|
2000
|
|
|
Edorta Jimenezek (1989, 8) eta Iñaki Aldekoak Sarrionandiaren narrazioek hasiera hasieratik izan dituen ezaugarriei loturik jarraitzen dutela ondorioztatzen dute (A. Azkorbebeitia 65 or.) eta hiru ardatzetan finkatzen
|
dituzte
prosa horren ezaugarriak: metaliteraturaren praktika, poesiatik oso hurbil dagoen prosa hizkera eta hirugarrenik, istorioak ez denboran ez lekuan (kronotopo indeterminatuan, beste hitzetan) kokatzeko joera.
|
|
|
Hogeita zortzi gutun hauek ipuinak, eguneroko gertakizunak, burutapenak, gustuko liburu eta filmeei buruzko iritziak eta gogoeta hainbat biltzen
|
dituzte
. Batzuk poesiaz beteak daude, beste batzuk prosaikoagoak dira, baina maitasun sentimendua darie gehienei, herrimina eta nostalgia.
|
|
|
Kritiko batek baino gehiagok esan izan du zerikusirik baduela autore honek duen arrakastan bere nortasun ez literarioak ere. Nolanahi ere, irakurle arruntarentzat Sarrionandiaren narrazio hauek beste gabeko erakargarritasuna dute, mundu fantastikoak sortzen ditu ipuinetako batzuetan, leiendazkoak sarritan, sirenak eta marinel zahar madarikatuak daude, eta desertuak, printzesak, gazteluak eta geltokiak neskatxa eder bakartiek habitatzen
|
dituzte
. Guztia ere, gainera, estilo narratibo poetikoaz eta dotoreaz emanik.
|
|
|
Kritikoek liburu honetako narrazioen gaien alderdi nabarmenak aipatu
|
dituzte
: fantasiarako eta iraganaldiko leiendetarako zaletasun hori:
|
|
|
Liburuaren estiloak eta gaiak aldatuak direla azaltzen du Ibargutxik: 1978 poemak diren Izuen gordelekuetan barrena koan Europako hiriburuetan zehar literaturaz ziharduten poemak ziren, oraingoak errealitate gogoratuz dihardute, kartzelako miseriak esplizitoki azaltzen
|
dituzte
," poeta jaitsi egin da zenbait arazo sozial ukitzera" dio. Sarrionandiak halere, beti eusten omen dio tonu lirikoari, gairik gogorrenek eta krudelenek beti dute ukitu lirikoa.
|
|
|
" Euskal poesiak bere izaera garatu nahi badu, kanpora begira egon duela erakutsi digute poeta biek. Eta horrela, politika bai ala ez eztabaidaren bi aldeak jartzen
|
dituzte
ageritan euren lanean."()" J. Sarrionandiaren kasua oso esanguratsua da.
|
|
|
heroia eta haren heriotza, exilioa, marinel zaharra, itxaropena eta errebeldia, etorkizuneko herri proiektua, haurtzaroaren eta iraganeko euskal herriaren oroimena... Baina tematika berrien artean maitasuna eta lirikotasuna baloratzen
|
dituzte
kritikoek.
|
|
|
1985ean argitaratu zuen Ni ez naiz hemengoa liburuarekin eman zien hasiera genero ortodoxia aldetik sail bakar batekoak ez diren materialez osaturiko liburuei, saiakera, prosa poetikoa, literatur kritika, eta zenbait saio narratibo batzen dituzten liburuei. Batzuek tankera teorikoagoa dute, beste batzuek, aldiz, praktikan jartzen
|
dituzte
beste horietan adierazitako irizpideak: Horixe litzateke Ni ez naiz hemengoa k Narrazioak edo Izuen gordelekuetan barrena liburuekiko duen harremana, edo Marginaliak Ez gara gure baitakoak ekin duena, zenbait kritikoren iritziz.
|
|
|
Kandelakoek teknika narratiboen artean bereziki azpimarratzen
|
dituzte
ipuin hauetako deskripzioak: "... zerbait azpimarratzekotan, egileak deskribapenari ematen dion garrantzia aipatuko genuke.
|
|
|
2 Mende amaierako mugimendu eklektikoaren zantzuak nabarmentzen dira beraiengan, jatorri eta joera guztiz ezberdineko poemak, sentimenduak edo eskolak ametitzen
|
dituzte
. Sarrionandiaren Izkiriaturik aurkitu ditudan ene poemak liburua da horren adibide nabarmena, egileari ez zaio axola iturriak, kulturak eta garaiak guztiz ezberdinak izatea.
|
|
|
Izan ere, gizaki guztiok dugu geure bizitza josteko zeregina. Bestalde, jostorratza eta hariak ere sexu harremanak sinbologizatzen
|
dituzte
: batzuetan, lotura hau iradoki besterik ez du egingo, eta beste batzuetan, zuzenean adieraziko du sexua eta jostearen arteko identifikazioa.
|
|
|
Honen ondorioz, iraganeko sentimenduen indarrak bultzatuz Andoni ikusteko ahalegina egingo du. Urtaroek kontakizunaren nondik norakoak gidatuko
|
dituzte
: honela, udara maitasun betearen sasoia izango da eta udazkena maitasunaren agorraldiaren sasoia.
|
|
|
Gorrindok bere bigarren eleberri honetan berriro ere errealismoaren ildotik aritzea hautatu badu ere, ez du inguruko giroa xehetasunez azalduko. Izan ere, bere lehen eleberrian giroak eta inguruak bideratuko
|
dituzte
pertsonaien sentimendu eta bilakaerak; oraingo honetan, ordea, gertaera jakin batek sortaraziko du bereziki amaren oinazea. Gainera, Ni naizen hori eleberrian pertsonaien garapena zehazki irudikatzen du, bilakaera nabarmena izanik.
|
|
|
" Haurtzaro eta gaztaroko lagun honi ateak irekitzera bultzatu duten arrazoiak adostasunetik edo elkartasunetik urrun daude. Alvaroren beraren baitan daude, estu estu lotuta bere porrotei." (Deia I) Alegia, barne sentipenek bideratuko
|
dituzte
pertsonaiaren ekintzak, eta sentipen horien artean sarritan galtzailearen sentipenak aginduko du. Are gehiago, Alvaro sentimendu horri aurre egin nahian dabil.
|
|
|
Egunkariako iruzkinean aipatzen zen bezala(), nerabezaroko oroitzapenek bi bide irekitzen
|
dituzte
: batetik, Alvaroren izaera ezagutarazteko lekukotasunak eskaintzen dizkigute:
|
|
|
Pertsonaia garrantzitsuenak, Markos zein Nestor, lekuz, jokoz, oroz kanpo daude ia beti; guztiz arrotzak zaizkien goitibeheitiek erabakitzen
|
dituzte
beren aldarteak eta norabideak, ez dira gai beren bizitzak gobernatzeko, izutu egiten ditu askatasunak. Gizaki izateak urduri jartzen baititu, nahiago lukete postontzi edo karrota izan gizaki baino:
|
|
|
Haatik, eldarnioaren sentsazio hori lortzeko bide ezberdinak jorratuko ditu ipuin bakoitzean. Izan ere," errealitate arerioak gizarteak eta pertsonaiak eginikoabakardadea, gaixotasuna desamorioa, heriotza, suizidioa, erahilketa sortzen ditu errealitate hori eldarniagarri bihurtuz." (Egan 49) Bestalde, pertsonaien inguru eta egoerek eramango
|
dituzte
horrelako ezinegona jasatera:
|
|
|
Oraingoan, mundakarrak izenburuaren bidez, atseginaren bilaketa eta heriotzaren ezinbestea adierazi nahi ditu. Beraz, aipatu bezala itsas giroaz gain, gaiek ere kateatzen
|
dituzte
ipuinok. Bere aurreko narrazioetan jada zeharka aipatzen ziren hauek narrazio hauen ardatzak izango dira.
|
|
|
Honen moduko gaiak jorratu
|
dituzte
, besteak beste, Arthur Clarke, H.G. Wellsek. (Olasagasti:
|
|
|
Kontrola lortzeko asmoz, burtsa dagoen hiri nagusietan lehergailu atomiko bat jarri nahiko dute. Bonbak jartzeko munduko leku ezberdinetako erakunde armatuak (IRA, ETA, Brigada gorriak, IK,...) engainatuko
|
dituzte
, Azken Epaia deituriko taldea eratuz. Giro honetan, etengabeko pizten duen istorio batean murgilduko gara.
|
|
|
bere iloba den Donostiako neska anarkista CNTkoa, eta bahituta hartzen duten fraile karmeldar inozo bat. Berriro ere pertsonaiek gidatuko
|
dituzte
gertaerak. Hiru pertsonaia nagusien arteko elkarrizketak baitira eleberriaren muin nagusia:
|
|
|
Bestalde, herrian izurritea zabaldu denez, abereak hiltzen ari dira, eta beraz, jendea oso keztatuta dago, eta mirariaren inguruko gertaerek are gehiago aztoratuko
|
dituzte
biztanleak.
|
|
|
gizon emakume batzuen bizitzaren hainbat une ezberdin. Askotan pertsonaia hauek droga, alkoholarekin arazoak
|
dituzte
eta bere inguruari ilusiorik gabe begiratzen diote: indar moralik gabeko pertsonaiak, kritikarako gaitasunik gabekoak,... lirateke.
|
|
|
maitasuna, gorrotoa, adiskidetasuna, menpekotasuna, gezurra, mesfidantza, jeloskortasuna,... Izan ere, pertsonaia ezberdin hauengan sortzen diren sentimendu ezberdin hauek guztiek zeharo nahastuko
|
dituzte
. Gainera, eleberri honetan" Sentimendu hitza funtsezkoa da, gertakizun guztien gidaria" (A.A.A.:
|
|
|
(b) Idazle ezagunagoen lanek idazle berri hauen lanak isilpean egonarazi
|
dituzte
.
|
|
|
Asteroko erreseina hauez gain, liburu berri baten argitarapena dela-eta, batzuetan elkarrizketak edo aurkezpenaren berri eman ohi dute egunkariek. Halaber, Argia astekarian ere astero argitaratu berri diren liburuen zenbait aipamen egiten
|
dituzte
. Haatik, hamarkada honen hasieran astekari honetan elkarrizketa eta erreseina gehiago argitaratzen zirela aipatu beharra dago.
|
|
|
Haatik, hamarkada honen hasieran astekari honetan elkarrizketa eta erreseina gehiago argitaratzen zirela aipatu beharra dago. Beste aldizkari batzuetan hilero eskaintzen
|
dituzte
iruzkinak: besteak beste, Aizu!, Habe, Pérgola aldizkarietan.
|
|
2001
|
|
|
Talde honetako zenbait kidek, aktiboki" konprometituta" egon zirenak (Abel Osa, Jon Igartua eta Iñaki Abaitua bera mezulari kontuetan), urteak aurrera joan ahala, ikuspuntu desberdinez ikusiko
|
dituzte
garai haiek:
|
|
|
Harrigarria da nola, istorio nagusiak aurrera egiten duen heinean, Iñaki Abaitua protagonista esku artean duen Hamaika pauso nobelako Zabalegi protagonistaren patuarekin endredatzen doan. Finean, biek heriotza eta bakardadea ezagutuko
|
dituzte
beren bizitzen amaieran: bata fusilatuta hilko da, besteak, bere buruaz beste egingo du.
|
|
|
Beste nobeletan hain maiz erabiltzen zituen errepikapenak gutxituz eta lehenengo pertsonari tinko eutsiz, istorioak berak garrantzi handiagoa hartzen du Rossetti-ren obsesioa n. Eta istorio desberdinek lehenago aipatutako emakumeen izenak
|
dituzte
, bi urteren tartearekin ezagutzen dituen emakumezkoenak. Victoriarekin duen harremana bada ere garrantzizkoena, Eugeniarekin izandakoa giltzarri bihurtuko da nobelan begitantzen zaigun sedukzio jokoan.
|
|
|
2 Parentesi artean datozen zenbakiek Gorde nazazu lurpean liburuaren lehenenengo edizioko orrialdeak adierazten
|
dituzte
(Erein, 2000ko abendua).
|
|
|
•" Emakumeak pintatzen dakitenek lortzen
|
dituzte
, ez maite dituztenek" (145)
|
|
|
Rossettiren obsesioa n aipatzen den Hjalmar Söderberg idazle suediarraren Doktor Glas (1905) nobelako protagonistari gertatutakoaren antzera, Juan Martini ere" bizitza begien aurretik" pasa zaio. Bi nobeletako protagonistek arazoak
|
dituzte
sexu harremanei aurre egiteko, sexu organua bera" higuingarri" gisara sentitzen baitute (127). Hogeita hamar urtera iritsi eta emakumezkoekin harremanik izan ez duen Doktor Glas hori, erotikotasun frustragarria bizi duen Juan Martinengandik gertuegi dago.
|
|
|
Rossettiri dagokionez, artelana edozeren gainetik jartzeagatik; psikoanalisiari dagokionez, berriz, nobelan hainbestetan aipatzen den S. Freuden hainbat teoria sexistarengatik. Zakilaren enbidiaz, emakumezkoen masokismoaz, sexualitatate femeninoaz,... vienarrak esandakoak gogor kritikatu
|
dituzte
psikoanalisiaren irakurketa feminista gaurkotuak planteatu dituzten H. Cixous, L. Irigaray8 edo J. Kristevak. Feminismo frantsesaren ordezkari nagusitzat jotzen diren emakumezkoen lanetan, mendebaldeko diskurtso maskulinoaren falozentrismoa, logozentrismoa, izan dira kritikatuak.
|
|
|
Mende hasieran gertatu zen aldaketa nagusia kontzientzia gune batetik abiatutako narrazioranzko bira izan bazen (ik. Henry James), egile iparramerikarrek objektiboki behagarriak diren gertakizunetarantz lerratuko
|
dituzte
euren unibertso literarioak. " Zine kamara" edo" narrazio objektiboa" ere deitu izan zaion teknika honen oinarrian, Teoria Konduktistaren ideiak zeudela ezin ukatuzkoa da.
|
|
|
batzuentzat ispiluak egiaren hieroglifikoak lirateke non agertzen zaien euren aurrean agertzen den guztia, ezkuturik gera ezin duen egian ohi den bezala. Beste batzuk, alderantziz, gezurraren sinbolotzat hartzen
|
dituzte
ispiluak, zeren askotan erakusten baitituzte gauzak ez diren moduan." (Marami, 1582)
|
|
|
Gizonak bere burua salbatu du baina ispilu barreneko bere islak buruari tiro eman dio. Antzak eta errealitateak alde bi
|
dituzte
.
|
|
|
Bada gizon eskergi bat misterioa argituaz izkiriatzen ari dena, Baina bere testuak, eskuin ezker eginak, Irakurleek (ispilu baten bidez irakurri beharrean) Lengoaia misteriotsuren bat delakotan uzten
|
dituzte
" (Marinel zaharrak, 45)
|
|
|
bata, idealizatua, urrun geratu den neskatxarentzat eta bestea, hirietan emagaldu marginatuekin gertatzen dena. Hiri guztiek bildu
|
dituzte
miseriak, eta kulturaren lilurak ezin ditu estali.
|
|
|
Erdi Aroaz ari da Zumthor, egia da, baina bere zentzuaren deskribapenak badu zerikusirik, mantentzen du paralelotasunik gure gizartearekin. Hiri kapitalistak eta bere gizarte moldeak ertzak eta bazterrak eraiki
|
dituzte
. Horregatik gizartea ukatzen duenak maite ditu marjinak, bazterrak eta mugak:
|
|
|
Kolonialismoaren garaia da, Europak, industralizazioaren bidez, irten beharrean ikusten du bere burua. Industriak tentsioak sortzen ditu, lehengaien beharra dute fabrikek, merkatu berriak bilatu behar
|
dituzte
, eta inbertsiorako lurralde berrien lana eskatzen du. Arrazoi hauengatik Afrika eta Asia ezagutzeko, eta kolonizatzeko ahaleginak egiten dira.
|
|
|
Gauguin-ek eta berarekin batera Conrad, Stevenson eta Melville ren marinelek arrazoi bi
|
dituzte
Europa utzi eta bidaian hasteko. Batetik, gizarte ofizialak (burgesak, positibistak eta industrizaleak) sortu duen errealitatea arbuiatzen dute, bestetik, primitiboa, sorkuntzazkoa dena maite dute.
|
|
|
Liburuko irakurleek ondo dakitenez prosazko hiru testuk banatzen
|
dituzte
zazpi liburuok.
|
|
|
Harrigarria da marinelen bizimodua: miseriazko soldatak
|
dituzte
eta ez dakite igeri egiten"
|
|
2002
|
|
|
Autorearen azken eleberriak, Urregilearen orduak obrak, aurrekoen poetika tremendista atzean utzi eta istorio mosaiko bat erakusten digu, bi tabernatara joaten diren pertsonaien istorioek osatua. Ferminek eta Laurak, eleberriko bi tabernari protagonistek, jasotzen
|
dituzte
eleberria betetzen duten pertsonaia horien biografiak (ehiztariak, soinu jotzaileak, homosexualak...). Tonu errealistan eta tarteka sinboliko samarrean idatzitako liburu honek Kritika Saria irabazi zuen 1999an. b.5) Xabier Mendiguren Elizegi (1964)
|
|
|
Eleberrian etengabe agertzen dira zenbait irudiren erreferentziak, hala nola farolaren inguruan hegan dabilen saguzarra, itsasoko olatuak, zerua eta ogi forma duten hodeiak edo gerezia dirudien eguzkia... Erreferentzia horiek gertakizunen bilakaera tristea eteteko bitarte narratiboak definitzen
|
dituzte
. Baina, azkenean, itsaso izoztuaren amets profetikoa pertsonaiak aurkituko duen atsedenaren aurrerapen halabeharrezko bihurtzen da.
|
|
|
4 Elkarrizketek jendearen hizketa moduak islatu nahi
|
dituzte
.
|
|
|
Eleberri esperimentalen azterketa bukatzeko, Patri Urkizuren (1946) Sekulorum Sekulotan (1975) obra abangoardista aipatu nahi genuke. Madrileko UNEDen irakasle den lezoar hau, EIEko lehendakari izan zen artean eta Eusko Ikaskuntzako Hizkuntza eta Literatura Sailaren arduraduna da gaur egun. Euskal literaturaz eta antzerkiaren historiaz argitara eman dituen saiakera lan ugariek (Literatura eta Kritika, 1970; Euskal teatroaren historia, 1975; Euskal antzertia, 1984..) hainbat sari lortu
|
dituzte
. Urkizuren poesia liburuen artean, Dorrejilko Kanta (1977) eta Zeren azken finean (Kutxa, 1984) dira aipagarri.
|
|
|
" Nor naiz?" edo" Zer egiten dut mundu honetan?" galderen erantzun literarioa, emakumezkoen nobelagintzaren ezaugarri bihurtu da XX. mendean. Urteetan ahaztuak izan ondoren, berezkoak zaizkien bizipenetan sakondu nahiko dute emakumeok, eta, horretarako, lehenengo pertsonan idatzitako testuak edo genero autobiografikoaren aldakiak (memoriak, egunkariak, gutunak...) hobetsiko
|
dituzte
. Simone de Beauvoirrek zioen moduan, emakumezkoek atxikimendu handiagoa diote oroimenari, eta horregatik, ez da harritzekoa, oroimen honen zolan, beren haurtzaroan, gaztaroan edo zahartzaroan sakondu nahi izatea.
|
|
|
Haren diskurtsoak topiko matxista mordo bat islatzen du: haren arabera, emakumeek gustukoak
|
dituzte
Tomates verdes fritos bezalako filmak edo nobela erromantiko lodikoteak. Saizarbitoriaren eleberriko protagonistaren itsukeria hainbesterainokoa da, non nobela osoan zehar emaztearekin dituen eztabaida guztien atzean emazteak (senarra baino askoz kultuagoa, bidenabar) autoafirmatzeko duen premia ikusten baitu.
|
|
|
Julenek eta Lauaxetak zalantza asko
|
dituzte
argitzeko. Euskal Gudarosteko komandantea izan zen poetak" gerra irabazi ala galdu genuen" jakin nahi du eta izugarri aldatu den Euskal Herriaren egungo errealitatea (politikoa, linguistikoa, kulturala,...) ezagutu.
|
|
|
Zenbait narratzaile eta ahots, bereziki amona Martzelinarena, bizi dira narrazioan, eta Joxeren nortasun poliedrikoa marrazten digute. Baina, gainera, bi osagaik identifikatzen
|
dituzte
familiak: lurrak eta haizeak.
|
|
|
Hasieratik esaten zaigu, agramondarrak izan zirela Etxegoiendarrak eta desterrura kondenatuak Esteban Etxegoien bezalako kide luthertarren jokabidearengatik. Joanesen gurasoek, ostera, jarrera pragmatikoagoa dute eta harreman hobeak
|
dituzte
Gaztelako agintariekin. Ikusiko dugunez, Descartes, Bruno, Hobbes, Gassendi, Spinoza eta besteren irakurketek osatuko dute Joanesen formazio urteak.
|
|
|
Pertsonaia nagusiaren egoera eta izena bezalaxe, gainerako osagai narratiboak ere anbiguoak dira. Ez dakigu zehazki noiz jazotzen diren gertakariak, lekua ere zehaztasunik gabe deskribatzen zaigu, pertsonaiek ezizenak
|
dituzte
eta, are gehiago, eleberriaren amaiera irekia da. Irakurleak hautematen duen gauza bakarra da protagonista zelatatzen duen arriskuaren presentzia etengabe eta zehazgabea.
|
|
|
Azkenaz besten, kondena misteriotsu batek gainean hiru gabirai daramatzan kalesa beltzean atsedenik gabe eta eternitatean zehar han hemenka ibiltzera behartzen ditu Nora eta bere aita. Eleberri honetako protagonistek elezaharrrak, historia eta literatura nahasten diren bidaia fantastiko batean Amerika eta Europako ordokiak zeharkatzen
|
dituzte
hirurehun urtean zehar (bidaia XVII. mendean hasi eta bigarren gerra karlistaren garaian amaitzen da). Bartzelona, Salem, Boston, Baiona eta Zarautz dira abentura harrigarri honen agertokiak.
|
|
|
Helduentzako produkzioan Garretatik erauzitakoak (Elkar, 1989) ipuin liburua nabarmenduko genuke, eta gazteentzakoen artean Ur zabaletan (Pamiela, 1994) eleberri laburra, Sorginkerien liburua (Pamiela, 1997) eta Baloika (Pamiela, 2000). Gainera, bere hiru eleberriek literatur sariak irabazi
|
dituzte
: Sasiak ere begiak baditik (Elkar, 1985) Iruñeko Udaleko idazle berrientzako lehiaketan izan zen irabazle; Ur uherrak (Pamiela, 1993) [itz.:
|
|
|
Guk diogunaren ildo beretik, halaxe dio Alonsok 123 orrialdean: " Komunikabideek saltzen
|
dituzte
liburuak. Komunikabideek irudia saltzen dute.
|
|
|
Komunikabideek irudia saltzen dute. Beraz, komunikabideek irudi salgarria duten idazleak (onak edo txarrak, eta hori idazle direnean) maite
|
dituzte
." gintzan Durangoko Euskal Liburu eta Diskoen Azokak betetzen duen lekua. Azken urteotan azokaren helburu, antolaketa, funtzio edo egituraketa bera eztabaidagai izan badira ere (begiratu besterik ez dago komunikabideetan argitara eman diren artikulu,, edo iritzi artikuluak), dudarik ez dago Durangoko Azoka, ezer baino lehen, euskal liburugintzaren erakustoki garrantzizkoena dela oraindik.
|
|
|
Aipatutako susmo eta gutxiespen horiek kritikaren helburuen inguruko eztabaidak
|
dituzte
oinarri. Edonola ere, kritikaren beraren helburu, baliabide edo prozedurak zeintzuk diren zehazteak mendeetako eztabaida eta hurbilpen ugarietara eramango gintuzke.
|
|
|
Jakina denez, obraren balio literarioaren gainean iritzi eta epaiak ematen zituzten kritika inpresionistetatik abiatu eta literatur testuen irakurketa eta interpretazioa helburu duten hurbilpenetara heldu gara joan den mendean. Kritika inpresionista saihestuz eta errusiar formalisten hurbilpen deskribatzaileegia gaindituz, gaur egungo norabide kritiko pragmatikoek literatur lanen irakurketa proposamenak egiten dizkigute eta sorkuntzaren ingurune sozio historikoarekin harremanetan jartzen
|
dituzte
artelanak. Paul de Manek dioen modura, irakurketaren metaforak kaleratzen ditu gaur egungo literatur kritikak eta, gehienetan, testuaren beraren baliabide deigarrienak edo alderdirik zailenak izaten ditu hizpide20 Hortik dator askotan horrelako kritika lanen aurrean literaturazaleek egin ohi duten salaketa:
|
|
|
Villanueva, D. [zuz.], Historia y Crítica de la Literatura Española, 9 liburukia, Crítica, Bartzelona, 1992), gurean ez da horrelakorik gertatzen ari. Izan ere, unibertsitateko zenbat irakaslek kaleratzen
|
dituzte
kritika eta aipamenak prentsan. Komunikabideetako kritikariek zenbat artikulu kaleratzen dituzte aipamen laburren mugak gainditzen dituztenak?
|
|
|
Izan ere, unibertsitateko zenbat irakaslek kaleratzen dituzte kritika eta aipamenak prentsan? Komunikabideetako kritikariek zenbat artikulu kaleratzen
|
dituzte
aipamen laburren mugak gainditzen dituztenak. Gutxi, ezbairik gabe.
|
|
|
Berriki jakin dugunez (ik. Berripapera 109, 2001eko ekaina), laster aldizkari gehiago izango dira sarean, dela osorik euskaraz argitaratu ez direnak, dela 1960 baino lehenagokoak.
|
dituzte
liburu guztien ekarpen literarioak; ez dago kalitate literarioaren araberako oihartzunik. Gainera, liburu ataletan kritikak argitara ematen dituzten salbuespen interesgarri batzuk kenduta (F.
|
|
|
Basque Writers katalogoan ere, narratzaileak gehiengo dira. Bertan datozen 26 idazleetatik, 9k poesiazko nahiz narratibazko lanak argitaratu
|
dituzte
eta 2k bakarrik poesia lanak (Lekuonak eta Gandiagak).
|
|
|
Eleberrigileak ez ezik ipuingileak ere aztertzen
|
dituzte
Hegats aldizkariaren 4 (1991) eta 8 (1994) aleek. Era berean, narratibazko nahiz poesiazko lanak ditu aztergai Ínsula aldizkariak 1998ko azaroan argitara eman zuen ale monografikoak.
|
|
|
J. M. Torrealdaik bere Euskal Kultura Gaur (1997) liburuan dioenari jarraituz, gaur egun 300 euskal idazle inguru daude eta euren ezaugarri soziologikoak honela deskribatuko genituzke: % 90 gizonezkoak dira eta% 10,6 bakarrik emakumezko7 Adinari dagokionez, batez beste, 49 urte
|
dituzte
idazleok (%70 30 urte bitartean dabil) eta horren ondorioz, argi ikusten da gaur egun argitaratzen duten idazleen artean belaunaldi desberdinetako egileak kausi ditzakegula. Hortxe dauzkagu, adibidez, hamarkadetan jaiotako idazleak (Txillardegi...) edo 64ko belaunaldia deitu izan zaion horretan sartuko liratekeen R.
|
|
|
30 Literaturaren ikerketa akademikoek gurean izan duten garapenari buruz esango ditugunak 2000ko martxoaren 11n Gasteizko Filologia Fakultatean" Euskal Kritikari buruzko I. Jardunaldiak" direlakoetan esandakoak laburbiltzen
|
dituzte
. Jardunaldietako txosten guztiak aurki emango ditu argitara Eusko Ikaskuntzak.
|
|
|
Edonola ere, bereziki nabarmentzekoa irizten diogu doktorego tesiok guztiok egindako ekarriari, beste arrazoi batzuen artean, literatur kritika garaikidean indarrean dauden teoriak eta metodologiak gure literaturaren azterketara ekarri dituztelako. Oraindik jarraitzaile gehien dituena eredu eta metodologia semiotikoa da, baina horrez gainera harrera teoriaz, soziologiaz, erretorikaz, polisistemen teoriaz, kritika feministaz... aberastu
|
dituzte
euskal literaturaren ikerketak. Etorkizunean hurbilpen diakronikoak burutu ahal izateko monografia sendo eta zabalak eskaintzen dizkigute, gutxienez, unibertsitatean egin diren ikerketok.
|
|
|
Ezaugarri horiekin batera, eleberriak intertestualitate zabala du, hainbat collage eta pastichez lortua. Eta testu horiexek, berriz, aukera narratibo askotarikoak sortzen
|
dituzte
, eleberrian barrena konbinatuak: narratzailea eraldatu egiten da, eta hurrenez hurren bilakatu zinema zuzendari, Erdi Aroko monasterio bateko eskribau, telefilm poliziako bateko detektibea... eta testuinguru horietako bakoitzean Iñakiren eta haren neska lagunaren arteko gutunak transkribatzen ditu.
|
|
|
ficción para convivir" artikulu interesgarrian dioskunez (ik. Ínsula 641, 2000ko maiatza, 3), gaur egungo eleberri historikoek behiala zuten helburu eta moldeak irauli
|
dituzte
. Iragana berreskuratzen zuten testuok helburu didaktiko, moralizatzaile edo abertzalez idatzi ohi ziren behiala (honen adibide argia garai erromantikoan sortu ziren eleberri espainiar historikoak genituzke, iragan lorios batez mintzo zirenak), baina gaur egun ikuspuntu berri bat, ohiko historietan azaltzen ez diren kontuak, azaleratu nahi dute.
|
|
|
Literatur Kritika (2000) lanak ildo horretatik doaz: kritikariek egile horiei buruz kaleratutako kritika eta iruzkinak jasotzen
|
dituzte
.
|
|
|
Ikusten denez, aipagai ditugun beste bi generoen, ipuinaren eta eleberriaren, antz handia du eleberri laburrak. Ipuinarekin honako zerrenda honetan aipatzen diren parekotasunak
|
dituzte
: narrazioa pertsonaien eta giroen deskribapenari gailentzen zaie; bigarren mailako pertsonaiak eta narrazioa luzatzen duten hausnarketa pasarteak urriak izan ohi dira; teknika eta tonu antzekoak dituzte... eta, batez ere, emozio jakin bat eragin nahi da bi generoetan.
|
|
|
Ipuinarekin honako zerrenda honetan aipatzen diren parekotasunak dituzte: narrazioa pertsonaien eta giroen deskribapenari gailentzen zaie; bigarren mailako pertsonaiak eta narrazioa luzatzen duten hausnarketa pasarteak urriak izan ohi dira; teknika eta tonu antzekoak
|
dituzte
... eta, batez ere, emozio jakin bat eragin nahi da bi generoetan. Desberdintasunei dagokienez, berriz, bistakoa da luzera dela bi generoen arteko alde nagusia.
|
|
|
Bada heroi bazter utzirik beste euskal nobela batzuetan ere; Ameriketara joandako gure erbesteratuen bizitza kontatzen dutenetan alegia. J. M. Etxeitaren Jayoterri maitia ko edo J. M. Lertxundiren Polli eta Pello ko pertsonaiek, esate baterako, egoera zailak jasan behar izaten
|
dituzte
; bakarrik ikusten baitute beren burua, bazter utzirik. Tratamendu osoa, ordea, diferentea da.
|
|
|
Tratamendu osoa, ordea, diferentea da. Pertsonaia horiek, beren zorigaitzak gainditu egiten
|
dituzte
, eta ongi amaitzen dute beren abentura. Ez da horrelakorik Itsasoa ur bazter luzea da delako nobelan.
|
|
|
Modernitatea, beraz, eleberrigintzaren historian modu dialektiko eta jarraituan eman den prozesua da. Prozesu hau, eleberriaren forma aldatu duten aldagai askotarikoetan oinarritu izan da, eta aldagaiok guztiok eleberrigintza moderno desberdinak eragin
|
dituzte
. Edonola ere, eleberriaren modernitatea bermatzen duten ezaugarriak honako lau elementu hauetara laburbil daitezke Krysinskiren ustez:
|
|
|
" Azken urteotan gizadia, leen ere eun sukarretako lilluraz biurrituta, erotu egin da. Mundu osoan, sakonera dijoazten etxazatien iskanbillak burrunbaz ari dira; zutarriak lupetzan lurpetuak dira, ta mendiak beurak ere, erpiñetarik, arrizko erasoak amiltzen
|
dituzte
, lurgaiña eremu ta zelai berdin bilakatu dadin. Beuren basa lurretako pakean kutsugabe zeudenak ere, beuren artzai giro barrutirik erauzi dituzte, iri andietako naaspil amurrutsura jaurtikitzeko, antxe kutsatuak eta neketuak ditezen".
|
|
|
Mundu osoan, sakonera dijoazten etxazatien iskanbillak burrunbaz ari dira; zutarriak lupetzan lurpetuak dira, ta mendiak beurak ere, erpiñetarik, arrizko erasoak amiltzen dituzte, lurgaiña eremu ta zelai berdin bilakatu dadin. Beuren basa lurretako pakean kutsugabe zeudenak ere, beuren artzai giro barrutirik erauzi
|
dituzte
, iri andietako naaspil amurrutsura jaurtikitzeko, antxe kutsatuak eta neketuak ditezen".
|
|
|
" Asunek eta, Ameriketako diruak laster izango omen
|
dituzte
".
|
|
|
gure asmo, gure nai, gogoeta, gertakizun, atsegiñaldi, atsekabe eta geure maitasunen" erakusbide bakarra". Orduan gure aldizkingiak euzkeraz agertuko
|
dituzte
euren lanak, guztija ezpa" da ere, eta euzkerazko oriek izango dira bizienak eta jakingarrienak."(" Irular").
|
|
|
Gure errietan, gazteak asi dira ernetzen eta azkortzen. An, or, emen talde berriak sortzen
|
dituzte
: dantzariak, txistulariak, teatrugille azkarrak, abeslari ta jende kantaria.
|
|
|
Or agertu dute beuren burua Bilbo iri andian Bermeotarrak, joan dan igandean; kantuz ta soiñu pozgarriz ta sentikorrez bete
|
dituzte
bilbotarren biotzak.
|
|
|
Gaiñera disku apaiñetan ezarri
|
dituzte
kantuak, entzungarriro.
|
|
|
Zinea ez da ikusi behar, geiagoko gabe. Geroztik, elizako ateetan, mailla ta neurrietan berexirik agertzen
|
dituzte
, baiña ori ontasunari edo zillegi legeari buruz soillik da. Pekatu bide ote dan eta gauza ez egokiak ote dituan, agertuko duten pelikulak.
|
|
|
Areago. Sare mehe hoietan arrapatu nahi
|
dituzte
, eiki. Besteren lepotik gizenduaz.
|
|
|
Lokarriak eten nahi
|
dituzte
gizonek, ordea.
|
|
|
Gizonak, andreak, umeak... lurretik gorago baldin badira ere, ez dira, ordea, zeruarengana urbillago. Aitzitik, lurretik urrunago jarri
|
dituzte
. Orain, lur jabe ere, ez dira.
|
|
|
Gizonak ximin mailaz bereiz, irrifarra egiten ikasi omen zuen. Damurik, regre izugarria gerta izan da hogeigarren mende erdian, hor eta hemen" Egizu irrifarra, arren" errana k hitzez eta idatziz erruz zabaldu izan bait
|
dituzte
zeltiberlur eta ingurumenetan.
|
|
|
Bai zera! Belardiak ere ba
|
dituzte
, eta basoak, eta harpeak, eta hondartzak, eta txirlarriak. Behinere ez dira egarri.
|
|
|
Bada, hemendik urte batera ere, itsasoko ura noraino eta noiz helduko den jakin dezakegu. Gizon jakintsuek liburu miresgarrietan idatzirik
|
dituzte
, eta hantxe datza egun bakoitzeko goraldi eta beheraldi bikoitza.
|
|
2003
|
|
|
Hau ezta gertatzen Gaztelako erderarekin eta, azkeneko denboretan izan ezik, etziran agertzen gaztelerazko literaturan eleberritxo hontan agertzen diran bezela, hitzegileen hitz modu bereziak. Gaur, Camilo José Celak eta beste idazle erdeldun batzuk, batez ere Hego Amerikakoek, eleberrietako hizlarien esakerak hitzez hitz idazten
|
dituzte
, baina hau ezta azkeneko urteetako moda bat baizik, inglesezko literaturaren imitazio pobre bat baino. Gutxi irabaz dezake gaztelerazko literaturak bide hontatik.
|
|
|
Eskuak uretan sartuta morroiek arin arin garbitu eta bustibustirik uzten
|
dituzte
basuak mahai gainean. Hamar ipini ditu zerrendan Txominekin hitz egin duanak eta danak batera betetzen ditu.
|
|
|
Besteak mozkortuta dagoela (Vaya tajá!) eta ohera joateko mozkorra pasatu arte (Vaya a dormir la mona!). Berak berriz lapurra deitu eta maletäa emateko, eta gizon batzuk, oratu besoetatik eta elkarrengandik bereizi
|
dituzte
.
|
|
|
Ugolde baten antzera sartu ta komunistek dana zapaltzen dute. Hegoaldeko koreatarrek Kum ibaian ezartzen
|
dituzte
euren defentsak, Swon eta Taejonen artean.
|
|
|
Eskuak ordea lodilodiak, beste gizon handiago batenak ziruditen, hamar hatzen ordez hamar odolki eukiko balitu bezela. Hau pelotaka jokatzetik dator eta honegatik eukitzen
|
dituzte
atzamarrak handituta euskaldun askok.
|
|
|
Ipar amerikanuen atzerakada berri bat Korean. Yankeeek Kum ibaiaren zubi guztiak saltarazi
|
dituzte
...
|
|
|
Halan ta guztiz ere dana entzun behar dute adi adi ayudanteek, ajola gutxi catedráticoek dioten guztia lehendik irakurrita eduki edo eurek baino hobeto ezagutzen badute gaia, ajola guti kirtenkeririk handienak entzun behar badituzte ere. Baina ez bakarrik adi adi entzun, hori ezta ezer, noizik behin baietzko burukadak ere eman behar
|
dituzte
. Eta dotrinako umeek ezagutzen duten gauza bat bada ere," Ooo!
|
|
|
ooo! Handia da gero..." eta honelako soinuak atera behar
|
dituzte
.
|
|
|
mutilek bezela. Ez, baldin catedráticoak esaten duena barrea eragiteko asmoz esana dala susmatzen badute, denbora luze luzean egoten dira jijijiji jajajaja egiten nekatu gabe, eta gauza serioak entzuten dizkietenean, mutilek baino egi kutsu handiagorekin ateratzen
|
dituzte
euren harrigarritasunezko soinuak. Honela egiteak arreta gehiago eskatzen du beti, barregarrikeriak harrigarrizko gauza seriotzat, eta gauza serioak barregarrikeritzat hartzeko arriskua askoz handiago baita.
|
|
|
Hau elitzake izango inor harritzeko gauzäa. Erdeldunek emaztegai asko izaten
|
dituzte
...
|