|
2000
|
|
|
Jai nagusitan, printzearen jaiotzan, erregearen bisitan, zen protokolozko dantza nagusia. Koldo Lizarraldek aspaldian zuen
|
buruan
ideia hori, eta urteak eman ditu bere lana borobiltzen. Europa, Euskal Herria eta Elgoibarko datuak biltzen ditu.
|
|
|
Afaria eramatera joan zitzaizkionean konorte barik aurkitu zuten funtzionarioek bere zeldan. Buruko odoljarioa txikitatik zeukan zain baten malformazioak eraginda izan zela pronostikatu zioten ospitaleko medikuek;
|
buruan
angioma bat zuela jaiotzez adierazi zioten ere. Minutu bakar batzuk beranduago aurkitu izan balute gaur egun ez zen bizirik egongo.
|
|
|
Neurriz kanpokoa iruditzen zait. Nire gizonak esan zuen behin, eta askotan gorde dut hori
|
buruan
, gu bonsai bat bezalakoak garela. Behar dugu beste herri arruntek duten guztia, hori bai, txikia.
|
|
|
Euskal negozio honen jatorria Jon Elosegiren
|
buruan
eta ahaleginetan dago. 29 urteko gaztea da, minusbaliotasun fisiko bat duena (haurtzaroan meningitisak heldu zion eta zeharo gor utzi zuen); duela sei urte nabigatzen, programatzen eta". com" eremu batzuk euskal hiriburuenak esaterako erregistratzen hasi zen.
|
|
|
Zergatik ez dute tesi bat egiten Urrabietaz?" diosku Ernesto Santolaya Gasteizko Ikusager argitaletxeko editoreak. Irudigilearen miresle amorratua, behin baino gehiagotan izan du
|
buruan
hari eskainitako liburu bat plazaratzea. " Harrigarria da inork Urrabietaren lanari ez heltzea, informazio eta ilustrazio anitz egonda, gainera.
|
|
|
Azkenean, hasierara bueltatzea izan zen aukeratutako bukaera. Orain
|
buruan
badut ipuin bat eta horren inguruan izango da, gauzak elkarri lotzearen, zirkulua osatzearen inguruan.
|
|
|
Bai, hori da jarrera. Orain agintean daudenek ez dute tutik ere egingo, oraindik Franco
|
buruan
dutelako. Gaur egun ereduan ari direnek konponduko dute euskal auzia, alegia, hemengo burujabetasuna, Europan sartzearen beharra, eta abar.
|
|
|
Biak zaindu behar dira. Edozein zuzendarik
|
buruan
duena izaten da hori, bi lekutan egoteko ahalmena izatea, publikoaren tokian jarri, antzezpenak zaindu eta testuak erritmoari eutsi diezaiola lortzea. Testuarekin zer kontatu nahi duzun zureganatu behar duzu.
|
|
|
" PSEk, UAk, Benegasek... horiek EAJ Ajuria Eneko garaiko marko batera eraman nahi dute beren proposamenekin, eta guk aldiz, abertzaleen arteko trantsizio bide batean abiatzea nahi dugu; biak, ordea, bateraezinak dira". Hori al da gaur egun HBk
|
buruan
duena?
|
|
|
Nik disfrutatu egiten dut idazten eta idazten ari naizen unean ni naiz irakurlea. Ez dut
|
buruan
izaten hau halakok edo besteak irakurriko du. Eta gero irakurleengandik ezusteko asko jasotzen duzu.
|
|
|
Horrela, argitaletxe batek hiru liburu izugarri saltzen ditu eta horrek ematen dio bidea, nahi izanez gero, beste liburu batzuetan inplikatzeko. Dirua irabazi besterik ez badu
|
buruan
, ez du besterik argitaratuko. Hori da eskema.
|
|
|
Aizkora zorrotik atera eta enbor gainean jarrita, zer duzu
|
buruan
–
|
|
|
Eta Dublinera bueltan goazela, ikusitako guztia oraindik ere
|
buruan
dugula, konturatuko gara zer den Irlandaz mozkortuta egotea. Kontuz ibili, herri honek dependentzia sortzen du eta
|
|
|
Corcegarako itsas saltoa Marsella edo Nizatik egin ordez, Italiako Pisaraino autoz joan ginen," bide batez" lagun zaharrak agurtu eta pasta eta kafe ona probatzearren. Uztailaren 8an," Gora San Fermin!", lepoan zapi gorria lotu eta Livornoko portuan autoa eta gu" zodiac" erraldoi gisako baten barrunbeetan murgildu ginen, ordu pare baten
|
buruan
, ohartzerako, italiarren ahotik jada Korsika," La corsica" bihurtua zen lurrean lehorreratzeko.
|
|
|
Horrela ulertu behar da diskurtso bortitza, uholde gisa gure gainera etorri dena, galdutako denbora korrika eta presaka irabazi nahiko balute bezala. Ulertezina dena, baita azalpenik ez duena ere, azaltzen saiatu dira iritzi publikoan eragin nahirik,
|
buruan
dituzten neurri murriztaileak kosto politikorik txikienarekin onartzeko bidea izan dezaten. Nafarroako gizartea ez dago euskararen kontra eta badakite lan handia egin dutela errealitate hau aldatzeko; euskararen kontra jartzeko gezurra, iraina eta intoxikazioa erabili dituzte, bizi izan dugun kanpaina mediatikoan ikusi dugun bezala.
|
|
|
Baina prozesu baten ondorioz, litekeena da Goiena herri aldizkari horien guztien kudeatzaile ere bilakatzea". Horri lotua, eskualde osorako aldizkari bat sortzearen ideia
|
buruan
darabilkite, urritik aurrera herri aldizkariekin batera osagarri gisa banatzeko. Gehigarria ordea, zubia baino ez da izango, egosten ari den" Goienkaria" k argia ikus dezan.
|
|
|
Aglomerazio Erkidegoak eta Herrien Erkidegoak dira Europari egokitzeko biharko formulak, eta ez desagertzeko bidean den departamenduaren formula. Zertarako hautatu hogei urte
|
buruan
existituko ez den departamenduaren formula.
|
|
|
Ez da sekulako berrikuntza, baina nabari da zerbaiten hasiera dela. Iruretagoyenak berak aipatu du, zentzu garaikideagoa duen ikuskizuna egitea
|
buruan
duela jada.
|
|
|
Noski. Liburu hau batxilergoa ikasten ari diren gazteei zuzenduta dago, eta gazteak izan ditugu
|
buruan
. Aipatzen diren testuak, zinearekin, artearekin, abestiekin... lotzeko ariketak eskaini ditugu ere.
|
|
|
Beno, ostatuan buila asko dago, eta ezin du ondo aditu besteek diotena... Horretan zerikusi handia du, agian, neure
|
buruan
, ametsetan eta, nola hautematen ditudan gauza horiek. Gauza harrigarriak gertatzen baitira ametsetan...
|
|
|
Baserria berritzen ari naizela eta, egur artean dabil nere burua azken hilabete hauetan. Habeak, zutabeak, zapatak, solibak, kapirioak, astozaldiak, bantzuak, txinalgak, ziriak, txarrantxak, lata eta abar
|
buruan
zilipurdika dabilzkit. Sekula sekulorum bizitzen omen den zuretarako zuhaitzak hil egiten dira, akabatzen utziko bagenitu ez baikenuke probetxu handirik.
|
|
|
Nafarroa erresuma bat zen, estatu bat, besteok ez ginena. Nik beti pentsatzen dut Nafarroako erreginak bibliaren itzulpena ordaindu zuenean, harek
|
buruan
izango zuela Euskal Herrian batasun bat lortzea. Erlijioan zatiketa bat lortu balitz, izugarria litzateke gero!
|
|
|
Ulertu behar duenak, uler beza, erabakiko zuten mezuaren egileek. Batzuk izango zituzten
|
buruan
, ziur aski. Gauza da, pixka bat beheraxeago, honela ziotela:
|
|
|
Madrildik Iruñerako bidean autobusean nindoala, biolontxelo oinarri bat konposatu nuen eta Sanferminak zirenez, mahai gainean utzi nuen. Egun batzuren
|
buruan
piezari heldu eta polita zela iritzi nion.
|
|
|
Gurasoak Iruñekoak dira. Nik zortzi bederatzi urte edukiko nituen, eta
|
buruan
sartu zitzaien etxean denok ikasi behar genuela euskaraz. Orduan hasi ginen euskara ikasten apaiz batekin.
|
|
|
Gerora, Abesbatzen Elkartea hasi zen Haur Abesbatzentzat Konposizio Lehiaketa egiten. Baina helduentzako Konposizio Lehiaketa abian ipintzeko ideia
|
buruan
dauka elkarteak. Joxe Mari Aierdi Abesbatz Elkarteko lehendakariaren ustetan" Euskal konposizioaren mundua itxita dago, ez baitugu partitura originalekin lan egiteko ohiturarik.
|
|
|
Konturatuko dira bat batekoa eta poesia beste maila batekoak direla, baina eskailera berekoak direla ikusten dute. Txirritaren edo Xenpelarren
|
buruan
Lizardiren poemak kantatzea ez zen pasatzen. Zergatik?
|
|
|
Eta auzi oiek, zer pentsa aundia ematen diote edozeini, zenbait aitzakia ba direlako zuzentasun kontuan. Nori etzaio
|
buruan
sortzen onako galdera au, epaiketa oiek direla ta: Indarrak aldez beste gertatu ba' lira gorabera ontan, epaileak
|
|
|
Zazpi lekutara heltzen da ontzia: sorlekua edo abialekua baina baita helmuga ere ze Kavafis poetak dioen bezala eta honetan Sarrionandia estu estuan jarraitzen zaio" eduki ezazu beti Ithaca zeure
|
buruan
/ hara heltzen zarenean bete baita zure fatua". Berehala dator Paris mitikoa, imajinazioaren sormen hori; geroago Grezia, Lisboa, Irlanda, Praga eta, amaitzeko, erbestea.
|
|
|
foralistak dira horiek. Beste batzuek, aldiz, hiru lurralde historikoren multzoadute
|
buruan
: Espainiako euskal autonomistak.
|
|
|
Honela, esate baterako, Driedger ek (1989; ikus Bourhis et al, 1997) bost ideologia prototipikoak azaltzenditu, continuum baten arabera banaturik; buru batean delako, ideologia pluralista, edo, anitza? kokatzen da eta beste
|
buruan
–ideologia etnizista?.
|
|
|
Grafikoak adierazten duenez, lehen dimentsioak honako ezaugarri hauek antolatzen ditu: ezkerreko
|
buruan
, estatuarekiko identifikazioa (very state) eta batereherrialdekoa ez izatea (not at all regional), eta eskuineko buruan erregioarekikoidentifikazioa (region) eta batere estatukoa ez izatea (no at all State). Gainera, hirutestuinguru kulturalen kategokiak, dimentsio horretan toki desberdinetan kokatzendira:
|
|
|
Grafikoak adierazten duenez, lehen dimentsioak honako ezaugarri hauek antolatzen ditu: ezkerreko buruan, estatuarekiko identifikazioa (very state) eta batereherrialdekoa ez izatea (not at all regional), eta eskuineko
|
buruan
erregioarekikoidentifikazioa (region) eta batere estatukoa ez izatea (no at all State). Gainera, hirutestuinguru kulturalen kategokiak, dimentsio horretan toki desberdinetan kokatzendira:
|
|
|
Urte gutxi batzuen
|
buruan
, Goodman terapiatik urrundu eta gizarte kritikaneta saioan aritu zen, ospe handia lortuz eta liburu ugari argitaratuz.
|
|
|
2 Gaiaren ustezko eta ezkutuko edukia. Subjektuak
|
buruan
errepresentatutakoa eta gehiago edo gutxiago errepresentagarria izatera bideratuta dagoengidoia.
|
|
|
Freud-en arabera,, asegarritasuneko esperientzian? sortzen da, eta bularra emateko garaiko beharrak sortutako barne tentsio displazenteroaren lehen eta hurrengo asetasunetatik
|
buruan
gordeta geratutako erregistroa da. Asetasunak sortutako objektuaren irudia buruan erregistratuta geratzen da aukeran, bertan egon ezean haluzinazioa sor dezakeelarik; gainera, asetzeko, edozein objektu aurkitzera bideratuko du.
|
|
|
sortzen da, eta bularra emateko garaiko beharrak sortutako barne tentsio displazenteroaren lehen eta hurrengo asetasunetatik buruan gordeta geratutako erregistroa da. Asetasunak sortutako objektuaren irudia
|
buruan
erregistratuta geratzen da aukeran, bertan egon ezean haluzinazioa sor dezakeelarik; gainera, asetzeko, edozein objektu aurkitzera bideratuko du.
|
|
|
Azkenik, ditugun kontraesanak saihestezinak direnez, esaten zaigu ezinbestekoa dela horiek aztertzea, hausnartzeaeta konpartitzea. Izan ere, azken
|
buruan
, arazoen irtenbideak, besteekin ditugun hartu etaemanetan, partekatuz, sortuko baititugu.
|
|
|
Gazteek hitza har dezaten eta hori berenbaitako (barneko eta kanpoko) egin dezaten ahalegindu behar dugu. Azken
|
buruan
, lurhonen, gizarte honen eskuko izan daitezen, gatazkak bideratzeko, konponbideakaurkitzeko eta utzi dizkiegun bideak eta beren kabuz sortuko dituztenak egin ditzaten.Kontua da, kultura garatzen ari dela eta aurrera egiten duela on txar guztiekin, liburueta abestiekin, eskola eta harreman modu berriekin.
|
|
|
Gotzainaren kolpe honek aurrez aurre jo zuen aitzineko abenduko debekuan agerizen hizkuntz proiektua. Eta esan dugu halaxe ulertu zuela Martinez Anido k, egungutxiren
|
buruan
aditzera eman zuen bezala (Torrealdai 1998: 125).
|
|
|
...koen batasun teoriko eta praktiko osoa.Mugimenduko ekintzaile izan arren, beren bizitza pertsonalean (eskualde geografikoak, familiak eta tradizio politikoek halaxe erakutsita) Penintsulako aniztasun kulturala txikitatik bizi (eta beharbada maite ere) izan zutenen artean, zaila zen Falange arenzirrikiturik gabeko kultur politika hertsia onartzea (hertsitasun horretarantz lerratubaitzen dena, azken
|
buruan
).
|
|
|
Beste hainbat eta hainbat arlotan bezalatsu, ezin konta ahala baitira Txillardegireneragina aldez edo moldez jaso duten euskal eremuak; hain zuzen, euskal soziolinguistikaren jardunbidean ere buru
|
buruan
ageri zaigu. Ezker abertzalearen pentsamendueta ekinbide politikoa abian jarri zenean, 1960 hamarkada hartan, inor gutxi arduratuzen hizkuntzaren eta abertzaletasunaren arteko loturak aztertzen.
|
|
|
Euskal izateetnikoari falta izan zaion zilegitasun guztia izan dute bere alde herrikidetasunespainolak eta frantsesak. Menderatzailearen botere nazionalak menderatuarenherrikidetasuna eraitsi du, eta azken
|
buruan
, euskara aterperik gabe gelditu zaigubehialako euskal lurraldearen gune zatikatu eta pitzatu batzuetan; zehazki, oinarrietnokulturalik gabe. Baina, guztiarekin ere, euskarak iraun duen lurralde zati horietan, euskararen iraupenak euskal izaeraren aztarna gogoangarria (abertzaleontzat) finkaturik utzi digu.
|
|
|
Arras egokia deritzot azken
|
buruan
egin duen zehaztapen zorrotzari: –Edo, osokiago azaltzeko, hizkuntza trukaraztera eragin duten kariek?.
|
|
|
hizkuntza nagusia euskara izanagatik (euskaldun peto petoa edo euskaldunelebiduna, adibidez) nazio kidetasunaz espainol edo frantses sentitzea, alegia.Zoritxarreko, kari? horiek arautzen baitute azken
|
buruan
giza bizitzaren zer nolakoa; funtsean, komunitate bakoitzaren oinarrian dauden gizarte indarren botereharremanek.
|
|
|
Azken
|
buruan
, mezuen hurbiltasunaren eraginaren konstatazio praktikoa da. Katalunian, esaterako, irrati lokalek garrantzi handia dute aspalditik.
|
|
|
Iturri hau garatzea, azken
|
buruan
, irrati libreek bere egin zuten joerarekin bat egitea da, hau da, informazioa gertakarietan parte hartzen duten pertsonekin berekin batera ematea. Informazio bitartekarien eskusartzeari itzurtzea da kontua, informazioaren kontrola berriemailearengan berarengan edo irratiaz arduratzen den gizataldearen baitan ipiniz.
|
|
|
Bistakoa denez, zenbakiak nahiko zailak dira geure
|
buruan
finkatzeko; gogoratzeko problemak ematen dizkigute, alegia. Hortaz, irratitik ematen ditugun kopuru gehienak biribilak izan behar dira, zehatzak izan ordez.
|
|
|
Formula arrakastatsua lortu behar da, soziologoek emandako datuetan oinarrituz. Azken
|
buruan
, EEBBetako irrati komertzialetan aspalditik erabiltzen dituzten audientzia ikersaioetatik ikasiz burutu behar da programazioa.
|
|
|
Hala ere, aldaketak ager daitezke irratsaioren batek huts egiten duenean, edo bukatutakoan beste batez ordezkatua izan behar denean; programazio horren barruan estazio batzuek hiru hilero egiten dituzte aldaketak, nahiz eta berritzea erabatekoa ez den, programa batzuen ordezkatzea baino ez da-eta. Azken
|
buruan
, irratsaio berrien promozio planteamendua da, programazio aldaketa baino gehiago.
|
|
|
Horra hor Analog, Access Watch eta gainerako analisi erremintak gure berezoez informaturik egoteko, eta horrela estrategiak markatu ahal izateko, entzuleria fideltzeko edo norabide berrietan zundatzeko. Azken
|
buruan
, Sareak berak ematen digu aukera entzuleen gaineko datuak geure menean edukitzeko.
|
|
|
Teletestua merkea da, beraz, eta hain zuzen ere horrek eragin du zenbait irrati estaziotan zerbitzu hau baliatzen hastea agentziak bazter utzita. Azken
|
buruan
, kostu problema baino ez da, eta teletestuak kopuru txikiagoz igorrita ere, oso informazio orduko eta momentukoa ematen du, Internetek ematen dituen beste zerbitzu askorekin gertatzen den antzera.
|
|
|
Irrati partaideek, edozein gaitan adituak bailiran, aburuak eta aieruak plazaratzen dituzte, sarritan gaiaren background az ahantzirik eta argudiatzeko egitura kaskarrak erabiliz. Informazioan background a aintzakotzat hartu behar da beti, nahiz eta batzuetan mikrofonotik islatu ez eta
|
buruan
gorde. Eta iturri guztiak ez dira berdinak, gertakarien inguruko datuak emateko orduan.
|
|
|
Azken finean, benetako arduraduna Estatua izango zen: hortik aurrera maila guztietan egin behar zena berak diktatzen zuen eta kontrola ziurtatzeko dispositiboen sarea sortu zuen (buletin ofiziala, irakasleen agiriak, batzorde ezberdinen osaera, azterketa programak, ikuskariak, etab.). Urte gutxi batzuen
|
buruan
makineria hori martxan egon zen eta esan genezake Estatuak kontrolpean izan zuela oinarrizko irakaskuntza, berau laster garatuz93 Edonola ere, esan behar da, halaber, nahiz barealdia ekarri, eskola politikaren bilakaerak ez zuela garai horretako gerra eskolarra erabat amaitu, irakaskuntzaren askatasunarekin lotuta zegoena hain zuzen; baina nabarmenak dira gerra horrek izan zituen aldaketak, Estat...
|
|
|
Horrela, 366 artikuluan oinarrizko eskolak, en todos los pueblos de la Monarquía? ezartzeko emandako agindua azpimarratu genuke; eskola horietan, irakurtzen eta idazten irakasteaz gain eta inongo hizkuntzarik aipatzen ez zenez, pentsatu da legegileek gaztelania soilik zutela
|
buruan
, besteak beste, herritarraren betebeharrei buruzko irakaskuntza nabarmentzen zen. Baina, beharbada, guztien artean garrantzirik handiena izango lukeen artikulua liberalismo espainiarrak hezkuntza arloan izan zuen uniformizatzearen helburua zehazten zuena litzateke(. El plan general de enseñanza será uniforme en todo el reino,...?, 368 art), Konstituzioaren irakaskuntza ere aipatzen zelarik.
|
|
|
Bidaia hartan aurrera segitzea maiz planteatu bazuen, areago infernurako ate bihur zitekeen amildegiaren aurrean egonik. Bidaian aurrera segitzeak egia ezagutzea inplikatzen zuen, eta horrek min gehiago jasotzea, eta horrek oroimenaren gurpilari indartsuago eragitea, eta horrek gorrotatzea, eta inoiz ez onartzea Eider hilda zegoela zeren beti izango baitzuen tokitxo bat Txemaren
|
buruan
, sargori, beti sargori... Pentsatu zuen, alde batetik begiratuta barregarria ere izan zitekeela ezerezaren bila ibiltzea, bera ari zen moduan, ezerezaren atzetik nekerik gabe.
|
|
|
Argi zegoen kontrazeinuren bat bazegoela, baina zein? Logelatik bueltaka hasi zen,
|
buruan
makina bat hitz zirimolaka zebilzkiola. Eta orduan... zergatik ez?
|
|
|
Connemara. Ezer baino lehen, disketeko lehenengo artxiboa ireki zuen, bidaiaren hasieratik
|
buruan
iltzatuta geratu zitzaion Eiderren esaldi bat egiaztatzeko: " Connemara bat nahi dut nire bihotzean".
|
|
|
Arratsalderako ez nuen besterik
|
buruan
: Ralphek egiten zuen guztiari ahozabalik jarraitzen nion.
|
|
|
Ez dakit zer gertatuko den amets hau egun gutxi barru amaitu eta Euskal Herrira bueltatu dudanean. Zer edukiko dut orduan
|
buruan
–Non izango dut babesa nire inguruko guztia aldatuta aurkitzen dudanean?
|
|
|
Eta beno, hasiera batean beldurrak jota egon naiz, sartu ala ez zalantzan. Baina
|
buruan
zerbaitek esan dit sartzeko lasai, eta azkenean eurekin egin ditut Dingleraino zeuden 45 kilometroak, umeekin jolasten eta abesten.
|
|
|
Esan diot nolakoa den nire Irlanda hori, musika zeltaz betetakoa, itsasoa eta lurra musu etengabean elkarren barnean sartzen direnekoa, eta
|
buruan
dudan guztia. Bide batez nire gidako azaleko argazkia erakutsi diot, eta esan dit estilo horretako tokiak gorago aurkituko ditudala.
|
|
|
Ohean etzanda alferrik zegoela jakin zuen Txemak. Sargori zegoen, giroan bezainbat
|
buruan
. Sukaldera jo zuen garagardo bat lapurtzeko asmoz, baina ez zuen batere aurkitu.
|
|
|
Baina niri ez zait inoiz
|
buruan
kabitu ihesalditxoek kolorea hartzeko izan behar dutenik, eta gusturago nabil euriaren mehatxua gordetzen duten hodeien azpietatik. Itxura bakartiagoa ematen diote bati; iheslariagoa, nahi bada.
|
|
|
Arazo bakarra, esan dit, zenbait gidari obseso dira: neska bakarti bat egiten ikusten dutenean automatikoki pentsatzen dute neska horrek bidaiatzeko baino beste zerbaiterako gogo gehiago izan behar duela
|
buruan
. Ninfomaniatik beherako ezer ez zaie kabitzen astazakil horiei, baina hala ere lasaitzeko esan dit, oso gutxitan gertatzen dela.
|
|
|
Ba, bere arropak ipintzen ditudanean ez dudalako berarekin pentsatzen. Beste batzuk izaten ditut
|
buruan
; eta horietatik asko, gainera, bera baino zatarragoak. Baina berdin dit:
|
|
|
Edo bestela agian pentsatu zuen" koño, ba zergatik ez?", edo beharbada suposatu zuen ez zela hain txantxetakoa eta kanpotik (besteen begiradatik) argiago ikusten zela gure artean existitzen omen zen kimika berezia. Ez dakit nik ze arraio sartu zitzaion
|
buruan
, kontua da gau horretan (nahikoa hordituta, esan beharrik ez dago) bere ezpainen artean aurkitu nituela nireak. Ez dakit azaltzen momentu horretan pentsatu nuena, baina munduko irudi guztiak etorri zitzaizkidala esango nuke:
|
|
|
Ai!, ondo idazten jakin nahi nuke sentitzen dudan zirrara zelakoa den azaltzeko, baina argazkietan hainbeste bider ikusi dudan lurralde horrekin topo egiteko zorian nagoela pentsatze hutsak zoratu egiten nau. Ez dakit, guztiok izaten ditugu idealizazioak, eta neuk ere Irlanda bat daukat
|
buruan
. Larrez beterikoa, itsasoz eta amildegi itzelez josia, zerbeza beltzaren lurrindun tabernaz asea.
|
|
|
Eta oraingoan Dublinen baino zapore eskasagoa igarri zion egunerokoari. Laguntzarik ez emateaz gain, Jesukristo dublindar hark kezka eta duda gehiago sartu zizkion Txemari
|
buruan
: ze koño zen Eiderrek artxiboaren amaieran idatzi zuen mezu erdi apokaliptiko hura?
|
|
|
Eta,
|
buruan
zituen ametsetarik lur gainerat zetorrela, erran zidan:
|
|
|
Nola ez zituen libertatea amesten zuèn osaba Joanikot bezalako gizon batek aintzakotzat hartuko hitz haiek, hiru anaien arteko anaitasuna erlijione diferentzia guztien gainetik jartzen zutenak? Nola ez zitzaizkion, osaba Joanikot bezalako gizon bati, hitz haiek buru
|
buruan
sartuko, eta nola ez zituen, bada, bere bizitzaren ardatz bihurtuko. Eta nola ez zuen amets eginen kartari zerion spiritu franko eta liberal harekin, baita hiru anaiek sinboliza zezaketèn Nafarroa harekin eta aro harekin ere, halako moldez, non azkenean idealizatu eta Nafarroako historiaren urrezko arotzat hartu baitzuen, bere baitarako bai behintzat...?
|
|
|
Osaba Joanikot ongi mintzatzen zen latinez, eta buruz zekizkien halako erran batzuk... eta ongi bai ongi entseiatu zen niri ere erran hura
|
buruan
sartzerat! Hartaraz gero, neure studioetan eta neure prestakuntzan aitzina egiten nuela, ehundaka ikasi behar izan ditut, milaka ere bai, erranen nuke, baina haietarik guti ditut bereziki bereiziak, guti horien artean arestian aipatua.
|
|
|
Baina, ulertu ez ezik, bertze galdegite bat nuen nik
|
buruan
orduko:
|
|
|
Eta, kontatu berri dizkizudan bi kontu horiek
|
buruan
nituelako edo, hara zer nolakoa izan zen hereneguneko ametsa: lehenbizikotz, Piarres Oihartzabal kapitaina ikusi nuen, gure aitarentzat aldi batez lan egin zuen gizona, baina batik bat osaba Joanikoten lagun mamia izan zena eta jauregirat noizik behin etortzen zena, osabarentzat libururen bat zekarrela edo bertze zernahi.
|
|
|
...tzia mingarri haren ondorea erakutsi nahian edo, komentario hura egin zenidan, izenaren eta izanaren ingurukoa, jaun Marcel eta osabaren arteko bertze komentario haiek oroitarazi zizkidana, noiz eta aitak amari esmeralda bat erregalatu eta gai hartaz aritu baitziren; baina zure iritzia bertze ikuspuntu batetik zen, zeren eta zuk katoliko eta protestanten arteko borroka izugarri haiek baitzeneuzkan
|
buruan
, Zuberoako lurretan lantuak eta hil kantuak baizik utzi ez zituztenak, aiak eta hasperenak, intziriak eta nigar xopinak, eta, zure bihotzean, ausiki ezin minagoak:
|
|
|
—Hori baino gauza inportantagoak ditut nik
|
buruan
, Elizaren etorkizuna jokoan dagoenean... —eta, hatza goiti altxatzen zuela, erran zuen—:
|
|
|
Txinan ibili diren misiolariek erraiten dute ezen txinatarrek erabiltzen dutela suplizio eta tortura mota bat, hitz guti batzuetan azalduko dizudana: lotzen dute biktima goiti beheiti jarleku batean; ipintzen dute iturri baten azpian, zeinari ura, itogin edo itaxur baten modurat, xortaka darion; erortzen zaio biktimari ura buru gainerat, beti toki bererat, orain xorta bat eta orain bertze bat, harik eta, xortaz xorta,
|
buruan
zulo bat eragiten dioten arte... Eta biktimaren izua eta espantua da hura, laztura eta mindura!
|
|
|
Eta hain barna sartu zitzaion
|
buruan
ideia hura, non hala eleztatu baitzitzaion amari, haren bisitaldietarik batean:
|
|
|
‘Lagun dut Platon, lagun dut Sokrates, baina lagunago egia’, eta gaurko eskolan, bertze deusi lotu aitzin, Aristotelesen erran hori oroitarazi nahi dizuet, jakin dezazuen zein den egiaren lehen egia...", eta, handik aitzina, autore zaharren aipuz eta haiei buruzko anekdotaz josi zenuen zeure solasaldia. Eta, halatan, zure memoriak harritu ninduen lehenik, zeren baitzirudien ezen biblioteka oso bat zeneukala zeure
|
buruan
, eta bibilioteka hartarik beharrezko errana beharrezko mementuan hautatzen eta zeureganatzen zenuela, zeure arrazoinbideetan aitzina egiteko. Baina erran behar dizut ezen zure memoriak baino areago harritu eta zurtu ninduela aipu eta anekdota haien lotzeko erakutsi zenuen antzeak eta trebetasunak, zeren, hainbertze pilatu eta juntatu arren, ez baitzirudien bihirik ere soberan zegoela, bakoitzak baitzuen han bere intentzionea eta erranahia, bere tokia eta bere lekua.
|
|
|
Kolpe ederra hartu zuen
|
buruan
, alabaina, hura bai handia!
|
|
|
Medikuaren joan jinak eta Uraitzeko barberarenak bi egun haietan...! Eta medikuak bere enplastoak eta bere erremedioak eskaintzen zizkion, eta barberak burua ebaki zion —zeren eta Mattinek
|
buruan
izan baitzuen kolpea—, harik eta buruko hezurra agerian jarri eta inguru hura garbitu zion arte, odol ustelik gera ez zekion... Aita, bere aldetik, herstura ezin hertsiagoan egon zen, nehoiz ez bezala, medikuari eta barberari galde eta galde, durduzadurak harturik.
|
|
|
Horrela sosegatu nahi izan nuen Mattin, baina alferrik, zeren baitzirudien ezen landare pozointsu bat bezala errotu zitzaiola amets hura
|
buruan
, eta hala gertatu zen ilunabar hartakoa.
|
|
|
Eta, honegatik edo hargatik aitaz ordu arte kexu izan banintzen ere, mementu hartan ez, zeren ezin eskuzabalago jokatzerat baitzihoan, bere bizia ere Mattinenaren faboretan jarririk... eta zeren hura ezin izan baitzitekeen
|
buruan
dirua baizik ez duen merkatari baten obra, baina zinezko heroi batena. Eta kontsiderazino haiek ene beldurraren areagotzea ekarri zuten, zeren eta istant hartan nabaritu bainuen ezen bihotzez maite nuela aita ere, luzaroan mesprezatu eta arbuiatu izan nuen arren.
|
|
|
Ezta biharamunean ere. Mila ideia gurutzatzen zitzaizkidan
|
buruan
: uste nuen bezala, amak hartan parte hartu bazuen, zergatik ez zen osaba jauregirat etorri kontuen eskatzerat?
|
|
|
—Badirudi ezen zaldiz ihes egin baino lehen, Maddalenek karta labur bat utzi ziola Joanikoti, non erraiten baitzion ezen haizea bezalakoa zela eta haizearekin egin zuela ihes. Biharamunean haren gibeletik ibili zen Joanikot egun osoan, baina alferrik, eta, etxerat itzultzean, bere gelan sartu, horditu, eta hitz haiek erran eta ber erran zituen gau hartan,
|
buruan
bertzerik ez baleuka bezala: " Maddalen, Maddalen, andere noblea egin nahi zintudan, eta zu, berriz, puta!
|
|
|
...enizkidala, nola oroitu nuen nik denbora hura, erabakitzen nuenean neure kasa, hamar hamaika urteko umea nintzela, katoliko eta protestant izaitea —orain katoliko, orain protestant, neure kontzientziak manatuaren arabera—, zeren eta osaba Joanikot eta jaun Marcel bainituen irakasle, eta biak miresten nituen eta ikasleen egitekoa zen irakasleen erranetarat egoitea... harik eta egun batean
|
buruan
bertze erran hura sartu zitzaidan arte: " Egia bat eta bakarra da", neure baitan mila zalantza eta bertze hainbat korapilo sortarazi zizkidana, ez nekielako jada zer aldetarat jo eta zeren alde!
|
|
|
Eta han ez zitzaizkidan Fortunaz mintzatu, baina Probidentziaz. Bai, badakit ezen solasaldi hura ulermolde zabalago batean hartu beharra nuela, eta enea zela hobena, ez zurea, baina jakin badakizu ezen gizon bakoitzak
|
buruan
duela bere gartzela, eta nik neure buruari Iruñako kolejioan ipini nizkion burdinak ez ziren nolanahikoak. Eta buruan preso nuen usoa —libertatearen usoa— ezin zitekeen buruko kaiola hartarik jalgi, ez hegalda.
|
|
|
Bai, badakit ezen solasaldi hura ulermolde zabalago batean hartu beharra nuela, eta enea zela hobena, ez zurea, baina jakin badakizu ezen gizon bakoitzak buruan duela bere gartzela, eta nik neure buruari Iruñako kolejioan ipini nizkion burdinak ez ziren nolanahikoak. Eta
|
buruan
preso nuen usoa —libertatearen usoa— ezin zitekeen buruko kaiola hartarik jalgi, ez hegalda.
|
|
|
—Eta, baldin zuen aitari ideiaren bat
|
buruan
sartzen bazitzaion, ez zuen, ez, amore emanen! —eta arrazoin osoa zuen osabak, zeren halakoa baitzen gure aita, eta zeren ez baitzen, halatan, lehen ezean eta errefusean etsitzerat egiten zuen gizona.
|
|
|
Eta aita —gainbeherari eta kinka larri hari buru egiteko,
|
buruan
irakiten zituen ideiei gorputz emaiten ziela eta bide berriak urratzen—, Baionako, Donibane Lohizuneko eta Pasaiako portuetako arduradunekin eta inguru haietako dendariekin eta tratulariekin harremanetan jarri zen. Eta, nola muturra nonahi den sartzen baitzuen, hala sartu zen, arrantzaren munduan ez ezik —Donibaneko bakailao untzienean nagusiki—, kafearen eta txokolatearen, baita tabako eta tabako hautsaren munduan ere, Baionako arno saltzaileekin zituen tratuak eta irabazpideak ahantzi gabe.
|
|
|
" Aita, berorrek apez nahi nau, baina..." Eta hurrengo urtean teologia ikasterat joaitekotan nintzena, Collège de France rat igorri nindian, hiru urte lehenago ene anaia zaharrarekin —hire aitarekin— egin zuen bezala, konprentsione ezin handiagoz erraiten zidala: " Bai, banekian nik aspaldi,
|
buruan
bertze kontu batzuk hituela..."
|
|
|
Eta osabak aitaren errana aintzakotzat hartu, eta hala egin ziren bizpahiru hilabeteren buruan obra haiek: hartarakotz, profitatuz ezen errotaren kanala jauregiko gibel hormari itsatsia eta eratxikia iragaiten zela, zulatu zuten behe solairuko gibelaldeko zola —aitona Nikolasek erabiltzen zuen gelan ez bertzean, zeinak kanporat jotzen zuen leiho bat baitzuen—, baita gibel horma ere kanalaren parean doi, eskrementuak handik isur zitezen, eta bi aulki fintkatu zituzten, ororen
|
buruan
, obra haren gainean, bakoitza bere zulo biribilarekin.
|
|
|
Etxe aitzineko kanoiarekin hasi hintzen, eta ikusten diat ezen hura ez zela egun bakarreko haizea izan... zeren eta orain heure gain hartu nahi baituk koadroen ardura ere. Baina erradak, axola ez bazaik, zer darabilan
|
buruan
...
|
|
|
—Hemen, Joanikot —eta hatz erakuslea luzatu eta bekokirat eraman zuen— Baina ene eskuek ezin izan ziotean nehoiz ere buru eman
|
buruan
neukanari —eta, txarroa berriro ezpainetaratzen zuela, erran zuen—: Huts egin nian, Joanikot, eta ezin itzuli izan nauk etxerat urteotan, aitaren aitzinean, edo aitaren memoriaren aitzinean, ohorea galdu nahi ez banuen bederen...
|
|
|
Izan ere, kontatuaren arabera, pentsa dezakezu ezen hatsarretik gorrotatu nuela nik aita Bartolome, baina ez da egia; edo, beharbada, egia da, baina, hala izan bazen ere, apezari nion beldurrak eta gehiegizko begiruneak estaltzen zuten gorroto hura. Eta bertze galdera hura nuelako
|
buruan
sartua: " Eta aita Bartolomek dioena egia balitz eta ez metafora edo ipuin hutsa...?" Eta, orotarat, ezin ahantzi nuelako ezen neure alde jarri nahi nuela ama:
|
|
|
—Aspaldi nerabilen
|
buruan
pentsu bat, eta uste dut ezen heldu dela ene pentsuaren aitzinatzeko aldia. Izan ere, negozioak ezin hobeki doazkigu... eta hauxe izan daiteke jauregiko zoru pareten apaintzeko parada eta okasionea.
|
|
|
Izan ere, ez ote zuen islatzen eta mugatzen iduri hark gela barnean zegoen gizonaren estatua, Pedro Huizirena... baita gizon gehienena ere, ororen
|
buruan
–
|
|
|
Eta zorionaren ehizan genbiltzanok ehizatzen gaitu orduan zorigaitzak, zeinak, handik harat, behin eta birritan ziztatzen eta eztenkatzen baikaitu, harik eta bere azken ziztadan eta eztenkadan betiko ehizatzen gaituen arte. Horregatik erran ote zuen Quevedok No depender de nada es señorío, amaraunaren iduri hura ere
|
buruan
zeukalako eta desiraren eta gutizia gutiziatsuen menekotasunetik eta esklabotzatik ihes egin nahi zuelako. Zeren benetan baita jauna deusen menean ez dagoena.
|
|
|
" Zer iduritu zaizu gaurko ehiza, Graziana?" Eta amak ihardetsi zion: " Ehiza baino gauza inportantagoak ditut mementu honetan
|
buruan
, Martin!". Eta sartu zen ama etxerat, joan zitzaion aita gibeletik, ni haien ondotik...; zeharkatu zuen amak sartokiko pasabide osoa, burua jiratu ere gabe, sartu zen egongela tipian... eta aitak berdin egin zuen; eta, presarekin edo atea guztiz hersten ez zuela, galdetu zion amari:
|
|
|
Eta, nola erregeek bufoien ageriko nahiz ezkutuko kritikak eta haien txantxak onartzen dituzten eta haienak bakarrik, hala betetzen ote zuen osabak kargu edo betebehar hura aitaren aitzinean, nehork erraiten ez zituen gauzak erraiten zituela eta nehork egiten ez zituenak egiten? Eta, aitak osabari izan ziezaiokeen edo osabaren alde senti zezakeen estimua, beraz, ez ote zuen hatsarretik mesprezu puntu batek ukitzen, bere anaia hark
|
buruan
haizea baino ez balu bezala. Zeren eta teleskopiotik izarrei beha gauak galtzea edo txakurrak horrela bataiatzen ibiltzea edo kakategiak asmatzea ez baitzitekeen bertzerik izan...
|