|
2000
|
|
|
Noiz aldarrikatuko da dibortziorako erraztasunik zabalena, ondo konpontzen ez diren ezkontideen mesederako? Ezkontzak inoizkorik askeenean direnean; berdintasun politikoak baldintzen desberdintasun muturrekoena desagerrarazi duenean,
|
hau
da, ezkontideek izadiaren goi arnas gozoei men egin eta harrokeriazko aurreiritzien aurka borrokatu behar ez duten une horretan bertan. Gizarte deusezkeria horiek, hain zuzen ere, sortzen zituzten, ezkon hitzetan eta ezkontzetan, deserosotasuna, premia larriak eta zergatik ez esan, patuaren ezinbestekotasuna ere.
|
|
|
Bada, arauzko ezkontza, moldeaz eta zuzenbideaz burutua, bakarra da seme alabak legeztatzeko bidean. Ostera, seme alaba legezkotzat hartu dira itxurazko ezkontzarenak,
|
hau
da, ezkontideek legezkotzat hartu duten ezkontza horrenak, baldin eta ezkontza hori alderdiek modu askean egin badute, euren egoerari dagokiona betetzeko eta ordenapean bizitzeko, ezkontza amodioaren bertute eta garbitasunean.
|
|
|
Bi arrazoi nagusik erakarri dute oinarri
|
hau
: lehena, ezkontzaren izenari berberari gehitzen zaiona, izen hori nahikoa baita seme alaba horien sortzea garbitzeko.
|
|
|
Horren ondorioz, egoera zibil autuetan frogarik legezkoena erregistro publikoetatik datorrena da. Oinarri
|
hau
, herri zibilizatu guztientzat, Jendeen zuzenbide erkidea modukoa da.
|
|
|
Egitate eginberrien froga naturala lekukoena da. Froga mota
|
hau
ez da komeni aspaldiko horietan galtzen diren egitate kasuetan. Inguruabar askotako eta nahasiak dira horiek, eta ez diote norberaren gogoari zehaztasunik ez atsedenik ere eskaintzen.
|
|
|
Goiburutzat jarri dugu, beraz, egoera zibil autuetan, honako
|
hau
: lekukoen bitarteko froga ez da onargarri, horri pisu gehiagoko frogak eusten ez dion bitartean; hau da, etxeko agiriak, hildako ez susmagarrienak, aldi egokian igorri eta jasotako gutunak; hitz batez esateko, egitate multzoa, hortik antzematen bada egia zein den argitzeko erabilgarri izan daitekeen behar beste aztarna.
|
|
|
Goiburutzat jarri dugu, beraz, egoera zibil autuetan, honako hau: lekukoen bitarteko froga ez da onargarri, horri pisu gehiagoko frogak eusten ez dion bitartean;
|
hau
da, etxeko agiriak, hildako ez susmagarrienak, aldi egokian igorri eta jasotako gutunak; hitz batez esateko, egitate multzoa, hortik antzematen bada egia zein den argitzeko erabilgarri izan daitekeen behar beste aztarna.
|
|
|
Molde berri horren sustraiak Erromatar Zuzenbidean ziren. Bereizten zituen horrek lehentasunez norbanakoak, hurrenez ondasunak eta, azkenez ere, ondasun horiek eskuratzeko moduak,
|
hau
da, kontratuak eta oinordetzak. Horren irudira ere, liburu bana ematen zaio sail bakoitzari lege testu berrian.
|
|
|
Sentimenduak ahuldu egiten dira hedatzen direnean; berezko euskarria behar da, komenigarritasun uztardurak egin ahal izateko. Bertute pribatuek berma ditzakete, besterik gabe, bertute publikoak; hartara, norberak ere, aberri txikia duen horren bitartez,
|
hau
da, familiaren bitartez, aberri handirako atxikimendua erakusten du; guraso on, senar on, seme alaba on horiek egiten dituzte herritar onak. Nolanahi ere, erakunde zibilei dagokie izadiaren nahiera egokiak arautzea eta babestea.
|
|
|
Orobat garai hartako testuen edukia17 Homme delako hori ere, ez nolanahi ematekoa. Pasadizo ziurrenetan izan ezik,
|
hau
da, gizonezko adiera argi dagoenetan izan ezik, norbanako, gizaki eta antzekoak erabili ohi ditugu, giza espezieari dagokiona zorrotzago zertzeko asmotan. Sexu bereizketarik —eta bereizkeriarik— gabekoa, agi denez, itzulpenaren barnebidea.
|
|
|
Aginpidearen bidezko interpretazioak galderak eta zalantzak ebaztea dakar, araudi edo xedapen orokorren bidez. Interpretazio mota
|
hau
da, izan ere, epaileari galarazten zaion bakarra.
|
|
|
Hortaz eta labur beharrez, Neurathen ustez, garrantzizkoena ez zen horrenbeste munduaren deskribapen zehatza lortzea, ekintzarako oinarri bat baino. Oinarri
|
hau
uste oinarri lez hartu zuen, Peirceren pragmatismoan bezala. Gizarte bateko gizabanako bakoitzak ekintzarako izan ditzakeen usteak ziren, aldez aurretik egokiro finkatuak eta argumentatuak.
|
|
|
Gizarte bateko gizabanako bakoitzak ekintzarako izan ditzakeen usteak ziren, aldez aurretik egokiro finkatuak eta argumentatuak. Hau da, beti izango ditugu usteak,
|
hau
nabarmena da; baina garrantzitsuena haiek gizarterako komenigarriak izatea da. Usteak finkatzeko moduak, Neurathen ustez, hainbat dira, komenigarri bakarra zientziarena izan arren.
|
|
|
Peircerentzat ez bezala —honentzat usteak finkatzeko aukeraturiko metodoa tenporalki infinitua baita (pragmatismo infinitista);
|
hau
da, hura hartzeak helburu utopiko bat lortzeko behar den itxaronaldi etengabearen arriskua dakar—, Neurathen ustez denboraren gaia funtsezkoa zen. Denbora ez dago soberan eta jardun behar da, ekintzara abiatzea nahitaezko bilakatzen baita.
|
|
|
Pentsamenduaren jario bakoitza, segida logiko berria bailitzan behin eta berriro has zitekeela uste zuen. Neurathek ez zuen tesi
|
hau
ukatu kasu teorikoan, baina bai haatik praktikoan:
|
|
|
Pentsamenduaren egintza garrantzitsuenak borondatez errepika daitezke; gehienetan,
|
hau
ez da kasua giza bizitzaren egintzetan. Jazoera baten ezaugarria da hura behin bakarrik gertatzea.
|
|
|
Alta, hausnarketaren, ezinezko kalkuluaren eta emaitzaren behartasunaren elkarketak Neurath bere joera pragmatikoaren oinarrizko noziorantz hurbildu zuen,
|
hau
da, zio laguntzailearen kontzepturantz. Jakin badakigu pertsona batek, egintza baten bidez emaitzak lor ditzan, egintza horren posibilitate desberdinak behintzat kontuan hartu dituela.
|
|
|
Baina denboraren premia badu, nahiago du ziur asko lehenengo aukera. Jakina, dio Neurathek, zioa aplika dezan, lehenengo eta behin bitartekari eta helburu guztiak aztertu behar ditu,
|
hau
da, ikerketaren aukera substantibo guztiak ase eta gero pasa behar da zioa aintzat hartzera. Hipotesi anitz izan daitezke, baina ez da hain zaila honelako egoera bat imajinatzea:
|
|
|
Ondorioz, bide bat zozketaz onartzea erabakitzen du. Parabola
|
hau
uste finkaketaren bere lau metodo edo aldiak ezartzeko baliatu zuen Neurathek: esan bezala, senarena, agintearena (mitoa, erlijioa), sasirrazionalista (metafisika) eta zio laguntzailearena (zientzia razionala), hurrenez hurren.
|
|
|
Ez zuen onartzen informazio eskuragarriaren ‘adreilu’ horiek, une historiko bakoitzean, mugatuta zeudenik eta askotan zehaztugabeak zirenik, benetakotzat eta egia bakartzat inposatzea oso razionala ez zela ohartu gabe. Sasirrazionalistaren bide bakar
|
hau
—Neurathen aburuz, Schlick eta Carnapena—, ustezko jarrera razional hau, irrazionaltasunaren emaitza besterik ez zen. Bere aurrean, aukera desberdinen arteko hautaketari tokia ematearen alde zegoen Neurath, aurreko azpiatalean ikusi bezala.
|
|
|
Ez zuen onartzen informazio eskuragarriaren ‘adreilu’ horiek, une historiko bakoitzean, mugatuta zeudenik eta askotan zehaztugabeak zirenik, benetakotzat eta egia bakartzat inposatzea oso razionala ez zela ohartu gabe. Sasirrazionalistaren bide bakar hau —Neurathen aburuz, Schlick eta Carnapena—, ustezko jarrera razional
|
hau
, irrazionaltasunaren emaitza besterik ez zen. Bere aurrean, aukera desberdinen arteko hautaketari tokia ematearen alde zegoen Neurath, aurreko azpiatalean ikusi bezala.
|
|
|
Eskema sinple
|
hau
ezin zaie gizarte zientziei egokitu, jakina. Enpirismoarentzat berarentzat ere jarrera kaltegarria litzateke, honek berez errealitatea ezagutzeko eratzen den zientziaren ikusmolde metafisikorik ez zuelako onartzen.
|
|
|
Enpirismoarentzat berarentzat ere jarrera kaltegarria litzateke, honek berez errealitatea ezagutzeko eratzen den zientziaren ikusmolde metafisikorik ez zuelako onartzen. Helburu metafisiko
|
hau
ez zen enpirismoaren auzia, ustezko enpirista batzuena baizik: Russellen ontologismo sasirrazionalistaren arduren artean zegoen, esate baterako.
|
|
|
1928, op., Hitzaurrearen 10 orr. Orrialde berean, gainera, Carnapek honako
|
hau
dio: " Oinarrizko kontzeptu sinple batzuk aukeratu nituen hortaz, adibidez, sentimen kualitateak eta beren erlazioak" (etzanak jatorrizkoan).
|
|
|
94 Dena den, honi buruzko Carnapen ikuspegia konplexua izan zen, oinarri edo hizkuntza horren aukeraketa konbentziozko gauza zela uste zuelako. 1934an (op., 76 orr.), esan bezala, hizkuntza fisikalista aukeratzera aldatu zen,
|
hau
subjektuartekoa baitzen eta, beraz, subjektuen arteko komunikaziorako hobea.
|
|
|
Adierazpen bat onartu edo errefusatzeko irizpidea, onarturiko beste adierazpenekiko bere egokitzean datza. Nola ulertu, hortaz, egokitzapen
|
hau
–Adierazpen bat besteekin kontraesankorra ez denean eta adierazpen sistema osoarekin harmonizatzen duenean, orduan egokia dela irizten zaio (ikus AJDUKIEWICZ, K.:
|
|
|
Eta enuntziatu hauek ezin zuten hutsik egin, ‘uste’ bat pribatua eta eztabaidaezina baita. Haatik, uste hori duenak ‘gorria orain eta hemen’ adierazpenari buruz mintzatzerakoan, adierazpen
|
hau
munduko zerbaiti ote dagokion ala ez jakitea beste gauza bat da. Jakina da ilusioak ez direla ez egiazkoak ezta faltsuak ere, baina hain zuzen horregatik daude ezagutza corpusetik at:
|
|
|
Ezagutzaren eta esanahiaren irudi
|
hau
, pribatutasunean oinarriturik, ez zetorren bat Vienako Zirkuluak babestu nahi zuen objektibotasunarekin. Ezagutu dezakedan bakarra nire egoera mentalaren berehalako edukia bada, non geratzen da ezagutza ororen oinarria den objektibotasuna?
|
|
|
Neurathena proposamen neurri batean berritzailea izan zen, handik lasterrera Carnap erakarriko zuena. Neurathen ustez, soilik subjektuarteko hizkuntza bat ikas eta erabil daiteke,
|
hau
da, hizkuntza fisikalista:
|
|
|
Fisikalista fenomenalistatik ondorioztatzen saiatzen da. Alabaina, nire ustez, bereizketa
|
hau
aurrera ezin daitekeela eraman erakuts daiteke; alderantziz, hizkuntza bakar bat izaten dela kontuan lehenengotik, fisikaren hizkuntza. Fisikaren hizkuntza haurtzarotik ikas daiteke.
|
|
|
Beraz, Neurathen ustez fenomenalismoa autokontraesankorra da. Wittgensteinekin bat etorriz, honako galdera
|
hau
bururatu zitzaion Neurathi: nola jakin dezakegu egunero hizkuntza berbera erabiltzen dugula, hautemateak neurtzen uzten diguten erloju, erregela eta beste hainbat objektuei esker ez baldin bada?
|
|
|
Ustezko sentimenen sentsazio pribatuei dagozkien perpausek, egoera fisikoak —espazioan eta denboran gauzak kontuan hartzen dituzten egoerak, hain zuzen— deskribatzen dituzten beste perpausen baliokideak izan behar dute. Esanahia ‘Uste dut gorria orain eta hemen ikusten dudala’ motako enuntziatuetan oinarritu beharrean, fisikalistaren aburuz hobe litzateke ‘Hau gorria da’ edota ‘Norbaitek u unean eta t tokian
|
hau
eta bestea hautematen du’ motakoetan oinarritzea. Horrela, esanahia duten enuntziatuak subjektuarteko hizkuntza batera murriztu zitezkeen, Carnapek ‘gauza hizkuntza’97 edo ‘gauza hizkuntza fisiko’ deiturikora, hain zuzen ere, zeren
|
|
|
Nola ez, gauza hizkuntzaren enuntziatuek —Carnapek hizkuntza
|
hau
fisikalismoari ongietorria egin eta gero bereganatu zuen— ez dute ‘Uste dut gorria orain eta hemen ikusten dudala’ motakoen estatus bera. ‘Uste’ batean oker ibiltzea zaila dirudien bitartean, erraza da onartzea akatsen bat egon daitekeela ‘zerbait propietate batzuekin’ ikusten dudala adierazten dudanean:
|
|
|
Alabaina, Vienako Zirkuluaren postulatuekin bat ez zetorren zer edo zer agertzen zen tesi hauetan. Hizkuntza fisikalista onartu bazuten, eta
|
hau
hutseginkorra bazen, orduan garbi dago ez zeukatela inolako oinarri finkorik ezagutza haren gain eraikitzeko. Eta, esan bezala, oinarriztapenaren ikuspegia funtsezkoa zirudien Zirkuluarentzat, partaide askoren aburuz ezagutzak oinarri sendoa, harri ama behar baitzuen.
|
|
|
Arestiko tesiaren arabera, zientziaren analisia ez zen prozesu historiko, soziologiko, psikologiko, politiko errealez arduratu behar —aurkikuntza testuingurua—, zientziaren ezaugarri logikoez bakarrik baizik —justifikazio testuingurua—107 Epistemologoaren eginkizuna,
|
hau
da, zientziaren filosofoarena, ez datza zientzi garapenaren eta bere gertakarien soziologia egitean, ezta historia, psikologia edo politika ere; ez zaio axola izan behar, esate baterako, Heisenberg nazia zenentz ala ez, eta honek eragina izan zuenentz berak produzituriko ezagutza —1926ko mekanika kuantikoa— mota batekoa ala bestekoa izaterakoan. Ez; epistemologoaren eginkizuna zientzia, bere teoriak, logikoki berreraikitzean datza, Reichenbachen ustez.
|
|
|
Zientzialariak nahi badu, erlijio sinesmenek esango diote nondik jo, edota interes politikoek, fabore ekonomikoek edo hipotesi metafisiko tradizional ahulenek, baina horietako ezerk ez du garrantzirik epistemologoarentzat, honek aztertzen duen gauza bakarra emaitza teorikoak baitira. Teoria egokia bada,
|
hau
da, epistemologoak ontzat jotzen dituen irizpideetara egokitzen bada —eta egiaztagarritasunaren kasuan bezala, hemen hasten da askotan eztabaida—, orduan bost axola teoria hori goi isurizko jakituriaren bidez lortu den, legez kontrako dirulaguntzei esker edo zientzialariaren bertuteak direla medio: enpirista logikoen arabera, epistemologia ez da horretaz arduratzen.
|
|
|
Vienarren helburua filosofia zientifikoa jorratzean zetzan, eta horretarako tresneria kontzeptual plurala eta aberatsa erabili zuten: logika sinbolikoa, ikusmolde filosofiko desberdinen kontzeptuak —enpirismoarenak, positibismoarenak, konbentzionalismoarenak— eta, nola ez, zientziarekiko jarrera hurbilkorra, hura behar den bezala aztertu ahal izateko,
|
hau
da, zientzia barnetik ezagutuz, eta ez estereotipo sinpleegiak eta hutsalak maneiatuz. Jarreraren aldetik, helburua goitik behera bete zuten, jaraunspen ezin hobea utziz mende honen filosofiari —zientziaren filosofia, filosofia analitikoa— Haatik, egitasmoak ez zuen soilik jarrera hutsean geratu nahi, tesi substantiboak ere agertu baitzituzten.
|
|
|
Orain artean erakutsi dugun Vienako Zirkuluaren irudia, haren irudi estandarra da. Baita gertatutakoari fidela ere,
|
hau
da, nahitaezkoa korronte filosofiko hura ulertzeko. Haatik, aurkezpen hau ez da nahikoa Zirkuluaren osotasuna ikusteko.
|
|
|
Baita gertatutakoari fidela ere, hau da, nahitaezkoa korronte filosofiko hura ulertzeko. Haatik, aurkezpen
|
hau
ez da nahikoa Zirkuluaren osotasuna ikusteko. Ildo horretatik, azken hamabost urte hauetan, Zirkuluaren partaide garrantzizkoenen lanaren ekarpenak hobeki ulertarazteko asmotan, ahalegin sakonak egin dira horien berrirakurketa serioa garatu eta vienarren tesi eta ibilbideak behar den lekuan kokatu ahal izateko.
|
|
|
Egun arte askok esan bezala, onartua zegoen Schlicken egiaztagarritasunaren defentsak Hume eta Machen kutsua zeramala, Russellen enpirismoa eta Wittgensteinen ideia terapeutikoak —filosofiak garbiketa lanak egin behar ditu— zirela medio. Haatik, irudi
|
hau
ez da egokia, bilakaera nabarmena eman zelako Schlicken hasiera neokantiarretik110 Hilberten eta Einsteinen ideiak onartu zituen arte. Hau irudiztatzeko, Schlicken ezagutzaren teoria eta horrek erlatibitatearen teoriarekin dituen lotura esentzialak behatu besterik ez dago, eskematikoki bada ere.
|
|
|
Hau da, pentsamendua ez bada tartean sartzen, ez dago ezagutzarik; asko jota, emandakoaren inpresioak jaso guran, sentimenen erabilera bat agertuko zaigu, ez besterik. Baina
|
hau
patata zomorroari ere gerta dakioke. Russellek uste zuenaren aurka, Schlicken aburuz ‘ezagutza zuzenari’ buruz mintzatzea kontraesanean erortzea da, bitartekari kontzeptual batek egon behar baitu beti ezagutzan.
|
|
|
Baina, zalantzarik gabe, Carnap hobekien ezaugarritzen duen marka tolerantziarena izan zen. Vienako Zirkuluaren tesien ohiko interpretazioek frogatu izan dutenaren aurrean —Carnap antifilosofoa zela, bere joera fenomenalistetan itxia eta mundua bururatzeko beste metodoen aurrean gorra;
|
hau
da, edozer, tolerantea ezik—, garaiko testuen berrirakurketa egoki batek —batez ere 1928ko Aufbau arena, hau izan baitzen garrantzitsuena Vienako etapan— bere jarrera pluralista zein egiaztagarritasunaren bere ikusmoldetik haratago zihoan premisa kontzeptualen aberastasuna azaltzen ditu —egiaztagarritasuna, neurri handi batean, Zirkuluaren partaideekin partekatu arren—.
|
|
|
Baina, zalantzarik gabe, Carnap hobekien ezaugarritzen duen marka tolerantziarena izan zen. Vienako Zirkuluaren tesien ohiko interpretazioek frogatu izan dutenaren aurrean —Carnap antifilosofoa zela, bere joera fenomenalistetan itxia eta mundua bururatzeko beste metodoen aurrean gorra; hau da, edozer, tolerantea ezik—, garaiko testuen berrirakurketa egoki batek —batez ere 1928ko Aufbau arena,
|
hau
izan baitzen garrantzitsuena Vienako etapan— bere jarrera pluralista zein egiaztagarritasunaren bere ikusmoldetik haratago zihoan premisa kontzeptualen aberastasuna azaltzen ditu —egiaztagarritasuna, neurri handi batean, Zirkuluaren partaideekin partekatu arren—.
|
|
|
Hemen berkokatu nahian gabiltzan erantzun tradizionalak Vienako Zirkuluaren tesi nagusia egiaztagarritasunarena izan zela ulertu zuen —egokiro—,
|
hau
izanik joera antimetafisikoak defendatzen lagundu ziona. Horrela, esperientziarekin egiazta ezin zitezkeen enuntziatuak, esperientziari zegozkien beste terminoetara itzuliak izateko aukera zeukaten, era honetan, murriztapena eman eta gero, egiaztagarritasunaren froga pasatzeko moduan egonik.
|
|
|
Bada, interpretazio
|
hau
, alde batetik, zuzena dela deritzogu, batez ere bere premisa orokorretan, baina ez horrenbeste xehadura ugaritan. Ikuspuntu historikotik, ez ditu aipatzen Carnapek bere proiektuari lotu zizkion epistemologia neokantiarraren hainbat garapen, batik bat Cassirer, Rickert eta Bauch enak.
|
|
|
Esan bezala, oro har Aufbau a enpirismo erradikalaren ekarpen garrantzitsuena izan zela onartzen da, liburu
|
hau
izanik logika berriaren, erlazioen teoriaren eta multzoen teoriaren tresneria berria erabiliz doktrina enpirista tradizionalean zehaztasuna eta indar berrituak barneratzera zetorrena. Haatik, badaude testuan interpretazio klasiko horretara egokitzen ez diren hainbat ekarpen:
|
|
|
1) Aufbau ean garatzen den eraikuntza logikoaren zati handi bat sentimen esperientzia pribatuaren esparruan kokatzen zen — autopsikologikoaren eremua, zioen Carnapek— Eta eginkizun horretan, enpirismo tradizionalak ez bezala, Carnapek ez zituen sentsazioak edota sentimen datuak hartu ezagutzaren oinarri sendoa bailiran; horien ordez, berriz, berak ‘esperientzia elemental’ deiturikoak, bere esanahi holistan ulertuak117, aukeratu zituen, beren artean ‘antzekotasun erlazioen’ bidez lotzen zirelarik. Beraz, eta Gestalttheorie aren118 eraginpe garbian, Carnapek enpirista tradizionalarentzat ‘sentimen atomo’ primitiboak zirenak errefusatzen zituen eta, alderantziz, oinarri gisa hartu beharrean, bere teoriaren xede bat zirela erakutsi nahi izan zuen,
|
hau
da, eraikuntza logikoaren emaitza bat —’quasi analisiari’ esker lortutakoa—, eta ez premisa. Atomo edota adreilu horiek, hortaz, ez zuten inolako oinarririk osatzen, beroriek ere eraikiak baitziren.
|
|
|
Bere hautaketak oinarri autopsikologikoa aukeratu zuen; haatik, beste abagune asko zeuden, fisikarena esate baterako. Azken
|
hau
aukeratu balu, munduaren —hau da, kontzeptuen— eraikuntza sistema fisikaren elementuekin osaturiko oinarritik hasi zukeen. Carnapen iritziz, posible da bi sistema modu postulatzea, bere oinarria objektu fisikoak edo objektu psikikoak izatearen arabera.
|
|
|
Hain zuzen ere, horregatik aukeratu zuen lehenengoa Carnapek, kontzeptuen ordena logikoaz gain, ordena epistemologikoa interesatzen baitzitzaion:
|
hau
da, epistemologia.
|
|
|
Alabaina, Carnapen testua ez zen inola ere fenomenalismoarekin —doktrina filosofiko,
|
hau
da, metafisiko gisa— konprometitzen, bere eraikuntzaren teoria erabat neutrala baitzen gai metafisikoei zegokienez. Era honetan, Aufbau aren behargai xehea ezagutzaren sistema fenomenalista bat eraikitzea posible zela erakustea zen bitartean, helburu orokorra askoz ere hedatsuagoa zen, alegia:
|
|
|
Enuntziatua gertakari baten aurrean kokatu beharra zegoen, eta azken hau enuntziatuan deskribaturik agertzen zen bezalakoa zenentz aurkitu. Aurrejartzea baieztatu ezin bazen, orduan enuntziatuak esanahirik ez zuela ondoriozta zitekeen,
|
hau
da, sasiproposizioa zela:
|
|
|
(Itxurazko) proposizio batek,(...) eduki faktikorik ez duenak, ezin du ezta ere inolako gertakaririk adierazi, ezta pentsagarria den gertakari bat ere;
|
hau
da, ez da proposizio bat, esanahirik ez duen soinu edo marra pilaketa hutsa baizik.56
|
|
|
Carnapek esan bezala, strictu sensu hitz segida batek ez du zentzurik hizkuntza zehatz baten barruan proposizio bat ez duenean osatzen. Eman dezake itxuraz hitz segida
|
hau
proposizio bat dela; kasu honetan sasiproposizioa deituko diogu.57
|
|
|
Eta antzeko zerbait gerta daiteke esanahia duten gutxieneko zatiekin,
|
hau
da, kontzeptuekin: hitz batek esanahi bat duenean, eskuarki kontzeptu bat designatzen duela esaten da; esanahitasun hau soilik itxurazkoa bada eta, berez, ez badauka, sasikontzeptuez ari gara.58
|
|
|
Eta antzeko zerbait gerta daiteke esanahia duten gutxieneko zatiekin, hau da, kontzeptuekin: hitz batek esanahi bat duenean, eskuarki kontzeptu bat designatzen duela esaten da; esanahitasun
|
hau
soilik itxurazkoa bada eta, berez, ez badauka, sasikontzeptuez ari gara.58
|
|
|
Filosofoak, zientzialariak legez, errealitateari buruz mintzatu nahi izatean oinarritzen zuten Zirkulukideek filosofiari halako hertsitasuna eskatzea. Einsteinek esan legez, Hume eta Machen printzipioak nahitaezkoak izan baziren fisikan,
|
hau
da, filosofiak fisikaren gain eragina izan bazuen, eta honek egiaztagarritasun printzipioa onartzen badu, orduan, filosofiak zergatik ez du hura onartu behar, errealitateari buruz mintzatzen omen bada. Zergatik izan behar du filosofoak apriorizko ezagutzaren abantaila?
|
|
|
Egiaztagarritasun printzipioaren sintetizatzaile fidelena Alfred J. Ayer izan zen, batez ere 1936ko Language, Truth and Logic [Hizkuntza, egia eta logika] kontuan izaten badugu. Berak dioenez, lehendabiziko bertsioak, hertsienak, bete zuen enpirismo logikoaren etapa
|
hau
, Vienako Zirkuluarena, hain zuzen. Jo dezagun, bada, Ayerrengana.
|
|
|
Egiaztagarritasun printzipioaren bertsio hertsian, esanahia duen enuntziatua, praktikan egiazkoa edo faltsua dela erakus zitekeena zen. Esperientziaren batek egon luke enuntziatuaren egibalioari erantzuteko baina, jakina,
|
hau
ez zen beti gertatzen. Printzipioa hertsiegia zenez, bere arabera diziplina batek, ezagutzazko diziplina izan nahiez gero, ez lituzke zentzurik gabeko enuntziatuak onartu behar.
|
|
|
errealismoa, idealismoa, solipsismoa, etab. Egia esanda, epistemologia eta metafisika antzekoak ziren Zirkulukoen begi aurrean eta, zentzu horretan, hura ere errefusatu behar izan zuten. Ametafisiko gisa ulertzen bada bakarrik onar daiteke epistemologia ezagutza lez,
|
hau
da, soilik ezagutzaren analisi logiko hutsa denean.
|
|
|
[F] ilosofia ikuspegi logikotik soilik arduratzen da zientziaz. Filosofia zientziaren logika da,
|
hau
da, zientziaren kontzeptu, proposizio, froga eta teorien analisi logikoa. Baita zientzia efektiboan kontzeptu, froga, hipotesi eta teorien eraikuntzaren metodo posibleekiko komun lez hautatzen dugunarena ere.65
|
|
|
Ikerketa eta ezagutzaren benetako formatzat onartua izateko, baldintza bat kontuan izan behar zuen psikologiak, alegia: bere izatea lan introspektibo gisa ez osatzea,
|
hau
da, aztertu beharreko magnitudeak egiaztagarri bihurtzea. Psikologia zientzia bateratuaren zati izan ahal izateko, beraz, behavioristika edo konduktismoaren itxura hartu behar zuen, hau da, ingurune fisikoa dela-eta gizakien jokaera edo portaera aztertzen zuen psikologiaren forma.
|
|
|
bere izatea lan introspektibo gisa ez osatzea, hau da, aztertu beharreko magnitudeak egiaztagarri bihurtzea. Psikologia zientzia bateratuaren zati izan ahal izateko, beraz, behavioristika edo konduktismoaren itxura hartu behar zuen,
|
hau
da, ingurune fisikoa dela-eta gizakien jokaera edo portaera aztertzen zuen psikologiaren forma. Psikologiaren kasuan, Zirkuluak haren terminologia guztia termino fisikalistez osaturiko bakar batera murriztu nahi zuen, termino horiek ‘kinada’, ‘erreflexu’, ‘gizakien portaera’ eta antzekoak izanik:
|
|
|
Akats horrek logika pentsamenduari dagokion zientzia bat dela iriztera darama;
|
hau
da, edo pentsamenduaren eragiketa efektiboei edo pentsamenduak jarraitu behar dituen erregelei dagokiena. Baina, izatez, errealitatean jorratzen diren bezala, pentsamenduaren eragiketen ikerketa psikologiaren beraren eginkizuna da logikarekin zerikusirik ez duena.
|
|
|
Jendeak maiz maneiatzen dituen hitz arruntak, esanahi zehatzik ez dutenez, errefusatu egin behar ziren zientzian. Filosofiarekin gertatu legez, psikologiak munduko ikusmolde zientifiko berri
|
hau
baino haratago igaro nahi bazuen, bere izatea konduktismorantz hurbildu beharra zeukan.
|
|
|
Eta hori ez da zilegi, enuntziatu etikoei aplikatuz gero analisi logikoak erakusten duen moduan. Etika arauemaile edo normatiboaren enuntziatuek, Zirkulukoen arabera, ez zeukaten esanahi teorikorik,
|
hau
da, ez ziren enuntziatu zientifikoak.
|
|
|
• Alde batetik, hipotesi baten esanahitasunak ezin zituen ezagutzaren garai zehatz batean esanahitasun
|
hau
ukatzen zuten posibilitate kontingente ala teknikoak alde batera utzi. Vienako Zirkuluaren partaideek proposatzen zutena ‘hemen eta orain’ eman behar zen egiaztagarritasuna bazen; orduan, garai hartan ezin zuten ilargiaren alde estaliaren existentzian sinetsi.
|
|
|
• Bestaldetik, printzipio hertsia kontuan izanik, ezin errespetagarriagoak ziren enuntziatu asko egiaztagaitzak gertatzen ziren,
|
hau
da, edukirik ala esanahirik ez zutela ondorioztatzen zen, beren ezagutzazko izaera zela-eta. Zehazki, iraganeko eta etorkizuneko enuntziatuei buruz ari ziren.
|
|
|
Zehazki, iraganeko eta etorkizuneko enuntziatuei buruz ari ziren. Egiaztagarritasun hertsiaren ildotik, orain ezin dugu ez egiaztatu ezta faltsatu ere ondoko enuntziatu
|
hau
: ‘Zehatz mehatz 500 ardi zeuden Donostia inguruko 50 kilometroko erradio batean orain dela 175 urte’ Eta ez dago behaketarik ere ondoko beste hau egiaztatzeko, alegia:
|
|
|
Egiaztagarritasun hertsiaren ildotik, orain ezin dugu ez egiaztatu ezta faltsatu ere ondoko enuntziatu hau: ‘Zehatz mehatz 500 ardi zeuden Donostia inguruko 50 kilometroko erradio batean orain dela 175 urte’ Eta ez dago behaketarik ere ondoko beste
|
hau
egiaztatzeko, alegia: ‘500 ardi baino gehiago izango dira Donostia inguruko 50 kilometroko erradio batean 175 urte barru’ Haatik, gertatzen da bi enuntziatuak guretzat esanahidunak direla, eta, informazio pixka bat lortuz gero, baita egiazkoak ala faltsuak ere.
|
|
|
Erantzun hori emanda ere, Zirkuluko gehienak Lewisen kritikaren alde jarri ziren, eta, ondorioz, irteera berrien bilaketari ekin behar izan zioten. Ayerrek, besteak beste, identitate pertsonalaren irizpide ez psikologikoa, fisikalista baizik, onartuz, honako
|
hau
zioen: bere gorputzaren suntsidura baino luzeago bizi den gizon bati buruz mintzatzea autokontraesankorra da.
|
|
|
Gure egungo ikuspuntutik, [egiaztagarritasun printzipioaren] aurkezpen
|
hau
, lehenbiziko hurbilketa lez onargarria izan arren, ez da guztiz zuzena. Bere gehiegizko sinplifikazioa dela bide, hizkuntza zientifikoa gehiegizko mugaketara eraman zuen, ez bakarrik enuntziatu metafisikoak, baizik eta esanahi faktualezko zientzi enuntziatuak ere arbuiatuz.
|
|
|
Alternatiba berrespen graduala izango zen. Honen bitartez, indukzioak kasu partikularrei esker eratzen duen orokorpen unibertsala onartu beharrean, gertatzen den zerbaiten berrespenaren maila erakusten zaigu;
|
hau
da, probabilitate bat esleitzen dio gertakariari. Beraz, orokortu eta aurresan egiten du, baina zenbaki baten esleipenaren bidez. Zenbakiak 0 eta 1 bitartean egon behar badu, 1 ateratzen bada —edo letik hurbil—, orduan berrespena osoa ala ia osoa da —oso probablea— Carnap, era honetan, Humeren indukzioaren arazoa ere gainditzen ahalegindu zen:
|
|
|
Adibidez, ‘Arzalluzek minaren esperientzia du urdailetik sufritzen duenean’ motakoak. Ikusi dugu Vienako Zirkuluak konduktismoak bezala azaltzen zituela egoera mentalak,
|
hau
da, portaerez edo prozesu fisiologikoez mintzatuz. Ildo honetan, nornahik mina sentitzen duela jakiteko bere portaera behatzen dugu —keinuak, oihuak, mota guztietako neurketa medikoak, etab.— Eta portaera hori da mina osatzen duena.
|
|
|
Haatik, nolanahi, metafisikak berriro ere aurkitzen ditu argudioan arrakala nahiko zabalak egiaztagarritasunaren eraikinean sartu ahal izateko, bertsio berri honek edozein enuntziaturi eslei baitiezaioke esanahia. Eta Ayerrek kritika
|
hau
begi onez ikusi zuen, bere adibide honetan ikus daitekeen legez:
|
|
|
" Absolutua alferra da" eta" Absolutua alferra bada,
|
hau
zuria da" adierazpenek" hau zuria da" behaketazko adierazpena dakarte biek batera, eta" hau zuria da" premisa horietako bakoitzetik ondorioztatzen ez denez, bi premisek asetzen dute nire esanahi irizpidea.81
|
|
|
" Absolutua alferra da" eta" Absolutua alferra bada, hau zuria da" adierazpenek"
|
hau
zuria da" behaketazko adierazpena dakarte biek batera, eta" hau zuria da" premisa horietako bakoitzetik ondorioztatzen ez denez, bi premisek asetzen dute nire esanahi irizpidea.81
|
|
|
" Absolutua alferra da" eta" Absolutua alferra bada, hau zuria da" adierazpenek" hau zuria da" behaketazko adierazpena dakarte biek batera, eta"
|
hau
zuria da" premisa horietako bakoitzetik ondorioztatzen ez denez, bi premisek asetzen dute nire esanahi irizpidea.81
|
|
|
Hipotesi azpiatomikoaren inguruan sorturiko gaia zen
|
hau
. Hipotesi honek hipotesi atomikoa ordezkatu zuen zientzian behagaitza denari buruzko enuntziatuen arketipoa betetzerakoan.
|
|
|
Hipotesi honek hipotesi atomikoa ordezkatu zuen zientzian behagaitza denari buruzko enuntziatuen arketipoa betetzerakoan. Pentsa liteke entitate teoriko behagaitzak —atomoak, elektroiak, positroiak, etab.— erabiltzerakoan Zirkuluaren irteera bakarra instrumentalismoa zela,
|
hau
da, zientzia egiterakoan entitate horiek tresna egokiak bailiran erabiltzea. Haatik, zientziaren baitan entitate horientzako berezko gune bat lortu nahi izan zuten Zirkulukoek.
|
|
|
Jadanik ideia filosofikoak ez ziren aztertzen beren egiaztapen gaitasunaren arabera, beren ondorioen arabera baizik, beren onura pragmatikoaren arabera, azken buruan. Jakina,
|
hau
Zirkuluko ideien kopuru handi baten aurka zihoan, baina ez zituen denak deusezten. Lehenengo eta behin, egiaztagarritasun printzipioa soilik partaide batzuen esku geratu zen, eta berauek ziren printzipio hau beste batzuk baino hobea zela frogatu eta erakutsi behar zutenak.
|
|
|
Jakina, hau Zirkuluko ideien kopuru handi baten aurka zihoan, baina ez zituen denak deusezten. Lehenengo eta behin, egiaztagarritasun printzipioa soilik partaide batzuen esku geratu zen, eta berauek ziren printzipio
|
hau
beste batzuk baino hobea zela frogatu eta erakutsi behar zutenak. Bestaldetik, Schlicken ‘eskuin alderdiak’ distortsio pragmatisten aurkako iritzia bere egin zuen, zeren, Carnapek haiek erlatibismopean sartu nahi ez zituen arren, erlatibismo haztegia zen nolabait.
|
|
|
Bestaldetik, Schlicken ‘eskuin alderdiak’ distortsio pragmatisten aurkako iritzia bere egin zuen, zeren, Carnapek haiek erlatibismopean sartu nahi ez zituen arren, erlatibismo haztegia zen nolabait. Egiazkoa zer zen nahi zuten jakin, zer eta zeintzuk ziren egiazko enuntziatuak edota postulatuak,
|
hau
baitzen modu bakarra ezagutzari oinarri finkoa eskaintzeko. Schlicken joera honek errealismoari buruzko eztabaidan sakondu zuen, hura gorde behar zutela defendatuz —Carnapen eta Neurathen iritzien aurka, hauentzako errealismoa eztabaida metafisikoa besterik ez baitzen— Schlicken aburuz, errealitatea existitu egiten da, gizabanako batek pentsatzen duen edo pentsa dezakeenarekiko independentea izanik; unibertsoan gizakirik ez balego, planetek, adibidez, beren orbitetan biraka jarraituko lukete, zioen.
|
|
|
Alabaina, esan bezala, Vienako Zirkuluaren joera orokorra antierrealista izan zen. Partaide nagusiei dagokienez, Neurath antierrealista zen, Schlick errealista eta Carnap neutrala,
|
hau
da, errealismoa bere aburuz tesi metafisikoa zenez, ez zuen ez onartu ezta baztertu ere egin, arbuiatu baizik. Ikuspuntu aniztasuna, hortaz, nabarmena zen.
|
|
|
Lege zientifikoa eremu infinitu batean aplikatzen den orokorpen unibertsal gisa uler dezakegu; esate baterako, ‘A guztiak B dira’ itxurazko enuntziatu bat: ‘gas orok propietate
|
hau
edota bestea dauka’ edo ‘uraren lurrinketa puntua 100o C da’, adibidez. Arazoa, Vienako Zirkuluaren zorra dagoeneko, enuntziatu horiek egiaztatzeko beharrezkoa den kasu partikularren kopuru infiniturik ez egotean datza; hots, eskura ditugun kasuen kopurua beti finitua denez, lege batek behar duen kopuru infinitua —gas baten propietatea beti eta edonon egotea, adibidez— asetzeko ez du balio.
|
|
|
Arazoa, Vienako Zirkuluaren zorra dagoeneko, enuntziatu horiek egiaztatzeko beharrezkoa den kasu partikularren kopuru infiniturik ez egotean datza; hots, eskura ditugun kasuen kopurua beti finitua denez, lege batek behar duen kopuru infinitua —gas baten propietatea beti eta edonon egotea, adibidez— asetzeko ez du balio. Popperrek 1934an kritikatu bezala87, egiaztagarritasunak test kopuru infinitu bat burutzea eskatzen du, eta
|
hau
logikoki ezinezkoa da. Beha daitekeenez, arazoak Hume dakarkigu burura, ‘A oro B da’ motako enuntziatuak behaturikotik haratago baitoaz.
|
|
|
Han bere ikus metodoaren erakusketa bat prestatu zuen C.K. Ogden ospetsuak asmaturiko ingeles hizkuntza oinarrizkoa erabiliz,
|
hau
komunikaziorako hizkuntza unibertsal gisa onartu baitzuen bere proiektu kontrababelikoan. Bere harremanek Oxforden geratzea erraztu zioten eta bertan zendu zen 1945ean, jarduera sozial bizian murgildurik zegoela.
|
|
|
Honek ez du nahi esan bere gogoetak egokitzen ibiltzen zenik kritikekin ongi geratzeko, ezta gutxiago ere. Analisi askoren ondoren, egun badakigu bere ibilbide intelektuala,
|
hau
da, bere emaitzak —idazkiak eta gogoetak— zeharkatu dituzten ezaugarri konstante batzuk badaudela, esate baterako joera antimetafisikoa, tolerantzia linguistikoa eta kontzeptuala, edo eluzidazioaren helburua49 Bere ildo teorikoak Neurath pragmatikoarekin bat ez etortzera eraman zuen, baina harrezkero hobeki ikusiko zenez, Zirkuluaren erreserba ideologikoaren buruan jartzera ere bai. Zirkulua desagertu eta gero, ikusmolde estandarrak Carnapen aldeko bideak jorratuko zituen:
|
|
|
filosofiaren betebeharra teorikoa da, justifikazioaren testuingurua da garrantzitsuena eta ez, Neurathek nahi zuen legez, eginkizun praktikoa, aurkikuntzaren testuingurua. Jakina, eztabaida
|
hau
egun berriro irekia dago.
|
|
|
Vienako Zirkuluaren abiapuntu enpiristak tresna berri garrantzitsua lortua zuen, logika sinbolikoa alegia. Logika
|
hau
vienarren egitarauaren gune bihurtu eta, aldi berean, harrezkero —Zirkulua itxitzat eman eta gero, batez ere— zailtasun askoren jatorria izan zen. Baina Zirkuluaren garaian logika sinbolikoa —klasikoa50—, zalantzarik gabe, ezagutzaren edozein esparru argitzeko balio zezakeen bitartekari egokiena zela onartzen zuten.
|
|
|
Zentzu horretan, zientzi teoria bat sistema formal deduktiboa besterik ez da, hots, bere esanahi enpirikoa hizkuntza formalaren oinarrizko terminoak —primitiboak— munduko behagarriekin lotzen dituzten definizioen bitartez lortzen duen sistema axiomatikoa. Termino teorikoak, bere aldetik, behaketazko terminoen laburdurak besterik ez dira,
|
hau
da, definizioen bitartez munduarekin zuzenki lotuta dauden behaketazko terminoetara itzul daitezkeen terminoak.
|
|
|
Esan moduan, Wittgensteinengandik hautatu eta interpretaturiko ideia batzuen gain, egiaztagarritasunaren lehendabiziko bertsioa hemen ikusten ari garen Zirkuluaren garaian jorratu zuten. Taldea apurtu eta ‘ikusmolde estandarra’ deiturikoa finkatu eta gero, hasierako bertsio xinple eta zakar
|
hau
beste batek ordezkatu zuen, egiaztagarritasun irizpideak, hain zuzen. Azkenik, bigarren horrek ere kritika gaindiezinak jaso zituenez, Carnapen berrespenaren irizpide liberalagoa finkatu zen.
|
|
|
Bertsio sinplifikatu
|
hau
izan zen lehena eta hertsiena. Jite humear eta wittgensteindarra argi erakusten duen bere argumentua honako hau da:
|
|
|
Bertsio sinplifikatu hau izan zen lehena eta hertsiena. Jite humear eta wittgensteindarra argi erakusten duen bere argumentua honako
|
hau
da: termino bat esanahi ezaguturiko beste termino batzuen bitartez definitzen da.
|
|
|
Hortaz, hizkuntza, bere terminoak eta enuntziatuak, kanpoko zerbaiti buruz arduratzen dira, esperientzian ‘emandakoari’ buruz hain zuzen ere. Esperientziarekiko lotura
|
hau
finkatzerik posible ez balitz, orduan adierazpen enpiriko batek ez luke ez zentzurik ezta edukirik ere izango.
|
|
|
Beraz, ‘Bihar eguzkia aterako da’ ez da eguzkiak egingo duenari buruzko enuntziatua, nik iraganean esperientziaturikoaren eta etorkizunean proiektatzen dudanaren deskribapen zeiharra besterik ez baizik. Eta
|
hau
, Carnapen aburuz, soilik inferentzia magiko batean oinarritzen den proiekzioa da.
|
|
|
Horrela, adibidez, ‘Gizaki oro hilkorra da’, kasuz kasu partikularrak esleitzen zaizkionean esanahia hartzen duen eskema bat da, eta, berebat, partikularizazio hori aztertu eta egiazkoa ala faltsua den ikusten denean: ‘Sokrates hilkorra da’ konfirmatzen bada —eta horrela izan zen—, orduan
|
hau
da enuntziatu esanahiduna, eta ez orokorraren itxura duena.
|
|
|
Schlickek uste zuenaren aurka, Reichenbachek honako argudio honi eusten zion: orokorpen unibertsalak portaera arauak —hau da, etorkizunean zer egin jakin ahal izateko arauak— bailiran onartzearen ahalegina ez zen bat etortzen zientzia errealak haiek kontuan hartzen zituen moduarekin berarekin, legeak baieztapen edo asertzioak ez direla adieraztearen antzeko zerbait bailitzateke, eta
|
hau
ez dator bat zientzi jarduerarekin. Indukzioa kontzeptualizatu egin behar zen, baina zientziagintzari egokituz, hauxe baitzen nolabait Vienako Zirkuluaren filosofia zientifikoaren gidaria.
|
|
|
Edota ‘x objektuak c Celsius gradutako tenperatura du’ enuntziatua ‘termometro batek x objektua ukitzen badu, orduan termometroak c Celsius gradu erregistratuko ditu’ enuntziatuaren baliokidea dela zeritzoten. Ikusmolde murriztaile
|
hau
ere —joerazko terminoak zeuzkaten enuntziatuak behaketazko enuntziatuetara (egiaztagarriak, azken finean) murriztea besterik ez zuen nahi— problematiko bilakatu zen. Ikus dezagun zergatik.
|
|
|
Jakina, interpretazioa zentzugabea deritzogu sen onaren eta zientziaren ikuspegitik, baina hura eusten duen eskema logikoa ez. Horregatik, bada, formalizazio mota
|
hau
, laguntza baino gehiago, zama bihurtzen da zientziarentzat. Izan ere, ikusi dugunez, baldintzazko kontrafaktikoak goiko egitaulen bitartez ezin dira ezaugarritu.
|
|
|
Norbaitek zerbaiten kontzientzia badu zuzenki eta hutsik gabe, zerbait horrek, hain zuzen, bere esperientzia pribatua izan behar duela uste zuten fenomenalistek. Eta berehala esperimenta daitekeena,
|
hau
da, bitartekari linguistiko, teoriko edota kontzeptualik gabe senti dezakeguna, sentimen datuak dira (sense data). Ikuspuntu honen ildotik, Carnapek honako galdera hauxe planteatu zuen:
|