|
2007
|
|
|
Himalaia mendiak Lurreko altuenak dira, ez bakarrik Indiako plaka tektonikoak Eurasiakoaren kontra talka egin zuelako, baita talka horretara oso abiadura
|
handiarekin
iritsi zelako ere. Baina nolatan
|
|
|
Himalaia mendiak Lurreko altuenak dira, ez bakarrik Indiako plaka tektonikoak Eurasiakoaren kontra talka egin zuelako, baita talka horretara oso abiadura
|
handiarekin
iritsi zelako ere. Baina nolatan zuen Indiako plakak hainbesteko abiadura?
|
|
|
Plaka hura beste plaka
|
handiago
bat puskatzearen ondorioz sortu zen; Handi hari Gondwanaland plaka deitzen zaio, eta gaurko Afrika, Australia, Antartika eta Indiako lurrak zituen gainean. Duela 130 milioi urte puskatu zen, eta puska bakoitzak berezko bide bat egin zuen.
|
|
|
Teleskopio baten bereizmena edo xehetasunak detektatzeko gaitasuna hobetu egiten da tamainarekin. Alegia, zenbat eta teleskopio
|
handiagoa
, orduan eta bereizmen hobea. Beraz, irrati uhinen uhin luzeretan abantaila horretaz balia gaitezke.
|
|
|
Hamaika objektu astronomikoren ikerketetan erabiltzen da, eta, nagusiki, bereizmen
|
handiko
tresna astronomikoak behar direnean. Bereizmen handi hori eskaintzen du interferometriak.
|
|
|
Hamaika objektu astronomikoren ikerketetan erabiltzen da, eta, nagusiki, bereizmen handiko tresna astronomikoak behar direnean. Bereizmen
|
handi
hori eskaintzen du interferometriak. Adibidez, galaxien nukleo zentrala edo bihotza ezagutzeko erabil daiteke.
|
|
|
Izugarrizko masa duen objektu hori zulo beltz gisa ezagutzen dugu. Haren masa oso
|
handia
da: Eguzkiaren masa baino zenbait milioi aldiz handiagoa edo mila milioi handiagoa izan daiteke.
|
|
|
Haren masa oso handia da: Eguzkiaren masa baino zenbait milioi aldiz
|
handiagoa
edo mila milioi handiagoa izan daiteke. Masa izugarri horrek zenbait prozesu grabitatorio jasaten ditu, eta energia kantitate handiak askatzen dira.
|
|
|
Haren masa oso handia da: Eguzkiaren masa baino zenbait milioi aldiz handiagoa edo mila milioi
|
handiagoa
izan daiteke. Masa izugarri horrek zenbait prozesu grabitatorio jasaten ditu, eta energia kantitate handiak askatzen dira.
|
|
|
Eguzkiaren masa baino zenbait milioi aldiz handiagoa edo mila milioi handiagoa izan daiteke. Masa izugarri horrek zenbait prozesu grabitatorio jasaten ditu, eta energia kantitate
|
handiak
askatzen dira. Zenbait ebidentziak diote Esne bidearen erdialdean zulo beltz bat dagoela.
|
|
|
Badira etengabe izarrak sortu eta sortu ari diren zenbait galaxia. Galaxia horiei hizkera arruntean supernoben faktoria edo fabrika deritze (masa
|
handiko
izarrek eztanda egiten dute beren bizi zikloaren amaieran, supernoba gisa). Gaur egun, mota horretako galaxiak ikertzen dihardut.
|
|
|
Banaka, neuronak ez dira oso ahaltsuak; seinale elektriko txikiak jaso, pixka bat aldatu, eta bidali egiten dituzte. Baina, taldeka, neuronak oso ahaltsuak dira, unitate txiki eta sinple horiek sare
|
handi
eta sofistikatu batean daudelako antolatuta.
|
|
|
Aurpegien ezagutza adibide ona da; ume jaioberriek hilabeteak ematen dituzte gurasoen aurpegiak ezagutzen ikasten, horretarako abstrakzio maila minimo bat behar baita. Izan ere, sei hilabeteko ume baten aitak edo amak itxuraz aldatzen badu (ilea moztu, adibidez), litekeena da umeak zailtasun
|
handiak
izatea haren aurpegia ezagutzeko.
|
|
|
Neurona bakarra eta datu bakarra tratatzeko. Horrelako sare batek ez luke gauza
|
handirik
ikasiko. Eragiketa logiko sinpleak egiten ikasteko ere, sare batek neurona gutxi batzuk behar ditu.
|
|
|
Neurona sareen garapen
|
handiena
duela hogei urteko ordenagailuekin egin zuten. Orain ere aurrera egiten ari da programazio mota hori, baina mantsoago.
|
|
|
Neurona bakar batek milaka seinale jasotzen ditu, iristen zaizkion milaka konexioetatik. Baina seinale horiek guztiek ez dute garrantzi bera neuronarentzat; batzuek eragin
|
handiagoa
dute irteerako seinalean beste batzuek baino. Azkenean, eragin guztiak konbinatuta, irteerako seinale bat sortzen du neuronak, eta beste milaka neuronari igortzen die.
|
|
|
Duela bi hamarkada arte, ideia iraultzailea izan zen, eta geroztik poliki aurreratu da. Horregatik, neurona sareak eta adimen artifiziala ez dituzte asko aipatzen gaurko politikari eta enpresari
|
handiek
. Hala ere, tokia hartu dute teknologian.
|
|
|
CO 2 isuriak murriztea, aldiz, beste kontu bat da. Eta hori da, hain zuzen ere, egungo erronkarik
|
handiena
. Horretarako modu bat energia bihurketaren eraginkortasuna handitzea da.
|
|
|
Horretarako modu bat energia bihurketaren eraginkortasuna handitzea da. Hala, zenbat eta eraginkortasun
|
handiagoa
, orduan eta elektrizitate gehiago lortzen da erregai kantitate berarekin, eta, proportzioan, CO 2 gutxiago isurtzen da.
|
|
|
CO 2 isuriak murriztea da egungo zentralen erronkarik
|
handiena
. Banjo
|
|
|
Bi turbinek, beraz, ziklo konbinatuan funtzionatzen dute elektrizitatea ekoizteko. Hala eraginkortasun
|
handia
lortzen da,% 40. Gainera, sintesi gasa erre aurretik purifika daiteke, NO x eta SO x isuriak% 95 murrizteko.
|
|
|
Izatez, CO 2 a harrapatzeko teknologia garatuta dago, eta elikagaien industriarako eta industria kimikorako erabiltzen da, CO 2 purua lortzeko. Baina, bolumen
|
handian
erabili ahal izateko, gehiago garatu beharra dago teknologia hori.
|
|
|
Ohiko zentralen ihes gasetatik CO 2 a harrapatzea posible da, beraz, baina bolumen
|
handiekin
lan egin litzateke, eta, garestia izateaz gain, energia asko ere litzateke. Beraz, litekeena da horrelako zentraletan errentagarria ez izatea.
|
|
|
Horretarako, CO 2 a konprimitu eta lur azpian gordetzea proposatzen dute adituek arroka porotsuetan edo gatz akuiferoetan, esaterako. Klima aldaketari buruzko Gobernuarteko Taldearen (IPCC) 2005eko txosten baten arabera, ongi aukeratutako gordailu geologiko batek CO 2 aren% 99 baino gehiago gordetzeko probabilitatea oso
|
handia
da 100 urtez, eta handia 1.000 urtez.
|
|
|
Horretarako, CO 2 a konprimitu eta lur azpian gordetzea proposatzen dute adituek arroka porotsuetan edo gatz akuiferoetan, esaterako. Klima aldaketari buruzko Gobernuarteko Taldearen (IPCC) 2005eko txosten baten arabera, ongi aukeratutako gordailu geologiko batek CO 2 aren% 99 baino gehiago gordetzeko probabilitatea oso handia da 100 urtez, eta
|
handia
1.000 urtez.
|
|
|
Batetik, gizakiarentzat jarduera arriskutsua da, eta osasun arazo ugari eragiten dituena datu ofizialen arabera, 2005ean 6.000 lagun hil ziren Txinan ikatz meategiekin zerikusia duten arrazoiengatik (gaixotasunak, istripuak...). Eta, bestetik, ingurumenean ere inpaktu
|
handia
eragiten dute ikatz meategiek: basoak eta mendiak soil eta gorri gelditzen dira, ura eta airea poluitzen dira, metanoa isurtzen da (berotegi efektua eragiten du)...
|
|
|
Ingurumenean inpaktu
|
handia
eragiten dute ikatz meategiek. Komencanto
|
|
|
Egungo zentralen CO 2 a harrapatzea zaila eta garestia da. Eta ateratako energiaren zati
|
handi
bat erabili litzateke horretarako. IGCC zentraletan, aldiz, zentrala bera da oso garestia.
|
|
|
Eta petrolioaren antzera erabil daiteke, garraiorako erregaiak edo bestelako eratorriak lortzeko plastikoak, disolbatzaileak.... Azken finean, petrolioaren ordezko izan daiteke ikatza. Eta, ikatza merkeagoa denez, garrantzi ekonomiko
|
handia
izan dezake horrek.
|
|
|
Ordutik aurrera, ikatza elektrizitatea sortzeko erabili da batez ere. Egun, garrantzi
|
handia
du, oraindik ere, ikatzak. Mundu osoko elektrizitatearen% 40 ikatzaren bidez lortzen da.
|
|
|
Bestalde, mundu guztian nahiko banatuta daude ikatz erreserbak. Ia herrialde guztietan dago ikatza, nahiz eta erreserba
|
handienak
AEBn, Errusian eta Txinan egon. Berriz ere petrolioarekin eta gasarekin konparatuz, horien ia% 70 Ekialde Ertainean dago.
|
|
|
Elektrizitate kantitate bera gas naturalarekin sortzeko, gehienez ere horren erdia isurtzen da, eta haize edo eguzki energia edo energia nuklearra erabiliz gero, berriz, ez da CO 2 rik isurtzen. Hala, ikatzak zerikusi
|
handia
du berotegi efektuarekin; hura erreta urtero 10.000 milioi tona CO 2 isurtzen da atmosferara. Garraioan erretako petrolio eratorrien atzetik CO 2 gehien isurtzen duen giza jarduera da ikatza erretzea.
|
|
|
Dena den, azken 25 urteetan ahalegin
|
handia
egiten ari dira ikatz teknologia garbiak garatzeko. Eta bide horretatik doaz, hain zuzen ere, AEBren eta EBren planak ere.
|
|
|
Ikatz teknologia garbiei esker, zentral modernoetan ikatza erretzean askatzen diren NO x, SO x eta bestelako partikulak neurri
|
handi
batean kontrola daitezke. Batetik, ikatza aurretik garbi daiteke, hainbat prozeduraren bidez, sufrea eta ezpurutasun mineralak neurri batean kenduta.
|
|
|
Fruitu bat ontzen denean, zenbait aldaketa jasaten ditu: onduta ez dagoenean baino gozoagoa da, usain
|
handiagoa
du, kolorea aldatzen zaio (kolore berdea galdu eta beste bat hartzen du askotan), bigundu egiten da, eta abar. Horiek guztiak ontze prozesuan landareen organo guztiek ekoizten duten etileno konposatuak eragiten ditu.
|
|
|
Nola ez ditugu, bada, atsegin
|
handiz
hartuko baratzea duen bizilagunak, lagunak, osabak edo dena delakoak ematen dizkigun fruitu eta barazkiak! Edo guk geuk mendian goazela hartzen ditugunak!
|
|
|
500 metro luze eta 230 metro zabal da, eta sabaia 125 metroko garaieran du. Neurri horiekin, Europan ezagutzen den lur azpiko gela
|
handiena
da, eta munduko hirugarrena. Adituek diotenez, Euskal Herriko lur azpiko egitura monumental handiena da Pozalaguakoarekin batera.
|
|
|
Neurri horiekin, Europan ezagutzen den lur azpiko gela handiena da, eta munduko hirugarrena. Adituek diotenez, Euskal Herriko lur azpiko egitura monumental
|
handiena
da Pozalaguakoarekin batera.
|
|
|
Ezaugarri horiek kontuan izanda, argi dago ez dela lan erraza izan argazkiak ateratzea. Materiala haraino jaitsi behar izan dute, eta espazio
|
handi
hori behar bezala argiztatu. Lanak Jabier Les argazkilari eta espeleologoak zuzendu ditu, eta Alfonso Antxia espeleologia zientzien elkarteko kideen eta Durangoko GEMA espeleologia taldeko kide baten laguntza izan du.
|
|
|
Hara sartu ezik, orain arte nekez ezagut zitekeen Euskal Herrian daukagun lur azpiko altxor
|
handienetako
bat: Karlistaren torka.
|
|
|
Hara sartu ezik, orain arte nekez ezagut zitekeen Euskal Herrian daukagun lur azpiko altxor
|
handienetako
bat: Karlistaren torka.
|
|
|
Britainia
|
Handiko
Cardiff Unibertsitateko ikertzaileek zelulen bizitzaren eta telomeroaren luzeraren arteko erlazioa aztertu dute, eta zelulak osasuntsu izateko telomeroak gutxienez zenbat base pare izan behar dituen argitzea lortu dute. Hain zuzen, sei base pare 12,8 aldiz errepikatuta izatea da muga; telomeroak hori baino gutxiago baditu, akatsak gertatzen dira zelulak banatzean.
|
|
|
Esaterako, eremu magnetikoz lagunduta, informazio metaketaren eta tratamenduaren alorrean informazio dentsitatea areagotzea nahi da; alegia, azalera unitateko bit kopurua handitu nahi da. Horrekin guztiarekin, memoria
|
handiagoko
disko gogorrak nahiz irakurketa eta idazketa azkarragokoak izatea lortzen da.
|
|
|
Hein
|
handi
batean, hari eta antzeko itsaspekoei zor diete zientzialariek itsas hondoaz dakitena.
|
|
|
Dortsaletik urrundu ahala, lurrazal ozeanikoa hozten doa, eta haren dentsitatea handitu egiten da. Lurrazal ozeaniko horren dentsitatea azpiko mantuarena baino
|
handiagoa
denean, hondoratu egiten da. Hondoratzen den eremuari subdukzio aldea deitzen zaio.
|
|
|
Lurrazalaren azpian, berriz, magma ganberen goialdean, tenperatura altuko erreakzioak gertatzen dira. Ondoren, jariakin hidrotermalak tximinietatik ateratzen dira, fumarola beltz gisa tximinien emaria segundoko metro kubiko batekoa baino
|
handiagokoa
izan daiteke. Sistema osoa ezinbestekoa da, itsas uraren konposizioa egonkorra izan dadin.
|
|
|
Adibidez, 1960ko hamarkada hartan, Archimede batiskafo frantziarrak 10.800 metroko sakonerara iristea lortu zuen, Marianetako fosan. Urperatze haiek, ordea, ez zuten helburu zientifiko
|
handirik
. Izan ere, batiskafoak ez ziren batere egokiak hondoa esploratzeko; oso astunak ziren (200 tona), eta ez ziren hondoan mugitzeko gai.
|
|
|
Alvin. Hark eta haren ondoren egin ziren antzekoek iraultza ekarri zuten itsas hondoaren esploraziora. Itsaspeko gogorrak dira, sakonera
|
handietan
dagoen presioa jasateko, eta, aldi berean, arinak dira. Alvin ek, esaterako, 17 tona besterik ez du pisatzen, baina haren titanio eta burdinazko esferak ondo jasaten du 4.500 metroko sakoneran dagoen presioa (hori da Alvin ek har dezakeen sakonera maximoa).
|
|
|
Zumaian aurkikuntza hari buruz eman zuen hitzaldi batean jarri genuen harekin hitzordua. Hala, duela gutxi, Juteauk Hendaiako bere etxean hartu gaitu, eta, patxada ederrean, bere bizipenak eta ikerketak azaldu dizkigu, adeitasun
|
handiz
.
|
|
|
Eta ikaragarria da haien arteko antzekotasuna: Omanen dago munduko ofiolitarik
|
handiena
, eta, han nagoenean, itsas hondoaren gainean nagoelako sentipena dut.
|
|
|
Bai, zorte
|
handia
izan nuen, orduan hasi baitziren geologoak espedizioetan parte hartzen. Izan ere, itsas hondoan ikerketa geologikoak egiteko behar genituen tresnak egin zituzten:
|
|
|
Omango ofiolita munduko
|
handiena
da, eta hura ikertzen piztu zitzaion Juteauri itsas hondoa ezagutzeko gogoa. (Argazkia:
|
|
|
Zelula amen ahalmen terapeutikoak arreta
|
handia
eta ahalegin asko bildu ditu azken urteotan adituen artean. Esaterako, duela urte batzuetatik, hankatik erauzitako zelula amak erabiltzen dira bihotza sendatzeko.
|
|
|
Mioblastoak txertatzeko, ezinbestekoa da ezkerreko bentrikuluaren erreprodukzio anatomiko bat egitea. Izan ere, Joaquín Barba kardiologoak azaldu digunez, ezkerreko bentrikulua eskuinekoa baino
|
handiagoa
da, eta garrantzi handiagoa du odol ponpaketan. Horregatik, ezkerreko bentrikuluko infartuak larriagoak dira eta gaixoaren pronostikoa nabarmenago asaldatzen dute.
|
|
|
Mioblastoak txertatzeko, ezinbestekoa da ezkerreko bentrikuluaren erreprodukzio anatomiko bat egitea. Izan ere, Joaquín Barba kardiologoak azaldu digunez, ezkerreko bentrikulua eskuinekoa baino handiagoa da, eta garrantzi
|
handiagoa
du odol ponpaketan. Horregatik, ezkerreko bentrikuluko infartuak larriagoak dira eta gaixoaren pronostikoa nabarmenago asaldatzen dute.
|
|
|
Matematika leku guztietan dago esaldia askotan entzun dugu denok. Garrantzi
|
handia
duela jakin badakigu, baina, ez denez begi bistakoa, inor gutxi ohartzen da horretaz. Horixe bera gertatzen zaio gure protagonistari, matematikan asko erabiltzen den zenbakiari:
|
|
|
Hainbat azalpen posible eman dituzte. Batek dio zenbakiaren eta esponentzialaren arteko lotura
|
handiaren
ondorioz eman ziola Eulerrek esponentzial hitzaren lehenengo letra. Beste azalpen batzuen arabera, haren abizenaren lehenengo letra delako aukeratu zuen (ideia hori nahiko baztertuta dago gaur egun), edo matematikan erabiltzen ez zen alfabetoko lehenengo letra zelako (a, b, c eta d letrak oso maiz agertzen ziren formula matematikoetan)...
|
|
|
Oliver Smithies (eskuinean). Estatubatuarra, 1925ean jaioa Britainia
|
Handian
. Biokimikan doktoratu zen 1951n, Oxford Unibertsitatean, eta orain excellence professor da Ipar Karolinako Unibertsitatearen Patologia eta Laborategi Medikuntza sailean.
|
|
|
Geruza magnetiko baten magnetismoa finkoa bada eta hurrengoaren aldakorra, azkenekoaren magnetizazioa disko gogorrean aztertzen edo irakurtzen duen gunearen magnetizazioaren arabera aldatu ahal izango da. Irakurtzen duen gunearen arabera, irakurgailuaren bi geruza magnetikoen magnetizazioek noranzko bera edo kontrako noranzkoa izango dute, eta, horren ondorioz, erresistentzia magnetikoa
|
handia
edo txikia izango da.
|
|
|
Zientziak eta teknologiak eragin
|
handia
dute gaurko gizartean eta bizimoduan. Azken urteetako hainbat berrikuntzak eta aurrerakuntzak aldaketa handiak eragin dituzte, eta nahiko bizkor, gainera.
|
|
|
Zientziak eta teknologiak eragin handia dute gaurko gizartean eta bizimoduan. Azken urteetako hainbat berrikuntzak eta aurrerakuntzak aldaketa
|
handiak
eragin dituzte, eta nahiko bizkor, gainera. Baina, paradoxa badirudi ere, gizartearen parte handi batentzat urruneko eta ia ulergaitz dira zientzia eta teknologia, ez badira aspergarri.
|
|
|
Azken urteetako hainbat berrikuntzak eta aurrerakuntzak aldaketa handiak eragin dituzte, eta nahiko bizkor, gainera. Baina, paradoxa badirudi ere, gizartearen parte
|
handi
batentzat urruneko eta ia ulergaitz dira zientzia eta teknologia, ez badira aspergarri.
|
|
|
Daukagun informazioaren arabera hartzen ditugu erabakiak. Baina, egun, inoiz baino garrantzi
|
handiagoa
hartu du informazioak; hura trukatzeko hau da, komunikatzeko dauden erraztasunak direla eta. Askotan entzuten dugu informazioaren gizartean bizi garela, eta, hori hala bada, hein handi batean IKTei esker da.
|
|
|
Baina, egun, inoiz baino garrantzi handiagoa hartu du informazioak; hura trukatzeko hau da, komunikatzeko dauden erraztasunak direla eta. Askotan entzuten dugu informazioaren gizartean bizi garela, eta, hori hala bada, hein
|
handi
batean IKTei esker da. IKTak eta, bereziki, Internet gizartea erabat aldatzen ari dira, eta gizarte horren urre preziatua informazioa da.
|
|
|
Ordenagailuak dira IKTen burmuina eta bihotza; baina, dudarik gabe, IKTen artean elementurik garrantzitsuena eta iraultza
|
handiena
ekarri duena Internet da, haren azken belaunaldiak batez ere: jendearen parte hartzean eta informazio trukean oinarrituak dauden sareko zerbitzuek osatzen dute Web 2.0; eta, hain arrakastatsuak izan diren wikiak, eta blogak dira, besteak beste, 2.0 izarrak.
|
|
|
Espainiatik kontinenteko beste herri batzuetara zabaldu zen: Portugal, Frantzia, Belgika, Herbehereak, Alemania... eta Britainia
|
Handira
eta Irlandara ere iritsi zen. Eskualde askotan ikaragarrizko garrantzia hartu zuen elikaduran, oinarrizko elikagaia izatera iritsi zen.
|
|
|
Europatik munduko gainerako lurraldeetara zabaldu zen, eta, gaur egun, populazio hazkunde
|
handiko
herrietan geroz eta gehiago lantzen da patata, Indian eta Txinan, esaterako. Hain zuzen ere, Txina da patata gehien ekoizten duen herrialdea (munduko ekoizpen osoaren hirurehun milioi tona urtean bosten bat baino gehiago); Europako Batasuna eta Errusia dira zerrenda horretan hurrengoak datuak 2002an FAOk emanak dira.
|
|
|
Edonola ere, patataren ekoizpenean diferentzia
|
handiak
daude lurrari ateratzen zaion etekinean. Etekin handiena Zeelanda Berrian ateratzen diote (hektareako 50 tona), nahiz eta ez izan ekoizle handia.
|
|
|
Edonola ere, patataren ekoizpenean diferentzia handiak daude lurrari ateratzen zaion etekinean. Etekin
|
handiena
Zeelanda Berrian ateratzen diote (hektareako 50 tona), nahiz eta ez izan ekoizle handia. Atzetik, beste herrialde industrializatu batzuk datoz:
|
|
|
Edonola ere, patataren ekoizpenean diferentzia handiak daude lurrari ateratzen zaion etekinean. Etekin handiena Zeelanda Berrian ateratzen diote (hektareako 50 tona), nahiz eta ez izan ekoizle
|
handia
. Atzetik, beste herrialde industrializatu batzuk datoz:
|
|
|
Dena dela, oro har, herrialde garatuetan geroz eta patata gutxiago kontsumitzen da. Patata fresko gutxiago erosten da, bizimoduaren eraginez; baina izoztutakoa geroz eta gehiago (ostalaritzan batez ere), eta geroz eta arrakasta
|
handiagoa
dute zorroko patata frijituek eta antzeko janari prozesatuek ere.
|
|
|
Tuberkulu horren hazkuntzaren eta barietateen ikerketak ez du etenik. Euskal Herrian bertan, Araban, lan
|
handia
egiten dute. Izan ere, tradizio handiko laborantza da:
|
|
|
Euskal Herrian bertan, Araban, lan handia egiten dute. Izan ere, tradizio
|
handiko
laborantza da: 1772an sartu zuen Gipuzkoan eta Bizkaian Euskal Herriaren Adiskideen Elkarteak, eta 1776an Araban.
|
|
|
Patata landarearen ehunka espezie daude, eta horietako batzuei etekin
|
handia
ateratzen diete komertzialki. J.L. Gomez
|
|
|
Bestalde, barietate berriak egiteko material ugari dute: germoplasma banku
|
handi
bat dute, hau da, hainbat barietate komertzialen eta ikerketan lortutako klonen material genetikoa. Horri esker, barietate berriak erregistratu dituzte, eta horietako hiruk arrakasta komertziala izan dute.
|
|
|
Dena dela, barietate berriak ateratzeko jatorrizko basapatata haiek ere beharrezkoak dira, gene aberastasun
|
handiena
haiek baitute. Hortaz, ezinbestekoak dira barietate berriei ezaugarri egokiak eman nahi bazaizkie.
|
|
|
Hala ere, estatuen konpromisoa ez da behar den bezainbestekoa. Lurraren hain zati
|
handia
estaltzen duten munduko ozeanoak nazio guztien ondarea dira. Ia herrialde guztiek dute aberatsa nahiz pobrea izan atmosferaren iragarpenak egiten dituen meteorologia agentzia nazional bat; oso gutxik dute, ordea, ozeanoak behatzeko ozeanografia agentzia bat, eta are gutxiagok munduko ozeanoak behatzeko agindua.
|
|
|
Datuak kudeatzeko trebakuntza ikastaroa, IOCren Nazioarteko Ozeanografia Datuak eta Informazioa Partekatzeko Bulegoan (IODE) (Oostende, Belgika). Ozeanoa behatzeko sistemetan parte hartzeko gaitasun
|
handiagoa
ematen diete herrialdeei ikastaro horietan, eta sistema horietatik onurak nola atera irakasten diete. (Argazkia:
|
|
|
Ipar Atlantikoko gainazaleko ur beroek iparralderantz egiten dute (marra gorriak), eta hegoalderantz doan sakoneko ur hotzen fluxua ordezkatzen dute (marra urdinak). Hala, beroa iparralderantz garraiatzen da, eta Europarantz, ekialderantz, doazen haizeak berotu egiten dira (gezi gorri
|
handia
). Urtzen ari den izotzaren ondorioz, sistemari ur geza kantitate handi bat gehituko balitzaio (eskuinean), itsasoko ura ez litzateke Ipar Atlantikoan hondoratuko.
|
|
|
Hala, beroa iparralderantz garraiatzen da, eta Europarantz, ekialderantz, doazen haizeak berotu egiten dira (gezi gorri handia). Urtzen ari den izotzaren ondorioz, sistemari ur geza kantitate
|
handi
bat gehituko balitzaio (eskuinean), itsasoko ura ez litzateke Ipar Atlantikoan hondoratuko. Horrenbestez, baliteke ozeanoaren iparralderako bero garraioa gelditzea; horren ondorioz, Europa gaineko haizeak askoz hotzagoak izango lirateke, berotze globala gertatu arren (gezi urdin handia).
|
|
|
Urtzen ari den izotzaren ondorioz, sistemari ur geza kantitate handi bat gehituko balitzaio (eskuinean), itsasoko ura ez litzateke Ipar Atlantikoan hondoratuko. Horrenbestez, baliteke ozeanoaren iparralderako bero garraioa gelditzea; horren ondorioz, Europa gaineko haizeak askoz hotzagoak izango lirateke, berotze globala gertatu arren (gezi urdin
|
handia
).
|
|
|
Klimaren azken aldaketa bortitza azkeneko izotz aroaren amaieran gertatu zen, duela 12.000 urte inguru (garai hartan, gizakia Ameriketan finkatzen hasi zen eta, beste hainbat lekutan, nekazaritzari ekin zion). Ipar Ameriketan urtzen ari ziren izotz plakek ur geza kantitate
|
handi
bat askatu zuten bat batean Ipar Atlantikora. Ur gaziak baino dentsitate txikiagoa du ur gezak; eta hainbeste ur geza gehitzean, ur sakonek ohi bezala sortzeari utzi zioten Ipar Atlantiko polarrean.
|
|
|
Ez da denbora asko azal azpiko ozeanoaren behaketak seriotasunez egiten hasi zirela: Bigarren Mundu Gerraren ondoren ekin zioten, eta itsas zirkulazio
|
handia
zuten guneetan kontzentratu ziren; esaterako, Ipar Atlantikoan. Dena den, historia hori nahikoa luze da azal azpiko tenperaturen joerak arrazoizko ziurtasun maila zientifikoarekin kalkulatzeko.
|
|
|
Edonola ere, azterketak fidagarritasuna eman die ereduei, lurra, ozeanoa eta atmosfera barne hartzen dituzten klima ereduek klima aldaketa simulatzeko duten gaitasunari dagokionez. Hein
|
handi
batean, dagoeneko ez da zalantzan jartzen giza jarduerak klima aldaketa eragin duela. Argitzeke dago, ordea, zehazki nola aldatuko duen.
|
|
|
Baraualdian, animaliek eskuarki lipidoa erabiltzen dute energia lortzeko, eta, gorputz masaren% 10 baino gehiago galduz gero, hiltzeko arriskua dute. Sugeek, ordea, masaren% 5 galdua dutenean, lipidoak erre beharrean proteinak erretzeari ekiten diote, eta horrek bizitzeko aukera
|
handiagoa
ematen die, antza.
|
|
|
Munduko kakalardo espezie
|
handiena
Amazona oihaneko Titanus giganteus da: arraren batez besteko neurria 13,5 cm da eta ia 17 cm-rainokoak ikusi izan dira (antenak kontuan izan gabe).
|
|
|
Munduko kakalardo espezie
|
handiena
Amazona oihaneko Titanus giganteus da: arraren batez besteko neurria 13,5 cm da eta ia 17 cm-rainokoak ikusi izan dira (antenak kontuan izan gabe).
|
|
|
arraren batez besteko neurria 13,5 cm da eta ia 17 cm-rainokoak ikusi izan dira (antenak kontuan izan gabe). Galantak dira, baina askoz kakalardo
|
handiagoak
izan ziren garai batean, Paleozoiko berantiarrean. Nolatan desagertu ziren, bada, intsektu erraldoi haiek?
|
|
|
izpi bidez, oso tamaina diferenteetako lau kakalardo espezieren barruari erreparatu diote. Eta ikusi dute
|
handienek
hodi trakeal handiagoak dituztela proportzioan txikiek baino oxigenoa gorputz atal guztietara garraiatzeko erabiltzen dituzten egiturak dira hodi trakealak. Ikertzaile horien arabera, hanketako hodi trakealek mugatzen dute, batez ere, kakalardoen tamaina; eta, egin dituzten kalkuluen arabera, kakalardoak izan dezakeen tamaina handiena Titanus giganteus ek duena da, hain zuzen ere.
|
|
|
izpi bidez, oso tamaina diferenteetako lau kakalardo espezieren barruari erreparatu diote. Eta ikusi dute handienek hodi trakeal
|
handiagoak
dituztela proportzioan txikiek baino oxigenoa gorputz atal guztietara garraiatzeko erabiltzen dituzten egiturak dira hodi trakealak. Ikertzaile horien arabera, hanketako hodi trakealek mugatzen dute, batez ere, kakalardoen tamaina; eta, egin dituzten kalkuluen arabera, kakalardoak izan dezakeen tamaina handiena Titanus giganteus ek duena da, hain zuzen ere.
|
|
|
Eta ikusi dute handienek hodi trakeal handiagoak dituztela proportzioan txikiek baino oxigenoa gorputz atal guztietara garraiatzeko erabiltzen dituzten egiturak dira hodi trakealak. Ikertzaile horien arabera, hanketako hodi trakealek mugatzen dute, batez ere, kakalardoen tamaina; eta, egin dituzten kalkuluen arabera, kakalardoak izan dezakeen tamaina
|
handiena
Titanus giganteus ek duena da, hain zuzen ere.
|
|
|
Hortaz, nola bizi izan ziren horiek baino kakalardo
|
handiagoak
–Bada, azalpena airearen oxigenoan dago:
|
|
|
Enbrioi osasuntsua ezartzen zaio, orduan, emakumeari. Horrela haurdun geratzeko aukera
|
handiagoa
zegoela pentsatu izan da orain arte.
|
|
|
Laurehun emakumeri egindako azterketa batek erakutsi du, ordea, PGSa egin duten emakume gutxiago geratu dela haurdun, PGSa egin ez duten emakumeekin alderatuta. Zelula kentzeak enbrioiari kalte egin diezaioke nolabait, eta, ondorioz, behin uteroan dagoenean, enbrioiak garatzeko zailtasun
|
handiagoak
dituela pentsatzen dute azterketaren egileek. Bestalde, diotenez, zelula horren kromosomak normalak izateak ez du bermatzen ezarritako enbrioia osasuntsua izatea.
|
|
|
Irudikoak IC 10 galaxia nanoko izar batzuk dira. Kolore urdin bizikoak Wolf Rayet izarrak dira, ingurura masa
|
handia
askatzen duten izar beroak. Orain arte, ez ziren inoiz halako zehaztasunez ikusi,
|
|
|
Irudikoak IC 10 galaxia nanoko izar batzuk dira. Kolore urdin bizikoak Wolf Rayet izarrak dira, ingurura masa
|
handia
askatzen duten izar beroak. Orain arte, ez ziren inoiz halako zehaztasunez ikusi, eta astronomoek uste dute jasotako datuek balioko dutela IC 10 galaxiaren gaineko hainbat galderari erantzuteko.
|
|
|
patroiak oker egotea edo galaxia horri buruzko nahikoa datu ez izatea. Hori argitzeko, ahalik eta zehaztasun
|
handienaz
begiratu nahi izan diote. Hainbat teleskopioren lana bateratu dute, eta espaziotik Hubble eta Lurretik Hawaiiko W.M. Keck behatokiko tresneria jarri dituzte galaxia horri begira.
|
|
|
Eta denborarekin eredu bakoitzean zer gertatzen zen ikusi dute (birtualki, hamar milioi urte igaroarazi dituzte eredu bakoitzean). Bada, simulazio horien arabera, Kuiper-en gerrikoko objektu batek Lurra jotzeko arriskua% 30
|
handiagoa
da Jupiter egonda, gabe baino.
|
|
|
Bizitza erritmo azkar horretan, oso garrantzitsua da arina izatea ere, hegoek animalia airean mantentzeko ahalik eta energia gutxien behar izan dezaten. Azken batean, hegaztia zenbat eta astunagoa izan, orduan eta hego eta muskulu
|
handiagoak
ditu goratu ahal izateko, eta horiek mugitzeko energia gehiago. Pisua arintzeko, hegaztiek hezurretara jo dute:
|
|
|
Hegazti txikiek nahikoa dute jauzi egitea eta hegoak astintzea, hegan hasteko.
|
Handiagoek
propultsio indartsuagoa behar dute. Uretan bizi diren asko albatrosa, esate baterako korrika hasten dira, eta beharrezko abiadura lortzen dutenean, astintzen dituzte hegoak.
|