|
2013
|
|
|
Liburu hau historiografia hain klasikoak diren biografia
|
horietako
bat da, alegia, pertsonaia historiko bati buruz dugun ezagutza agortzeko asmo garbia izateaz gain, hura bere giroan eta garaian kokatu nahi duena eta judizio kritikorik emateko batere lotsarik ez duena. Bi hitzetan, pertsonaia eta bere garaia gurutzatzen duen liburua, diskurtso historiko kritiko koherente bat sortuz.
|
|
|
Hasteko, Joana Albreten bizitza zinez interesgarria suertatzen da gaur egun ikuspuntu bat baino gehiagotatik. Lehenengo eta behin, Historian ageriko eragina eduki duen emakume gutxi
|
horietako
bat da; bigarrenik, erlijioarekin lotutako arazoak dira haren bizitzaren giltza nagusia eta, hirugarrenik, haren jarduera eremua funtsean Frantzia bada ere, nafar auziak, alegia, Aragoiko erregeak 1512tik aurrera gauzatu zuen erresuma zaharraren okupazioak eta zatiketak, okupatutako zatia Gaztelako koroari lotu ziolarik, berebiziko garrantzia du erregina Joanaren bizitzan, Frantziaren historian e... Beraz, emakumetasuna, protestantismoa eta Nafarroaren zatiketa (gure artean arrunki konkista edo anexioa deitzen dena); ez da dudarik hiru osagaiok interes handia pizten dutela gaur egungo euskaldunen artean.
|
|
|
Frantziako erregeek buru egin behar izan zieten gerra zibilei erremedioa emateko teoria politiko gisa baizik. Areago, lurralde
|
horietako
batek, Nafarroak zehazki, erresuma gradua dute eta, beraz, haren jabea Frantziako edo Espainiako erregeren pare bihurtzen dute nominalki. Gainera, 1512an haren inbasioa, okupazioa eta zatiketa gertatzen den unetik oraindik itxi gabe zegoen arazo diplomatiko handia zen:
|
|
|
hain garbiki mugatuta ikusten dugun garai honetan ez bezala, XVI. mendean bazirela lurralde batzuk hego mendebaldean (Nafarroa, Biarno, Albret....) frantsestasunik batere gabe egon zirenak XVII. mendea ondo sartu arte (edo gehiago agian). Eta lurralde
|
horien
jabeak, ahal zuenean, buruz buru negoziatzen zuela Frantziako eta Espainiako erregeekin, bera ere errege/ erregina baitzen finean. Ahal zuenean, jakina.
|
|
|
Halaber, eta EIZIEren lanari esker itzulpen memoriak eta ordenagailuz lagunduriko itzulpena burutzeko tresnak (ikus EIZIEren webgunean Itzulpen memoriak eta Tresnak) nabarmen garatu dira hamarkada honetan eta
|
horiek
itzulpena egitea erraztu ez ezik hizkuntza kalitatea ere ageriki hobetu dute: Xuxenortografia zuzentzaileak, Euskalbareta zenbait Corpusen ekarpenez ari naiz, nabarmen haziz doan euskarazkoez aipatzearren.
|
|
|
< < euskara gaitu, osatu, batu, gaurkotu, zorroztu eta aberasten> > eman ditudala neure urte gehientsuenak aldian aldiko beharrek eskatu didaten eta neure indar eta gaitasunak ahalbidetu nauten neurrian, eta orain neure 66 urteren gaindegitik atzera begiratzean harridura sentitzen dut euskararekin batera egin dudan ibilbidea begiestean, adiskide sentitzen ditut egiteko bikain horretan bidaide izan ditudan guztiak eta azken aldi honetan, Huhezi Garabideren eskutikAbia Yala edo Hego Amerikako, hizkuntza gutxituen ordezkariei euskara batu eta gaurkotzearen gure esperientzia nolakoa izan den azaltzeko aukera izan dut, eta horretan jarraituko dut ahal dudan bitartean gure harridura eta poza beste batzuengan ere loratu dadin. Nire belaunaldiko askok, gutxi gorabehera antzera ikusten dugu euskararen ibilbide hau, baina badira gerora etorri diren beste belaunaldi batzuk, euskara batuaren baitan jaio direnak, eta batez ere
|
horiei
begira idatzi ditut lerro hauek nondik gatozen jakin dezaten eta guztion ahaleginarekin geroan noraino irits gintezkeen suma dezaten.
|
|
|
Atari ertzeko solasari Orixerenganako mirespena lotzen deutsodan moduan, herriko beste bazter batzuetan beste lotura batzuk jatortaz, eta nago, atzera begiratuta, esangura gehigarria hartu geinkiela toki
|
horreei
, ze, esate baterako, non eta Abadeen Moilan aitatu eustan zein zan bere prosazko eredu txalogarriena, Juan Bautista Eguzkitza, Lemoako abadea.
|
|
|
Aurrera jarraitu aurretik, adierazpen
|
horietatik
honako esaldi hauek gogoan har ditzagun: Lekuko askoren ahotan dabil Antonio Arrueren izena(...). Asteasuko beltza?
|
|
|
Era berean, Francoren erregimenaren atxikitzaile gisa, eman zioten Meritu Zibilaren Ordenaren dominaren merezidun gisara, azpijokoan aritu zen Nemesio Etxaniz edo On Manuel Lekuona bezalako jeltzaleen aurka, haien merituak ezkutatzen eta haien jarduera publiko euskaltzalea oztopatzen. Alde batera, erregimenak erregio hizkuntzatzat jotako euskarari ezartzen zizkion muga hertsi zorrotzak zabaldu nahian bezala, baina bestalde muga hertsi
|
horiek
ezin eramanak eta ezin gordeak zitzaizkien euskaltzale finei mugak ezarriaz edo oroitaraziaz, erregimenaren aldeko ezkutuko lan zikinean.
|
|
|
Ama bakarrak, helduak, lan munduan nahiz politikan dihardutenak aurkitu ditugu literatur testu hauetan, hitz batean, harreman berriak sorrarazi dituzten literatur pertsonaiak. Harreman berri
|
horiek
, hain justu ere, genero arteko harreman berrien paradigma lirateke.
|
|
|
Moterhood as Experience and Institution (1976) lanek. Ez dira ahaztu behar, halere, teoriagile
|
horien inguruan
eginiko berrirakurketak eta hausnarketak gaurko amatasunaren inguruan jardun ahal izateko. Goazen, labur bada ere, liburu horien eta haien ingurumarian esandako hainbat kontu lerro hauetara ekartzera.
|
|
|
Ez dira ahaztu behar, halere, teoriagile horien inguruan eginiko berrirakurketak eta hausnarketak gaurko amatasunaren inguruan jardun ahal izateko. Goazen, labur bada ere, liburu
|
horien
eta haien ingurumarian esandako hainbat kontu lerro hauetara ekartzera. Simone de Beauvoirrek egindako amatasunaren azterketak balirudike alde ezkorrak baino ez dituela uzten agerian.
|
|
|
Simone de Beauvoirrek egindako amatasunaren azterketak balirudike alde ezkorrak baino ez dituela uzten agerian. Zailtasun edota alde negatibo
|
horiek
, ordea, Linda Zirellirentzat (1996), Beauvoirrek erabilitako estrategiak dira. Beauvoirrek nahitaezko amatasuna kritikatzen zuen, eta estrategia horretan, Zirelliren hitzetan, apaizentzat, filosofoentzat eta zientzia gizonentzat amatasuna ekoizpen biologikoaren hautu bakarra eta zoriontasun paradigma zen bezala, Beauvoirrentzat, gatazka eta diferentzia gunea zen.
|
|
|
ama langileak, ama helduak, ezkontza erakundetik kanpo sorturiko amak, ama lesbianak eta ama bakarrak. Amatasun eredu
|
horiek
guk ere aurkitu ditugu Urretabizkaiaren iruditerian.
|
|
|
bisualak nahiz diskurtsiboak. Irudikapen
|
horiek
ideia, sinesmen eta esanahi multzoen osaketa dira; mundua esplikatzen dute, eta adibiderik esanguratsuenak estereotipoetan, gorputz metaforetan eta ereduetan aurkituko ditugu. Ereduek, ordea, irudikatzeaz gain, karga handia hartzen dute, gure jarrerek nolakoak izan behar duten esaten baitigute.
|
|
|
|
Horiek
baldin badira amatasunaren irudikapenak egun, hurrengo galdera hauxe litzateke: zer da amatasuna?, zeintzuk dira amatasuna egituratzen duten ardatz nagusiak?
|
|
|
Eraikuntza, garapena, ugalketa, identitatea, gizarte posizio bat, rol soziala? Orain arte, amatasun hegemonikoetan ardatz
|
horien
omisio sistematikoa gertatu ohi da, amatasun aldizkakoetan, ordea, balio berriak sortzen ari dira, eta agerian geratzen dira Arantxa Urretabizkaiaren literatur lanetan.
|
|
|
(Rojo, 2011).
|
Horietaz
, ordea, gutxi hitz egiten da. Izan ere, Txurik alabaren heriotza jasan behar izan du, baina ez da halako atsekabeetan murgiltzen, eta ez digu horretaz xehetasun handirik ematen.
|
|
|
Guk hiru topatu ditugu: Bernardo Atxagaren Zeru
|
horiek
, Laura Mintegiren Nerea eta bioketa esku artean dugun Koaderno gorria.
|
|
|
Narrazio pribatuan, berriz, testu barneko narratario edo hartzaile bati egiten zaio. Horregatik, narrazio publiko
|
horiek
hurbilago daude irakurle eta egile arteko harreman mota horretatik. Laburbilduz, Retolazak dio Koaderno gorria Zergatik panpox n, testuaz kanpoko narratarioa edo hartzailea irudikatzen denean,, narrazio publiko argia?
|
|
|
dugula, etaen, aldiz, geroago ikusiko dugun moduan, argi eta garbi eleberri barruko narratarioari edo hartzaileari zuzentzen zaiola kontalaria. Hortaz, espazio pribatutik publikorako jauzia nabarmena da bi eleberri
|
horien artean
(Retolaza, 2007: 233).
|
|
|
Koaderno gorrianobelako Ama hegemonikoki gizonezkoena den mundu ikuskera militarrean aurkitzen dugu kokatua eta, lehenik eta behin, ertzak lausotzearren, begiratu bat emango diegu Isabel Carrerak postmodernismoaren, postkolonialismoaren eta feminismoaren artean egindako analogiei. Carrerak hiru teoria
|
horien artean
helburu komun batzuk aipatzen ditu; tartean, subjektibotasunaren deseraikitzea (2000: 75).
|
|
|
Gizaki militarra deseraikitzeko, gizaki patriarkalaren eredua baita, Miren Alcedok (1996), nortasun maskulinoaren inguruan azaltzen dituenezaugarriak kontuan hartu ditugu. Ezaugarri
|
horiek
honako hauek dira: afeminatua ez izatea, garailea izatea, independentea izatea, beste inorekin ez kontatzea eta, azkenik, besteak baino indartsuagoa izatea.
|
|
|
Izaki militarraren ezaugarri
|
horiek
abiapuntutzat hartuta, KG ko amaren subjektibotasuna deseraikitze aldera, Alcedok maskulinitatearen ezaugarritzat hartzen dituen paradigmak alderatu ditugu KGKG ko ama protagonistarekin. Lehenik, esan behar da oso femeninoa dela ama; zenbaterainoko sentsibilitatea duen jakiteko, aski da seme alabei idazten dien koadernoa irakurtzea; esaterako, haurdunaldiak, gogoetak testu bihurtzen dituenean(, 66).
|
|
|
Aztertu ditugun lehen bi eleberrietan amatasun hegemonikoez mintzatu gara, hau da, gizarteak markaturiko normaz, mugaz eta
|
horien aurrean
amek egin beharrekoaz, nahiz eta bietan ere agentzialitateaz mintzo. Baina, aldi berean, amatasunaren alde ezkorrak begi bistan jarri ditugu, Beauvoirrek edota Firestonek aipatu zituzten moduan.
|
|
|
Baina, aldi berean, amatasunaren alde ezkorrak begi bistan jarri ditugu, Beauvoirrek edota Firestonek aipatu zituzten moduan. Adrianne Richek, ordea, amatasunaren alde onak eta esperientziak aipatu zituen, eta
|
horietarik
eratorriak ditugu hainbat amatasun: ekofeminismoa, adibidez, lurra eta amatasuna (Shiva, 1995) bandera bihurtu dituena, edota amatasuna eta bakegintza (Ruddick, 1984) uztartu dituen feminismoa.
|
|
|
Beste joera bat amatasuna goresten duena Frantzian sorturiko diferentziaren feminismoa dugu (Muraro, 1994), zeinak amatasunarekiko zor sinbolikoa aldarrikatzen duen eta amatasuna, diferentziarako inflexio puntutzat ez ezik, botere gunetzat ere hartzen duen. Aztertzen ari garen bi literatur lan
|
horiek
begirada horrekin aztertu behar dira, amatasunaren boterea aintzakotzat hartuta.
|
|
|
bikote harremanak, amatasuna, emakumezkoen gorputza, emakumezkoen ahotsa, antisorgailuak, egunerokotasunaren zama? Ezaugarri
|
horietaz
guztiez gain, abandonuaren trataera, amatasunaren denborak eta guraso bakarreko familiaren paradigma aurkeztea oso dira azpimarragarriak, eta zer esanik ez garai hartan emakume idazle batek idatziriko lana euskal kritikak goraipatu izana; izan ere, ez zen hori ohikoa tenore hartako kritika historiografikoan.
|
|
|
Egile beraren hiru eleberri eta ipuin bat aztertu ditugu. Eta esan genezake genero harremanak aldatzen eta birdefinitzen ari direla; izan ere, aldaketa
|
horiek
, jendartean ez ezik, literaturan, diskurtsoetan ere gertatzen ari dira. Ama bakarrak, helduak, lan munduan nahiz politikan dihardutenak aurkitu ditugu literatur testuetan, harreman berriak sorrarazi dituzten literatur pertsonaiak.
|
|
|
Ama bakarrak, helduak, lan munduan nahiz politikan dihardutenak aurkitu ditugu literatur testuetan, harreman berriak sorrarazi dituzten literatur pertsonaiak. Harreman berri
|
horiek
, hain justu ere, zedarritzen dituzte genero arteko harreman berriak.
|
|
|
Bukaeran ez ezik, hasieran ere, eragiten dute jardunik agindu
|
horiek
. Eliztar gazteek. Seiko?
|
|
|
Hiru anai arrebek aita bera dute, ez horrela ama. Kontatutako istorioaren bukaera arte senide direla ez dakiten hiru anai arreba
|
horietako
bat eraikitzen da Araibar zalduna eleberriko pertsonaia nagusi: Manu Araibar, Martin Usategik ezkontzaz kanpo izandako ondorengoetako bat.
|
|
|
dio Jainkoaren legearen Hamar Aginduetako seigarrenak;, ez duzu pentsamendu edo ekintza lizunik onartuko?, berriz, bederatzigarrenak. Dirudienez, Martin Usategik ez zituen agindu
|
horiek
zuzen zuzen bete. Honen seme Manu Araibarren kontzientzian ere ez dute kezkarik sortzen eta agindu horiei jaramonik egin gabe biziko da, maitemintzen eta ezkontzen den arte:
|
|
|
Dirudienez, Martin Usategik ez zituen agindu horiek zuzen zuzen bete. Honen seme Manu Araibarren kontzientzian ere ez dute kezkarik sortzen eta agindu
|
horiei
jaramonik egin gabe biziko da, maitemintzen eta ezkontzen den arte: orduz gero, ez ditu tentazio iturri.
|
|
|
Honela bada, seigarren eta bederatzigarren aginduek eragindako nahaspilak ditu gai Erkiagak Araibar zalduna eleberrian: gai horrekin irekitzen eta ixten du eleberria, tartean agindu
|
horiek
betetzen ez dituen pertsonaia bati emanaz nagusitasuna.
|
|
|
XX. mendearen 50 urteetan Etxaideren eleberrigintzak agertu arte, pertsonaia nagusi eredugarriak bakarrik aurkeztu ditu euskal eleberrigintzak. Baziren pertsonaia ez eredugarriak ere eleberri
|
horietan
, baina, halako izaera zutenak, salbuespenik gabe, bigarren mailan gelditzera derrigortuta zeuden. Pertsonaia nagusi eredugarriak, beti, landa giroa zuen bizileku.
|
|
|
Bat datoz arrazoi erlijiosoan, arima galtzeko arriskua dakusa gizonezkoak?; elkarrengandik urrutiratzen dira bestean: ohorea eta fama galtzeko arriskuak badarama emakumea gizonezkoak haragizko maitasunaz gozatzeko egindako gonbitak errefusatzera, saio
|
horietan
probetxurik atera ez izana?, heki ezin medra naite?, argudiatzen du gonbidatzaileak.
|
|
|
Handik urtebetera jaiotako Manu Araibar ere hiritarra da. Pertsonaia nagusi bila landa girora jo duen euskal eleberrigintzan oraindik salbuespen izaten jarraitzen dute urtaldi
|
horietan
.
|
|
|
Honek guztiak denbora luze samarra eskatzen du, baina, luze ala labur izan, ez dago neurtzerik: Araibarren bizitzako bi aldi aurkezten dira, aldi
|
horien
eta aldi horietako bakoitzean garatzen diren gertaeren iraupenaren gainean zehaztasunik eman gabe.
|
|
|
Honek guztiak denbora luze samarra eskatzen du, baina, luze ala labur izan, ez dago neurtzerik: Araibarren bizitzako bi aldi aurkezten dira, aldi horien eta aldi
|
horietako
bakoitzean garatzen diren gertaeren iraupenaren gainean zehaztasunik eman gabe.
|
|
|
|
Horiek
horrela, bistakoa da XIX XX. mendeen arteko mugan abian jarritako eleberrigintzak erabilitako prozedurak bereganatzen dituela Erkiagak. Prozedura narratiboak hautatzea, egia esan, ez da ekintza inozoa.
|
|
|
Pertsonaia nagusiak 6 eta 9 aginduak urratuz gauzatutako ekintzak esplizituegiak edo izango ziren eta talka egingo zuten ordu arte euskal literaturak erakutsitako lotsa onarekin, nahiz eta berez kontalariak xehetasun handiegiz ez jantzi Araibarren maite jokoak. Xehetasun handiegitara jo ez arren, maite joko
|
horiek
ñabardura askorekin azaldu ez arren, ez ditu zeharo ezkutatzen. Herabetasunik handiena gorde izanagatik, maite joko oro erabat isildu duen eleberrigintza batean, bera izan da esplizituena.
|
|
|
Besterik ere, erantsi ahal izango litzateke: urtaldi
|
horietan
beste eleberriren batek argitaratzeko izandako eragozpenak, hain justu. Dirudienez, Jon Miranderen Haur besoetakoaren (1970) argitalpena hamarkada batez atzeratu zen.
|
|
|
(106). Neologismoak ez bezala, mailegu berri berri
|
horiek
zeinu grafikoren batekin markatzen dira, dela letra etzanaren bidez, dela kakotxen bidez.
|
|
|
Eleberria menpekotasun
|
horietatik
askatzera jotzen du Erkiagak. Horren lekuko lexiko mailan mailegu berri berriak ez baztertzea edo behe mailako adierazpenei ere leku egitea.
|
|
|
Diskurtso markatzaileen hiztegi horri begira egindako hastapeneko ezaugarritze batean (Garcia Azkoaga, 2013), birformulatzaile urruntzaileen artean kokatzen dira dena den, dena dela, edonola ere, edozelan ere. Ezaugarritze hori osatzeko, ordea, ezinbestekoa da birformulatzaile
|
horien
erabilera eta balioak banan banan eta sakonago aztertzea; horretarako testuetara jo behar da, haiek ematen baitute hizkuntzaren ekoizpen enpirikoetan gertatzen denaren testigantza. Hori da, hain zuzen, lan honen helburua, testuetan, oro har, markatzaile horiek nola erabiltzen diren eta hartzen dituzten balioak aztertzea; horregatik, lan hau, nolabait, aurrekoa osatzera dator eta, hala, ekarpen xume bat egitera euskarazko diskurtso markatzaileen analisiari.
|
|
|
Ezaugarritze hori osatzeko, ordea, ezinbestekoa da birformulatzaile horien erabilera eta balioak banan banan eta sakonago aztertzea; horretarako testuetara jo behar da, haiek ematen baitute hizkuntzaren ekoizpen enpirikoetan gertatzen denaren testigantza. Hori da, hain zuzen, lan honen helburua, testuetan, oro har, markatzaile
|
horiek
nola erabiltzen diren eta hartzen dituzten balioak aztertzea; horregatik, lan hau, nolabait, aurrekoa osatzera dator eta, hala, ekarpen xume bat egitera euskarazko diskurtso markatzaileen analisiari.
|
|
|
Lan honetan aztertuko diren elementuak diskurtso markatzaileen artean eta, haien barruan, birformulatzaile urruntzaileen artean kokatu diren arren, euskal gramatikak aurkaritzako lokailuen artean kokatzen ditu (EGLU III, 1990; Goenaga, 1980); Larringanek (1996), ISDari jarraituz (Bronckart et al., 1985; Bronckart, 1996), testu antolatzaileenartean aztertzen ditu elementu hauek eta, horien barruan, lokailu gisa, baina zalantza egiten du kontzesibotasunaren eta aurkaritzakotasunaren artean; testuaren ikuspegitik ere, Esnalek (2008, 32) testu markatzaile hitza hobesten du diskurtso markatzaile izendapenaren ordez, testu antolatzaileen azpisail gisa kokatuta eta, gaztelaniaren kasuan MartÃn Zorraquinok eta Portolések (1999, 4082) egiten duten bezala, lokailuen sailetik bereizita dagoen birformulatzaile urruntzaileen multzoan kokatzen ditu hizpide ditugun elementuak; Garcések (2008, 154) ere gauza bera egiten du; eta Fuentesek (2009) lokailuei eta operatzaileei buruz hitz egiten du, eta kontzesiozkoen artean kokatzen ditu. Aipatu behar dugu, halaber, Zabalaren (1996) lana; bertan, zenbait birformulatzaile analizatzen dira testu antolatzaile izendapenean bilduta, baina
|
horien artean
ez dira agertzen hemen aztergai ditugunak.
|
|
|
Sailkapenak sailkapen, hizpide ditugun birformulatzaile urruntzaile
|
horiek
balio bat baino gehiago bereganatzen dutela erakustea du helburu lan honek, eta horretarako, erabileran eta diskurtsoan har ditzaketen balio ezberdinak aztertuko dira. Analisia egiteko, sarean eskuragarri dagoen euskarazko corpusaez ezik, EUDIMA proiekturako apropos egokitutako tresnaere erabiliko da hemen.
|
|
|
Kontuan hartuta, alde batetik, testuinguruaren parametro fisiko eta sozialek eta, bestetik, interakzioen eraginez diskurtsoan egiten diren eguneratzeek beren aztarna uzten dutela testuan, aipatutako corpusa baliatuta, aztergai diren birformulatzaile urruntzaile
|
horien
askotariko balioak erakusten saiatuko gara. Era berean, dena dela, dena den, edonola ereeta edozelan eremarkatzaileak erabilera eta balio berdinekin agertzen diren eta sinonimotzat har daitezkeen argitzen ahaleginduko gara.
|
|
|
Euskarari dagokionez, Larringanen (1996, 2007) lanak dira horrelako azterketa bati heltzeko arrasto gehien ematen digutenak, eta arrasto
|
horiei
jarraiturik egingo da lan hau. Hizkuntzalari horren lanean (Larringan, 1996), kontzesiozkoen artean sailkatuta agertzen dira hemen aztergai ditugun birformulatzaile urruntzaileak.
|
|
|
Euskararen kasuan, ordea, orain arteko datuekin (EGLU III, Sarasola, Elhuyar, EEH, OEH, Euskaltzaindiaren Hiztegia?) nekez egin daiteke horrelako sailkapen bat. Garcia Azkoagaren lanean (2013) ikusten den bezala, lan lexikografikoek ematen duten informazioaren arabera, dena delaeta dena den, adibidez, gaztelaniazko bost forma
|
horien
baliokidetzat har daitezke.
|
|
|
Bi ideia jartzen ditu aurrez aurre, eta horrenbestez, aurkaritza kutsu nabarmenagoa hartzen du. Bestalde, adibide
|
horietan
agertzen diren markatzaileak elkarren artean trukatuz gero, ez da zentzua aldatzen eta, alde horretatik, balio berdinarekin erabil daitezkeela esan daiteke.
|
|
|
Jarritako adibide
|
horietan
egileek ez dute ezabatzen aurretik esan dutena, baina markatzaileak erabilita, arreta bigarren zatian jarri behar dela adierazten dute, hau da, ezin dela interpretazio zuzena egin lehendabiziko zatian adierazten diren gertakarietatik soilik ondorioak aterata. Aurreko formulazioarekiko ikuspegi berria aurkezten dute eta, alde horretatik, sarritan, izaera polifonikoa (Bakhtine, 1978; Ducrot, 1984) bereganatzen dute markatzaileok.
|
|
|
Adibide
|
horien
argitara, ez dirudi nahikoa lokailu moduan egin daitekeen ezaugarritzea eta beharrezkoa da beste dimentsio batzuk ere aintzat hartzea. Gauzak horrela, ikusi egin behar dira zein diren euskaraz dena dela, dena den, edonola ereeta edozelan erediskurtso markatzaileek dituzten zereginak eta diskurtsoan hartzen dituzten balioak.
|
|
|
Adibideak ekartzeko orduan, aztergai diren birformulatzaile urruntzaileak dituzten testu zatiak aukeratu dira. Dena dela, dena den, edonola ereeta edozelan erebaliokidetzat hartu dira (Garcia Azkoaga, 2013) eta lau formen erabilera ezberdinak erakusten dituzten testu zati esanguratsuak ekarri dira; nolanahi ere, azterketa ez da egiten birformulatzailez birformulatzaile, baizik eta urruntzaile
|
horiek
hartzen duten balioaren arabera.
|
|
|
Testua mintza jardueraren emaitza den neurrian, bertan agertzen diren hizkuntza formetan geratzen dira islatuta hiztunaren intentzioak eta nahi dituen interpretazioak bideratzeko aukeratzen dituen estrategiak. Maila honi dagokionez, ikusi dugu gorago zein forma hartzen dituzten elementu
|
horiek
Larringanek (1996) aztertutako corpusean, eta dena delaagertzen dela zerrendan. Zerrenda hori, ordea, mugatua da, aztertutako testuetan agertzen diren elementu aukeratuak besterik ez dituelako jasotzen, horregatik dena dela:
|
|
|
Izan ere, datozen asteetan Irakera beste 20.000 soldadu inguru bidaltzeko asmoa du Washingtonek. Ez dago argi, edonola ere, soldadu
|
horiek
nondik aterako dituen [Irak, EDU LARTZANGUREN,]
|
|
|
Testu zati horretan idazleak gertakari batzuk komentatu ondoren, birformulazioarekin gertakari
|
horiei buruz
berak duen ikuspegia ekartzen du testura, iruzkina egiten du eta zalantzan jartzen ditu gertakari horiek nola gauzatuko diren.
|
|
|
Testu zati horretan idazleak gertakari batzuk komentatu ondoren, birformulazioarekin gertakari horiei buruz berak duen ikuspegia ekartzen du testura, iruzkina egiten du eta zalantzan jartzen ditu gertakari
|
horiek
nola gauzatuko diren.
|
|
|
Olatu handi hitzak aipatu, eta erronka hitza datorkio Agoteri. «Olatu handiak hartzea niretzat erronka bat da, atsegin handia sentitzen dut momentu
|
horietan
, naturarekin bat eginez eta eskaintzen dizkidan fruituez gozatuz». Argi utzi du, denadela, olatu mota guztiak dituela gustuko, eta ez handiak bakarrik [Olatu erraldoien, MARCELO DIAZ,, (prentsa)]
|
|
|
nolanahi ere, hala eta guztiz ere, hala ere, izatekotan,? ikusi egin litzateke zein diren
|
horien
ezaugarriak eta balio diskurtsiboak eta bat datozen hemen aztertutako markatzaileekin.
|
|
|
batzuetan, azalpenak ematen dira; beste batzuetan, zehaztu egiten da informazioa; edo laburbildu egiten da esandakoa; zenbaitetan, esataria urrundu egiten da esandakotik; edo zuzendu egiten da adierazitakoa.
|
Horiek
horrela, birformulatzaileen eginkizuna hau da: enuntziatuen arteko lotura gauzatzea eta haien artean zer nolako erlazio semantiko pragmatikoa dagoen agerian uztea (azalpena, zehaztapena, laburbilketa, berrausnarketa, zuzenketa).
|
|
|
Esperanto mintzaira ote dute egun batez Europa egiten duten 25 herri
|
horietakoek
–Gauza bat bada ororentzat argi argia dena, denak lehertuko dituela emeki emeki ingles mintzairak hola segituz.
|
|
|
hau da, alegia eta hots, hurrenez hurren. Askoz ere agerpen maiztasun txikiagoak dituzte bestela esanda, beste era batera esanda eta
|
horien
aldaerek: bai EUDIMA corpusean oro har eta baita zuzenbidearen alorreko testuetan ere.
|
|
|
alegia, hau da eta hots. Alde
|
horiek
esangarriak dira bai unibertsitateko testu-liburuen kasuan eta baita ELERIA aldizkariko artikulu akademikoen kasuan ere. Haatik, bestela esanda antolatzaileak hain du maiztasun txikia lagin guztietan, ezen atzematen diren aldeak ezin baitira esangarritzat jo.
|
|
|
Bigarren multzoan (irudian eskuinerago), berriz, ELERIA aldizkariko artikuluak eta unibertsitateko eskuliburu gutxi batzuk kokatzen dira. Testu
|
horietan
ere lau birformulatzaileen maiztasunak orekatuak dira, baina, lege testuetakoak baino handiagoak.
|
|
|
Hirugarren multzoan, azkenik, lerro etenetik eskuinera sakabanatuak agertzen dira unibertsitateko eskuliburu gehienak. Multzo honetan birformulatzaile esplikatiboen maiztasunak are handiagoak dira, baina, lan batzuetan hau da eta beste hitz batzuetan dira nagusi (goialdean kokatutako
|
horietan
) eta beste batzuetan, berriz, hots eta alegia erabiltzen dira gehienbat (behean eskuinean kokatutako lanetan).
|
|
|
Unibertsitateko eskuliburuetan atzematen den banaketaren arrazoiak argitzea erraza ez den arren, pentsatzekoa da alde
|
horiek
egileen joera estilistikoen bereizgarri izan daitezkeela. Dena den, hipotesi hori egiaztatzeko lagin gehiago lirateke eta azterketa xeheago bat egin litzateke.
|
|
|
Testu akademikoetan, berriz, birformulazio esplikatibo gehienek beregaintasun sintaktiko osoa duten bi enuntziaturen bidez ematen dira, eta birformulazio partzialak ere, geroraturik eskaintzen dira ia beti. Joera hori bateragarria da testu akademikoen zeregin diskurtsiboarekin; izan ere, testu
|
horien
xedea da zuzenbidearen printzipioak eta legeen edukiak ikasleei aurkeztu eta azaltzea. Itxuraz, zeregin horiek hurrenez hurreneko bi diskurtso eragiketaren bitartez bideratzen dira maizenik, eta unitate horiek sintaktikoki beregainak dira ia beti.
|
|
|
Joera hori bateragarria da testu akademikoen zeregin diskurtsiboarekin; izan ere, testu horien xedea da zuzenbidearen printzipioak eta legeen edukiak ikasleei aurkeztu eta azaltzea. Itxuraz, zeregin
|
horiek
hurrenez hurreneko bi diskurtso eragiketaren bitartez bideratzen dira maizenik, eta unitate horiek sintaktikoki beregainak dira ia beti.
|
|
|
Joera hori bateragarria da testu akademikoen zeregin diskurtsiboarekin; izan ere, testu horien xedea da zuzenbidearen printzipioak eta legeen edukiak ikasleei aurkeztu eta azaltzea. Itxuraz, zeregin horiek hurrenez hurreneko bi diskurtso eragiketaren bitartez bideratzen dira maizenik, eta unitate
|
horiek
sintaktikoki beregainak dira ia beti.
|
|
|
Azalpenezko birformulazio sekuentzia
|
horiek
bideratzeko, lan honetan aztertutako lau markatzaileak erabiltzen dira (hau da, alegia, hots eta bestela esanda). Hala ere, 5 taulan ikus daitekeenez, hau da markatzaileak besteek baino joera nabarmenagoa du azalpenezko birformulazio aposatu gabeak bideratzeko.
|
|
|
Laburbilduz, birformulatzaile esplikatiboen agerpen maiztasunen azterketa estatistikoak agerian uzten duenez, birformulatzaile hauek banaketa desberdina dute alorraren arabera eta, zuzenbideko testuen kasuan behintzat, baita testu generoaren arabera ere. Bestalde, ikuspegi estatistikotik, banaketa
|
horiek
irmoak eta sistematikoak dira; alegia, ez dirudi ausazkoak direnik. Asistematikotzat jo daitekeen aldakortasun gertakari bakarra da unibertsitateko eskuliburuetan atzematen dena; izan ere, lan batzuetan hau da eta bestela esanda antolatzaileek maiztasun nabarmen handiagoa dute, eta beste batzuetan, berriz, hots eta alegia gailentzen dira.
|
|
|
Asistematikotzat jo daitekeen aldakortasun gertakari bakarra da unibertsitateko eskuliburuetan atzematen dena; izan ere, lan batzuetan hau da eta bestela esanda antolatzaileek maiztasun nabarmen handiagoa dute, eta beste batzuetan, berriz, hots eta alegia gailentzen dira. Esan bezala, joera
|
horiek
estilo bereizgarritzat jo daitezke, behin behinean behintzat. Bestalde, egiaztatu dugunez, azalpenezko birformulazio aposatu gabeen kopurua nabarmen txikiagoa da lege testuetan, bai EUDIMA corpusaren datuekin alderatuta eta baita zuzenbideko testu akademikoetan era horretako birformulazioek duten maiztasuna kontuan hartuta ere.
|
|
|
Aurreko atalean ikusi denez, birformulatzaile esplikatiboek maiztasun txikiak dituzte lege testuetan zuzenbideko testu akademikoen aldean eta baita beste jakintza alor gehienetako testuen aldean ere. Haatik, agerpen maiztasun
|
horiek
testu orokorretan atzematen direnen paretsuak dira. Izan ere, lege testuetan birformulatzaile esplikatiboak gehienbat lege testuen hitzaurreetan eta zioen atalean agertzen dira (20) (21) eta gutxiagotan erabiltzen dira lege testuaren artikuluetan bertan (22) (33).
|
|
|
(25) Badasalbuespen bat, alegia, Euskal Autonomia Erkidegoaren sektore publikoan sartutako erakundeetarako transferentziak egiten direnean edo Aurrekontuetan izen horrekin jasotako diru-laguntzak direnean; kasu bi
|
horietan
ez da baimenik behar izango [ZCP Lt, Euskal Autonomi Erkidegoko 2008.eko Aurrekontu Orokorrak onartzen dituen Legea, Eusko Legebiltzarra (2007)]
|
|
|
(31) Epaitegi berri
|
horien
izentazioak euren eskumeneko gaien izaera nagusia aipatzen du, baina ez du erabateko identifikaziorik egin nahi, merkataritzako jakintzagai edo legeriarekin. Bestela esanik, hasierako momentu honetan merkataritzako epaitegiei ez zaizkie eratxiki merkataritzako gai guztiak, eta, gisa bertsuan, epaitegion eskumeneko gai oro ez dira merkataritzakoak [ZCP Lt, Konkurtso Legeria, IVAP/ HAEEko Itzultzaile Zerbitzu Ofiziala eta Deustuko Unibertsitatea (2006)]
|
|
|
Bestela esanda eta horren kideek ere funtzio metadiskurtsiboak zein funtzio argumentatiboak betetzen dituzte lege testuetan atzemandako adibideetan. Alabaina, adibide
|
horiek
oso bakanak dira eta, ondorioz, ezin dira erabakigarritzat hartu.
|
|
|
Hala ere, badirudi atal birformulatzailea perpausean tarteki gisa txertatzen denean hotsmaizago erabiltzen dela beste markatzaileak baino, eta azalpenezko birformulazio aposatu gabeen kasuan maizago erabiltzen dela hau da beste markatzaileak baino. Betiere, EUDIMA corpusean bildutako lege testuetan atzemandako joerak dira
|
horiek
.
|
|
|
Bestalde, testu akademikoen eta lege testuen arteko maiztasun datuen aldeak estatistikoki esangarriak dira(% 99tik gorako fidagarritasun tartean) alegia, hau da eta hots markatzaileen kasuan. Ikuspegi horretatik, beraz, hiru birformulatzaile esplikatibo
|
horiek
zuzenbideko testu akademikoen adierazletzat jo daitezke zalantzarako tarte handirik gabe.
|
|
|
Joera hori ere testu akademikoen adierazletzat jo daiteke. Izan ere, birformulazioek zuzenbideko testu akademikoetan dituzten testuinguruei erreparatuta, erraz antzematen da eragiketa
|
horiek
zerikusi zuzena dutela gehienetan zuzenbidearen irakaskuntzari berariaz atxikitako funtzio diskurtsiboekin.
|
|
|
(37)
|
Horiez gain
, zera galdatzen zaio, alegia, eragiketan parte hartu eta independente izaten jarraitzen duten enpresen lehiazko jarreran inolako koordinaziorik ez gertatzea [ZCP Ak, Lehia babesten duen Zuzenbidea. Join Venture.
|
|
|
Horrez gain, legeek diotena zehazki jasotzeko ere erabiltzen dira (39) (40) eta baita lege erreferentziak zehaztasun handiagoz emateko ere (41). Erreferentzia
|
horiek
gehienetan euskaraz emanak datoz (39) (41); baina zenbait kasutan gaztelaniaz ematen dira (40).
|
|
|
Adibide sorta honek erakusten duenez (36 adibideek, alegia), erreferentziazko birformulazio esplikatiboetan diskurtso markatzaileek zeregin garrantzitsua dute bai lege teorien eta bai lege testuen erreferentziak berbaldian txertatzeko; eta, aldi berean, berbaldia osatzen duten elementuak modu egokian bereizi, antolatu eta kohesionatzeko. Alegia, testuinguru
|
horietan
birformulazio markatzaile esplikatiboek funtzio metadiskurtsiboa dute (kanpoko erreferentziak berbaldian txertatzea) baina baita funtzio testuala ere (informazioa egituratzea eta kohesioa indartzea).
|
|
|
Batetik, oso maiztasun handia dute, EUDIMA corpusean jasotako testuetan behintzat. Bestetik, berariazko zereginak dituzte ideia eta kontzeptu esangarriak berbaldira ekartzeko; teorien eta legeen erreferentziak diskurtsoan txertatzeko; kontzeptu eta terminoen aldaerak eta hizkuntza desberdinetako ordainak emateko; zuzenbidearen printzipioen eta kontzeptuen esanahiak argitzeko; eta printzipio zein kontzeptu juridiko
|
horien
inplikazioak azaltzeko. Eragiketa horiek burutzeko erreferentziazko, definiziozko, izendapenezko eta azalpenezko birformulazioak erabiltzen dira.
|
|
|
Bestetik, berariazko zereginak dituzte ideia eta kontzeptu esangarriak berbaldira ekartzeko; teorien eta legeen erreferentziak diskurtsoan txertatzeko; kontzeptu eta terminoen aldaerak eta hizkuntza desberdinetako ordainak emateko; zuzenbidearen printzipioen eta kontzeptuen esanahiak argitzeko; eta printzipio zein kontzeptu juridiko horien inplikazioak azaltzeko. Eragiketa
|
horiek
burutzeko erreferentziazko, definiziozko, izendapenezko eta azalpenezko birformulazioak erabiltzen dira. Alabaina, aztertutako testu akademikoetan maizago agertzen dira kontzeptuak eta printzipioak argitzeko eta haien inplikazioak azaltzeko pasarteak, bestelakoak baino (definiziozkoak, ordainak ematekoak?).
|
|
|
Eremu diskurtsiboaren eta testu generoaren araberako joera bereizgarri
|
horiek
oso agerikoak dira, hain zuzen ere, arlo juridikoko testuetan. Izan ere, azterlanaren hasieran aurkeztu diren datuen arabera (ikusi 3.2 atala), alor honetako lege testuek euskarazko testu orokorren antzeko ezaugarriak dituzte (birformulatzaile esplikatiboen agerpen maiztasun erlatibo ertain txikia eta orekatua, eta nagusiki, erabilera metadiskurtsiboa); zuzenbideko testu akademikoek, berriz, Giza eta Gizarte Zientzien eta Zientzia eta Teknologiaren alorretako testuen antzeko ezaugarriak dituzte (birformulatzaile esplikatiboen agerpen maiztasun erlatibo handia eta, aldean, azalpenezko erabilera nabarmen ugariagoa).
|
|
|
Lauren pisu erlatiboa antzekoa da lege testuetan eta zuzenbideko testu akademikoetan. Hala ere, azterlan honetan egiaztatu dugunez, lege testuetan birformulazio esplikatibo gehienak aposizio moduan agertzen dira (sintagma soil baten birformulazio gisa eskuarki) eta
|
horien artean
ugariak dira birformulakizunaren enuntziatuan tarteki gisa txertaturik ematen direnak. Bada, EUDIMA corpuseko adibidetegian ikusi dugunez, inguramendu horretan lau markatzaileak ageri badaitezke ere (alegia, hau da, hots zein bestela esanda), lege testuen kasuan hots erabiltzeko joera egiaztatzen da.
|
|
|
Testu akademikoetan, berriz, nabarmen ugariagoak dira azalpenezko birformulazio esplikatibo aposatu gabeak, eta, corpuseko datuen arabera, inguramendu horretan maizago erabiltzen da hau da beste hiru markatzaileak baino. Ondorioz, hots birformulatzaileak pisu erlatibo handixeagoa du lege testuetan, eta hau da markatzaileak, berriz, agerpen nabarmenagoa testu akademikoetan; betiere, testu
|
horiek
dituzten bereizgarri diskurtsiboen adierazle gisa.
|
|
|
Hori horrela, corpuseko adibideek erakusten dutenez, esan liteke markatzaile hauen erabilera zentzu betean dela estrategikoa testu akademikoetan, hain zuzen ere, ez dirudielako erabilera hori, besterik gabe, ausazkoa edota berbaldiaren haria kudeatzera, datorrenik. Aitzitik, markatzaile hauek berariazko asmo kognitibo diskurtsiboa duten estrategiei atxikita agertzen dira eta estrategia
|
horiek
(kontzeptu eta ideia juridikoak azaltzea; kontzeptuak argitzea; definizioak ematea; termino juridikoen aldaera samurrak eskaintzea; legeen edota kontzeptu juridikoen inplikazioak agertzea; eta abar) irakaskuntza asmoari lotuta datoz, zalantzarik gabe.
|
|
|
Herria, hizkuntza, kristautasuna, familia?
|
horiek
bere olerkien mezuaren oinarriak.
|
|
|
Ale bitan 1034 orri osatzen du lanak, 410 poesia gehi 10 poema luze; hau da, bakarrean poesia sorta autonomoa osatzen dutenak.
|
Horietatik
asko, erdia baino gehiago, lehenengoz liburu horretan argitaratuak. Olerki sorta luzeak, lehendik argitaratuta egon direnean, ez ziren azkenean liburuan sartu, leku arazoengatik batez ere, eta beren bidea eginda daukatelako.
|
|
|
Unean uneko hizkuntz sistemak (ezaugarri multzo bizi eta aldakorra den aldetik) premiatzen duena; alegia, sistemaz at dagoen guztia debeku duena, berbeta sistema konbentziozko horri ez dagokiolako, ezinbestean modu jakin batean, eta horretan soilik? adierazi beharrekoa, hiztuna edo idazlearen guraria gorabehera, komunikazio eraginkorra gertatuko bada (jakina, arau
|
horiek
ez betetzeak ez du zertan komunikazioa galarazi, komunikazioaren bi alderdiek araua hausten duten elementuak ulertzen badituzte, baina osagai horiek hizkuntza horretakoak ez direlako kontzientzia izango dute). Gainerako guztia, aukera?
|
|
|
Unean uneko hizkuntz sistemak (ezaugarri multzo bizi eta aldakorra den aldetik) premiatzen duena; alegia, sistemaz at dagoen guztia debeku duena, berbeta sistema konbentziozko horri ez dagokiolako, ezinbestean modu jakin batean, eta horretan soilik? adierazi beharrekoa, hiztuna edo idazlearen guraria gorabehera, komunikazio eraginkorra gertatuko bada (jakina, arau horiek ez betetzeak ez du zertan komunikazioa galarazi, komunikazioaren bi alderdiek araua hausten duten elementuak ulertzen badituzte, baina osagai
|
horiek
hizkuntza horretakoak ez direlako kontzientzia izango dute). Gainerako guztia, aukera?
|
|
|
Jakina, estilistika berbabidera ekarrita, ez dugu ahaztu behar gaur egun euskal corpusetan eta eredugarri kalifikatutako bildumaren batean jasotako adibide asko eta asko, azken buruan, argitaletxeetako eta hedabideetako zuzentzaileen aukerak edota eredugarri zen den erabakitzeko ahalmena dutenen apetak direla. Bestela esanda, lagin
|
horiek
ez dute jasotzen XXI. mendeko une jakin honetan euskara osoa zer eta zertan den. Hortaz, oso kontuz erabili beharreko materialak dira, errealitatearen zati baten berri baizik ematen ez dutenez gero.
|
|
|
Beraz, komunikaziorako eragile edo eragingarri ez diren hurrenkerak hizkuntzetatik berez desagertuz joango dira (batez ere ahozkotik, idatzizkoan komunikazioa lortzea beti ez delako lege nagusia, bestelako helburu batzuk ere izaten direlako, esate baterako, estetikoak). Aipatu unibertsal
|
horiek
euskarari ere ez zaizkio arrotz, eta linguistikak onartzen duenaren arabera, hiru motatakoak izan daitezke: substantiboak (kategoria mailakoak), formalak (hizkuntz arauekin erlazionatuak, alde edo moldez, gure alorrekoak) eta inplikaziozkoak (hizkuntzaren ezaugarrien artean gertatzen direnak).
|
|
|
Bestalde, Peter Newmark traduktologoak egiten duen testu sailkapena akordura ekartzeak on egin lezake, neurri handi batean, testu sail nagusi
|
horietako
bakoitzaren helburuek antolamendu aukerak baldintzatzen dituztelako. Bateko, testu, autoritatiboak?
|
|
|
Pentsamendua ahozkotik idatzira, itzultzeko? lanabes baliotsuak eta tresna
|
horien
bilakaera aztertzeko oinarri sendoak eskaini dituzte zenbait lanek, besteak beste, kontsideratu beharrekoak ditugu Alzoren Estudio sobre el euskera hablado (1961), Euskaltzaindiaren Ohikoeuskal mintzamoldeen antologia (1999), Gotzon Garateren Erdarakadak (1988), Justo M. MokoroarenOrtik eta emendik (1990) eta Websteren Ipuinak (1993), Koldo Mitxelenaren zuzendaritzapean abiatutakoOrotariko Euskal...
|
|
|
Esamoldeak dira, jakina, eta esateko moldeagatik beragatik antolamenduagatik bezain interesgarri gertatzen dira. Zertan esanik ez, esamolde
|
horiek
ez dira trukagarriak eta baliokideak, bestelakorik gabe, baina bidaide egokiak izan ditzakegu komunikazioaren eta ordenaren arteko harremana sakontzeko orduan:
|