu.
|
|
HPSG gramatikak 1990 hamarkadan hasi ziren garatzen beste
|
hizkuntzetan
, oinarri teorikoa sortueta gutxira. Ingeleserako LinGO English Resource Grammar (ERG) eta japonierarako Jacy JapaneseGrammar (Jacy) dira nabarmentzekoak.
|
|
Hurrenkera finkoa duten
|
hizkuntzetan
, ingelesean eta alemaneran esaterako, HPSGren mekanismo hauegokia da, argumentu zerrenda bakarra egongo delako. Baina hitz hurrenkera askea duten hizkuntzetan, euskaran esaterako, hurrenkera ezberdin guztiak jarri lirateke eta horrenbestez, sarrera lexikoasko egin lirateke:
|
|
Hurrenkera finkoa duten hizkuntzetan, ingelesean eta alemaneran esaterako, HPSGren mekanismo hauegokia da, argumentu zerrenda bakarra egongo delako. Baina hitz hurrenkera askea duten
|
hizkuntzetan
, euskaran esaterako, hurrenkera ezberdin guztiak jarri lirateke eta horrenbestez, sarrera lexikoasko egin lirateke: [ERG, DAT, ABS], [DAT, ABS, ERG]... eta hau ez da oso egokia.
|
|
Elebakarrekiko aldaketarik badea? Azken hamarkadan garatu dien teoriek diotenbezala (Cummins 1983, Dalgalian 2000, Hagege 1996) bi
|
hizkuntzetan
ikasteak ez du eragintxarrik ekartzen, molde egokian egina baldin bada, eta are gehiago, bigarren hizkuntza batenikasteak lehena indartzen du, eta gaitasun kognitibo berezi batzuk gehiago garatzen dituondotik, beste ikaskuntza batzuentzat eraginkorra izanez. Gu ere ideia hauekin bat gatoz, pentsatzen dugu hasteko ez diola bigarren hizkuntza baten ikasteak gaitasunik kentzen lehenari, eta ikusiko dugu ze heinetaraino egiaztatzen ditugun teoria hauek bildu emaitzekin.
|
|
frantses eta portugeserromantzeetan, irlandes eta bretoi zeltiarretan, bengali, maithili eta hindi indo arioetan, etabeste zenbait hizkuntza indoeuroparretan armeniera eta holandesa kasu. Hizkuntzaindoeuroparretatik kanpo, swahili bantu hizkuntzan, ewe bezalako beste Niger Congohizkuntzetan, havigannada (havyaka kannada) dravidikoan, mixtekiar eta zapotekiar otomangeetan, shiriana eta ashaninka arawaka
|
hizkuntzetan
, seneca irokesean, Ginea Berriko foreeta gadsup hizkuntzetan, kiowa apatxe athabaskarrean, inuit eskimo aleutean eta IparAmerikako yuchi eta haida isolatuetan gertatzen dira bokal sudurkarituen igoera zein jaitsierak (Beddor et al. 1986: 198, ikusi Beddor 1982 hizkuntza bakoitzaren erreferentzietarako). Beddor ek (1982) bokal oral eta nasalen arteko altuera ezberdintasunak erakusten dituzten 75hizkuntza zerrendatzen ditu.
|
|
frantses eta portugeserromantzeetan, irlandes eta bretoi zeltiarretan, bengali, maithili eta hindi indo arioetan, etabeste zenbait hizkuntza indoeuroparretan armeniera eta holandesa kasu. Hizkuntzaindoeuroparretatik kanpo, swahili bantu hizkuntzan, ewe bezalako beste Niger Congohizkuntzetan, havigannada (havyaka kannada) dravidikoan, mixtekiar eta zapotekiar otomangeetan, shiriana eta ashaninka arawaka hizkuntzetan, seneca irokesean, Ginea Berriko foreeta gadsup
|
hizkuntzetan
, kiowa apatxe athabaskarrean, inuit eskimo aleutean eta IparAmerikako yuchi eta haida isolatuetan gertatzen dira bokal sudurkarituen igoera zein jaitsierak (Beddor et al. 1986: 198, ikusi Beddor 1982 hizkuntza bakoitzaren erreferentzietarako). Beddor ek (1982) bokal oral eta nasalen arteko altuera ezberdintasunak erakusten dituzten 75hizkuntza zerrendatzen ditu.
|
|
38, 43; Egurtzegi 2014). Krakow et al. en (1988) hautemate esperimentuak sudurkaritasun kontrastiborik ez duten
|
hizkuntzetan
testuinguruahokarietan dauden bokal sudurkarituen anbiguotasuna handia dela iradokitzen du, eta honakoazubereraren sudurkaritasun fonemikoa/ o#/ >/ u#/ igoerarekin batera garatzearekin batdator. / o#/ >/ u#/ igoeraren izaera sistematikoa testuinguru honen berrinterpretazio ezetimologikorako joera handiagoaren ondorio izan daiteke (Krakow et al. 1988).
|
|
[o] > [u] igoeraorokorragoa, ekialdeko euskalki askotan aurki daitekeena, eta/ o#/ >/ u#/ hitz amaierako (fonemikoki) sudurkarituriko erdiko atzeko bokalaren igoera. Bokal sudurkarituen igoera F1 eneremuan gehitzen diren bi formante sudurkarien gehiketak sorturiko anbiguotasunaren ondorioadela aldeztu da, honek bokalen altueran aldaketak ekar ditzakeelako (Beddor et al. 1986), batezere bokalen sudurkaritasun kontrastiborik ez
|
duten
hizkuntzetan. Hots eredu honenorokortzeetan ikus daitekeen hots aldaketaren norabidea bokalen astuntasun zentroenneurketekin bat dator (Beddor 1982).
|
|
Hots eredu honenorokortzeetan ikus daitekeen hots aldaketaren norabidea bokalen astuntasun zentroenneurketekin bat dator (Beddor 1982). / o#/ >/ u#/ aldaketaren izaera sistematikoa hots ereduhonetan testuinguru sudurkaririk ez egotearen ondorio izan daiteke, honek bokalensudurkaritasun kontrastiborik ez duten
|
hizkuntzetan
entzuleak sudurkaritasunaren ondoriozkobariazio fonetikoa ahoari balegokio bezala berranalizatzea errazten baitu (Krakow et al. 1988).
|
|
Bokal sudurkarituen igoera F1 en eremuan gehitzen diren bi formante sudurkarien gehiketaksorturiko anbiguotasunaren ondorioa dela aldeztu da, anbiguotasun honek entzulearenberrinterpretazioaren ostean bokalen altueran aldaketak ekar ditzakeelako (Beddor et al. 1986). Aldaketa hauek batez ere euskararen kasuan bezala bokaletan sudurkaritasun oposaketaindartsurik ez duten
|
hizkuntzetan
gertatzen dira. Hots eredu honen orokortzeetan ikus daitekeenhots aldaketaren norabidea bokalen astuntasun zentroen neurketekin bat dator (Beddor 1982).
|
|
/ o#/ >/ u#/ aldaketaren izaera sistematikoa hots eredu honetan testuinguru sudurkarikontsonantikorik ez egotearen ondorio izan daiteke, honek entzulearen sudurkaritasunarenondoriozko bariazio fonetikoa ahoari balegokio bezala berranalizatzea errazten baitu bokalensudurkaritasun kontrastiboaren presentzia handirik ez duten
|
hizkuntzetan
(Krakow et al. 1988). Zubereraren sudurkaritasunaren domeinu mugatuak, aurretik gertatutako aitzineratzeak (Egurtzegi 2014, 2015)/ u/ ren eremuan utzitako lekuarekin batera, [o] bokal sudurkarituarenigoera erraztu du.
|
|
Ingeles eta Europako beste hizkuntza batzuekin alderatuta, euskara baliabide gutxiko hizkuntza da, baina euskarazko testuen prozesamenduan aurrera eginez, IXA ikerketa taldean baliabide sorta horietengabe aberasten ari gara. Euskara hizkuntza eranskaria izanik, inguruko
|
hizkuntzetan
hartu direnprozesamendu erabakiak horrentzat egokiak diren aztertu ahal izango dugu eta, koreerarekin batera (Imet al., 2009), adibidez, baliabide gutxiago duten beste hizkuntza eranskari batzuentzat ere eredu izatensaiatuko gara.
|
|
Baina alderantziz erebehar da. Ezagutu behar ditugu oso ondo, pentsatu behar dugu oso ondo tokian tokian zer gertatzen ari den, eta horri ondo erantzuten asmatu behar dugu, izan ere, desberdina izan beharda errealitatearen arabera, proposatzen den plana edo ekintza, eta
|
hizkuntzetan
ere berdin.Munduko aniztasunari guk hemendik egin diezaiokegun ekarpen handiena euskarari eusteada, eta euskara kalitatez garatzea. Pentsatu behar dugu globalki, eta tokian tokiko planak eginbehar ditugu teknika ezberdinak erabiliz.
|