|
2007
|
|
|
gure kezkak berriz hasiko direla? Zerbait
|
egin
behar da! Alkatea, burgoi eta papo hantuz laudatzen zutena ordu artean, ahaparkatua izan zen, laidostatua, mehatxatua, eta zerbaiten egiterat manatua.
|
|
|
— Ezetz, ama, goiz huntan Isidrok bere borda zaharra bisitatu duelarik azken euri uharrek
|
egin
kaltetaz artatzeko, lur leherketa batek bordako murrua joan dakola ikusi du eta buztinaren barnean hezur puska batzu agertu zitzaizkotzu.
|
|
|
Anartean, sukaldetik ganbarateko atea zabaldu
|
egin
zen, gontzak kurrinkatuz eta aitatxi Mañex agertu zen harritua:
|
|
|
— Bai, harritzeko afera bat dun, hau Xana, Isidrok ustegabean
|
egin
kausitzeak herri guzia airean ezarriko din, ez dun hoberik! Kasetak dion ere, egunetik harat, paristar arkeologo batzuek ikusterat jiteko xedea dutela.
|
|
|
— Holako ikerketak ez baitira denen bixtan
|
egin
behar, dudarik gabe. Balio handiko gauzak kausitu dituztelako marka dukek, hori, Kaiet, ez duk uste?
|
|
|
Zer dabila etxe huntan? Xanak deliberatu zuen bere aitari berari galdetzea eta ganbarako atea zabaldu zuen, bi urhats
|
egin
ilunpean eta:
|
|
|
Hortik aintzina gauzak laster joan ziren, gorputzaren prestaketak
|
egin
, familia abertitu eta ehorzketak egin ziren igande goizarekin, uztailaren hamaseian. Hamazazpian, Kaietek jandarmak abisatu zituen nola Mañex hila zen jakin gabe heiek mintzatu nahi zutela eta jandarmek ez zuten, iduriz bederen, deus kontrakorik erakutsi.
|
|
|
Hortik aintzina gauzak laster joan ziren, gorputzaren prestaketak egin, familia abertitu eta ehorzketak
|
egin
ziren igande goizarekin, uztailaren hamaseian. Hamazazpian, Kaietek jandarmak abisatu zituen nola Mañex hila zen jakin gabe heiek mintzatu nahi zutela eta jandarmek ez zuten, iduriz bederen, deus kontrakorik erakutsi.
|
|
|
Horien guzien ondotik, hezurkin ixtorio hura ezeztatu zen berez, nehor ez zelakotz gehiago hortaz axolatzen, Señanen fama txarra ezaguna zen eta denak jakinean zauden haren karatera tzarraz eta gaizki
|
egin
nahiaz. Hainbeste nun, nehork ere ez zuen galdegin nolaz haren hezurrak Marletako bordan agertu ziren.
|
|
|
Denbora hetan, errumes edo ijito famili baten karabanak, uda guziz bezala, feriakari heldu ziren eliza aintzinera eta han kokatzen. Bidetan zehar zabilen jende kasta hori ez zen lekukoetaz hainbat maitatua, bainan zaldi tratuetan ezagutuak zirenez eta gainerat komerzio ganbaran fixatuak, nehork ez zeien deus trabarik
|
egin
nahi. Egia erran, ez ziren arras beti bidetan gaindi kurritzen, bainan ingurumenetako merkatu eta feria guzitan parte hartzen zuten edozoin tratularien gisa, eta beren bizi moldea bitxia izan gatik, partikulazki beztimendu eta mintzaira mailan, herabeki onhartuak ziren zaldi edo beste kabala mota zerbait erosten zuten ber. Biziki pobreak emaiten zuten, iduriz bakarrik, zeren eta ongi kasu egiten zelarik beren ontasunak gordetzen bazituzten ere, kurritzeko kamioi eta berebilak arras dirdirant eta berriak zituzten, denbora hetako marka hoberenetako arnesen barnean agertzen zirelarik harro eta bufant.
|
|
|
karrosaz ibiltzen zen famili hartan bazen emazte zahar bat, Maritza deitua eta famatua iragarkile edo azti bezala. Europa ekialdeko erresuma eslaboetarik zetorren omen, han ainhitz aztiantza ikasirik, bai eskuetako marretan geroaren irakurtzen, bai ezbehar edo eritasun xume zonbaiten sendatzen, otoitz bitxiak murmurikatuz, hango mintzaira eta
|
egin
moldeak nahastuz. Gelditzen zen leku guzitan bisitak egiten ziozkaten goizetik arrats artino, berak konsultak deitzen zituenak, bere burua ezin besteko mediku batentzat zaukala.
|
|
|
Beraz gizondua haizelako marka izanen duk hau hiretzat. Jar hadi ene begien aintzinean eta kondatuko deiat orai nola
|
egin
dukan, hemendik aintzina, ene dohainen biltzeko, ene lanaren segitzeko.
|
|
|
... ez etxe zakur tonto eta zozo horietarik ez, egun osoak iragaiten baitituzte itzalean norbait edo zerbaiten zelatan, gero xanpa bortitz eta sendo batekin ez baitute nehor ez deus egoitzatik hurbiltzerat ere uzten, beren eremua ebatsiko diotelako lotsarekin, goizetik arrats ate sahetsean etzanik baitagozte, denmendren hezur edo salda ondar baten esperoan, beren lana ongi
|
egin
dutelako sariaren beha, larruari lotu kadena lepoan ez baitira paretetarik hiru urhats baino gehiago urruntzen ahal, halere beti kontent jana loa eta pereka zonbait aski baitzaiote beren biziari zer erran nahi baten emaiteko...
|
|
|
...mota senditzen dituztela beren zakurtegian zerratuak izana gatikan, ustez eta beren xanpa elkor eta estuekin nagusiari jatzararaziko deien bere ihiziko gura eta kurri abiatuko diren larre, oihan edo alorretan zehar, sasietan gaindi, sudurra lurreradino sartuz, erhauts, lohi edo ihintzean murgilduz, lakastaz emukatuta sartzen baitira etxean, mihian girla, izerdiz blai, hatshantuak, hainbeste laster
|
egin
ondoan kesta beti gogoan, ez baitute ez xanparik ez kasurik egiten norbait edo zerbaiten aintzinean gertatzen direlarik...
|
|
|
... eta, ez aipa gehiago zuri ta belzez ilestatuak diren xakur aihartu txar horiek, arrotzak gainerat leku hotzetarik baiderabila, ardietaz ni bezala (ez, ez arras ni bezala ez!) arduratzen baitira, beti nagusiaren zangopetan, hunek aintzin berek aintzin, hunek gibel berek gibel, buztana beheiti, dirudi herrestan ibiltzen direla, alde guzitarat so, ez jakin zer eta nola
|
egin
, xanpaka ez baitute ikasi ere, iledun izakiak iziturik atxikiz hain dira faltsuak, ixilak, zitalak, ustelak, aurpegi biko eta xanpa zuri, beren bi hankadun jabeari kausitzeko... hobeko baitzuken, hunek, labrika xume eta bizi bat ezinez eta" colley" bastart zikin horietan konfidantza eman.
|
|
|
Hola segur izaten ahal haiz ez haizela tronpatuko eta ez nehori kalterik egingo. Bestalde, nik tratua
|
egin
eta, afera egiten bada segurrik, hik duk egon zaldiaren zai merkatuko plazan, nik azken xehetasunak finkatuko ditudalarik ostatuan, ados — bai, bai, bainan nola... — xo!
|
|
|
...platana erraldoi baten azpian eta giderrak enborrari estekiz — zaudezte hor biak, itzalean izanen zirezte sarri — eta, bere karrosan zuen zaku gotor eta beltzaran bat platanako abar bateri lotuta dilingo, laster joan zen kurri, kabala hau kunki, beste huni so, jende ainhitz agurtuz, irriz batzutan, erdi kexu bezala bestetan, eta, ni, harritua, ahoa xabal xabala, ez jakin norat ez nori so
|
egin
, erdi burxoratua hainbeste azantz eta oihu entzuten baitzen plaza guzian, han egon nintzen tente potente, aitaren makila eskuan, hain ohorezko lana manatu baizautan. Goiza joan zautan kasik ohartu gabean jendez mukurru zen plaza hartan, eta ordukotz begiak klikaka hasiak nituen akidura eta lo eskasa gatik, azkenean jarri bainintzen karrosaren alkian, handik bederen goradanik ikusten nintuela merkatuko harat hunatak, emazte, gizon, kabala, erhauts eta kearen artean, aments batean bezala.
|
|
|
Hauxe zen ixtorioa! Hainbeste denbora gutiz hainbeste gauza bitxi gertatzen zen ene begien bixtan eta lotsadura edo harridurak harturik, deus ezin erran ez
|
egin
, nigarrak kasik begietan nintuen, ahalge, beldur, zerbaitetan huts egiten nuela eta nik dakita zer sendimendu nahasten baitzauzkitan barnean, abantxu dolutua zertarako debru merkaturat jin nintzan, daldaran zaldiari lotu nintzan, hura bederen ez zautala berekin emanen — nor debru da gizon zikin eta itsusi hori, zer behar du gure karrosan sarturik... — enbeiak tiraka aihertzen ninduen ostaturat aitaren ikusteko lehiarekin, bederen zerbaitetaz ohartaraziko nuela — eta sekulan zaldia ere ereman baleza!
|
|
|
— bat batean, nigarrez turrustan hasi nintzen ez jakin zer edo nola... — kalma hadi, mutikoa, hemen nauk — aita, ene aita maitea hor nuen, esku bat pausaturik ene espalda gainean, ikara baretu
|
egin
zautan — aita! badakizu zer?
|
|
|
Habil, ene gizon ttipi... — eta hala
|
egin
nuen, kasik ohartu gabe ene alki lekuan beste norbaitek, anartean, bere gibelaldia pausatu zuela, bainan ordukotz loak abantxu eramana ninduen eta karrosa ttuku ttuku kurrituz zoala zaldiaren trostaren heinean, ni erdi atzarririk, beharriak erne ezin atxikiz, etxerateko bide bera egin ginuen, arrabots berak entzun nintuen, zaldia gelditu ere goizean bezala —... du marche... — et, lui, qui?...
|
|
|
Habil, ene gizon ttipi... — eta hala egin nuen, kasik ohartu gabe ene alki lekuan beste norbaitek, anartean, bere gibelaldia pausatu zuela, bainan ordukotz loak abantxu eramana ninduen eta karrosa ttuku ttuku kurrituz zoala zaldiaren trostaren heinean, ni erdi atzarririk, beharriak erne ezin atxikiz, etxerateko bide bera
|
egin
ginuen, arrabots berak entzun nintuen, zaldia gelditu ere goizean bezala —... du marche... — et, lui, qui?...
|
|
|
— eta aintzina gindoan, handik laster beste norbait kurutzatu ginduelarik, ezaguna dudarik gabe, zeren eta aitak agurtu zuen brauki —... bai zuri ere... — merkatu ona
|
egin
–— bai, arras nahi bezalakoa...
|
|
|
Gero, orhoitzen naizen gauza bakarra zen, merkatutik etxerat eta atzartu nintzen artean, biharamun goiz artino lo
|
egin
nuela, amak ohean ezarria baininduen nihaurek ibiltzeko gai ez nintzanez. Jeiki nintzelarik gauza guziak beren lekuan kausitu nintuen, aita, ama eta ni ginauden bakarrik etxean, zaldia behortegian zen eta gainerat, aitaren zaku beltz famatu hura dilingo zagon usatuzko lekuan, sukaldeko borta sahetsean den lotgailuan emana.
|
|
|
Jeiki nintzelarik gauza guziak beren lekuan kausitu nintuen, aita, ama eta ni ginauden bakarrik etxean, zaldia behortegian zen eta gainerat, aitaren zaku beltz famatu hura dilingo zagon usatuzko lekuan, sukaldeko borta sahetsean den lotgailuan emana. Eta kasik segur izan naiz, geroztik eta oraiko denbora guzian, aments bat
|
egin
nuela merkatu ixtorio horrekin, ez aitak, ez amak ez zuelakotz gehiago ateraldi horren berri eman, nun ez zen — sobera ttipia hintzen zerbaitetaz orhoitzeko — eta nakielakotz bat edo bestea aski tematuak zirela egiaren gordetzeko beharrean, baita zerbaiten gezur batez beztitzeko bortxatuak baziren, ez nuen gehiagoko kasurik eman orduko ibilera heier.
|
|
|
Egia erran, berrogoi eta zonbait urtez ez zuten sekula elgar aditu, mokoka baizik ez baitziren ari goizetik arrats. Hainbeste zen neke nun, gehiendu eta, beren haurrak oro joan ziren
|
egin
ahala urrun, beren bizipiden bila dudarik gabe, bainan gehiago, bake bila. Mezulariak azaldu zuen Pettanek mendia utziz Xemark berari galdetzen ziola bere etxean hartzea, bere haurretan pobreena zelakotz, eta gisa hortan, bera iduria nunbait Ez zitzaiola posible hirietara joanak ziren haurren etxerat joaitea, hori baino iltzea hobe zaiola.
|
|
|
Bere aurrean tente, Pettan zaharra beha zagon ixil ixila. Gero, pentsaketak
|
egin
ondoan erran zion:
|
|
|
Batere ez. Pettan etxearen inguruan hasi zen urhatska, hemen so
|
egin
, hura hunki, hau zehez izartuz, bestea besatraka neurtuz, karkulatuz nun haizea, iguzkia, euria eta bururatu zuen:
|
|
|
Xapela deitzen zuen, uztondozko hegatsa, denbora hetan hola egiten baitzen. Eta zekale lastoz
|
egin
zuten, larri eta tinko tinkoa pausatuz, alanbre kurutzatuz estekiz. Azkenik, bere arnes untzietan dailu bat hautatuz, xorroxtu zuen hain ongi nun uztondo bazterrak legun leguna pikatu zituen liburu baten orrialde sahetsak bezain xuxen eta garbi.
|
|
|
gela erdian pareta bat muntatu zuen, alde batean" ene ganbara" eta bestean egon edo jan gela" hau ene saloia", irriz zagola haur loriatu bat bezala. Bukatzeko, supazterra
|
egin
zuen" ene hezur zaharren berotzeko, negua etorriko delarik" eta gure gizona, satifos hortan gelditu zen bere aterbea bizi guziko hor zuela.
|
|
|
— Oi zortea! Hauk lan ederra
|
egin
daukuzun, Aitatxi!
|
|
|
Zer afera!". Orduan, berahala gure Pettan joan zen Maddiren ganat erranez ohorezki onhartu behar zela holako mundura jite bat, eta gisa hortan opari bat nahi zeiola
|
egin
.
|
|
|
— Seaska? Badugu jadanik bat gehiener zerbitzu
|
egin
duenik, zertako behar dut bigarren bat?
|
|
|
Ez dut konprenitzen zer debru pasatzen den etxe huntan, biak ene beharretan direla eta elgarrekin akort... Samats erdian gelditu naiz, ipurdia lurrean jarri, ez jakin zer
|
egin
, norat joan" Llabri, te, te, haugi enekin, haugi" eta azkenik, gizonari buruz joan naiz.
|
|
|
Pettan hasi zen lanean berehala, mimenez
|
egin
zuen seaska, sahetsak urritzez eta hain zen arina eta usaintsua nun guzier haur bilakatzeko eta han etzateko gura ematen zuen. Maddik berak aitortu zuen, ederra eta dotorea zela, bere haurraren errezebitzeko arras egokia.
|
|
|
Oi zortea! Ordu arte bazuen ba zer eginik, eta kontent zen bere buruari ez baitzuen erraiten ahal" hau edo hori egiten ahal huken eta ez duk
|
egin
", bainan ez, bere buruaz arras satifos zen, pipa hartu zuen eta supazterrean jarri asebetetako eran.
|
|
|
Nun et nola Maddik eta Lastagak ezagutzak
|
egin
zituzten, nehork ez daki, eta auzian ere ezin jakina izan zen, jujeen galdeari Olatek berak, edo ez jakinean, edo ez aitortu nahian," ez dakit, ez zen ene afera" baizik ez baitzuen ihardokitzen. Dakiguna da, artxiboek segurtazen dutenez, adin desberdina izana gatik, hogoi urte gutiago baitzituen Maddik, ezkontza egin zela mila zortzi ehun eta hogoitazazpian, Arkaitz herrian, eta dokumentuen arabera, kontraturik ez zutela egin, bakoitzak ontasun guti zuelata.
|
|
|
Nun et nola Maddik eta Lastagak ezagutzak egin zituzten, nehork ez daki, eta auzian ere ezin jakina izan zen, jujeen galdeari Olatek berak, edo ez jakinean, edo ez aitortu nahian," ez dakit, ez zen ene afera" baizik ez baitzuen ihardokitzen. Dakiguna da, artxiboek segurtazen dutenez, adin desberdina izana gatik, hogoi urte gutiago baitzituen Maddik, ezkontza
|
egin
zela mila zortzi ehun eta hogoitazazpian, Arkaitz herrian, eta dokumentuen arabera, kontraturik ez zutela egin, bakoitzak ontasun guti zuelata. Iribar notarioaren menutan, agertzen dira ere lekuko ziren lau gizonen izenak, bainan denak desagertuak edota lekuz aldatuak zirenez, epailek ez zuten beste xehetasunik aurkitu heien gandik.
|
|
|
Nun et nola Maddik eta Lastagak ezagutzak egin zituzten, nehork ez daki, eta auzian ere ezin jakina izan zen, jujeen galdeari Olatek berak, edo ez jakinean, edo ez aitortu nahian," ez dakit, ez zen ene afera" baizik ez baitzuen ihardokitzen. Dakiguna da, artxiboek segurtazen dutenez, adin desberdina izana gatik, hogoi urte gutiago baitzituen Maddik, ezkontza egin zela mila zortzi ehun eta hogoitazazpian, Arkaitz herrian, eta dokumentuen arabera, kontraturik ez zutela
|
egin
, bakoitzak ontasun guti zuelata. Iribar notarioaren menutan, agertzen dira ere lekuko ziren lau gizonen izenak, bainan denak desagertuak edota lekuz aldatuak zirenez, epailek ez zuten beste xehetasunik aurkitu heien gandik.
|
|
|
Urtarilaren hastapenean iduriz, mila zortzi ehun eta hogoita bederatzian, deliberoa hartu zuten zerbaiten gisaz Lastagaren desgertaraztea. Modu bat edo gehiago zalantzan ezarri zutenez ez dakigu, bakarrik eiherazainak zionez" ainhitz lekutan ikusten ziren Maddi eta Olate, ixilka, ikerka, hau ikus hura hunki, hunat so
|
egin
, harat behatuz, nabari zen ez zakiteka oraino..."" zer?" erran zuen jujeak, eta" nik ez dakit, ez nintzan heiekin" eta" nolaz dakizu beraz zertan ari ziren?", eta paperrean ez da deus gehiago idatzirik. Beste auzo batzuen ganik jakiten da ere" usutan kalapitak ezagun ziren azkar, baita ere oihu, sakre eta beste", eta inkestak agertuko duen bezala, bi gizonak papotik loturik ere egon omen ziren egun batean, oihesturik, batak bestea kriminel izenaz akusatzen zuela.
|
|
|
" ez, jauna, ez nuen horretarako arrazoinik, biek elgarrekin bizi berri baten muntatzea ginuen hitzartua" zion jujearen galdeeri. Beraz, auziak segitu zuen bere bidea Maddi gabe eta hilketa horren protagonista bat falta izan gatik, Olatek pairatu zuen ondorioa, urkabiarat kondenatua izan zen eta mila zortzi ehun eta hogoita bederatziko azaroaren lauean, soka eman zioten lepotik eta, gaizo mutikoak," nigarrez amari deika", azken jautzia
|
egin
zuen.
|
|
|
Auzitegiko paperretan ez dugu gehiagokorik kausitu, Maddiren ezin konprenituzko desagertze hura mixterio bat bilakatu zen. Izugarriko famak kurritu ziren ordu hetan, hala nola ito zitakela berdin doluturik putzura berriz etorri eta, Olatek etxe zolako zulo batean lurrez estali zuela, bere amak despeditu zuela herritik kanpo, soldado zonbaitek mendekioz bordel batetan sakatu zutela, bere buruaz beste
|
egin
zuela mendiko leize batean behera jauzi eginez, muga pasatuz doluminez erremita bat bezala bizi zela eta hanbat eta hanbat erran, bainan egia ez zen sekulan azaldu.
|
|
|
Artaño deitu soldado bat kondenatua izan zela agorrila erditsutan eginikako ohointza baten gatik, Joseph Dumoulin deitu lagun batekin (gure Lastaga famatua, iduriz) lapurketa bat obratu zutelakotz Bordeleko notario lukurari baten etxean, eta, hau garbitu eta, urrezko luis eta harri bizi mordo bat arrobatu. Galdezketa larriak (eta bortitzak?) jasan izan gatik, Artañok beti ukatu zuela altxorraren jabe zenik, biek ekintza
|
egin
eta Dumoulinek zuela nunbait gorde, eta ez zakiela ez hau ez hura nun ziren. Azkenik, Artaño armen puntan pasatua izan zela gerla denborako ebasketa egitea gatik eta armadako arduradunek, emeki emeki afera utzi zutela ixiltzera, Dumoulin hura ordukotz desagertua baitzen eta beren paperretan desertur ekarria.
|
|
|
Gehiago zena, kasetako idazkariak aipatzen zuen ere Maddiren amari bisita bat
|
egin
ziola, bere" paperraren" bukatzeko xehetasun zonbaiten bila, iduritzen baizitzaion erahilketa harek eta ixtorio hunek lotura zerbait bazutela. Eta segitzen du erranez" Maddiren amak errezebitu zuela arnegatuz bere alabaren berririk ez zuela sekulan ukan, deusetaz ez zela jakinean, nigarrez hiltzera zoala bere malurra ezin jasainez", bainan momentu batez aitortu ziola ere" erdi irriz, erdi serios, ama bat baitzen oroz gainetik" nola, Lastagaren erahilketaren ondotik, Bizkarttoko etxe ttipi haren husteko xedez azken puskak biltzen ari zelata, Lastagaren kofre zahar hura ez zuela nihun ere aurkitu, eta hori ez zuela sekulan nehori salatu" nahiago baitzuen pentsatu bere alaba urkabian dilingo baino hobeki zitakela nunbait bizirik, desagertua bazen ere".
|
|
|
Haren ezagutzak
|
egin
ginituen gure etxean, apez xaharraren medioz bixtan dena. Hau, baginakien nor zen, aspaldi hartan gure herriko artaldearen artzaina, berrogoita hamar urteak lerdenki ekartzen zituena, sabelez anple eta kolore gorritsuak izana gatik.
|
|
|
Mahaitik ateratzen ginen bezain laster, gure lekua ez baitzen gehienen artean izatea, gure azken bekatuak kondatzen zizkion amari, pentsatu gabe kofesioko sekretuaren haustea zitakela hori, begia bizi, kontzientzia garbi, kafe kikerra eskuan, buhaka beroxe zuelakotz. Bortitza zen berenaz, ene anaiak berrettergoko eginkizunetarik baztertu zituen baizik eta ur benedikatu untzian pixa
|
egin
zutela eta, beste aldi batez, ene amari kontseilatu zuen Gaxine ttipiarekin nituen harremanak utzaraztea zeren eta hau familia desegin batetarik heldu baitzen, niretzat lotura horrek ondorio txarrak izanen zituelata.
|
|
|
Ikusi zuen, estimatu eta, azkenean, gogoan hartu. Ene arrebak, bere sekretuzko karnetean kontsiñatzen zuen bezala eta, nik jakinez nun gordetzen zuen irakurtzen bainuen ixilka, gertaera ontzat hartu zuen bainan ez zuen gehiagoko komentariorik
|
egin
. Aitortu behar dut, ene zortzi urterekin, miresturik nengoela holako" amodio" ixtoriaren jakinean izateaz:
|
|
|
Eta amak berriz" ez, ez sekulan. Gainera dautzi
|
egin
dezaunan! Ez, hago etxean!
|
|
|
Eta gertatu zen gure amak, ez jakinean zer
|
egin
, guzia aitortu zuela kofesiotik apez xaharrari. Hau, punpean atera zen kofesalekutik, oihuka" Sakrilego!
|
|
|
Diozut, anderea, gauzak beren lekuan ezarriko ditudala lehen bai lehen! " eta hala
|
egin
zuen. Apezpikutegitik manuak etorri ziren eta apez gaztea desagertu zen erabat, apez xaharrak ez baitzuen hain malerus iduri bere lagunak holako hutsa eginik.
|
|
|
Edozoin gisaz, amak uste zuen xerbitxari pasarte horrek ene arrebari" bizitzen ikasiko ziola laster" gehituz gainera" etxeko lanak lehenak eta bortitzenak dituk, hire arrebak ez dik sekulan galtzerdi baten betatxatzen ikasi ere, arraultze baten erretzen oraino gutiago, dik ba hortaratu, nahi edo ez! Eta gainera, aberatsak besteak baino hastielagoak dituk, berek sekulan
|
egin
nahi izan ez dutena bester eginarazteko aiher dituk, pobreak baino zikoitzagoak, bortitzak, jeloskorrak! Kasu paira dezaken ene alabak!".
|
|
|
Ez bagine gu, bi anaiak, bere eskuetatik lotuak izan, badut beldurra ama lurraren barnean sartuko zen. " Ez milesker" erran ondoan, aintzinean zuen inguma bat iruditzen zitzaion emazte hura agurtu zuen eta etxerateko bidea tuntik atera gabe
|
egin
ginuen, sekulan ez baitut jakin zer pentsamendu modutan kurritzen zen bere gogoa. Bakarrik orhoitzen naiz aurpegia goibeltsu zuela bainan, despitatua baldin bazen ere, bazuen aski urgulu bere sendimenduen ez agertzeko.
|
|
|
Bainan, nahiz eta borondatez
|
egin
ahalak eginik ere, gure apez gazteak lehen meza eman zuelarik, gaitzeko ahalgea bildu zuen: predikua ezin zuen egin ahal izan, hitz bat ez zitzaiola ateratzen ahotik, lotsadura eta herabearen eraginez, dudarik gabe.
|
|
|
Bainan, nahiz eta borondatez egin ahalak eginik ere, gure apez gazteak lehen meza eman zuelarik, gaitzeko ahalgea bildu zuen: predikua ezin zuen
|
egin
ahal izan, hitz bat ez zitzaiola ateratzen ahotik, lotsadura eta herabearen eraginez, dudarik gabe. Mututurik egon zen minutu zonbaitez jendeari begira, ez jakin nun zer egin eta nola, eskuetan zuen paperra itzulikatuz alde batetik besterat, izerditan blai.
|
|
|
predikua ezin zuen egin ahal izan, hitz bat ez zitzaiola ateratzen ahotik, lotsadura eta herabearen eraginez, dudarik gabe. Mututurik egon zen minutu zonbaitez jendeari begira, ez jakin nun zer
|
egin
eta nola, eskuetan zuen paperra itzulikatuz alde batetik besterat, izerditan blai. " Girixtino maiteak" eta" amen" izan ziren elizan entzun hitz bakarrak!
|
|
|
" Girixtino maiteak" eta" amen" izan ziren elizan entzun hitz bakarrak! Oi zer lotsaria, gure Santestebanentzat, desolatua zen, doi doietan meza bukatu zuen ahal bezain zalu, zangoak daldaran, bihotza panpaka, eta zerbait
|
egin
behar zuela ondoko igandeko, deliberatu zuen apezpikuaren ganat joaitea kontseilu bila.
|
|
|
Horra beraz, gure Santesteban bere jaun apezpikuaren aintzinean, hipaka nigarrez, ez zela apez on bat, ez zela jainkoaren konfidantzaren merezitan, ez zakiela zer
|
egin
, utzi ala segitu,, Jaun apezpikua harritua zagon, damu zela holako apez gaztearen gastatzea, semenarioko erakaskuntzak ez zuela, dudarik gabe, aski indar eta garrantzia emaiten elizako publikoaren aintzinean mintzatzeko, formakuntza bereziak plantatuko zituela bere diosesan geroari buruz holakorik ez zedin berriz gerta, eta beste...
|
|
|
" Heldu den igandean berriz holakorik gertatzea damu litake, jadanik gutti aski bailitake gure azken elizatiarren galtzeko, eta hori ezin onhartua litzaiguke. Orduan,
|
egin
dezagun otoitz, artetik, gure Jainkoari galdatzeko, zutaz urrikaldurik, indar berri bat eta bultza sendo bat igor dezauzun gainerat, mihia zaluaraziz, hitzak turrustan ahotik ateraziz, ahalge eta herabeak kasatuz, Hitza heda dezazun paropiako ardi guzien hoberenetan, amen".
|
|
|
Santestebanek ere otoitz
|
egin
zuen, karsuki bezain amultsuki, bainan ez zitzaion iduri aski izanen zenik bere akatsaren ezabatzeko. Dudak bazituen, izanikan ere sineskor sendoa eta apezpikuak, hortaz oharturik, erran zion orduan apal apala" hau gure artean dagola, nehork jakin ez dezan sekula:
|
|
|
— Aise sinesten diat! Nik hasteko kameleoi bat banu baratzean nehori ez nezakek aipa ere... nitaz irri
|
egin
dezaten beldurrean... kuskandela bat, bai, hori non nahi bizi daitekeena duk, baina... kar, kar, kar... kamelu edo kameleoi bat... Ostaler! Beste biga otoi!
|
|
|
Kalamua, bai, hori zian! Banekian, banekian kalamua zela, baina hizkiak doi bat nahasi ditiat, ados nauk, halere, indar pixka bat
|
egin
bahu ulertzeko hik ere...
|
|
|
Goiz huntan dut jakin kazeta irakurtzean, bihar ehortziko dutela. Eta ez dakit zer pentsa, zer
|
egin
. Irakur eta berriz irakur, besterik ez da, hila da, hala diote bederen ehorzketa abisuetan.
|
|
|
Jana Mari, nor den badakit, egun batez aitatxik erran baitzautan" hire aita beste emazte batekin juntatu duk, beste ama bat izanen duk." eta horrek ez zaitan ez bluik ez besterik
|
egin
. Baina,... Ion bere semearen partez... hori ez, ezin sinetsia dut.
|
|
|
Ez da hemengo batekin joan. Herriko ostatuan zerbitzuan zegoen batez, kamioi gotor batetako xofurra gelditu zen, amak zerbitzatu bazkaria jan eta ordaindu, gero elkar hitz
|
egin
ere. Zer erran zuten?
|
|
|
Ezin nuen bestela konporta, sobera kexu eta oldartua nintzen. Etxeko gauza ttipiekin lapurtze ikasketak
|
egin
nituen eta inguruko haur lagunekin gaizkintza ezpezializazioa. Emeki emeki, eskolako bidea ahantzi ere arbasoen ez jakinean, eta han ibiltzen nintzen bakarretan, sekulako zozokeriak ene gain ziren, errientak ez baitzuen bururik ematen ahal ere, bereziki etxean ebatsi supizteko batzuekin ene aurreko mutiko pixtolet baten dabantalari su eman nioenan, baizik eta ene ama laidoztatu zuelako.
|
|
|
Azken urtean, ikas buruko etsamina pasatzeko momentuan, apez nagusiari imintzio eskarnio bat eginik eta eskolako mutil tzar bateri paperak ebatsiz, ihes
|
egin
nuen, muga pasatu eta... han ninduten harrapatu, eta gazteegi nintzela kartzelan emateko, aitak Domintxineko eskola diziplinatuan sakatu ninduen abantxu bi urtez. Handik elkitzeko ere ihesi joan behar izan dut Bordaleko hiri beterat, zenbait urtez han bizi izan naiz karriketan, gorderik, isilean, sasitar bat bezala.
|
|
|
Handik elkitzeko ere ihesi joan behar izan dut Bordaleko hiri beterat, zenbait urtez han bizi izan naiz karriketan, gorderik, isilean, sasitar bat bezala. Azken urte honetan berriz Baionara itzuli naiz, kasu eginez, zelatan, paper faltsuekin ezin baita nahi dena
|
egin
.
|
|
|
Orain badu bost urte istorio horiek gertatuz geroztik, bost urte ene habia
|
egin
duala, ahal nuen lekuan eta ez nahi bezala. Bost urte, karrikan bizia deramala, ordu artean jasan nituenak ahantziz, ezagutu nituenak ezabatuz, bizi berri bat antolatuz, eta horra non lagun batek eskaintzen didan bezperako kazeta arrunt bat, eta non, sekulan ez eta, irakurtzen hasten naizen ehorzketa abisuak... eta... zer ikusten dut Irrizar, ene izena
|
|
|
Eta orain, ez dakit zer
|
egin
, puta zaharra! Ene aita dela hil hori, ez dut burutik ateratzen ahal, alta ez diot zorrik, nitaz hainbeste axola guti izan duen batentzat ez dut gorrotorik baizik izaten ahal.
|
|
|
Eta bestea aldiz, ez bada nehoiz ez nihoate joan, ez du sekulan jakin enekin zer eta nola
|
egin
. Haurra delarik, aita batengandik espero dugu gure eskolako bizian interes hartzea, adiskideek eman kanikak miratzea, xokolet puska bat askaritzat ematea, kartabla pisuegi bada garraiatzen laguntzea, xoriek habian dituzten umeen erakustea, eta abar.
|
|
|
—... eta hik egiten ditunan guziak
|
egin
ditinat nik?
|
|
|
—... badakik, errana deiat jadanik. Hilotz lurperatu ginian duela bi elurte, basa idi batek adarkatu zuela eta, behereko arpean datza lurrez eta harkaitzez estalirik, bere senideen ondorat joana behar bada... ene ar kide maitea... haren eskasa sentitzen diat barne barnean... lepoan dudan koilarrea, katamotzaren hortz luze eta haginekin
|
egin
zidan berak, bai berak hil katamotzarekin, enetzat bakarrik, beste anitz eme zelarik gure tribuan.. ni nindian hautatu eme kide... ni bakarrik...
|
|
|
... baina, azken gauza bat egiteko gelditzen zaitak, eta utzi behar nauk bakarrik, hixtu soinua jo behar diat, hitzemana nioan, zeru gorenetan airean dabilen hegazti basari agur bat
|
egin
behar diat, ene senide arraren arima berekin daramala, haren gogoa goiko hodeietan zehar aira dadin, kearen lanbroen eta lainoen artean murgil dadin... igitu behar diat... ene gorputza mugitu... eskuak gora, ileak harro... suaren itzalak egin mugimenduak jarraiki behar ditiat...
|
|
|
...at egiteko gelditzen zaitak, eta utzi behar nauk bakarrik, hixtu soinua jo behar diat, hitzemana nioan, zeru gorenetan airean dabilen hegazti basari agur bat egin behar diat, ene senide arraren arima berekin daramala, haren gogoa goiko hodeietan zehar aira dadin, kearen lanbroen eta lainoen artean murgil dadin... igitu behar diat... ene gorputza mugitu... eskuak gora, ileak harro... suaren itzalak
|
egin
mugimenduak jarraiki behar ditiat...
|
|
|
...engo gizona ez zela bakarrik ehiztaria, bazuela ere orduko eran" kultura" pixka bat, eta erraz ditake gogoratzea... nahi badituzue" zinez" gogoratu... ilargitsu gau goxo batez... garraren bulta dantzak lagun... kantuz eta musika egiten... bai musika bai, zeren eta ikerketek erakutsi duten bezala, xirula moldeko xixtu batzuk kausituak izan dira, eta segurtatzen ahal dugu, saioak
|
egin
baititugu Euskal Herriko musikari handi batekin, xixtu haiek soinuaren ateratzeko gai zirela, beraz lehengo gizonek bazutela izpirituen oihukatzeko kar bat...
|
|
|
... goxo egiten din halere bestetan kondatzeak, gu goxoan ginelarik, zortzi egunez bekoz beko... iguzkitan kixkailtzen... laneko gogo izpirik gabe... hun
|
egin
daukutela eguntto horiek... eta berari esker... etxerat eta denak garbiak... lanak eginak... bazkatze, ohantze egite... ai ai ai... pipatzen hasiko dun... ez din usaia tzar hori oino galdua... gure Argitxurentzat ez tun on ez...
|
|
|
... egia duk, hamabost egunez bakarrik denak ongi joan dituk... lotsa nindian alta, zerbaitetan edo nunbeit huts bat
|
egin
nezan... ez, deus ere... egin beharra egin diat... zaudete gustuan, gazteak... denak zuzen... to, joan aintzin eman dirua ere hor duzue, gastatu gabean... konduekin karnetxoa utzi dauzuet... zuek egiten duzuen bezala...
|
|
|
... egia duk, hamabost egunez bakarrik denak ongi joan dituk... lotsa nindian alta, zerbaitetan edo nunbeit huts bat egin nezan... ez, deus ere...
|
egin
beharra egin diat... zaudete gustuan, gazteak... denak zuzen... to, joan aintzin eman dirua ere hor duzue, gastatu gabean... konduekin karnetxoa utzi dauzuet... zuek egiten duzuen bezala...
|
|
|
... egia duk, hamabost egunez bakarrik denak ongi joan dituk... lotsa nindian alta, zerbaitetan edo nunbeit huts bat egin nezan... ez, deus ere... egin beharra
|
egin
diat... zaudete gustuan, gazteak... denak zuzen... to, joan aintzin eman dirua ere hor duzue, gastatu gabean... konduekin karnetxoa utzi dauzuet... zuek egiten duzuen bezala...
|
|
|
belar tusta txar baten gatik! Zer afera, bi minutaz eginen niakoan, nik lan hori... dailua eskuan... irriño bat ezpainetan, eta ziaut... horra hire lapinen belarra!... gaizo Jakes, berriz ere nunbeit huts
|
egin
duk... kasu, etxekoanderea kexu... ez duk hire hoberenetan...
|
|
|
... leher
|
egin
baleza! Berantegi duk... alta badakiat ez duela pipa usain hori senditzen ahal... estakurua Argitxuren osagarriari emanez... to, Jakes, hi ta ni biak zoin zozoak gaituk...
|
|
|
Haurrak ezetz
|
egin
zion keinu batez, gizonak aitzurra lurrerat utzi zuen, ogi eta gasna zerra baten bila joan eta eman zion.
|
|
|
Nexkatxunak, jatzartu berria, begiz begi so
|
egin
zion eta mutikoa aldiz ohartu amaren gona zikinduta zela gutti edo aski.
|
|
|
— Bainan, zer
|
egin
–
|
|
|
Josefinak irri
|
egin
zuen, inoxentziaz beterik, eta errantzun zuen garbi garbia:
|
|
|
" ago ixilik, badiauk aski hire xorokerietaz, zerbaiten gatik duk ba hire Pinokio sudur hori!". Eta aintzina segitzen baitzuen entzunetaz kasu
|
egin
gabe, broma eta burlak gehitzen ziozkaten, irri pusaka ibiliz, sudurrari tirakada zonbait eginez ere. Berak, gaitzitua izateko partez, gehiago baizik ez zuen segitzen, beste ixtorio mixteriotsu bezain sinetsezinak azalduz, poz eta irus, irria ezpainetan, zinez jasan trufak eta entzun laidoek bere gogoan nunbait kontentatzen bazuten bezala.
|
|
|
Eta Ximun aldiz irriz karkailaka, kostak atxikiz, itzul eta" ziiiit, pataplast!", hura ere lurrean: orduan biak han ziren elgarri so, ez jakin zer
|
egin
, nigar, irri, intziri ala kantu! Pixka bat lasaitu ondoan, bat batean, Antton gelditu zen begiak gogor eta tinko, eskuak hormaturik dilingo, aurpegia ilun eta zimurturik.
|
|
|
Ez zen ez gaitz izan taula puska zonbaiten biltzea: seila hartu eta tiraka, bihurdika, ostikoka hautsi zuten eta, gelditzen ziren taula puskekin,
|
egin
zituzten lau lerra berek behar bezalakoak. Gaitzago izan zeien, haatik, heien estekatzea oski ferratuetan.
|
|
|
Sahetseko zerragailu batean harrapatu zuten berek behar baino alanbre gehiago eta horra, gure" elhurgizonak" ongi apainduak laster eskolarat joaiteko. Plantatu ziren biak, bidean," arroltze" moduan (argazkietan ikusirik bazakiten nola
|
egin
!) urritz makila pare bat bakoitzak eskuan eta" Avomar! Pre!
|
|
|
Hauxe duk" vitezia"! Usaian oren erdi batez egiten duna hiru orenez
|
egin
diauk! A!
|
|
|
— Ez zakala beti dena beltz ikus, gaizo mutikoa! Irri
|
egin
ere badiauk ba, bigarrren pentze hura hartu dularik, gure gibeletik hixtuka ari zen ihiztari zozo hua lekian gainean utzi diauk, ba ala ez?
|
|
|
— Errak uste’ukala! Eta gure taula tzar hek zangoetan trebes, nihundik ezin urhats bat
|
egin
erori gabe! Eta kendu nahi ukan ditugularik, alanbreak tiranian gogortiak, koropilatiak, sekulako pikoak egin tiat eta behatz zonbait hautsi lerra madarikatu horien gatik!
|
|
|
Eta gure taula tzar hek zangoetan trebes, nihundik ezin urhats bat egin erori gabe! Eta kendu nahi ukan ditugularik, alanbreak tiranian gogortiak, koropilatiak, sekulako pikoak
|
egin
tiat eta behatz zonbait hautsi lerra madarikatu horien gatik! Bagindian" alura" ba, oskiak ere kendu behar izan ditiauk!
|
|
|
Untutsik ere ez zian ez hain gaizki eta berdin lerratzen gintian ba Olaberriko trefla hartan, lodi lodia baitzen beharrik! Hori zian hori goxo, ipurdiaren gainean lerratzea, ala ahantzia duk ze irri partida
|
egin
dun ordian?
|
|
|
Joanesen behiek egina zakotela hain segur, abisatu din eta hunek aldiz bere alanbre sarea ere xehaturik atzeman din. Beraz holako desmasiak ikusik, joan tun biak, herriko goardiaren ganat eta harek inkesta bat nahi izan din
|
egin
. Pentze sahetserat jin delarik ikusi ditin bi buhame edo nik dakita zer, akuriko eta karkailaka lerraka abiatzen pentzeari behera, urean sartzen eta frist desagertzen!
|
|
|
Ez zen arras ilun bainan ez arras argi ere" zer tenore ote da? ez diat so
|
egin
ere" pentsatu zuen ezkaratz buruan abiatzearekin begiak ezin zabalduz, ikerka xoko guziak miatzen zituela.
|
|
|
— Jandarmak igorriko dezteat, eztuk besteik merexi! oihu
|
egin
zion Pettanek, hizan bezalako trixte paketa hi, gezurtia, Tribunalerat herrestan emanen haute gaizo tetelia hi! Hanbat gaxto hiretzat!
|
|
|
Kattalinek, lehen alkian jarririk igi hunat, igi harat, ez jakin norat so
|
egin
, erdi irri maltzur bat ezpainetan," gaizo trixtia hola nahiago duk ba ote?".
|
|
|
ni hola tratatzea! zer ahalgea... ni holako gizon zintzoa... zazpi haurren aita, igande guziz mezan... ez da posible... kalte
|
egin
nahi daut, hil nahi nau, ai ei ai...
|
|
|
Jende guziak harrituak ziren Battitta bezalalako gizon batek ez zezakela holako jukutriarik
|
egin
! Pettan eta Kattalin ere han ziren erdi ahalge, ixil ixila, aurpegia zurpail, hitstuak, ez jakin zer erran, zer pentsa.
|
|
|
Beraz... botak bustiak zirela eta kataskan hasi zirezte: ez duzu nahi ukan Pettanek so
|
egin
zezan zure barrukian...
|