|
2008
|
|
|
Guk ez dugu zalantzarik: elementu kimikoa radioa eta geometriako terminoa erradioa esan eta idazten ditugu, baina Hiztegi Batuan ageri diren moduan ez dago
|
jakiterik
zein den zein, argibiderik ez baitago.
|
|
|
Berba honek forma berean adierazten ditu hiztegi elementu bat ros=, lore?, eta zenbait kategoria gramatikal, hots, femeninoa, singularra eta genitiboa; baina multzo horren barruan (ae) alegia, ez daukagu biderik aipatutako kategoria bakoitza forma fonikoaren bidez identifikatzek. Bestela esanda, ezin dugu
|
jakin
zein den femeninoari dagokion zati fonikoa, zein den singularreri dagokiona edo zein genitiboari. Ezin ditugu morfemak isolatu, denak amalgama> batean lotuta daudelako.
|
|
|
Bera eleberrigile izanki, oso ongi
|
badaki
zein diren oztopoak arnas luze ko kondaketa irakurgarri eta erakargarri baten idazteko orduan. Horregatik, hizkuntza literarioaren malgutasun eskasa eta mail oneko irakurlegoaren falta horiek behin eta berriro aipatuko ditu bere kritika lanetan.
|
|
|
ar> dzal utz> srul kmna> sit, qvata, > gulisa> gasagmireta57>. Horrek ez
|
daki
zein hitzek hunkitzen duen bihotza? 58, eta esaldi hori ere, itzultzaileei
|
|
|
Aitzitik gaztelania zen kultur hizkuntza, baserritar analfabetoei komeni eta irakatsi behar zitzaiena. Eta horrexetan ari ziren paternalki Magisterio Vizcaíno moduko korporazioak, misioan bezala, ongi
|
baitzekiten
zein zen «el valor é importancia de la Instrucción Primaria» (ohartu maiuskulez). Eta asmo horretarako irakasle elebakarrak baliatuz gero hobeto, hola umeak gaztelaniaz egitera behartuta egongo baitziren.
|
|
2009
|
|
|
1941ean idazten dio Polikarpo Iraizotzi hiru euskaltzain bakarrik gelditzen direla, bera Bilbon, eta bi Donostian, Urkixo eta Intzagarai. Krutwigek dio urte horietan ez
|
zekitela
zein kide bizi zen eta non, ez zein zen hila. Hots, elkarren berririk batere ez zutela.
|
|
2010
|
|
|
Ez
|
dakit
zein modulu edo kapituluk aurkituko duen irakurle multzo zabalena: litekeena da modulu guztiek irakurleria bera ez izatea.
|
|
|
Baina beharrezkoa dugu, lagungarria baita elkarreragin alderdiak argitzeko. Instantzia enuntziatiboaren eta mintzairaren arteko hartu emanak deskribatu behar ditugunez, behar dugu
|
jakin
zein testuingurutan txertatzen den enuntziazioa bera.
|
|
|
Sermoiaren, edo areago, genero homiletikoaren barruan dautzan subjektuen arteko erlazioak aztertu nahian ari garela, interesatzen zaigu
|
jakitea
zein den sermoietan barreiaturik dauden NI horien erreferentea. Munduko izakia?
|
|
|
Eta izan du okasiorik; esate baterako, jarraian datorren adibidean, baldintza erretoriko guztiak alde izan arren, ez du segmeturik errepikatzen(* Nor oroitu, dioe, nor oroitu...). Noski,
|
badakigu
zein barrutitakoa den ahots horren jabea:
|
|
|
Irakasle eskolen kontua hurrengo atalerako utzita, lortu al da EAEko ikastetxeetan lanean ari diren irakasleak (guztiak edo gehienak) euskaldun (eta, beraz, elebidun) izatea? Erantzuna
|
badakigu
zein den: den denak elebidun/ euskaldun izatea ez da lortu.
|
|
|
Madrila edo Espainiako beste hainbat lekutara, Europara edo mundu zabalera. Motibo nagusia
|
badakigu
zein den: bere alorreko lan egokirik ez du hemen aurkitzen, edo hemen bilatu duen lanbideak denbora batez (normalean urtetarako) EAEtik kanpora joatea eskatzen dio.
|
|
|
Etxean eta lagunartean erdaraz jardunaz nekez atera dezake eskolak euskaldun (euskal elebidun edo elebidun orekatu) askorik. Erdal elebidunen eragina, berriz,
|
badakigu
zein den euskarazko jardunerako mugatua.
|
|
|
Eskolaren ondotik (eta, hainbaten esanean, eskolari esker) gizartean ere egin al da, mende laurden honetan, eskolan egin den normalkuntza saiorik eta, batez ere, euskara indarberritze aldeko transformazio zabalik? Erantzuna, itsuak ere erraz ikus dezakeena, guztiok
|
dakigu
zein den: ez, konparatzeko saiorik ez da egin.
|
|
|
2 Halaber, Lege honen 15 eta 16 artikuluetan aurrikusitakoa betetze aldera, euskara
|
jakitea
zein irakaspostu edo ikasgelatarako izango den derrigorrezko zehaztuko du.
|
|
2012
|
|
|
Batetik, bere gogoeta teoria zientifiko gisa ezagutarazi nahi izan bazuen ere, Nidaren sinesmen erlijiosoak eta helburu misionistak, esplizituki ez bada ere, nabarmen islatzen dira bere teorizazioan. Bestetik Nidak aipatzen digu itzulpen dinamikoaren helburua itzulpenaren irakurleengan jatorrizko testuak bere hartzaileengan eragin duen efektu berbera lortzea dela; baina, nola
|
jakin
zein izan zen sorburu testuak bere irakurleengan eragin zuen efektua, bereziki denboran eta espazioan urrun gelditzen zaizkigun lanen kasuan. Azkenik, itzulpenaren epistemologia modernoaren beste hainbat topiko ere errepikatzen dira, besteak beste itzulpen, garden?, natural eta arrotz kutsurik gabekoaren defentsa, edota formaren eta zentzuaren arteko bereizketa dualista.
|
|
|
151 Amergin druidaren poema hau Zalamearen antologian agertzen den arren, badirudi Sarrionandiak beste zubi testu bat erabili duela, bere itzulpenak desberdintasun nabarmenak baititu Zalamearen bertsioarekin alderatuz gero. Zaila da
|
jakitea
zein zubi hizkuntza eta zein zubi testu erabili dituen. Webgune honetan, esaterako, hainbat bertsio ingeles ageri dira, Sarrionandiaren bertsioaren antza handiagoa edo txikiagoa dutenak:
|
|
|
Horien arabera, gure proposamena eredu modularra baino askozaz sinpleagoa izango da: moduluen arteko harremanetatik sortutako antolamenduak edo egiturak komunikazio ekintzan kokatuko ditugu enuntziatu parentetikoek komunikazio ekintza
|
jakinetan
zein diskurtso egituratan eta mailatan eragiten duten jakiteko.
|
|
|
Beste hainbat autorek (Laurin 1989, Blanche Benveniste 1990, Baque Millet,) berriz, enuntziatu parentetikoek aztergai duten hizkuntza
|
jakinean
zein toki hartzen duten aztertu eta sailkatu dituzte. Sailkapenak, oro har, autoreen, hizkuntza jakinaren, aztergai izan duten corpusaren nahiz egitura mota hau ezaugarritzeko erabili dituzten mugatze irizpideen araberakoak izango dira.
|
|
2013
|
|
|
beste egunkarietako egunez eguneko berriekin konparatu, hala nola Courrier de Bayonne egunkariak argitaratzen zuenarekin edota La Croix edo besteek argitaratzen zutenarekin, eta baita ere Frantziako Gobernuak egunero zabaltzen zuen buletinean idatzia zenarekin. Konparaketa horren helburua litzateke
|
jakitea
zein zen astekaria idazten zutenek erabiltzen zuten informazio iturri nagusia, eta zenbateraino egokitzen zuten beren gisara edo ez.
|
|
|
Gehienetan ez zuten zehazten non zeuden, are gutxiago nora joanen ziren. Berek ere ez zuten
|
jakiten
zein tokitara eramanen zituzten, eta zehazki noiz. Aste gehienetan aipatzen zuten mugimenduen mentura zegoela.
|
|
|
Adibidez, nazioarteko berriak, gehien gehienetan herrialdearen izenarekin titulatuak ziren, adibidez, Ingalaterrako berri bat baldin bazen, «Angleterratik». Artikulua irakurri gabe ezin zitekeen
|
jakin
zein zen artikuluaren mezu nagusia. Baina beharbada horrek ez zuen hainbeste inporta.
|
|
2014
|
|
|
Anjel Valdesek behin baino gehiagotan esan dit erakundeen ba besa edo forma izan ez duten herriek kantuen bitartez igaro izan dutela oroimena belaunaldiz belaunaldi, kantuek eutsarazi diote la herri izateari. Arestik
|
bazekien
zein zen kantuaren ahalmena eta bere lanak ere kantu tankeran iritsi zitzaizkigun, zuzen zuze nean belarrira. Kulturzalea izanagatik herrikoitasuna laket zuen, bat eginik horretan Bernat Etxepare gure letren aitzindariarekin.
|
|
|
Ez
|
dakit
zein izango zen, duela ia berrogei urte hil izan ez balitz, Arestiren gaur egungo jarrera politiko, sozial edo emoziozkoa; ez zait inporta gainera, lehenago ere esan dut. Haren poemek orain berrogeita hamar urte sortzen zidaten sentimendu bera sortzen jarraitzen dute nigan, eta bereziki horietako batzuek; atsegin dut pentsatuz bere buruari leial izaten jarraituko zukeela gaur egun biziko balitz, eta pena hartzen dut ikusiz haren destinoak ez ziola asti luzeagorik eman.
|
|
2016
|
|
|
Edozein ulertzek proiektua eskatzen du, testua sortzen duenak proiektua badu, eta lehen zentzua agertzen denean, irakurleak ikusleagan lehen zentzua aurreikusiko du, horrek edozein kasutan balio du, olerki batentzat edo antzerki batentzat, gure aitzineko esperientziengatik
|
badakigu
zein ezagutza mota aurkituko dugun. H.R. Jaussek baztertzen du ikuspuntu psikologiko hutsa, historia eta ohituretatik kanpo, testuarekiko harremanean:
|
|
2019
|
|
|
Horrek, besteak beste, orokorkerian erortzeko tentazioa alde batera uztera garamatza.
|
Badakigu
zeinekin ari garen lanean (iaia izenabizenekin zerrendatu ditzakegu gure solaskideak), eta badakigu, tokian tokiko eta aldian aldiko ezaugarriak estuki errespetatzen ez baditugu, ez dugula konexio zuzenik lortuko. «Herritar guztiei oro har zuzendutako kanpaina» eta halakoak ezabatu egin ditugu gure eskuliburuetatik.
|
|
2021
|
|
|
1978ko Historia de la literatura vasca ren bigarren edizioan, Jean Haritschelharen tesitik (99) jalgitako ohar zenbait gehitu zituen. Bainan, oro har, ez
|
dakigu
zein den Villasante-ren iritzia koblakari barkoxtarraren obraz. Villasante-ren ekarpena laburtu nahi bada, erran daiteke datu bilketa bat eskaini zuela eta euskal idatziaren historia egin zuela euskarazko literatura baino.
|
|
|
Halako aldaketen auzia zertan datzan ere aipatzen dute azken hizkuntzalari horiek: nola
|
jakin
zein den oinarria eta zein eratorria. Euskaraz irabazi, eduki, ukitu, isuri eta abarren kasuan, izena da aditzetik eratorria ala alderantziz?
|
|
|
Adjektibo, aditz, adberbio eta izenei erantsirik doan erdi ren adibideak dira, hurrenez hurren, ondorengoak. Guztietan ‘erdizka’ adiera du erdik (nahiz Hitz Elkarketa/ 3 lanean aitortu askotan ez dela erraza
|
jakitea
zein adierakoa den izenaren ezkerrean ageri den erdi," erdizka" ala" mutur edo ertzetatik distantzia berera dagoen puntu edo aldea", alegia): erdi ahalke, erdi ase, erdi basati, erdi elbarri, erdi eri, erdi ezagun, erdi gorritua, erdi itxia, erdi liberal, erdi lo, erdi sendatua, erdi zuri erdi iratzarri, erdi lagundu, erdi entzun, erdi ikusi...
|
|
|
Eta ezina gertatzen da kasu horietan ezabaketa, informazioa galduko litzatekeelako. Galdegai den izenordaina ezabatzea zilegi balitz ez genuke
|
jakingo
zein den galdegaia, edo galdegaitzat beste osagairen bat hartuko genuke. Gauza bera gertatuko litzateke, aurreratutako mintzagai ezabatua balego.
|
|
|
Zein jainkoari, ordea? (Mirande); Irudi bat ikustean, zein pintzel edo kirtenaz pintatua izan den jakitea (Villasante); Neuk ere ez
|
dakit
zein probintzian (F. Bilbao).
|
|
|
Adberbio hori graduatzailea ere izan daiteke: Harreman hori nahiko ongi ikusten da (Mitxelena);
|
Bazeneki
zein gogoan dudan gaizo haur ona! Jainkoak ez ahal du nahiko gaizki kausitua izan dadin (Hiriart Urruti).
|
|
|
Batzuetan, gainera, behartuak gaude halakoak erabiltzera: Bi Goenaga aurkitu ditut zerrenda honetan, baina ez
|
dakit
zein den margolaria eta zein hizkuntzalaria; Bost Maradona baino hobea duzu Goikoetxea.
|
|
|
Ez, bederen, izenaren edo adjektiboaren morfologian. Inguruko hizkuntzetan (gazt.) venido eta venida ikusirik, edo (fr.) venu eta venue,
|
badakigu
zeinetan gizonaz ari den, eta zeinetan emakumeaz. Hobeki zehaztuz, gauzak puntu honetan nahasirik baitaude, generoaz ari garela esan behar dugu, eta ez sexuaz:
|
|
|
Hala ere, batzuetan ez da erraz
|
jakitea
zein motatako aposizioa dugun aurrean. Adibidez, eman dezagun badirela denok ezagutzen ditugun Garate izeneko mediku bat, andereño bat eta futbolari bat, eta haien artean bat bereizi nahi dugula egiten ari garen elkarrizketan:
|
|
|
Edo zeinen: [...] eta nik ere
|
badakit
zeinen pozik bete dituzun haren nahikari xumeenak (Duvoisin); Eta ni lotan, zeinen harritu eta sortua egon naizen (Duvoisin); O, zeinen ederra zaren, ene adiskidea! Zeinen polita zaren (Otaegi); Zeinen txoragarria udaberrian txoritxoak astirik han jolasean!
|
|
|
Noizbait iraungitzen balira berretzen nauten suak, zerbait liteke, kontsola nintzeke (Mihura); Hainbertze eta hain ondorio minezko egitekoei buru eginez, irautea bera zerbait duzu (Hiriart Urruti); Haren haztea bera bada zerbait.
|
Bazeneki
zein huts egin errazak diren eta minberak (J. Etxepare); Erran gabe doa Azkaineko sasi mirikuak ez zekizkiela landare horien izen ez frantses ez latinak:
|
|
|
Jakina, bereizkuntza hori egiten ez dutenentzat, zer, nor, zein eta abar ez dira ez singular ez plural: [...] eta zeinek odolaren osagairik meheenarekin bat egiten duten (Irigoien); Tabernan oihuka esaten zuen
|
bazekiela
zeinek jo zuten (Igerabide);[...] zeinek bere izena zuten: Hipokrates, Teodoro Zirenekoa[...] (Jon Muñoz).
|
|
|
Adizki sintetikoekin, jakina, beti eskuinean emango ditugu: Bertzenaz ere, ez
|
daki
zein ikasle etorriko zaion eta zein ez (Bidegain); Jende normalak ez daki ezkutatuta dagoen batentzat liburu bat zer den (J. Zabaleta).
|
|
|
Baina hor zehar perpausen artean, testuari lotura ematerakoan perpaus batetik bestera eraman behar izaten den hariari eusten laguntzen diguten hainbat hitz eta esapide berezirentzat lekua bilatu nahi izan dugu geure gramatikan. Hemen aurkituko diren hitzak askotan perpausen arteko zirrikitu horietan kokatuak ikusten ditugu, sarri ez
|
dakigularik
zein den garbi beren gramatika kategoria" (EGLU III: XIII).
|
|
2023
|
|
|
Emanen dizut, nire usaia da: Eta belar bat,
|
badakit
zein, Eginen dizut kataplasma.
|