|
2001
|
|
|
Bizkaieraren aldeko gurutzada sutsu honetan, gainera, munduko inongo hizkuntzatan onartuko ez liratekeen gehiegikeriak egiten ari dira: bizkaitarrok euskara batuan esandako gauzak" bizkaierara" itzultzea, jatorrizko" topatzen ibiltzen naiz", ez
|
dakigu
zein irakurlek hobeto uler dezan," topetan ibilten naz" bilakaraziz, euskaltzain honi azken orduko kazetari umegorri ausart batek inoiz egin dionez.
|
|
|
Ia ez da ezerso rtzen euskaraz (Serantes sarira espainierazko lanak bakarrik aurkeztu ziren), eta sari nagusietara dozena erdi lan aurkeztea miraria dela pentsa daiteke. Arrazoia aurkitzea oso gauza bihurria da, ez baitago erraza
|
jakitea
zein denarazoa ren iturburua: ez dela argitaratzen idazten ez delako, edo ez dela idazten argitaratzen eta antzezten ez delako.
|
|
|
Frantzian gertatu berri da bitxia. Nork ez
|
daki
zein jakobinoa eta hizkuntza frantsesaren ezartzailea den Frantziako agintea 1794az geroztik. Bada, berrehun urtetan bere gutun nagusian aitortu ez dutena, oraintxe egin dute:
|
|
|
Autonomi Estatutuetan agertzen da kontzeptu hau. Ez
|
dakit
zein den bere jatorria, ez hedadura. Baina bistan da legegilearentzat zerikusi zuzena duela historiarekin etalu rraldearekin.
|
|
|
Frankismopetik Parisera joan nintzelarik, duela urteasko, ez
|
dakit
zeini irakurri nion (agian Duverger i) demokrazian ez dagoela etsairik, aurkariak baizik. Beti gogoan dut orain ia 30 urte irakurria.
|
|
|
irakasle dira Aurelio Arteta, Mikel Azurmendi, Carlos Martmez Gorriaran, Javier Tajadura, Jose Mana Oses, Javier Horno, Jose Ramon Zabala Urra, Gustavo Bueno. Arbeloak ez
|
dakit
zein ofizio duen orain bertan. Matfas Mugica itzultzailea da. Kazetaritzarekin nola edo hala lotuta daude beste asko:
|
|
2003
|
|
|
Zaila da
|
jakitea
zein den muga. Noraino den pasaia edo pasu eskubidea, eta noiz hasten den izaten pernadaeskubidea.°
|
|
2004
|
|
|
Erreferentzien unibertso oso batek egiten gaitu hego aldeko euskaldunak espainiar eta ipar aldekoak frantziar. Baionako euskaldunak ez
|
daki
zein diren Pedrojota, La Pantoja, Doña Leticia, Jesulm edo Pocholo (ez bada euskal telebistak erakutsi diolako), ez daki zer den Cuentame, Cronicas Marcianas, ez du ulertzen Vaya semanita!.
|
|
|
Ez
|
dakigu
zein izango den hizkuntzak etorkizunean hartuko duen bidea baina bai guk hartu genituzkeen irizpide edo jarrerak: hizkuntza sexista, kontzientziazio maila eta anbiguotasun semantikoa kontuan hartu genituzke eta ikuspegi kritikoa, autozuzenketa eta autoanalisia egin gure hizkuntzaren erabileran.
|
|
2005
|
|
|
Hitzak sorpresa kutxak izaten dira errepublikan. Aske daude, ez
|
dakizu
zein norabidetan joango diren eta esanahia dute —bozkak duen zentzu bera? — Baina hitzek eta horien esanahiak ze balio duten ikusi litzateke.
|
|
|
Hiru elementu ikusten ditut nik ezinbesteko. Ez
|
dakit
zein hurrenkeratan eman() liratekeen, baina hauexek lirateke, nire ustetan, gakoak:
|
|
2006
|
|
|
ataka gaiztoan dagoela euskal liburugintza alderdi ekonomikotik, merkatuan intzidentzia galtzen ari delako hain zuzen. Ez
|
dakit
zein mailataraino jaits daitezkeen tiradak, baina askoz gehiago ez, errentagarritasun minimoari eutsi nahi bazaio. Liburu defizitarioen kopurua handituz badoa eta ez defizitario diren eskola liburu batzuk baztertzen badira, nola bizi?
|
|
|
bi mailako hizkuntza elkarren ondoan bizitzea, bakoitzari dagokion mailatik ateratzen saiatu gabe. Eta
|
badakigu
zein den euskarari esleitzen dioten maila.
|
|
|
Baina oso ondo ezagutu nuen haren giroa.
|
Badakit
zein gelatan biltzen ginen...
|
|
2007
|
|
|
Garbia zen hor katoliko liberalen ahotsa, eta bere aldizkaria ere izan zuen (Cuadernos); Kontzilio aurreko bururik argienak pasatu ziren Elkarrizketa haietatik, eta prentsako haien oihartzuna handia zen nazioarteko aldizkari katolikoetan, eta Espainiako egunkarietan ere. Ikerlanak dauden puntuan egonik, zaila da
|
jakitea
zein pisu izan zuten euskaltzaleen artean, nahiz eta badakigun Santamariak bere sustapen eta antolakuntza lanetan zebilela, abertzaleak ere aintzakotzat hartu izan zituela16.
|
|
|
Erdi Arokoak ostera eginak zeuden eta arrazoiren bategatik ez dira bolumen horretan jaso: San Agustin (Uribe laterandarra), Bonabentura (Intxausti), Eckhart (Garrido) eta Ockham (Azurmendi), ez
|
dakit
zeinek Eskoto (Andonegi?). Berdin Antzinakotik Sokrates (J.
|
|
|
" Erabaki konkretuetara iristeko amorru bizi bat nabari zan Oiñati’ko billeran parte hartu zuten oroen baitan". Gauzak horrela —" relata refero" —, Karlos Santamariak, aldizkaria gazte talde iraultzaile Jainkoak
|
daki
zein koloretakoren baten eskuetan eror zedin beldurrez, hura ezein talde jakinen esku bakarretan gelditzea ezinduko zukeen planteamendu diplomatikoa prebaliarazi zuen —aldizkaria salbatzearren, azken finean—: " Jakin ek debate edo polemikarako ‘tribuna libre’ antzeko izan behar du" enez, Santamariak proposatuta, batzarrak arlo diferenteak bereizi eta bakoitzeko arduradun/ eragile bat izendatu du.
|
|
|
Ez dakigu onuragarriak diren, ala kaltegarriak. Ez
|
dakigu
zein diren, nork erabakitzen dituen, ez dakigu nola funtzionatzen duten.
|
|
|
Ez
|
dakit
zein den kritikaren eragina, baina ahula delakoan nago. Eta azkenaldian are gehiago ahuldu dela iruditzen zait.
|
|
2008
|
|
|
Berak aldarrikatzen dituen politikak aplikatzeko eta aplikarazteko gaitasuna duten pertsonak ere bazituen entzuleen artean, Gipuzkoako Diputatu Nagusi Markel Olano edo Donostiako Ingurugiro zinegotzi Denis Itsaso esaterako. Ez
|
dakit
zein adostasun maila duten horiek eta han zeuden bestelako arduradun politikoek Rifkinek botatakoekin. Ados egonik ere adorerik edo aukerarik izango al dute energia paradigma aldarazteko urrats erabakigarriak egiten?
|
|
2009
|
|
|
Sobra ere, konpainia batzuek abioian bertan gaika biltzen dituzte zaborrak, baina lurreratzen direnean dena toki berean bota behar dute. Europan ez
|
dakit
zein den praktika eta antzekorik gertatzen ote den.
|
|
2010
|
|
|
OMEren Europako Bulegoak ondoko ODSak zerrendatzen ditu atalburuen azpian: (des) abantailaren gradiente soziala, haurtzaroko ingurugiroa, esklusio soziala, laguntza soziala, lana, langabezia, elikadura eta garraioa42 Egia esan, nik neuk ere ez
|
dakit
zein neurritaraino ezberdindu daitezkeen ODSen artean" sozialak" eta" ekonomikoak" omen direnak. Bestalde, osasun sistemak berak ODSak dira.
|
|
|
Literaturaren irakaskuntzak lortu nahi badu ikasleak modu kritikoz baloratzea testuak nahiz horien harrerak, ezinbestekoa da jakitea testuek zer nolako bidea egiten duten idazten direnetik harrera prozesua amaitzen denera arte (merkatuaren egitekoa, instituzioen eragina, idazleak bere liburua ezagutarazteko egindako bidea, eta abar). Eta hori guztia ezagutzeko bidea izan daiteke euskal literatur sistemari erreparatzea, erdiguneak eta periferiak nola sortzen diren azaltzea, gaur egun ditugun argitaletxeak ezagutzea,
|
jakitea
zein den haien egitekoa obrak ezagutarazteko garaian, sariketa literariorik garrantzitsuenak zeintzuk diren ezagutzea, aztertzea euskal autoreek zer nolako bideak jorratzen dituzten literatura jendarteratzeko, literatur mugimendu nagusien ekarpenak zeintzuk izan diren jakitea...
|
|
|
Bere jarduera literarioa ere garrantzitsua izan zen. Ez
|
dakigu
zein urtetan editatu zituen Epiktetoren Mintzaldiak, baina 140 urtean ezagunak ziren. Data zuzena ezagutzen ez badugu ere, Arrianoren heriotza Marko Aurelioren erregetzan (161) koka daiteke.
|
|
2011
|
|
|
Guziok
|
dakigu
zein asmo ederrek eragiten dien euskara landu beharrez ari direnei. Horixe behar genuke bakarrik, inor gure hizkuntza iraindu eta itsustu nahian dabilela jakitea!
|
|
|
Ukitu utopikorik ere badu, planteatzen baita mezenasgo pribatua erakartzea ikerketarako funtsak handitzeko. Izan ere, gure herrian mezenasgo funtsen bila jardun den edonork
|
badaki
zein gaitza den hori. Gure kulturaren eta enpresa txiki eta ertainez osatutako gure enpresa ehunaren izaeraren ondorio zuzena da egoera, eta arriskua dago betiko ateak jotzearenak.
|
|
|
Geu gara estatu hori, bere burua ezagutzen ez duen mamua. Badakigu itzelezko hondamendiak eragin ditugula, beldurra izan ez duen jendea suntsitu dugula[?], baina ezin dugu ondo
|
jakin
zein den botere horren neurria mamuaren barrenetik atera arte. Ume bat bezala irten eta, haren aurrez aurre paratu arte:
|
|
2012
|
|
|
Kontzienteki landutakoa da. Ez
|
dakit
zeinen ardura den informatiboetan ematen den informazioaren zuzentasuna eta kalitatea zaintzea. Kasu honetan guztiz tronpatu da. martxoa apirila
|
|
|
Erabileraren kasuan, argiago eta nabarmenago dago irudikapenen eragina. Normalean jendeak ez
|
daki
zein hizkuntza erabiltzen duen pertsona batekin edo testuinguru batean. Froga bat egin izan dut, elkarrizketa baten testigu izan eta bost minutura parte hartzaile bati elkarrizketa zein hizkuntzatan burutu zen galdetzea.
|
|
|
Poliarkiaren beste ezaugarri baten isla Vlad Nancaren lanetan aurki zitekeen Rennesen. Errumaniar artistak Sobiet Batasunaren eta Europar Batasunaren banderen koloreak trukatu zituen, Jada ez
|
dakit
zein batasunaren partaide izan nahi dudan izenpean. Sobietar blokearen erorketa eta gero," mendebaldeko" lurraldeetan demokrazia eta kapitalismoa elkarrekiko beharrezkoak diren bi osagai gisa aurkeztu dizkigute, demokraziaren askatasuna kapitalismoaren gizabanakoaren erabaki askatasunarekin lotuz.
|
|
2013
|
|
|
Elkarren aspaldiko liburu diseinua ageri da. Mmm... ez
|
dakit
zein apaletan kokatu liburu hori.
|
|
|
|
Badakigu
zein den egungo egoera, eta honez gero, hutsuneak non dauden erakutsi digute datuek. Ekin diezaiogun, beraz, lanari.
|
|
|
Gure hizkuntzarekiko axolagabezia horren agerpen agerizkoenak karrika edo bide bazterretan ikus ditzakegu, hots, herri batzuetan jarrarazi dituzten etxaldeen edo auzoen izenen idazkerarekin. Itsuskeria edo itsukeria... ez
|
dakit
zein den hitzik egokiena, eta biak uztar daitezkeela erran daiteke azkenean. Itsuskeria, bai, euskaraz dauden etxe, etxalde edo auzoen izen horiek ortografia frantsesa oinarritzat harturik egin baitira.
|
|
2014
|
|
|
Gero esan zuen: " Zuek ez zenuten Companys ezagutu, baina nik bai, asko gainera, eta
|
badakizue
zeinen iguala den. Meharragoa eta pixka bat txikiagoa zen Companys, baina hori baino igualagorik ez duzue aurkituko".
|
|
|
Batzokitatik bi aldiz iritsi ziren gutunak EAJra, lehenengoa lehendakariak izendatu ninduenean, eta bigarrena handik sei hilabetera edo, esanez Garaikoetxea oker ari zela, EAJko karnetik ez zuen aholkularia hartu zuela eta.
|
Badakizu
zeinek egin zuen nire alde. Javier Arzalluzek, nire umetako lagunak.
|
|
|
Azkoitian gehien leitzen ziren errebistak
|
badakizu
zein ziren. Signal eta Adler.
|
|
|
Alemanak jende kultibatua ziren. Gu orduan hasi ginen
|
jakiten
zein zen Hitler, zein zen Goethe... Mutil koskorrak ziren, baina elkartzen gintuzten eta Alemaniari buruz hitz egiten ziguten.
|
|
|
Garai hartan, jendearen gehiengoa baserrian bizi zen, eta estatua eta nazioa urrun gelditzen zitzaizkien.
|
Bazekiten
zein herritakoak ziren, herritartasun haren kontzientzia bazeukaten, baina kontzientzia hori ez zihoan handik urrunago. Frantziako Hirugarren Errepublikako buruzagiek irakatsi nahi izan zieten bazutela aberri bat, aberri hura Frantzia zela, eta Frantziako lurraldean zeuden herrialde edota eskualde guztiak osagai beraren zati zirela.
|
|
|
Hitza hitz, ez
|
dakit
zein izan zen egiazki euskararen erakundearen hurrengo urratsa. 1968ko Arantzazuko Biltzarrak ba ote du euskaltzainburuaren promesa horrekin zerikusirik?
|
|
|
Maskaren lantzen entseatu diren guziek
|
badakite
zein zaila den begitartean janzten den tresna horri gorputz eta biziren ematea. Harrigarri da nola gazte horien gorputzak maskak markatu pertsonaia ezaugarrien luzapenak ziren.
|
|
2015
|
|
|
Nola definitu artea? Obra modernoren bati buruz (Duchamp, etc.), hori artea zen ala ez zen taldean eztabaida sortzen zenoro, gure irakasleak ez
|
dakit
zein autoreren obra bat aipatu ohi zuen, berton artearen laurehundik gora definizio omen baitago bilduta. Nola definitu hizkuntza:
|
|
|
Alderdi politikoekin, berriz, bada, badakizu, mesfidantza puntu horrekin egiten genuen topo beti. Hor beti egon den susmoa
|
badakizu
zein den, lastozkoak ginela, pantaila hutsa ginela... Ze erakundeekin egiten genituen bilera horietara gizon zintzoak joaten ginen.
|
|
2016
|
|
|
Gero Josu Muguruzak hartu zuen ardura hori. Lau urte geroago utzi nuen Ekin, xuxen ez
|
dakit
zein urtetan. Txakurrada sartu, dena hartu eta itzali ginen.
|
|
2018
|
|
|
Eta umorea, airea bezala, bizitzeko beharrezkoa denez, ba al
|
dakizue
zein diren gure lan egun finkoak. Euskararen eguna, Emakumeen eguna eta Antzerkiaren eguna.
|
|
|
Hala, modua egin behar dugu, esaterako, uler dezagun batura ekarri behar dela euskaldun peto peto batek herri mailako erregistroan elkarrizketa batean kazetariari esandakoa demagun: " Edadearekin, bajatzen ari da", baina
|
jakinik
zein den esateko modu horren kolorea eta noiz den pertinentea eta noiz ez. Ahozkoaren eta idatzizkoaren arteko harreman gurean ozpin samarraz ari garelarik, gaizki ez Blas de Oteroren harako hura gogoan izatea beti:
|
|
|
Nago, bere sorreran bide erakusle izan ziren kezka eta gogoetek hein batean bere horretan dirautela, inguruko bi hizkuntza oldarkorrekin lehiatzeko premiak, kasu. Elkar ulertzeko gai ez bagina, batek
|
daki
zein litzatekeen egun euskararen osasun egoera erdaren presentzia basatiaren aurrean.
|
|
|
Eta olerkariak parte hartu du klase baten alde, animalien triskantza, ahate odol tanta, marinel odol tanta, odolezko tren amaiezinak direla bide. Halaber, olerkariak
|
badaki
zein den bere lekua eta bere salaketa mugatua dela: " Zer egingo dut?
|
|
|
Horretan, gure ustez, badu zer ikusia irakurketak berak; irakurketa ekintza aktiboa da, esfortzua eskatzen du, gutxieneko kontzentrazio bat, eta badirudi hori, gaur gaurkoz, paperean errazago lortzen dela. Beraz, esan genezake papera eta digitala, biak izango ditugula; digitala geratzeko etorri da, eta hori kontuan hartuta joan behar da liburugintza egokituz, jakinik biak batera biziko direla eta
|
jakin gabe
zein pisu izango duen paperak edota digitalak.
|
|
|
Ekintza iraultzaile ‘pragmatikoa’ ez da Espirituaren Gizateriaren Patua betearazteko ariketa, ezta arima on eta ederren emaria, ez da balio sakratuak edo arau razionalak egikaritzeko jarduna; ekintza iraultzailea harreman sozialen eraikuntza historikoek (esaterako, ekoizpen bideen sistemek) sortzen dituzten arazoak gainditzeko jardunbide sortzailea da. Ez dago aldez aurretik
|
jakiterik
zein izango den konponbidea, sormenez aritu behar da: irudimenez eta gogoetaz, ‘subjektuartean’, egoera dilematikoetan eta arazotsuetan.
|
|
|
Lehenengo jaiki denarekin hasten gara, edo pixa asko egiten duenarekin. Azken buruan, denak ezagutzen ditugu eta
|
badakigu
zein artatu behar dugun arinago. Lan hori egiteko momentu batean hiru gaude, baina 11:30ak inguruan hiru horietako bat zukuak ematera irteten da eta beste biek jarraitzen dugu fardelak aldatzen.
|
|
|
Greban egotea oso gogorra da, oso. Ez bazara hor egon, ezin duzu
|
jakin
zein gogorra den. Izan ere, behin hasiz gero, ez da etsi behar.
|
|
|
Izan ere, bien arteko muga oso fina izaten da sarritan. Beti jokatu behar dugu legaltasun egitura batekin, bestela
|
badakizu
zein diren gure mugak. Baina zenbait desobedientzia ekintza ere egiten dira, etxeak okupatzea, esate baterako.
|
|
|
Zaharra da, beste batzuekin alderatuta behintzat, Bilboko Arte Ederren Museoa, modernoa zen, XX. mende hasierako hiriak behar zuena. Gaur ez
|
dakigu
zeinek behar duen zein: hiriak museoa ala museoak hiria.
|
|
2020
|
|
|
Alemanian, batez ere. Eta
|
badaki
zein garrantzitsua izan daitekeen erakustea, Europan, beste begi batzuekin begiratu zaiela euskaldunei.
|
|
|
Batik bat, zentzuari buruzko galdera bera arrakalatu zaiolako. Honezkero jakin ez
|
daki
zein galderari erantzuten omen zion zentzuak.
|
|
2022
|
|
|
" A bai? Eta zuk ba al
|
dakizu
zein den Filipinetako hizkuntza. Tagaloa da, ba!
|
|
|
Ez
|
dakit
zein urtetan izan ote zen, oso buru txarra daukadalako datetarako. Dakidana da 3.000 pezetako isuna bota zigutela, eta, pagatzeari uko egin genionez, kartzelara joan ginela hilabetez.
|
|
|
Zein da euskalduntzen diren etorkinen ehunekoa lurralde edo herrika? Eta
|
badakigu
zein herritatik datozen eta nora etorri diren euskalduntzen direnak. Demografia fluxuetan, datozenen eta harrera egiten dutenen hizkuntza motibazio eta erabilera datuak?
|