|
2009
|
|
|
Hain zuzen, Zoaz infernura, laztanari gehien eskertu diodana zera izan da, hain egoera gogorra itzulingururik gabe eta, batez ere, melodraman erori gabe aurkeztu izana. Zeren Rosa tratu txarren biktima izango da, baina horrek ez du esan nahi
|
pertsona
bezala kontraesanik ez duenik. Lertxundik oso ondo jakin du Rosaren psikologia konplexua islatzen, bere biktima izate hori baino haruntzago joanez.
|
|
|
Johneko hileta artxiboetan arakatuko zuten ikertzaileak, han lanean zebilen laguntzaile batek «izen arraroekin» zerrenda bat osatu baitzuen, eta horietako asko, noski, euskal jatorrikoak ziren. Hardestyk eta bere lantaldeak zerrenda hori erabili zuen
|
pertsona
bakoitza non dagoen lurperaturik finkatzeko. Akatsak zeuden Morris Hilleko artxiboetan lurperatze lekuei dagokienez.
|
|
|
Espainiar gripeak kolpatu zuen Idaho 1918an, eta 339
|
pertsona
hil zituen, 973 1919rako. 1918ko urri aren 26an Boiseko 11 euskaldun hil ziren gripeak jota, horien artean anaia bi, 22 urteko Ignacio eta 24 urteko Daniel Dobaran (Webb 1998: 15).
|
|
|
Euskaldunek ordaindu eta eraikiriko Good Shepherd elizan (Artzain Onaren elizan) lehen meza 1919koa da. Euskal izen abizenetan normalak ziren idazkeran aldaerak, baita
|
pertsona
berean ere!, eta zailtasuna eransten zion Hardestyren ikerketari.
|
|
|
Johnekoak baino gehiago, eta Morris Hillekoak baino askoz gehiago», adierazi zuen Hardestyk. Elizetako artxiboetan baino informazio gehiago ematen zen, hala nola, heriotzaren kausa, hileta zerbitzuak eskatu zituen
|
pertsonaren
izena, ordaintzailearen izena, eta zerbitzuen kostu zehatza. Esaterako, Gibson hileta etxearen artxibategian «Jose María Maleschevarria» ren (sic) honako datu hauek agertzen dira:
|
|
|
Bizitzan zehar, ostatariak euren bezero eta lagunak elikatzen eta babesten saiatzen ziren; heriotzan, gurasoen edo jagolearen eginkizuna betetzen zuten. Ostatuko bezeroak ordaindu egiten zuten
|
pertsonak
ziren, baina baziren, halaber, lagun minak edo ahaideak bezain gertuko. Lantzean behin ostatariei zegokien bezeroarentzat medikuarenean hitzordua eskatzea edo, hildakoan, haren elizkizunetarako prestakuntzak antolatzea.
|
|
|
Zer informazio ematen zitzaien eta zer emozioz? Boiseko euskaldunek ba al zuten
|
pertsona
horrentzat helbide bat, hara bidaltzeko. Edo hobe al zen berriak haren herriko beste familia batengana igortzea, haiek eman zezaten zorigaiztoko berria?
|
|
|
Maiz, gaixo zeuden bezeroen gastuak ordaindu behar zituzten eta, une batean, euren gain hartu zituzten Idahon familiarik ez zuten euskaldunei elizkizunak eta ehorzketa kostuak ordaintzea: gorpua ikusteko moduan uzteko gastuak, ehortziaren jantziak, garraioa, hil autoa, etab. Xehetasun horiek topa daitezke ehorzketa zerbitzuak eskaintzen dituzten enpresen artxiboetan, han agertzen baitira zerbitzuak eskatu zituen
|
pertsonaren
izena eta hildakoaren ehorzketa ordaindu zuenaren izena ere. Boiseko hileta zerbitzuetako artxiboetan behin eta berriz azaltzen dira honako izen hauek:
|
|
|
Askok bazuten osaba edo lehengusu bat, eta hark emango zituen hildakoaren jaioterria, adina, gurasoen izenak, etab. Zoritxarrez, meategietan eta artzaintzan arituriko hainbat euskaldun bakarrik etorri ziren Idahora, eta inork ere ez zekizkien haien gurasoen izenak, edo nola kontaktatu Euskal Herriko ahaideekin. Norbait egoera horretan hiltzen zenean, Boisetik Euskal Herrira bidaltzen zen gutunean hildakoaren izena ematen zen? «halako honen familiari»?, eta
|
pertsona
horren herrira igortzen zen gutuna.
|
|
|
Egia dena da blogen ispiluetan, mediokre saldoen erdian, bera baino idazle hobeak ikusten dituela tarteka paperezko idazleak, eta horrek nortasun krisi sakonak eta zalantza latz eta aitorrezinak eragiten dizkiola: oso ondo dago funtsean blogen fenomenoa, baiki, idazle ezkutuak azalerarazi eta sasi idazleak seinalatzen dituelako, mahastien ondoetan gaitza detektatzeko landatzen diren arrosen eran,
|
pertsonen aurkako
minak non dauden salatzeko ereiten diren landare horien eran, umeen «Erregea biluzik dago» salatari batekin. Bai, baina neurri bateraino:
|
|
|
Informazio bat sartu eta beste bat irteten da kutxa beltzera, kutxa beltzaren barruan zer gertatu den oso ongi jakin ez dakigularik. Poema batera ere,
|
pertsona
bat animo egoera jakin batekin sartzen da, hau da, bere barne oreka etengabe zalantzan jartzen duten beldur, tristezia eta galerek eragiten dioten desorden batekin sartzen da[?]. Poema horretatik irtetean desorden hori txikiagoa bada, esan nahi du poema on bat zela, eta ulertu egin dela.
|
|
|
1998ko bakealdia, Lizarra Garazi akordioak ekarri zuena, urte hartako azaroan bukatu zen, hain zuzen. Gaitza
|
pertsonaren baitan
eta gaitza gizartean.
|
|
|
Eta hau egiaztatzea bai dela benetan penagarria. Izan ere, literaturaren helbururik garrantzizkoena pertsonak aldatzea baldin bada, hots, indibiduo akritiko eta gizatasunik gabeko zirenak
|
pertsona
arrazoizko eta tolerante bilakatzea, orduan, emaitza ezin da samingarriagoa izan. Biblia irakurriz ere inor ez da urrikalkor edo amore emaile bilakatzen.
|
|
|
Espainiarrek zintzo eta artez mintzatzen ikasi dute, komunikatu behar dituzten kontzeptu sinpleak adierazten, eta gainera animatu egiten dituzte beren gogoeta eta sentipenak azaleratu nahian ari diren atzerritarrak berdin jokatzera. Eta hau gertatzen da ideiaren atzean dagoen
|
pertsona
ideia bera baino gehiago interesatzen zaielako, eta jakin badakitelako hizkuntzak nekez eman dezakeela halako ezagutza.
|
|
|
Elebitasuna oreka misteriotsu baten barruan gertatzen da eta, askotan, Madril, Paris, Londres edo New York bezalako lekuetatik datozenek, lingua franca bakarra ukanik, nekez uler dezakete hori. Amerikarrentzat oso zaila bide da hau konprenitzea, eta ez da erraza britainiar edo frantsesentzat, nahiz eta
|
pertsona
irekiak izan. Harrigarria dirudien arren, japoniarrek ez dute inolako arazorik, agian haien espainiar erreferentzia nagusietarik bat Antoni Gaudí arkitekto eta katalanista mistikoa delako.
|
|
|
Azken boladan, aitak dena galtzen du. Mutikoak badaki
|
pertsona
helduek gauza txiki asko eraman ohi dituztela berekin: betaurrekoak, diru poltsa, penwrite ak, txiskeroak eta giltzak, giltza mota desberdin asko.
|
|
|
Eta Izarok, gure semeak, idatzi zuen erredakzio bat txikia zenean, lizeoan, eta izenburua jarri zion Sokrates bat familian, Juanjorengatik. Oso
|
pertsona
interesantea zen.
|
|
|
Oso neurologo ona. Eta oso
|
pertsona
maitagarria. Bere alabek gero Oi Pello Pello kantatzen zuten.
|
|
|
Holly eta biok hoteleko gelak pintatzen laguntzen izan ginen uda batez, osabak esan zigunean hoteleko teilatua konpontzen ari zela eta nire amama, laurogeita zazpi urteko emakumea, leiho batetik igo zela teilaturaino berari laguntzera. Konturatu nintzen altzairuzko neska gazte hura eta nire amama
|
pertsona
bera zirela. «Uste diat amamak latzak pasa zituela, esan zidan anaiak?, nahiz eta dena barruan gorde.» Bere umeei, hazi zirenean, denetik gertatu zitzaien:
|
|
|
Etxetik alde egin zuen gaztea eta aurrean duen gizona
|
pertsona
bera dira, eta, hala ere, Marie Jeanneri iruditzen zaio zerbait aldatu egin dela. Dominiquek soinean daramatzan jantzi finak sintoma bat (hutsala agian) baino ez dira?, baina zerbait hori ezin du hitzez adierazi. Dominique izan, bada, baina ez da.
|
|
|
AEBetara itzuli baino lehen, Dominiquek azken bisita egingo dio gurasoen etxea zenari. Logela zuen horretan, hormak betiko pitzadura ageri duela konprobatzen du, baina orain beste
|
pertsona
batzuk bizi dira bertan (137). Etxera daraman bidean behera doazela, Dominiquek behin ere ez du atzera begiratzen.
|
|
|
Horretaz aparte, gizarte honek ez du gehiegi pentsatzen lagun hurkoan, ez milaka eta milaka kilometrora dagoen lagun hurkoan, baizik eta alboan daukanarengan. Kalean zoazenean zure albotik pasatzen doazen
|
pertsonek
zure arazoei penaz jositako begiratu ikusezin bat botatzen diete, egiatan arazoei jaramonik egin gabe.
|
|
|
–Bata, nire esperientziaz baliatuz egokiena eta pozgarriena deritzodana, besteenganako edukiko zenuteketen jokabidea ikusi ezin duen
|
pertsonarekin
izatea litzateke, hau da, normal tratatzea, laguntzen saiatzea, baina ez pena ematen dizuelako, zuek bezalakoa delako baizik.
|
|
|
Etsipena, begiratzean ispilu batean aurkitzen dugun erreflexua bezala, ene begien aurrean disdiratsu agertzen denean, irudi hori lausotzeko, hauxe pentsarazten diot neure buruari: euskarak lortu duen bezala, nik ere aurkituko ditudala borroka honetan laguntzaile izango diren
|
pertsonak
.
|
|
|
eta honen mutil laguna, euskaldunok Txo deitua). Itsasoa, berriz, femeninoa dateke
|
pertsona
(ia) hauen irudimenean: La mar. Nolanahi den ere, Anjel Goenaga eta Joxemari Iturralde idazleei esker, The Old Man and the Sea nobela Agurea eta itsasoa bihurtua dugu.
|
|
|
asko irakatsi dio Santiagori: irakatsi dio
|
pertsonok
eta ingurumena bat bera garela, inguruabarraren araberako izakariak garela, Itsasoak ematen dion ahala hartzen diola, hartzen dion ahala itzultzen diola; Itsasoa, maitale eta hazkurri emaile, bizirik irauteko bitartekoa duela.
|
|
|
Ez baitidazue ukatuko kontu honek ez daukala grazia izugarririk: hiru
|
pertsona
diferente, baina benetako Jainko bakar bat. Bada, nire liburu gogokoenekin gauza bera gertatzen zait.
|
|
2010
|
|
|
Bostak interesgarriak, eta estiloaren aldetik iruzkin bat merezi dutenak; edozelan ere, esan behar dut nik ezin ditudala era berean irakurri: batzuetan
|
pertsonak
daude eta besteetan pertsonaiak, batzuetan istorioak daude eta besteetan gertakizunak.
|
|
|
Irakurtzeko erraza eta lineala, eta zehaztasunaren sentsazioa ematen du. Iraganean (ia gaurko egunean, ia ezagutu izan ditugunak) tragikoki desagertutakoak, hildakoak edo izandakoak
|
pertsonak
izan zirela gogoratzen digu. Gero irakurleak aterako ditu bere ondorioak, edo, agian, irakurlearengan sortuko dira sentimendu eta sentsazio desberdinak.
|
|
|
Lehen parteak, 80 orri inguru gutxi gorabehera, eszenatoki kostunbrista bat osatzen du: Kantoieta herria, haren alboko herriak, bere kaleekin, elizarekin, dendarekin,
|
pertsonekin
,. Iraganeko herria (umeak, gazteak, turistak, txurreroa,?
|
|
|
Orain beste aldea. Narratzeko era (esaterako, paragrafoak bi edo hiru lerrokoak), situazioaren hurbiltasuna (giro erdalduneko euskaldunarena), egunerokotasuna (lana,
|
pertsonen arteko
harremanak), liburua irakurtzeko erraztasunaren arrazoiak dira.
|
|
|
liburua irakurtzeko erraztasunaren arrazoiak dira. Gustatu zaidan baliabidea zera izan da, pertsonaiaren izena bukaeraraino zein den ez agertzea, pertsonaia ez identifikatzea,
|
pertsona
«nor» moduan ez ikustea, distantziatzea. Gainera, gaurko zenbait arazo interesgarri aipatzen ditu:
|
|
|
Aitortu behar dut Postkronikaken moduko liburuak irakurriak nituela aurretik eta, alde horretatik, ez nau ezustean harrapatu. Hala ere, interesgarria iruditu zait kasu honetan Euskal Herriari loturiko
|
pertsonen
testingantzari heldu izana.
|
|
|
Azurmendik bere ohiko estilo bizi eta nekegabean idatzi duen saio luzeak irakurketa arretatsua eta batez ere patxadatsua eskatzen du. Tankera berezia hartzen zaio liburuari, zeren Gandiagaren idazle izaera eta
|
pertsona
tarteko, hontaz eta hartaz gogoeta egiteko abadagunea hartzen baitu, ardatz tematiko ugari batera darabiltzalarik. Espiralean moduan hartu eta berrartu egiten ditu argudioak norabide eta perspektiba sarri aldatuz, iritzi edo autoritate gehiago eta gehiagoren ekarpena eginez.
|
|
|
Kepa, ez dut uste Postkronikak lan objektiboa denik. Hain zuzen, esango nuke idazle/ kazetariaren inplikazioa gakoa dela kontakizunean, ez baititu gertakariak besterik gabe azaltzen; aitzitik, irakurleak liburuan protagonista diren
|
pertsonen
bizipenak bere egin ditzala, irakurlea hunkitu dadila laburrean esanda, saiatzen da. Aitortu behar dut Postkronikaken moduko liburuak irakurriak nituela aurretik eta, alde horretatik, ez nau ezustean harrapatu.
|
|
|
Ipuinetako pertsonaiak ez zaizkit arrotz egiten: ingurukoak sentitzen ditut, albotik paseatzen doazen
|
pertsonek
izan ditzakete ipuinotan agertzen diren dramak edo antzekoak, hein batean, antiheroiak dira. Ipuinetan desmitifikazioa sumatzen dut, desidealizazioa, antitraszendentzia.
|
|
|
«Hazia», esaterako, interesgarria da gai aldetik, baina tratamenduan huts egin du idazleak. Zaila da bigarren
|
pertsona
modu eraginkorrean erabiltzea, kontatu beharrekoa errekriminazio zerrenda bihurtzeko arriskua baitago, eta inpresio hori izan dut «Hazia» irakurtzerakoan.
|
|
|
Itxurakeriak, hipokrisiak eta nork bereari eusteko grinak duen funtzioaz hainbat oker ulerturen eta ondoriozko inkomunikazioaren sorreran.
|
Pertsonen arteko
hartu emanen konplexutasuna eta lehia ditu aipagai, baina ipuinok mahai gainera ekarri soilik egiten dituzte garapen handiagoz askoz esanguratsuagoak izango liratekeen istorioak. Bat nator honetan Estibalitzekin:
|
|
|
Bat egiten dut, Kepa, planteatzen duzun galderarekin: nola egin sinesgarri narratzailea adineko
|
pertsona
duen kontakizuna. Eta nabari da hor badagoela lanketa bat idazlearen partetik, ideia errepikapenak, hizkera laua, etxekoa, zuzena.
|
|
|
Cuando ésta leyó dichos capítulos, rompió el libro y cortó para siempre sus relaciones con el autor. Este golpe, así como las advertencias de algunos amigos, le hicieron reflexionar y desistió de poner en circulación el libro, aunque no dejaba de regalarlo a tal o cual
|
persona
de confianza».
|
|
|
Hauxe erantzuna: «Mikelats Gorroto eta biok ez gara
|
pertsona
(edo gauza) bera. Mikelats Gorrotok idazten duenean, berak idazten du, pertsonaiak, ez nik.
|
|
|
Azaltzen saiatuko naiz: nik ez dut ezizen bat sortu liburuak ezkutatuta idazteko, beste
|
pertsona
/ pertsonaia bat sortu, baizik».
|
|
|
|
Pertsona
honek Erlea aldizkari honixe buruzko artikulu oso kritikoa plazaratu zuen orain dela hilabete batzuk egunkari batean. Sinaduraren aldamenean «Itzultzailea» jarri zioten.
|
|
|
«Otsalar erabili nuen izenordez nire olerkiok konprometigarriak zirelako. Nahiz eta ohartu nire
|
pertsona
itzaltzen zuela eta nolabait beraien zabalkundea murriztu. Baina, idatzia, idatzirik gelditzen da».
|
|
|
Grezia zaharrean agintariek
|
pertsona
bat begitan hartzen zutenean, batzarrera deitu eta ostraka (zeramika zatia) batean idatziz erabakitzen zuten pertsona hori ostrazismora bidali ala ez, erbestera alegia. Hemen ere, agintariak bildu eta gizon jakintsuei entzun eta gero, foru dekretua idatzi, aztarnategitik kanporatu eta epaileetara bidali zituzten Eliseo Gil eta Idoia Filloy.
|
|
|
Grezia zaharrean agintariek pertsona bat begitan hartzen zutenean, batzarrera deitu eta ostraka (zeramika zatia) batean idatziz erabakitzen zuten
|
pertsona
hori ostrazismora bidali ala ez, erbestera alegia. Hemen ere, agintariak bildu eta gizon jakintsuei entzun eta gero, foru dekretua idatzi, aztarnategitik kanporatu eta epaileetara bidali zituzten Eliseo Gil eta Idoia Filloy.
|
|
|
Eta sarritan konturatu gara, eta hau denon esperientzia da agian, hainbat urte lehenago irakurritako lan batera itzultzea, gaztetan irakurritako batera agian, oso esperientzia desberdina suertatzen dela askotan. War and Peacen, lera ibilaldi zoriontsua, gure gaztetako
|
pertsonak
arrazoi osoz gogoratua, zurbil geratzen da orain beste material askoren parean, esate baterako, Pierre Platonekin topatzen deneko unea presondegian edota Nikolai Bolkonsky Printzearen heriotza; Anna Kareninan, Annaren eta Vronskyren arteko harremanak ez dirudi agian duela berrogei urte zirudien bezain erromantikoa, baizik eta suntsitzailea eta itogarria, eta Levin, bere huts guztiak gorabehera, a... Benetan, nobelak bere freskotasun eta modernotasunagatik harritzen du orain, eta are modernismoaren hainbat alderdiren aitzindari izateagatik.
|
|
|
Halaxe, gure bilera bakoitzean, kideren batek pasarteren bat edo poemaren bat irakurtzen du ozenki, besteok arretaz entzuten dugun bitartean. Badu horrek zerbait antzinakoa edo zeremoniala, edo agian haur eskolako gure
|
pertsona
askoz gazteagoen oihartzuna, irakurtzea mirari ikasi berria zen garaikoa.
|
|
|
Datu horiek hedabideetan zabaltzearen zuzeneko eraginak xehe eta zorrotz azaltzen dizkigun azterketaren bat irakurri nahiko nuke noizbait.
|
Pertsona
helduen% 60k ez du sekula libururik irakurtzen. Eta?
|
|
|
Liburuek orain ez dute behinolako auctoritas aura hori, eta irakurleen kopuruak gora egin izanak arrunt bilakatu du oraintsu arte erudituen eta
|
pertsona
ikasien zeregina zena. Ohikoa da, oso, best-sellerren irakurle batek obra klasikoak disekzionatzen dituen kritikari jakintsuaren mailan jartzea bere burua, haren pare.
|
|
|
Funtsean problema honakoa da: irakurketa ez dago sarturik
|
pertsonaren
prestakuntza intelektualaren barrenean; irakasle askorenean ere ez, ez eta, zoritxarrez, hedabideetan agertzen diren kritikari ugarirenean ere. Eta begi bistakoa da kritikari askoren irakurtzeko moduak irakurle arruntarenaren antz handia duela.
|
|
|
bere burua justifikatzeko irakurtzen dutenak. Ongi dakit irakurle onak hiltzaileak eta
|
pertsona
gaiztoak izan daitezkeela. Baina, halere, gustu ona izan dezakete, seguruena memoria literario on batean ederki oinarritua eta, hortaz, literaturaren ezagutza bikaina izan; eta horixe da gaur egun irakurleek falta dutena, berdin inozoak izan edo kritikoak izan.
|
|
|
Izan ere, ez diete batere erreparatzen irakurgaiaren aspektu formalei edo. Zeren, forma bera edukia ere badenez, erreparatzen ez bazaio, nola izan daiteke
|
pertsona
bat irakurle on?
|
|
|
Nabaria da, eta harritzekoa, estatistikek beti gogoeta bakar batean jarrarazten digutela behakoa: irakurtzen ez duen
|
pertsonari
egozten zaio errua, esanez ez duela irakurtzen agintarien ustez irakurri behar dena, nahiz eta agintari horiek gehienak ezjakinak izan. Irakurtzen ez duena, hori gutxi balitz, gaixotzat hartzen da, inon diren gaiztakeria guztien jabe delakoan.
|
|
|
«Somerset Maughamek zioenez, gehitu nuen nik?, oso zaila da aldi berean
|
pertsona
prestua eta idazlea izatea.» «Bai, hala da.»
|
|
|
zentzu batean, behintzat, gorte moduko horren bufoia izan zen, baina bufoi izugarri arretatsu bat, memorian ikusten eta entzuten zuen guztia jaso zuena, eta «La Côte Basque» ko orrialdeetan mundu horretako sekretu ez gutxi agerrarazi zuen. Fikziozko izenek apenas estaltzen bide zituzten azpian ezkutatzen ziren
|
pertsona
errealak eta, kontatzen denez, argitalpenaren kariaz, bere buruaz beste egin zuen bertan aipatutako dametako batek. Horren guztiaren ondorioz, Estatu Batuetako goi gizarteak bizkarra eman zion, eta gertakari hura dekadentziaren hasiera izan zen Capoterentzat, zeina orduz geroztik alkoholaren eta lasaigarrien aldapa beherari lotu baitzitzaion, 1984an hil arte.
|
|
|
Nagusi hori bera konturatzen bada gaztea langile ona dela, eta lekuz aldatu nahi duela, txantaje egiten diola, alde egin ez dezan. Esklaboak nahi dituzte, ez
|
pertsonak
. Hala kontatu didate, badiotsut.
|
|
|
medikuntza aurrerapenak, espazioko lasterketa? Ez dago XVII. mendea eta XX.a alderatzerik, bistan da eboluzioa, baina
|
pertsonaren
gizatasunari kalte egiten dioten birus asko dago. Guri dagokigunez, egoera ez da konponduko, mendeak eta mendeak iraungo dugu horrela Espainiak eta Marokok.
|
|
|
Tangerren ere bazen gosea, baina 40ko hamarkada orduko, nazioarteko hiria zen eta gosea bera ere bestelakoa. Tanger ez zen paradisua, baina hemen goseak ez zuen
|
pertsona
akabatzen. Garai hartako Tangerren, europarren zaborra jateko modua genuen, behintzat; marokoarren zaborra baino goxoagoa betiere, marokoarrek ez zuten-eta zaborrik uzten, hezurrik txikiena ere jaten zuten.
|
|
|
Mohamed Xukri,
|
pertsona
duina, oso idazle ona, bere liburuak beti dauzkagu gogoan eta nik, gainera, Toledon, Bernardo Atxagarekin batera, ezagutu nuen egun hura.
|
|
|
Asouf, «bakardadea», poemetan behin eta berriz agertzen den hitza da. Halaxe sortu da kantua, beharbada, inor gabeko eremuan, baina bakardade espaziotsu horren hodeiertzean, bidaiaren akaberan behar bada, oasi bat dago, edo bizi nahi den lekua, edo maite den
|
pertsona
. Eta eresia bakardadezkoa eta tristea denean ere, ura edateko lekuagatik edo maiteagatik sortu da kantua.
|
|
|
Baldar eta ia hitzik gabe arituko da hilketaren arrazoiak zein izan diren aitortzean: egun hartan zegoen eguzki gupidagabearen erruz hil zuen ezezagun zuen
|
pertsona
hura, eguzkiak burua nahasi eta begiak lausotu zizkion eta. Aitorpena inork ez duela estimatu ikustean, arrotz eta deseroso egongo da pantomima bukatu arte.
|
|
|
Aipagarria da, bestetik, puntarik punta hikaz idatzita egotea horrelako liburu bat, prosa zientifikotzat jo daitekeena zelan edo halan. Jakina, horrelakoetan hirugarren
|
pertsonaren
neutraltasuna izaten da ohiko ahotsa, baina, guztiz dibulgatzailea nahi duen oraingo honetan, hikaren erabilerak irakurlea liburu baitaratu egiten du, kasik bertako solaskide bihurtuz.
|
|
2011
|
|
|
Hasieratik, problemak eman zizkigun. Hala ere, lau
|
pertsona
heldu Parisetik pasa eta Londreseraino eramateko gauza izan zen (Félix eta Maca, nire anaia eta koinata alegia, eta Mikel eta biok), ferryan atsedenaldia hartu ondoren Mantxako Kanala (English Channel) pasatzeko.
|
|
|
Gurean, ordea, norbere burua aztertu eta norbere sentimenduen aitorpen egiatia eginez idatziriko errelatoak baino ohikoago izan dira memoria edo oroitzapen gisakoak. Horietan arreta gehiago jartzen da norbere bizitzan zehar ezagututako
|
pertsona
aipagarriak edota gertakari politiko eta kulturalak agertzen. Gertakari horiek hartzen dute protagonismoa eta kontalari den pertsona errealak haiekiko hartu duen jarrera edo iritzia aipatu ohi du, modu kronologikoan aurkeztuz eta gertakarien interpretazio pertsonal arrazoitua erakutsiz.
|
|
|
Horietan arreta gehiago jartzen da norbere bizitzan zehar ezagututako pertsona aipagarriak edota gertakari politiko eta kulturalak agertzen. Gertakari horiek hartzen dute protagonismoa eta kontalari den
|
pertsona
errealak haiekiko hartu duen jarrera edo iritzia aipatu ohi du, modu kronologikoan aurkeztuz eta gertakarien interpretazio pertsonal arrazoitua erakutsiz.
|
|
|
Rhodaren kasuan, bere lagun minaren lehengusuarekin maitemintzen denean (bere bizitza filosofiaren guztiz kontra dagoen zerbait) ikusten dugu hori. Handiren kasuan, hirugarren Maria, falangista batekin ezkondu zena, aspaldi ezagutu zuen
|
pertsonarekin
batere antzik ez duela ohartzen denean azaltzen zaigu hauskorren.
|
|
|
Intelektualaren rola aipatzerakoan, Spivaken «Can the Subaltern Speak? »en bi bertsioak nituen buruan. Lehenengoan, 1988an argitaratutakoan, Indiako pentsalariak ezezko biribil batekin erantzuten zion aipatu galderari, bere argudioa baitzen nortasun subalternoak ezin duela bere ahotsean hitz egin, subalternitatearen ezaugarri intrinsekoa baita lehen
|
pertsonan
hitz egiteko aukerarik ez izatea. Bestela balitz, subalternoa izateari utziko lioke.
|
|
|
(Rosalind C. Morris irakasle eta antropologoak Spivaken artikuluak ikasketa poskolonialei egindako ekarpenari buruz idatzi zuen liburuan aurki daiteke bigarren bertsio hau). Spivak ohartu zen nortasun subalternoak lehen
|
pertsonan
hitz egiteko aukerarik ez duela izango, baina beste norbaitek hitz egin dezakeela bere izenean, dela idazleak (kasu honetan Sarrionandiak), dela intelektualak. Hori bai, lehen aipatzen nuen bezala, idazle/ intelektualak ezin du ahaztu bera bitartekari bat besterik ez dela eta, ildo horretan, kontuz ibili behar du parte interesatua bihurtu nahi ez badu.
|
|
|
Aranbarriren nobelak aurreiritzietan ez erortzeko ahalegin handia egiten du: Edwin
|
pertsona
duina dela azaltzen zaigu, funtsik gabeak dira herritar askok haren kontra esandakoak. Baina, azkenean, ororen pentsamenduan, baita Nerearenean ere (nahiz eta hari uko egiten saiatzen den) dagoen ideia iluna, hots, Edwinen sexu grina, hara non eta amaieran baieztatu egiten zaigun!
|
|
|
Hots, ezin dugula ahaztu testu ekoizpen orok epistemologia jakin bati erantzuten diola; hau da, batzuetan komenigarria da egilea nor den aintzat hartzea. Eta egileaz ari naizenean, ez naiz izen eta abizen jakin bat duen
|
pertsonaz
ari, baizik eta «egile» kontzeptuaz. Zergatik ematen digu Saidek aholku hori?
|
|
|
Historia dramatikoa da: alaba drogetan sartuta galdua duen emakume baten gutun luzeak osatzen du testuaren diskurtsoa, lehen
|
pertsonan
. Dramatismoa areagotzen da hitz egiten duen protagonista horrek minbizi sendaezina duela aitortzen duenean eta, narrazioan aurrera egin ahala, tratamenduaren berri ematen duenean.
|
|
|
Poster baten tamainakoa da, erdara hutsez erredaktatuta dago, eta istripu, desgrazia edo atentatuak ekidin nahian, zazpi agindu zehatz ematen ditu. Besteak beste, hilaren 26ko goizeko 6etatik arratsaldeko 8ak bitartean eta Irundik Etxegarate bitarteko ibilbide osoan,
|
pertsona
, abere eta edozein garraio motaren zirkulazioa debekatzea.
|
|
|
Ala, nire aldetik eragotzi nairik alegiñ guztian, desgrazi edo doakabe oyek, debekatzen det, osoro, Probintziyako kamiyo errialetan egun ortan ibilltzea, goizeko seyetatik arratseko zortziyak arte,
|
persona
, animali, gurdi eta beste orlako edozeiñ gauz (pertsonak gauzen pare!). Beobiya, Irún, Errenteriya, Donostiya, Lasarte, Andoaiñ, Billabona, Irura, Tolosa, Alegriya, Ikaztegiyeta, Legorreta, Isasondo, Villafranka, Beasain, Idiazabal eta Echegarate ko mugaraño».
|
|
|
Ala, nire aldetik eragotzi nairik alegiñ guztian, desgrazi edo doakabe oyek, debekatzen det, osoro, Probintziyako kamiyo errialetan egun ortan ibilltzea, goizeko seyetatik arratseko zortziyak arte, persona, animali, gurdi eta beste orlako edozeiñ gauz(
|
pertsonak
gauzen pare!). Beobiya, Irún, Errenteriya, Donostiya, Lasarte, Andoaiñ, Billabona, Irura, Tolosa, Alegriya, Ikaztegiyeta, Legorreta, Isasondo, Villafranka, Beasain, Idiazabal eta Echegarate ko mugaraño».
|
|
|
Gutxitan bezala bildu zen jendea Versailleseko irteerara, autoak abiatzen ikustera. Ehun mila
|
pertsona
inguru zenbatu zituen garaiko prentsak, eta milaka eta milaka omen ziren Bordele bitarteko errepide bazterretan pilaturikoak. Jendetza hark sortzen zuen arriskuaren eraginez, ordu erdiz atzeratu behar izan zuten hasiera.
|
|
|
Horrelako lasterketa batean ohikoak zirenei jendetza eta hautsa gehitu behar zitzaizkien oraingoan. Lasterketa ikustera pilatzen zen jendetza arrisku bizia zen gidarientzat eta
|
pertsonentzat
beraientzat. Gainera, aurreko egunak beroak eta lehorrak izan ziren Frantzian eta egun haietako beroaren eraginez, errepideak hautsez bete ziren.
|
|
|
Badago azpimarratu beharreko kontu bat: hastapenetatik erabili zituen gai estatubatuarrak, hala nola, indiarrak,
|
pertsona
ezagunak, politikariak edo [$] ak.
|
|
|
Hogeita hamar urteak bete arte gidabaimenik gabeko
|
pertsona
izan nintzen, elkarrizketetan bereizten zena, gogait aurpegiz hartzen zuena gidabaimendunaren «zergatik?» hura, «bai, egia» esatera bultzatzen zituen argudio desmitifikatzaile eta inkriminatzaileetan kateatzen zena, etxera autobusez eta arrazoiarekin itzuliz, lagunengan apaizen batekin solastatu izanaren sentipena utzita, «gaur egun ezin da kotxe gabe bizi» aitzakia enpirikoki ezeztatzen ... Arrazoiek ekologiarekin izaten zuten zer ikusia, etxean laster egoismo bihurtu zirenak, «zuk ez duzu nahikoa birziklatzearekin; semearen biografiaren erosotasun normalegia ez, zuk mundua salbatu nahi duzu!»
|
|
|
|
Pertsona
ez ohikoa zen erabat. Joan den mendeko 60etako eta 70etako Espainia hitsean, pozik ematen zuen beti hark, izaki etereo bat bailitzan, gertaerek batere zikindu gabe zeharkatzen zutena.
|
|
|
Baina guretzat autoak ziren, batez ere, askatasunaren eta boterearen irudi hurbil eta zuzenena. Autoarekin herritik ateratzeko aukera zegoen, beste paisaia batzuk, beste
|
pertsona
batzuk ezagutzeko modua eskaintzen zuen; eta, jakina, horrelako bat zuenak bazuen horrenbesterako dirua.
|
|
|
Zubiaren alde bateko eta besteko barra sendoak altxatu behar ziren autoak edo
|
pertsonak
pasatzen hasteko. Eta bazegoen pertsona gaitu bat, horretarako propio habilitatua, batetik bestera mugitzen zena objektuak eramateko.
|
|
|
Zubiaren alde bateko eta besteko barra sendoak altxatu behar ziren autoak edo pertsonak pasatzen hasteko. Eta bazegoen
|
pertsona
gaitu bat, horretarako propio habilitatua, batetik bestera mugitzen zena objektuak eramateko. Hark pasatzen zituen errefuxiatuengana senitartekoek eramandako arropak, gutunak eta janaria.
|
|
|
Bai. XIX. mendeko intelektualek ez zuten aipatzen, edo gaitzesten zuten
|
pertsona
besterik gabe. «Isiltasun konspirazioa» izan zela idatzi nuen nik.
|
|
|
Irizpide moralak estetikoak baino gehiago ziren beti. Charles Bordes ek Etxahun
|
pertsona
gaiztoa izan zela idatzi zuen, Donapaleuko auzitegian aski ongi ezagutzen zutela! Musikaz ari zen lan batean idatzi zuen hori!
|
|
|
«Horrek jakingo balu ez dugula gauean begirik itxi eta ez dakigula oso ondo nora goazen, 400 litro gasolio daukagula, eta 600 litro ur?». Asko ematen du, 600 litro ur, baina denen artean 30 litro dira
|
pertsonako
, bero handiko bost egunetarako adina. Nik uste insomnioa zer zen han ikasi genuela.
|
|
|
Hori inportantea da beti. Nik suertea izan dut lagunak aukeratzerakoan, elkarbizitza ez delako erraza hemen eta are gutxiago baldintza zailak direnean, egunez egun. Hemen, lehen pausoan, 95 egun segidan, 24 ordu, sei
|
pertsona
, lau mutil eta bi neska, baldintza gogorretan bizi izan ginen. Ez da 90 egun autokarabanarekin Europan zehar egitea bezala, erosoan.
|
|
|
Hachuel hori sekulako arte kolekzioa duen judutar bat da. Kontatu zigunez, Mediterraneoko bazterren batean
|
pertsona
aberatsak elkartu eta txabolak egiten jartzen dituzte. Horrelako oporrik!
|
|
|
Azkenik, «Praktika eta xedeak»: hemen, berriz, lana, trukaketak edo harremanak, teknika, artea, erlijioa, gizartea, Estatua, poderea, bortizkeria, dretxoa, justizia, eginbidea, nahia,
|
pertsona
, zoriona, libertatea. Hots, hiru sasoiko urte batean biltzeko uzta ederra!
|
|
|
Munduko? munduko
|
pertsonarik
onenak zarete!»?, bitxiki, Corto Malteserekin doan Rasputine ere hartzen dute haien baitan. Zuri beltzean marraztu zuen arren, beraz, Prattek asmatu zuen arimaren tonuen aniztasuna islatzen.
|
|
|
Idazlearen beraren esaldi batek agian emango digu argi: «Jainkoek eta
|
pertsonok
arazo berberak ditugu». Leitmotiv a, hala ere, ez da nahikoa eta horren jakitun gara irakurleok.
|
|
|
Leitmotiv a, hala ere, ez da nahikoa eta horren jakitun gara irakurleok. Mamiari bizitza ematen dioten
|
pertsonak
sinesgarriak ez badira edo narrazioak arnasa bahitzen ez badigu, herren geratuko da idazlearen ahalegina.
|
|
|
Pozik bizi da Okonkwo, bizitzak eta bere munduak zentzu hertsia baitauka, dena ardatz nagusiaren inguruan mugitzen da iboen jainkoek hala nahi dutelako. Batzuk zorigaitzak jotako
|
pertsonak
dira, eta hori, chi edo jainko pertsonal txarra dutelako. Eta nolakoa ote Okonkworena?
|
|
2012
|
|
|
Beraz, onar dezagun lan autobiografiko bat norberak bere buruari kontatzen dion narrazio modalitate bat dela beste askoren artean. Narratzailea, autorea eta pertsonaia
|
pertsona
bera dira. Baina, Philippe Lejeunek bere Le Pacte autobiographique liburuan dioen bezala, autobiografia bat ez da autore batek bere narrazioan egia esaten duenean, baizik eta egia, bere egia?
|
|
|
Liburu hau idaztean konturatu nintzen batek ez duela nahi duena ahazten. Eguneroko edo gutunetan agertzen diren gertakizun zein
|
pertsona
asko erabat ezezagunak egiten zitzaizkidan; gorde nahi ez nituen oroitzapenek, ordea, bizi bizirik jarraitzen zuten: sentimenduek, esaldiek, gertakizunek?
|
|
|
sentimenduek, esaldiek, gertakizunek? are ahaztu nahi izan nituen
|
pertsonek
ere ziur asko. Memoria den kontinente lainotsu, labainkorrarekin, apurtutako ispilu horrekin lan egitea zaila bezain asaldagarria izan daiteke, jokoan sartzen baita, bizi izandako biografia ez ezik, amestutakoa.
|
|
|
Hala ere, ezagutzen hasi ginen erdaldun jendea ezin genuen irudika Kristoren
|
pertsona
beren artekoa izateko adina merezimendu bildu zitzakeen komunitatea osatzeko laineko jendea izatea. Kastillanoak ere orduantxe iritsi ziren gure herrira.
|
|
|
Baina, oro har, atzera begiratu eta abertzale batek izan dezakeen pribilejiorik handienetakoa izan dudala ikusten dut. Indarkeriarik ez, giza eskubide guztiak
|
pertsona
guztiendako, eta herri honi hitza eman nolako etorkizuna nahi duen erabaki dezan. Hori izan da zortzi urtean zehar, eta, batez ere, bozeramaile ardura hartu nuenetik, Ibarretxe Lehendakaria gidari genuela defendatu genuena.
|
|
|
Tokitan geratu ziren ondorengo urteetan nire moderazioa eta diskrezioa! Hala ere,
|
pertsona
bera nintzen, sasiari su gehiago ez ematen saiatzen nintzena astero astero. Hori bai, jakina, mahai gainean genituen egitasmoak konbentzimendu osoz defendatzen nituen.
|
|
|
«Aingeru bat nire mahaian» autobiografia hau, liburu bikaina izateaz gain, oso ezaguna egin zen izen bereko filma, Veneziako zinemaldian saritua, egin zutenean. Sentsibilitate handiko
|
pertsona
, Janet Framek idazle izan nahi zuen txikitatik, oso kontu zaila emakume batentzat giro oso hertsia zuen irla apartatu batean biziz gero. Maistra bilakatu eta, hainbeste gorabeheraren ondoren, bere buruaz beste egiten saiatu zen.
|