|
2008
|
|
|
Urte berean, 1935ean, eta
|
hau
ere Txileko hiriburuko Revista de Arquitectura delakoan,. De la Escultura Actual en Europa. El Escultor Español Alberto Sánchez?
|
|
|
Horiek guztiak aztertuta, arteak nondik nora joan edo eboluzionatu lukeen argitu nahi zuen. Lehen abangoardietan ohikoa zen bezala, testu
|
hau
planteamendu estetikoen manifestu bat zen, zeina komunikabide baten bidez beste artistei, kasu honetan Ameriketako artistei, zuzendua zegoen, Oteizak uste baitzuen Europako arte zaharkitua Ameriketako artista gazteek berrituko zutela.
|
|
|
Testu horretan Oteizak kontsideratzen zuen bere lanak aurreneko abangoardien segida izan behar zuela, garai historiko bakoitzean artea norabide zehatz bati jarraituz garatzen da eta. Artista gazteen,
|
hau
da, Oteizaren belaunaldiko artisten eginbeharra, eta batez ere artista amerikarren eginbeharra, aurreko artisten emaitzak jaso, aztertu, ondorioak atera eta garai berrien beharren arabera garatzea litzateke14 Arteak artista ezberdinen eskuetan duen garapen eta jarraipen horri Oteizak rigurosa continuidad creadora deitzen zion.
|
|
|
Ez al zuen dagoeneko esan 1935eko bere lehen testuan garai bakoitzeko arteak bere helburuak lortu ondoren arte hori garatzen jarraitzea idolatrian erortzea zela? Nola segi artelanak egiten, segituan beraien betebehar espirituala ahaztuta museoetako paretetan zintzilikatutako idolo bihurtzen badira,
|
hau
da, ikusleek gurtuko dituzten jainko faltsuak bihurtzen badira. Horren ondorioz, 1959 urtean Oteizak artea egiteari utzi zion.
|
|
|
501) deritzon legearen bidez. Quousque tandem?! eko orrietan saiakera horren berri aurkitu dezakegu: «Beste bat zen liburu
|
hau
. Beste hau Madrilen aterako da eta bertan uzten dut nire esperientzia pertsonalari buruz zor dudan lekukotasun puntuala arte garaikidean niri dagokidan ikerketaren barruan» (Oteiza, 2007a:
|
|
|
Liburu horren zenbait zati Oteiza Fundazioko artxiboan aurki daitezke22 Irakurketa bat nahikoa da ondorio honetara iristeko: bukatu izan balu,
|
hau
izango zen dudarik gabe Oteizak XX. mendeko arteari oparituko zion testurik garrantzitsuena. Hala ere, liburua amaitu gabe geratu zen Oteizaren bulegoko mahaiaren gainean.
|
|
|
Oteizarentzat arteak dimentsio unibertsala duela argi geratzen da bere testu guztietan, eta Quousque tandem?! en proposatzen dituen bi ideia nagusiek,
|
hau
da, Ley de los Cambios (Aldaketen Legea) eta Estetika ezkorra ideiek, dimentsio unibertsal hori garbi erakusten dute, kultur testuinguru konkretuen gainetik, leku eta garai guztietan islatu baitaitezke. Artearen dimentsio unibertsal hori pertsona konkretu bakoitzarengan gauzatzen da:
|
|
|
Esaldi batzuk aurrerago dioenez, 1929 eta 1959 urteen bitartean eginiko eskulturek haurtzaroko oroitzapen horien zentzua ulertzeko balio izan zioten, artearen helburua honako
|
hau
baita:
|
|
|
Eskultura liburu
|
hau
ulertzeko, Oteizaren eskultura serie konkretu bat aipatu dugu: Maklak izenekoa2 Zeintzuk dira Oteizaren Maklen ezaugarririk nabarmenenak?
|
|
|
* Testu
|
hau
, funtsean, 2007ko uztailaren 12an, PERIFERIAK programaren barruan Bilboko Rekalde Aretoan eskainitako hitzaldiaren birmoldaketa bat da. Irakurlearentzako oharra:
|
|
|
Quousque tandem?! ez dago kontzeptuz osaturik, imajinez baizik, eta
|
hau
azpimarratzea funtsezkoa iruditzen zaigu. Erdialdeko orrietan Rothko, Boccioni, Pollock, bere eskulturen edo kronlech en imajinak aurkitzen ditugun bezala, liburuaren beste ataletan irudi bihurtzen diren hitzekin egiten dugu topo.
|
|
|
Erdialdeko orrietan Rothko, Boccioni, Pollock, bere eskulturen edo kronlech en imajinak aurkitzen ditugun bezala, liburuaren beste ataletan irudi bihurtzen diren hitzekin egiten dugu topo. Ezaugarri
|
hau
oso ohikoa da hainbat mistikoren eta poetaren idatzietan, zeren sistema kontzeptual bat baino gehiago sistema plastiko bat sortzen baitute (Hass, 1998: 13).
|
|
|
4 Oteizaren estetikaren funtsezko ezaugarri
|
hau
pentsamolde mitikoek gure egilearengan daukaten eraginaren ondorioa da. Ikuspuntua hau argitzeko zenbait liburu beharrezkoak suertatzen dira:
|
|
|
4 Oteizaren estetikaren funtsezko ezaugarri hau pentsamolde mitikoek gure egilearengan daukaten eraginaren ondorioa da. Ikuspuntua
|
hau
argitzeko zenbait liburu beharrezkoak suertatzen dira: Eliade, M. (1999):
|
|
|
Horren erruduna liburuaren konposizio bera da: 3 atal handi ditu, eta atal bakoitza jatorri askotako idatziez osatzen da, gehienak 1959 eta 1962 urteen bitartean Irungo El Bidasoa aldizkarian argitaratuak5 Konposaketa
|
hau
linealtasuna apurtzeko nahiko ez balitz, Oteizak, liburuaren hasieran eta Julio Cortazarrek bere zenbait liburutan egiten duen bezala, liburuaren lau irakurketa mota proposatzen dizkigu, lau ibilbide ezberdin, irakurlearen interesen edo gogoen arabera (Oteiza, 2007a: 427) 6.
|
|
|
Zentsoreak Quousque tandem?! irakurri zuenean, 1963ko martxoaren 23an idatziriko txostenean ondoko
|
hau
idatzi zuen:
|
|
|
9 Argi dago Quousque tandem?! en azpi izenburuak irakurketa
|
hau
indartu zuela: –Euskal arimaren ulerkera estetikorako saioa?.
|
|
|
argitaratu zeneko testuinguru politiko berezia ia desagertu dela jakinda, gaur egun Quousque tandem?! eskuetan hartzen dugunean, galdera
|
hau
egin genuke: zein irakurketa edo zein ondorio atera ditzakegu orain?
|
|
|
Beraien jardueran ezberdintasun nabarmenak izan arren, artista horien guztien lehen artelanek mundu mitikoen eragin zuzena daukate. Beren hizkuntza plastikoa garatzen joan ziren heinean, aldiz, mundu mitiko
|
hau
alderatu eta artelan abstraktuak egiten hasi ziren. Uste zuten arte abstraktua egia sakonak azaltzeko baliabidea zela, errealitatetik abiatu eta erredukzio prozesu baten amaieran jaiotzen zen egia espiritual eta sakratua azalarazi eta aurkezteko modurik egokiena (Golding, 2003).
|
|
|
Quousque tandem?! eko lehen orrietan azalpen
|
hau
aurkitzen dugu, hasiera batean ulergaitz suerta daitekeena: «Liburua eduki daukagunean idatzi ohi da:
|
|
|
Oteizaren lehen eskultura 1929ko Maternidad da. Eskultura txiki
|
hau
zementuz dago egina eta, plano eta angeluen konbinazioen bidez, eskuetan haurra duen ama errepresentatzen du. Bai gaiagatik, bai tamainagatik, eskultura hau Erdi Aroko ikonoekin nahiz kultura primitiboetako deboziorako irudiekin erlaziona daiteke.
|
|
|
Eskultura txiki hau zementuz dago egina eta, plano eta angeluen konbinazioen bidez, eskuetan haurra duen ama errepresentatzen du. Bai gaiagatik, bai tamainagatik, eskultura
|
hau
Erdi Aroko ikonoekin nahiz kultura primitiboetako deboziorako irudiekin erlaziona daiteke. Lehen eskultura hau egin aurretik, Oteizak krisi erlijioso bat jasan zuen, eta Madrilen egiten ari zen medikuntza ikasketak alde batera utzi ondoren, eskulturak egiteari ekin zion.
|
|
|
Bai gaiagatik, bai tamainagatik, eskultura hau Erdi Aroko ikonoekin nahiz kultura primitiboetako deboziorako irudiekin erlaziona daiteke. Lehen eskultura
|
hau
egin aurretik, Oteizak krisi erlijioso bat jasan zuen, eta Madrilen egiten ari zen medikuntza ikasketak alde batera utzi ondoren, eskulturak egiteari ekin zion. Gertaera horrek finkatu zuen betiko artearen aurrean Oteizak izango zuen jarrera.
|
|
|
Epe horren atzetik Estatuko Abokatutzak 2005eko otsailean Auzitegi Gorenaren Hirugarren Salaren aurrean aurkeztutako helegitearen aurrean, honen sententziaren zain geratzea zen helburua. Uruguairen partetik jarrera
|
hau
aurkezteak sortzen duen harridura alde batera utzita, epemuga konkreturik gabeko denbora honetan bi aldeek maila teknikoan lanean jarraituko zutela adierazi zuten.
|
|
|
Auzitegi Nagusi hauek guztiek arau horren inguruan euren ebazpenak oinarritu baldin badituzte ere, ez dirudi horrek ezer konpondu duenik, are gehiago, azaleratu diren emaitzak erabat kontrakoak izan dira kasuak zein autonomia erkidegotan ebatzi diren arabera. Arau
|
hau
Tratatu Zuzenbideari buruzko Vienako Hitzarmena dugu, 1969ko maiatzaren 23koa, eta, bereziki, bertan topatzen dugun 30 artikulua, non gai beraren inguruan aritzen diren segidako tratatuen aplikazioa arautzen den.
|
|
|
Hori gure kasua ez dela ikusita, bigarren pauso moduan 59 artikuluak10 jasotzen dituen isilbidezko amaiera suposturen batean gauden aztertu litzateke, bai ondorengo tratatuetatik ideia hori eratortzerik zegoelako, bai aldeen borondatea beste bide batetik hori zela ondorioztatzeagatik edota tratatu ezberdinen xedapenak bateraezinak direla ondorioztatzeagatik aplikazio bateratua ezinezkoa bihurtuz. Eta hori horrela izatekotan ezinezkoa genuke, sententziek defendatzen dutena kontraesanez, Vienako Hitzarmenaren 30 artikulua aplikatzea; izan ere, horretarako behar dugun aurresuposturik ez genukeelako,
|
hau
da, gai beraren inguruan indarrean dauden bi tratatu ezberdin. Beraz, bakarrik galdera horri ezezko erantzuna eman genioke xedapen horrek jasotzen dituen arauen aplikazioaren aurrean.
|
|
|
Baina, interpretazio lan horrek ere ondoriozta dezake ezen bateraezintasunik badagoela eta, beraz, batak bestearen gainetik lehentasuna lukeela. Zentzu horretan, bere garaian Vienako Hitzarmenaren erredakzio komitearen presidentea zen M. Yasseen ek esan bezala, komenigarria litzateke honako
|
hau
geratzea:
|
|
|
Zentzu horretan komeni da argitzea Vienako Hitzarmenaren 13 artikuluak jasotzen duenari begira, Nota Elkartrukea Estatuen borondatea plazaratzeko instrumentu juridikotzat jotzen dela eta, ondorioz, tratatuen oinordetza terminoetan hitz egitea onargarri bihurtzen dela. Instrumentu horretan jasotakoak eta lan honetan egitateetan islatuta geratu denak ez bide diote uzten zirrikitu handirik Uruguaiko herritar bati bisaturik gabe Espainian sartzeko momentuan; izan ere, bertan jasotzen den moduan, bakarrik laurogeita hamar egunetik beherako sarreretan edota langileria diplomatikoaren kasuetan baimen
|
hau
ez da galdatuko. Horri atzerritartasun legeriari blokean egindako igorpena gehitzen badiogu, horrek ondorioztatzera garamatza ezen, nahi bai, baina zaila dela bi instrumentu horien arteko interpretazio bateragarria topatzea eta, beraz, arlo honi dagokionez, 1870eko Tratatuaren 8 artikulua litzatekeela aplikatu bateraezintasun horiek direla eta.
|
|
|
Horrek termino konkretu horretatik eratorritako interpretazioari aurre egiteko aukera emango balio ere, eta, aldi berean, tratu berdintasunaren erreferentziarekin bete, 4/ 2000 Lege Organikoaren 32 artikuluak bestelako puntu batera garamatza, zeren bertan erresidentzia iraunkorra honako modu honetan definitzen baita: ...ones que los españoles»13 Ikuspuntu horretatik, bertan azaldutakoa 1992ko Tratatu Orokorrean jasotakoa dela ondorioztatuz, administrazioak eta zenbait auzitegik egindako interpretazioak ez luke horrekin bat egingo eta, ondorioz, Uruguaiko herritarrei erreserbatutako estatusa jarduera hauen egikaritzan espainiar herritarrekiko berdintasun mailan erraztasunak emateari erreferentzia egiten zaionean
|
hau
dela eta ez beste bat.
|
|
|
Hitzarmen horrek, egun, atentzio berria sortu du, oraingoan berriz, amerikar kontinentetik Espainiarako bidean gauzatzen diren migrazio fluxuak direla eta. Espainiako autoritateek hitzarmen
|
hau
Uruguaiko herritarrei ez aplikatzearen jarrerak erantzun sendoa piztu du uruguaitarren aldetik, bai arlo politikora bai judizialera zabalduz, bi aldeen gobernuei tratatu horren aplikazioa gauza dezaten beharrezko gestioak egin ditzaten eskatuz eta, aldi berean, auzitegietan eskubide horiek galdatuz.
|
|
|
Auzitegiek azken urteotan aurrera eramandako lanak finkatu duen jurisprudentzia errealitateak gatazka honen konplexutasuna azaleratu du. Eta
|
hau
horrela izan da nahiz eta gatazka honen jatorrian Auzitegi Gorenaren beraren sententzia bat abiapuntu izan. Auzitegi horren 2002ko urriaren 10eko sententziak ondorioztatzen zuenez 1870 urteko Ezagutze, Bake eta Adiskidetasun Tratatuari zegokionez, Txilerekin (1958ko maiatzaren 24koa, urte bereko urriaren 28ko instrumentuaren bitartez berretsitakoa) eta Perurekin (1959ko maiatzaren 16koa, urte bereko abenduaren 15eko instrumentuaren bitartez berretsitakoa) sinatutako antzeko tratatuei aplikatutako jurisprudentzia irizpide berdintsuak aplikagarri zitzaizkion, ondorioa izanik, bertan jasotakoa «una remisión específica del contenido propio, y no sólo una abstracta remisión a la legislación de los Estados firmantes» bezala ulertzea.
|
|
|
Garrantzi berezirik ez duen arazo honek bestelako transzendentziarik ez luke izango, honako datu
|
hau
emango ez balitz: 1992ko Tratatu Orokorrak Auzitegi Gorenaren lehenengo sententzia eman zen garai hartan dagoeneko ia hamar urteko biziraupena zuela, hau da, hamar urte lehenago sinatutakoa zela.
|
|
|
Garrantzi berezirik ez duen arazo honek bestelako transzendentziarik ez luke izango, honako datu hau emango ez balitz: 1992ko Tratatu Orokorrak Auzitegi Gorenaren lehenengo sententzia eman zen garai hartan dagoeneko ia hamar urteko biziraupena zuela,
|
hau
da, hamar urte lehenago sinatutakoa zela. Egun, hau ikusita garbi dago zein esfortzu handia aurreztu ahal izango zuen espainiar jurisprudentziak Auzitegi Gorenak bere momentuan, zegokion moduan, bere lana kontu handiagoz egin izan balu.
|
|
|
1992ko Tratatu Orokorrak Auzitegi Gorenaren lehenengo sententzia eman zen garai hartan dagoeneko ia hamar urteko biziraupena zuela, hau da, hamar urte lehenago sinatutakoa zela. Egun,
|
hau
ikusita garbi dago zein esfortzu handia aurreztu ahal izango zuen espainiar jurisprudentziak Auzitegi Gorenak bere momentuan, zegokion moduan, bere lana kontu handiagoz egin izan balu. Are gehiago, Uruguaiko hainbat etorkinen zenbat sufrimendu aurreztu ahal izango zituen.
|
|
|
Auzitegi Gorenak bere sententzian ez dio inolako aipamenik egiten aplikagarria den zuzenbideari. Bere lana tratatu ezberdinen bi artikuluen bateragarritasuna aztertzera zuzentzen dela aipatuz ez du lerrorik erabiltzen ondorio horretara nola iritsi den azaltzeko,
|
hau
da, zein zuzenbidek ahalmentzen duen horrelako jarrera bat hartzea. Eta hau, dudarik gabe, Nazioarteko Zuzenbidea dugu eta konkretuki, behe mailako auzitegietan argi geratu zen bezala, Tratatu Zuzenbideari buruzko Vienako Hitzarmena.
|
|
|
Bere lana tratatu ezberdinen bi artikuluen bateragarritasuna aztertzera zuzentzen dela aipatuz ez du lerrorik erabiltzen ondorio horretara nola iritsi den azaltzeko, hau da, zein zuzenbidek ahalmentzen duen horrelako jarrera bat hartzea. Eta
|
hau
, dudarik gabe, Nazioarteko Zuzenbidea dugu eta konkretuki, behe mailako auzitegietan argi geratu zen bezala, Tratatu Zuzenbideari buruzko Vienako Hitzarmena. Bere momentuan behe mailako auzitegiak gehiegizko laburtasunez aplikagarria zen artikulua identifikatzeagatik kritikatu baditugu, honako honetan Auzitegi Gorenari inolako erreferentzia juridikorik ez egiteagatik kritiko azaltzea ezinbestekoa da, zeren jarrera honek aldeengan erabateko defentsa gabezia juridikoa sortzen baitu, aldi berean, auzitegiaren oinarri juridikoak kontrolatzerik ezinezkoa egiten baitu.
|
|
|
Diputatuen Kongresua, D zk., 2007/09/20koa, 1073 or., Ekimena) barne ordenamenduko arlo politikoan izan diren zenbait ekimenek aditzera ematen dutenez. Ildo horretatik, garbi utzi behar da gatazka
|
hau
nazioarteko arau baten aplikazioan datzan heinean, nekez topatu ahal izango duela konponbiderik barne ordenamenduek aldebakarreko jarrerak hartuz, berdin duelarik auzitegien eremuan, legegilearen eremuan edota gobernuaren eremuan gertatzen diren. Gainera, aurrekoan desadostasunaren kanporatze ezak nazioarteko gatazkaren kalifikazio horri momentuz eustea eragotzi baldin badu ere, Uruguaiko Ordezkarien Kamerak onartutako azken ekimen horri begiratuz gero, badirudi nazioarteko gatazkatik gero eta gertuago gaudela.
|
|
|
Egitateetan aipatu moduan, arlo politikoan aurrera eraman diren ekimenek aditzera ematen dutenez, benetako ardurarik ezin da ondorioztatu bertatik. Harritzekoa bada ere, ekimen legegile hauek kopuru handiago batean izan dira Espainiako Kongresuan, non modu errepikatu batean gobernuaren atentziora gai
|
hau
ekarri den16 Uruguaiko barne ordenamenduan, berriz, jarrera pasibo honek biztanleen aldetik kritikak sortu baditu ere, ekimen nabarmenik ez da gertatu eta horren adierazle garbia dugu 1992ko Tratatu Orokorrak jasotzen duen Goi Mailako Komisioaren bileran Auzitegi Gorenaren sententziaren zain geratzeko hartutako erabakia. Jarrera hori ulergarri egingo lukeen arrazoi bakarra Uruguaiko herritarren aldeko sententzia jasoz gero Espainiako Administrazioa lotuta geratuko litzatekeelako ideiatik etor daiteke, baina ez dirudi hori izan denik Uruguaiko Gobernua horretara mugitu duen arrazoia.
|
|
|
Edonola ere, izan diren ekimen ezberdinen artean lehentasunez nabarmendu beharrekoa litzateke aipatutako Goi Mailako Komisio horretara gatazka
|
hau
bideratuko duen Espainiako Kongresuak aho batez onartutako Proposamen ez legegilea. Bertan, 1870eko Tratatua izendatzeko orduan ageri den zorroztasun juridiko falta alde batera utzita, bada nabarmendu beharreko eduki garbi bat.
|
|
|
(...) bi pertsonen artean zuzenbidezko edo egitatezko puntu baten inguruan sortzen den desadostasuna da. Desadostasun
|
hau
tesi juridiko edo interesei buruzkoa izan daitekeelarik17.
|
|
|
Dena den, nazioarteko jurisprudentziak beste betekizun bat eskatzen du nazioarteko gatazka baten aurrean gaudela ondorioztatu ahal izateko: desadostasunaren kanporatzea beharrezkoa da,
|
hau
da, estatuek jarrera kontrajarriak kanpora begira adieraztea.
|
|
|
Berez Uruguaiko etorkinen eta Espainiako Administrazioaren arteko egoera desadostasun terminoetan definitu badaiteke ere, bi arrazoik eragotziko dute egoera
|
hau
nazioarteko gatazkatzat jotzea: lehenik eta behin, Uruguaiko herritarrak ez direla tratatu horien subjektu eta, ondorioz, horien inguruko gatazkaz hitz egiteko bi estatu sinatzaileen arteko desadostasuna izan litzatekeela; bigarrenik, Uruguaik, dagoeneko nazioarteko subjektua dugun estatu moduan, ez duela inolako desadostasun jarrerarik kanporatu.
|
|
|
Azkenik, ingelesezko ariketetan hizkera akademikoa, justua, aurkitzen dugu. Ez dago, beraz, aldagarri
|
hau
kudeatzeko nahikoa gaitasunik.
|
|
|
Gaitasun Komunikatiboa eta hizkuntzen arteko elkar eragina EAE ko hezkuntza eleanitzean (2007) izeneko doktorego tesian oinarritutako artikulua da honako
|
hau
. Tesi horretan gure hezkuntza sistemako gaztetxoen gaitasun komunikatiboa eta euskara, gaztelania eta ingelesaren arteko elkarreraginaren nondik norakoak aztertzen dira.
|
|
|
Hizkuntza gaitasuna. Historikoki gehien landu den gaitasuna da
|
hau
. Osagaiak ondoren zerrendatzen dira:
|
|
|
Aditz denboraren oinarria mantentzeko arazoak izan dituzte askok, gaztelaniaz euskaraz baino gehiago. Ingelesean akats
|
hau
asko gertatzen da, present simple eta past simple nahasian ematen baitituzte ikasle askok.
|
|
|
1 Testu
|
hau
2007ko otsailean HEGOA institutoak. Giza garapenaren erronka. Beste Globalizazio baterako tokian tokiko proposamenak?
|
|
|
Helburu konkretuak lortzeko gaitasun eta abilezien garapen gisa uler dezakegu. Talde desberdinek helburu komunak bilatzen dituzten heinean etengabean handitu daiteke botere mota
|
hau
, eta, beraz, ikusmolde kontsentsuzalearekin identifika dezakegu.
|
|
|
lau botere mota horiek lortzen direneko prozesua. Eta botere harremanen azterketa
|
hau
osotasunean egitea oso garrantzitsua da; izan ere, eskala sozioekonomiko eta politikoan azpian dauden horiek bertan jarraituko baitute, jarrera aktibo bat hartzen ez badugu hori ekiditeko, botere harremanak autoberregiten baitira planteamendu bat parte hartzailea edo demokratikoa izan arren (Connell, 1997), parte hartzeko abiapuntuak eta gaitasunak desberdinak baitira.
|
|
|
Aldi berean espazio baten sorrerak eta bertan parte hartzeak balio dezake identitate eta interes kolektibo berriak sortzeko, errealitate soziala zeharka eta oharkabean aldatu daitekeelarik. Hots, parte hartzeko espazio batean murgiltzean kide bakoitzak aurretiaz izaera edo nortasun bat badu ere, hori alda daiteke prozesu parte hartzailea aurrera doan heinean eta toki horren arauak onartzen diren heinean;
|
hau
hainbat giza mugimenduren instituzionalizazioaren adibidearekin garbi ikusten da.
|
|
|
Sopikuntza Iparraldeko gizartekook munduko ekonomia global kapitalistaren partaide onuradunak garelako, zeinak gure garapen lankidetzak konpondu nahi dituen bazterketak sortzen dituen. Nahia, lankidetzan beste herrialdeetan sustatutako parte hartze
|
hau
gure sistema politikoen akatsen konpondu gabeko gatazkaren translazio bat baino ezin izan daitekeelako.
|
|
|
Parte hartzea aplikatu behar deneko uneei eta denborei dagokienez, antzeko problematika aurkezten zaigu, parte hartzea gailentasunezkoa izan dadin berau prozesuaren barnean ahalik eta lasterren eman behar da, eta gainera nahikoa iraun behar du. Garapen lankidetzarako proiektu eta programez ari bagara, parte hartzea hasieratik eta ohiko fase guztietan eman litzateke,
|
hau
da, identifikazio edo diagnostikoan, formulazioan, burutzapenean eta ebaluazioan, eta horietako etapa bakoitzean testu honetan aurkezten diren irizpide guztiak aztertu behar dira eta erabakitzeko gaitasunak guztietan egon behar du.
|
|
|
Kode horrek, unibertsala den neurrian, berezko balio eskasa du. Normalean, gizarteratze zabalean edo eguneroko bizimodu arruntean eskuratzen ditugu halako kodeak,
|
hau
da,, kultur ekoizpen eremu orokor eta masiboetan?. Kode horiek, gizarte osoaren?
|
|
|
Horrela bada, Belisana Diana bezain arrunta bilaka daiteke. Baten batek aukera lezake izena haren zentzu mugatu eta berezian, jatorri zeltari atxikirik, baina gehienek zentzu arruntez hautatuko lukete,
|
hau
da, modan dagoelako, pertsona ospetsu baten izena delako, berria delako...
|
|
|
Horrela, bada, inork lortzen badu erregistroko sexu identitatea aldatzea, era berean aldatu behar du izena. Zer dela-eta bereizteko grina
|
hau
–Zer dela-eta sexua eta izena egokitzeko nahi sutsua?
|
|
|
Gure ikerketa honetan, kontrako ahaleginaz jardun dugu,
|
hau
da, nahita edo nahi gabe, gizonezko eta emakumezkoentzat balio dezakeen izen baten hautuaz. Euskal izen guztiak halakoak direla pentsa dezake euskaraz ez dakienak edo euskal tradizio onomastikoa ezagutzen ez duenak.
|
|
|
Horregatik, izen berri gehienak arautzeko,
|
hau
da, emakumeentzat edo gizonezkoentzat izango diren erabakitzeko irizpide orokor bat proposatu da: kontsonantez edo i, o, u bokalez bukatutako izenak gizonezkoentzat izango dira, e eta a bokalez bukatutakoak, berriz, emakumeentzat.
|
|
|
belaunaldien segida izenetan zelan zertzen den aztertzeko ikusi egunkarietako eskeletan agertu ohi diren hiruzpalau belaunaldien arteko aldeak, eta garaikidetza zentzuari dagokionez aztertu nola eskolakideen izenak naturaltasun osoz hartzen diren, denbora gabeko izenak? balira bezala,
|
hau
da, unibertsalak izango balira bezala (unibertsalak ez direla ikasiko da denboraz, baina orduan normalak eta betikoak bilakatuko zaizkigu).
|
|
|
subjektuaren ekimen espontaneoa, kalkulu estrategikoa, plangintza erreflexiboa eta ebaluatua, baita, erresistentzia ordinarioa? ere,
|
hau
da, erresistentzia praktikoa, diskurtsozko baliabiderik gabe berrikuntzak ezarri eta instituzio mugak gainditzeko gai dena.
|
|
|
Beste aldean, S. Kripke logiko ospetsuak izen propioak, izendatzaile zurrunak? direla defendatu zuen,
|
hau
da,, edozein mundu posibletan objektu bera izendatzen dutela?. Horregatik ez digute ezer esaten objektuari buruz, izendatu/ erakutsi baino ez dute egiten.
|
|
|
Horrelako galderak direla-eta, S., i, ek ek honako ideia
|
hau
proposatzen digu: «Ahaztu egiten dena, antideskriptibismoaren bertsio estandarrean gutxienik, zera da:
|
|
|
bereizgarri eta identifikagarria izateko. Izenak ez du esan nahi, banako
|
hau
–; banakoa izendatzen du eta izendatuz, izena emanez, era iraunkor eta zurrunean eginez gero, banakoa eratzen du. Horrek azaltzen du zergatik doazen batera indibidualismoa eta izendatze zurruna eta adiera bakarrekoa.
|
|
|
Horrela, lortzen da jendarteko ordenak ezartzen duen betebehar bat: identitatea,
|
hau
da,, norberatasuna, edo constantia sibi».
|
|
|
Ez dago izendatzearen aurretik erreferentzia neutrorik, berezko izan hutsik, eta ondoren, atzeraeraginez, erreferentzia (kasu honetan, pertsona) ez da esanahia. Izenaren esanahia izendatzearen ondorioetan topatuko dugu,
|
hau
da, adierazlea egitearen eta erabiltzearen ondorioetan. Wittgenstein-en aholkuari jarraiki, erabileraz galdetu beharra dugu:
|
|
|
3 Hizkuntzalaritzan type eta token bereizten dira,
|
hau
da, zeinu tipoak eta zeinu aleak. Zeinu ale bakoitza adierazpen bakarra eta errepikaezina da, zeinu tipoak, ordea, entitate abstraktuak dira, haien bitartez zenbait ale batzen ditugu antz fisikoagatik, eta, jakina, jendarteko konbentzioengatik(/ Alaitz/ zeinu tipoari lotzen zaizkion esakerak, idatziak, ikonoak eta abar adierazle bera direla konbentzio hutsa da) (Acero, Bustos y Quesada, 1982:
|
|
|
Abstrakzio hori egin ahal izateko, adierazle tipo batera batu dira esakuneak, bada, adierazle hori ez da inoiz zentzu eta esanahirik gabea. Esakuneak adierazle tipo baten agerpen desberdinak direla adosten dugu,
|
hau
da, zerbait esan nahi duen zerbait(, hitza?, adibidez) agertzeko erak. Adierazleek esanahi bat edo beste har badezakete ere, ez daude esanahiz erabat hutsik. Hala ere, adierazle izateko gai den materia gordin bat topatu ahal dugu:
|
|
|
kontzeptuak: adierazle batetik zabaltzen den konnotazio unibertsoak adierazle hori esanahi edo adiera bakar bati,
|
hau
da, denotazio bati lotuta egotetik askatzen du.
|
|
|
Habitus delakoa atondura batzuen multzo sistemikoa da,
|
hau
da, modu jakin batean sentitzeko, pentsatzeko eta ekiteko jendeak dituen aurreatondurak, joerak edo jauginak. Gizarteratu ahala barneratu ditugu, geure egin ditugu eta neurri batean edo bestean egonkortu.
|
|
|
herri gustuak ahalik eta gutxieneko gastu eginez lor daitekeen inpaktu handiena du helburu; gustu jasoak, berriz, gastu oparoa nahiago du, inpresio estetiko landua, neurtua eta mugatua lortzeko. Kanpo inpaktu gogorraren ordez, barne inpresio ondo landua nahiago du juizio estetiko ikasiak,
|
hau
da, gutxi batzuen eskura dagoen kodeak. Halako kode batez sortutako izenek interpretatze lan bati esker hunkitzen dute.
|
|
|
Goi klaseak ez dira berrizaleak besterik gabe, berria bilatzen dute hedatutakoak eta, batez ere, herriak bere egin duenak galdu duelako, bereizteko dohaina?; herriarena bada, ez da bereizgarria. Goitik beherako hegemonia eredu
|
hau
ondo aztertu dute N. Elias-ek edo P. Bourdieu k, eta izenen kasuan Besnard eta Grange ikertzaileek (1993). Baina eredu horrenak egin zuen aspaldi.
|
|
|
Baina Bourdieu k ez du baztertzen ez juizio kritikoa(
|
hau
da, berari eragiten dioten faktoreak antzemateko eta haiei aurre egiteko gai den juizioa), ezta ekintza autonomoa ere. Gogora dezagun Bourdieu ren lanak oinarri izan dituela bai, harremanak?
|
|
|
Gizartekideek arauak barneratzea zen lehengo gizarteratzearen helburua, oraingoan, berriz, joko estrategikorako kideak gaitzea da nagusi (Goffman en face work horrek jokaera estrategikoan ondo gaitutako kideak sortzea du helburu). Horrenbestez, gizarteratzea ez da dagoneneko gizartekideek ordena egonkorra bere egitea jokatzeko eskema kultural batzuen bidez (jarreren bidez, alegia), oraingo honetan gizarteratzea gogoeta erreflexiborako gaitzea da,
|
hau
da, interpretaziorako eta kontu ematerako subjektua eskuduntzea. Subjektu edo kide hori ez da aritzen aurretiaz ezarritako kodeak eta ordena ostera berregiten, aitzitik, egoeran egoerako sortu behar ditu.
|
|
|
Egia esan, gizarte eragin oro psikologizatu egin da, eragin iturriak asko ugaldu direlako. Horrexegatik ere,
|
hau
da, ekintza erregimen asko dugulako, izena hautatzea pertsonalagoa, subjektiboagoa eta hurbilagoa da (Dupâquer, 1980: 14).
|
|
|
Horrenbestez, jendeak sistemak eta erakundeek bere hartan jarrai dezaten laguntzen du, baina ez itsumustuan; eguneroko bizitza praktikoak badu berezko logika eta horrek jarraipenari mugak eta eragozpenak jartzen dizkio. Erresistentzia arrunteko ekintza gehienak diren direnean jotzen ditu jendeak,
|
hau
da, aitor du erresistentzia ekintzak direna; baina, hala ere, ez ditu diskurtso batez zuritzen edota legitimatzen. Horrela, bada, diskurtso adituen orobatzea, etengabeko zaingoa eta kontrola higatzen ditu erresistentzia arruntak, eta hortxe dute sorleku erresistentzia kolektibo antolatu guztiek.
|
|
|
14 Dena den, egiaztatu ahal izan dugu kapital hori zuzenki lotzen zaiola subjektuaren ahaleginari,
|
hau
da, kapital handiko pertsonak biziago eta tematiago ahalegintzen dira Erregistroari edo Euskaltzaindiari aurkeztutako helegite eta kexuek arrakasta izan dezaten. Esan bezala, kapitalak jendea, eskuduntzen?
|
|
|
Kanpotik ikusita,
|
hau
da, ikertzailearen edo adituaren begietatik, hautapenaren defentsa, jendarteko eragina, bereganatzearen ondoriotzat jo daiteke:
|
|
|
batetik, erabaki pertsonala hartzera behartuta daude, ez dabil hor lehengo erakundeen irizpide itxirik, baina, bestetik, erakundeek hainbat muga jartzen dute, kasu gehienetan, gainera, jendeak ez du muga horien berririk. Hau den
|
hau
egiaztatu dugu gure ikerketan: gizarteko habitusaren eragina argi erakusten duten irizpide zenbaiten arabera izena hautatu ondoren, gurasoek erabaki psikologizatu hori defendatuko dute erakunde araugileen kontra, horrela ere, erakunde haiei izendatzeko eskubidea arautzeko legitimitatea ukatuko diete.
|
|
|
Izan bada izendatzea (izena hautatzea eta izena erabiltzea) arautzen duen logika sozial bat. Baina aldi berean, izen batzuk hautatuz eta erabiliz, bestetzuk ahaztuz eta zokoratuz, jendeak jendartea egituratzen du,
|
hau
da, izendatzea jendartea egituratzeko jarduera bihurtzen du. Horrez gain, izendatze praktikek gizarte taldeen arteko bereizketak eta aldeak indartzen dituzte.
|
|
|
Mallarmé rentzat, bertze nunbaitak ez du azken buru buztan deus transzendenterik, gure asmamenaren ekoizpen bat baizik ez da, oinarri bakarra daukan sineste bat: gizakiak duen «Ideiak» asmatzeko ahala (zentzu platonikoan hartu behar ez den hitza da
|
hau
), giza Espiritutik kanpo errealitaterik ez duten birtualitateak direnak; zuzen errateko, bertze nunbaita «ez zen existitu»/ «n, exista pas» («Prose (pour des Esseintes)», Poésies, op., 45 or.) eta ez da existituko, gai pentsakorra den gizakiarengandik sortu kontzepzio mental soila baizik ez baita.
|
|
|
/ bai, badakit, gaiaren itxura ezdeusak baizik ez gira, bainan aski sublimoak Jainkoa eta gure arimaren asmatu ahal izaiteko. [?] nahi dut nere buruari ikusgarri
|
hau
eman: gaia, bere buruaz konziente, eta, halere, jakinez Ametsa ez dela, huni buruz doana oldarra hartuz eta errabiaturik,[?] egia den Ezdeustasunaren aintzinean.
|
|
|
Eta hona non nehoiz Markori kondatuko ez zion amets
|
hau
berari zitzaion jin. (Septentrio, 27 or.)
|
|
|
ondoko bilaketa kontakizuna, «Ihoan Mandabillaren bidaia benturosak»en berridazketa, itsas bidaia luze baten lekukotasun gutti edo aski asmatu gisa agertzen da, jatorrizkoak ematen dituen istorioak mitologiari direlarik lotuagoak. «Benturosak» izenondo horrek, bildumaren lehen orrian agertu zenak, (25 or.), Absolutu gisa itsasoz itsaso bilatua den Terra incognita baten, bai eta
|
hau
absolutuki islatuko lukeen Textus incognitus baten mentura azpimarratzen du; ezen ipuinean, fikzioan hondoratzeko arriskua etengabea da. Eta hori du adierazi nahi azken poemak, azken hitzak arbuiatzen dituela hitzen bidez errealitatea konprenitzeko saiakerak (kon prenitu:
|
|
|
lehen zentzuan): hitzen jatorri etimologikoa, beti gezurtia izateko eta beste hitz joko batzuei baizik helarazteko arriskuan, ez da nehoiz errealitatearen esentziarekin bateratzen, eta
|
hau
beti «hutsa» geldituko zaigu, hitzen bidez erdietsi ezina, Sevillako Isidororen teorien aurka:
|
|
|
Jakiteko ea diamantea egiazkoa den, hartzen da orratz harria,
|
hau
baita orratza bereganatzen duen marinelen harria. Diamantea orratz harriaren gainean aski zaio sartzea eta orratzaren presentatzea.
|
|
|
alde batetik etengabeko errepikapena, etsigarria edo paradoxikoki bozkariagarria, Derridak «hesi metafisikoa» deitzen duenaren baitan («clôture métaphysique»), erran nahi baita hizkuntzaren mugetan; bestetik isiltasuna. Idatzi (hitzen birtualitatean bortxaz preso egonez, adibidez izarmultzo gisa agertzen zaizkigun argizagi septentrionalen antolaketa funtsez ezin ulertuz) edo ez idatzi,
|
hau
da Poeta guztiendako «Joko handienaren zalantza» («doute du Jeu suprême», Poésies, op., 68 or.). Lehenik, A. Arkotxak errepikapena hautatzen du. Haren bildumak biziki ongi erakusterat ematen du literaturaren itxidura, XIII. mendetik geroz aitzinatu gabe etengabe errepikatzen ari dena.
|
|
|
Haren bildumak biziki ongi erakusterat ematen du literaturaren itxidura, XIII. mendetik geroz aitzinatu gabe etengabe errepikatzen ari dena. Mallarmé ren «Liburua» baino zorrozkiago, Septentrio bi liburuek
|
hau
dute ezin hobeki argirat ematen: bere Zentzu bilaketan, gizakiak ez ditu liburu hatzak, hitz hatzak baizik aurkitzen, hizkuntzatik haraindiago ezin joanez bere adimenaren eskutik betiko urrundua egonen zaiona azkenean lortzeko asmoz.
|
|
|
edozein giza ekoizpen halabeharrez «literatura zehaztugabea» baizik ez da, bere burua islatzen duen «fikzioa» baizik. A. Arkotxaren liburuen irakurketa
|
hau
arrunt onargarria da. Lehen Septentrio n, testu bakoitza ber idazkera andana baten anarteko azken bertsio gisa agertzen da, haien jatorria absolutuki ezagutezina daukagularik, hizkuntza eta «Izaera» edo «Ez Izaera» hitz hutsetik («Ideietik») harat, erran nahi baita ele nahasia baizik ez den dialektika antzutik harat.
|
|
|
Hori biziki argi da lehen Septentrio ko «Iohan Mandabillaren bidaia benturosak» sailean: bi hipotestuen euskal berridazte argi bat dugu
|
hau
, joko moldean: Ihoan Mandabillaren «Tour du Monde» eta Martin Hoyarsabal en «Biaya Venturosac»ena, hau XVI. mendearen ondarrean inprimatua eta 1677an Donibane Lohizuneko Piarres Detcheverry k, izengoitiz Dorre-k, itzulia (edo hobeki erran, Kenneth White-k zuzentzen duen bezala bere aitzinsolasean, 10 or., «luzatua»), obra hau aitzinaroko kondairek inspiratua dutela.
|
|
|
bi hipotestuen euskal berridazte argi bat dugu hau, joko moldean: Ihoan Mandabillaren «Tour du Monde» eta Martin Hoyarsabal en «Biaya Venturosac»ena,
|
hau
XVI. mendearen ondarrean inprimatua eta 1677an Donibane Lohizuneko Piarres Detcheverry k, izengoitiz Dorre-k, itzulia (edo hobeki erran, Kenneth White-k zuzentzen duen bezala bere aitzinsolasean, 10 or., «luzatua»), obra hau aitzinaroko kondairek inspiratua dutela. Septentrio ko sail hori berridazte baten berridatzia da, eta hain zuzen berridazketa mugagabeen berridazketa gisa agertzen da, paratestuak beste liburu batzuekin lotura egiten baitu:
|
|
|
bi hipotestuen euskal berridazte argi bat dugu hau, joko moldean: Ihoan Mandabillaren «Tour du Monde» eta Martin Hoyarsabal en «Biaya Venturosac»ena, hau XVI. mendearen ondarrean inprimatua eta 1677an Donibane Lohizuneko Piarres Detcheverry k, izengoitiz Dorre-k, itzulia (edo hobeki erran, Kenneth White-k zuzentzen duen bezala bere aitzinsolasean, 10 or., «luzatua»), obra
|
hau
aitzinaroko kondairek inspiratua dutela. Septentrio ko sail hori berridazte baten berridatzia da, eta hain zuzen berridazketa mugagabeen berridazketa gisa agertzen da, paratestuak beste liburu batzuekin lotura egiten baitu:
|
|
|
«Iohan Mandabillaren bidaia benturosak» idatzia izan den testuingurua kontatzen digun XVII. mendeko paratestu bat aurretik duela, paratestu horrek A. Arkotxaren bigarren paratestu batek iragartzen eta «itzultzen» duela, ez da beraz lehen testu lortezin baten itzulpenaren itzulpenaren itzulpena baizik, bortxaz traditua beraz, lehen testu hura bizitua izan zen esperientzia baten fikziozko itzulpena delarik: Terra incognita ren etengabeko bilaketarena,
|
hau
delarik menturazko abentura bat «utopia» (lehen zentzuan) bati buruz, Paradisu bati buruz (Ihoan Mandabillak aipatzen duen Bibliarena, Aloadin eta bere «Asesino»arena, edo Sevillako Isidororen mapak «Oriens»aren bidez seinalatzen duena), egiazki lilura (fikzio) bat baizik islatzen ez dena, literatura baizik ez dena («vague littérature»), «Ideia» mentala baizik ez dena, bilaketa metafis... Nabari da, beraz, Literatura dela Jacques Derrida-k «différance» deitzen duenaren lekua, pentsaketa metafisikoaren antzinagoko jatorri nahitaez galdu batetik bereizten gaituzten hatzen espresioaren lekua dela:
|
|
|
Orduan, drama metafisiko hori argiki gogoan hartuz, bai eta haren errepikapen etengabea, mila bertsio eta metafora literarioren bidez huskeria segur baterat helarazten duena («abolis bibelots d, inanité sonore»/ «soinu hutseko gauza ezdeustaratuak», Poésies, op., 59 or.), zer da gelditzen? Soilki isiltasuna, hitzetik harat den itsasoaren beraren errealitatea; azken buru buztan, ez, ez da idatzi beharrik(
|
hau
da Mallarmé ren galderaren bigarren ihardespena). A. Arkotxak erakusterat ematen du nola gizonak, liluratuz, errealitatea bereganatzen saiatzen diren, hitzetan finkatuz, haien ustez, beren bilaketa existenziala (metaforikoki itsasoari lotua) «Septentrio»ari buruz bideratuz; baina ez du sinesten errealitatea «Liburu» batean bururatuko denik, harrapa daitekeela hizkuntzaren bidez, eta bere bilduma amiltzen du, Mundua bere mututasunari eta etengabeko ihesari uztea onartuz.
|
|
|
Gizakia menturazko bidaia benturos batean ontziratua da: beraren eta unibertsoaren existentziaren zentzua, izaeraren arrazoia ezagutzeko desioak eragiten du, ez daiteke bestela, baina ez zaio emana haraindiko baten portu salbagarrian lehorreratzea,
|
hau
giza gogotik kanpo ez baita existitzen (gizakia berez «bakartia» da? «lonely», idazten du Kenneth White-k, Septentriosigna, 20 or.?, ez da transzendentzia urrikalgarririk); gure kondizioaren «harkaitza» jotzea, ondotik gure hondoratzea, halabeharrezkoak dira: denak hilen gara ihardespenik erdietsi gabe betiko galderari:
|
|
|
Transakzio elkarrekintza: interaktibitate
|
hau
Internetek edozein hedabideri ematen dizkion salerosketak egiteko baliabideekin lotzen da estuki. Irratiek soinu bidezko publizitate klasikoari beste publizitate mota berri batzuk gehitu dizkiote:
|
|
|
banner ak, adibidez. Publizitate eredu
|
hau
hedabidearen egitura pertsonal berriaren barruan ezartzen da.
|
|
|
Eduki indibidualen antzeztoki berri honek hedabidearen historian zehar antzeman izan den programazioaren zatikatzea erakusten du. Testu
|
hau
irrati programazioaren garapenaren inguruko gogoeta bat da eta hedabideak sistema hertziarretik Internetera bizi duen jauzian oinarritzen da.
|
|
|
Irrati programazioa igorle batek audientzia bati denbora tarte jakin batean eta parrilla gisa egituratuta barreiatzen dizkion programa jakin batzuen multzoa da. Definizio orokor
|
hau
, hala ere, beste autore batzuek emandakoekin gara daiteke.
|
|
|
Ez dut daturik lortu Albert Goienetxeren hurrengo urteetako ibilbidea zehaztuko digunik. Oker ez banago, Eskualduna aldizkariko Goienetxeren lehen aipamena 1887 urteko azaroan agertu da,
|
hau
da, astekaria hasi eta handik zortzi hilabetera, baina ordurako Albert Goienetxe alargunduta bide zegoen, ez baita lehen ezkontzaz edota Philomène Londaitz aihertarraren heriotzari buruzko inolako oihartzunik agertzen. Izatez, topatu dugun lehen berri horretan, dagoenekoz Albert Goienetxe xuri gorrien arteko auzi baten erdian ikusiko dugu.
|
|
|
Pasarteak dioskunez, beraz, laster izateko ziren hamar urte gure protagonista harea politikoan burrukatzen zela,
|
hau
da, 1878an edo hasiko zen. Dirudienez, bada, Donibane Lohizunera itzuli eta luze barik sartu zen xuri gorrien arteko deman.
|
|
|
Eta handik astebetera, hauteskundeon emaitzak aurkituko dituzu: berriro ere xuriak nagusitu ziren, baina, oraingo honetan 110 botuko aldea atereaz gorriei,
|
hau
da, maiatzean baino laurogei bat gehiago12 Kontuak kontu, urriaren 7an berraukeratuko dute Albert Goienetxe13.
|