|
2001
|
|
|
Arriskurik
|
handiena
duten espezieak
|
|
|
“Zoritxarrez —gaineratu du—, ez da lehenengo aldia bisoi amerikarrak askatuak izan direla edo landetxe horietatik ihes egin dutela”; oso ugariak dira, eta dozenaka mila bisoi amerikar egoera txarrean daude, ekologisten arabera; gainera, “oso sistema mingarriak eta onartezinak erabiltzen dira haien heriotza eragiteko”. Espezie ez autoktonoa denez, bisoi amerikarrak ez du etsai naturalik, eta ez da harraparien ohiko dietan sartzen, gaineratu zuen Ecologistas en Acción ek, eta, gainera, ugaltzeko gaitasun
|
handia
duen espezie bat da, eta harrapari sena handia du, anfibioak, arrainak edo ugaztunak bata zein bestea elika ditzakeena, eta, beraz, inguruko espezie autoktonoen zati bat suntsi dezake. Elkarteak gogorarazi du baserri horien debekua aldarrikatzen duela, baita “arrazoi etikoengatik, espezie exotikoak natur ingurunean sartzeak eragiten duen ingurumen eraginagatik” ere.
|
|
2002
|
|
|
Baina badira kontrolatzen hain errazak ez diren beste mehatxu batzuk ere. Arazo “globalak” dira, hala nola ozono geruzako zuloa eta klima aldaketa, zeinak, Greenpeaceren arabera, nabarmen eragin baitiezaiokete elikatzeko zetazeo
|
handiek
dituzten espezieen ugaritasunari eta banaketari. Hala, ozono geruza mehetzearen ondorioz erradiazio ultramorea handitzeak eragina izango du itsasoko elikadura sareen oinarria osatzen duten espezieetan, eta horrek eragina izango du egitura ekologikoan, kate efektua eraginez.
|
|
2003
|
|
|
Kutsatzaileekin gauza bera gertatzen da. Nutrizionistek diotenez, gure ohiko dietan arrain mota bat baino gehiago kontsumitzen bada, merkurio kontzentrazio
|
handiagoak
dituzten espezie batzuk etengabe eta bakarrik egoteak ekar dezakeen arriskua saihesten da.
|
|
2004
|
|
|
Merkatuko aurkezpena: Bizirik Sistema hau uretatik kanpo erresistentzia
|
handia
duten espezieentzat da, batez ere “krustazeo ibiltarientzat”: otarraina, abakandoa, txangurruak, idia.
|
|
2005
|
|
|
Sistema hierarkizatua eraikitzen da espezie guztiekin. Elkarren arteko antz
|
handiagoa
duten espezieak fenograman hurbil geratzen dira elkarren artean.
|
|
|
Hiru ardatz horiek osagai nagusi I, II eta III dira, eta hor posible izango da emaitzak errepresentatzea. Antz
|
handiagoa
duten espezieak hurbil geratuko dira, eta haien arteko distantzia desberdintasunaren neurria izango da.
|
|
|
Era berean, hazteko zailtasunak dituzten laboreek joera handiagoa dute hazteko. Ingurunera egokitzeko gaitasun
|
handia
duten espezieak dira. Belar txarrak agertzearen ondorioak lorezaintzan nabaritzen dira batez ere.
|
|
2007
|
|
|
Estatistika egiteko asmoz, arrain gehiegi jatearen ondorioz gaixotasun kardiobaskularrak izateko arriskua minbizia edo fetu malformazioak izatekoa baino handiagoa zela egiaztatu zen. Hala, bada, eztabaida abantaila txiki bat izan zen arraina kontsumitzearen alde, eta esplizituki ohartarazi zen toxina kumulua izateko joera
|
handiena
zuten espezieak berregin zirela: marrazoa, ezpata arraina edo enperadorea, atunak, politak eta berdelak.
|
|
|
Selwo Aventuran abian jarritako ekimenaren helburua da desagertzeko arrisku larrian dauden espezie honetako bi aleak instalazioen barruan ugaltzea. “Gatibu ugaltzeko zailtasun
|
handiak
dituen espeziea da, eta eme guztiek ez dute lortzen; leku asko behar dute”, esan zuen parkeko albaitari nagusi Sergio Fernándezek. Hala ere, ondorengotza pare bat urte barru iritsiko zela esan zuen.
|
|
2009
|
|
|
Bai, beharbada elikagaiak estrategikoak direlako gertatzen da hori. Elikadura funtsezkoa da, eta, gainera, juxtu abereen eta pertsonen elikaduran garrantzi
|
handia
duten espezieekin dabiltza. Horrek kolokan jartzen du elikadura burujabetza.
|
|
|
Ezbairik gabe, geneek zeresan
|
handia
dute espezieen zahartze prozesuan. Arrazoi asko daude hori baieztatzeko, baina hau izan daiteke garbiena:
|
|
|
Inportazioak asko hazi dira azken urteotan. Hala ere, iritsi berriak direnez, arrain berri horiek merkatuan sendotuz joan behar dute, eta kontsumitzaileen konfiantza irabazi, gure herrialdean tradizio
|
handiagoa
duten espezieekin ohituta baitaude. Baina arrain berri hauek mesede argia dute:
|
|
2010
|
|
|
Kontuan izan behar dugu diru apur batekin zetorren jendea zela, eta diru horrekin zer egin zuten? Antxoa harrapatzen zutenei, oso eskura eta oso erraz zeukaten arraina izanda, sardinaren prezioan ordaintzen zieten, sardina baitzen sasoi hartan interesik
|
handiena
zuen espeziea. Arrantzaleentzat ikaragarri ona zen tratua, oso ondo ordaintzen baitzieten oso erraz harrapa zezaketen arrain bat.
|
|
|
Hala, garun handiagoa izatea bizitza luzeagoarekin lotzen da maiz, eta, ondorioz, ugaltze handiagoarekin. “Journal of Ebolionary Biology” aldizkarian argitaratu zen, eta, halaber, lanaren bidez baieztatu ahal izan da garun
|
handienak
dituzten espezieek denbora gehiago behar dutela heldutasun sexuala lortzeko; hori, neurri batean, ugalketa bizitza luzeagoa izatearekin konpentsatuko litzateke. Ikertzaileek egiaztatu dute txinpantzeen, gorilen, baleen, izurdeen eta elefanteen kasuan uste baino handiagoa dela garunaren neurria, gorputzaren neurriari dagokionez.
|
|
2011
|
|
|
Jabe pribatuak Lursail pribatuen jabeek “ekarpen garrantzitsua egin dute” Espainian Iberiar Penintsulako arrano inperialaren populazioa berreskuratzeko, Mediterraneoko mendia kudeatzeko jardunbide egokiei eta bertako finketan dauden aleak errespetatzeari esker. Eremu horiek garrantzi
|
handia
dute espeziea kontserbatzeko, ugalketarako bikoteen %80 inguru baitira. Baina biztanleriak joera ona izan arren, Iberiar Penintsulako arrano inperialak arrisku faktore garrantzitsuak ditu oraindik, eta, ondorioz, “arriskuan” dago.
|
|
|
Alde horretatik, ikertzaileak azaltzen du klimak eta lurzoruaren erabilera aldaketak anfibioetan eragin handiena duten eskualdeek gainjartzeko joera dutela, nahiz eta, alderantziz, gaixotasun fungikoaren mehatxuak beste biek baino gainjartze gutxi erakusten duen espazioan. Zientzialariek ikusi zuten, halaber, munduko espezieetan aberatsak diren eremu gehienek arrisku bat edo gehiago izateko aukera
|
handiagoa
dutela espezie aberastasun txikiko eremuek baino. “Gure azterketak erakusten duenez, anfibioen dibertsitate orokorraren bi herenek baino gehiagok jasaten dute, gutxienez, aintzat hartutako hiru mehatxuetako bat”, dio Miguel Araújo ikertzaile espainiarrak.
|
|
2012
|
|
|
Jendearekin hitz egitean askok esaten dute urteak direla ez dutela ikusi. Baserri inguruarekiko lotura
|
handia
du espezieak, eta hura desagertzen joan ahala gainbehera nabarmena izan du.
|
|
|
Ingurumeneko faktore horien konbinazioak habitaten egonkortasunean eta produktibitatean du eragina, eta, aldi berean, biodibertsitatea, espezie aberastasuna eta espezieen ezaugarri ekologikoak baldintzatzen dituzte. Esate baterako, egiaztatu da sakonera handiagoan, eta beraz, ingurumen kondizio egonkorragoak dituzten habitatetan proportzio handiagoan daudela bizitza luzeagoa, heldutasunera iristeko denbora luzeagoa eta hazte denbora
|
handiagoa
duten espezieak. Ezaugarri horiek habitataren sentsibilitatea adierazten dute, eta suntsipen fisikoa gertatuko balitz onera ekartzeko kapazitate mugatua dutela ere bai.
|
|
|
Natura Sarea: Europako Batasunean natura kontserbatzeko tresna nagusia da, eta haren helburua da Europan desagertzeko arriskurik
|
handiena
duten espezieen eta habitaten epe luzerako iraupena bermatzea eta giza jardueren inpaktu kaltegarriak eragindako biodibertsitate galera geldiaraztea.
|
|
2015
|
|
|
|
handia
duten espezieei.
|
|
|
Beste espezie batzuk, A.parasiticus adibidez, uztanaurkitu ohi dira eta elikagai industriarentzat arazoak dakartzaten mikotoxina deritzen sustantzia toxikoeta kantzerigenoak ekoizten dituzte (Weidenborner, 2001). Azkenik, Aspergillus generoan industrialkiinteres
|
handia
duten espezieak ere aurki daitezke, entzima edo elikagai hartzidura (A.oryzae, Abe andGomi, 2008) eta farmakoen (A.terreus; Bizukojc and Ledakowiez, 2009) ekoizpenerako erabiltzendirenak adibidez.
|
|
2016
|
|
|
Margirisen helburu diren arrainak, txitxarroa, berdela eta beita gorria, funtsezkoak dira itsasoko beste izaki bizidun askorentzat, hala nola itsas hegaztiak, Australiako itsas txakur iletsuak, zetazeoak eta hegoaldeko hegalaburrak. Arrain horiek agortzen badira, ezinezkoa da jakitea horrek nola eragingo dien elikatze katean gorago dauden espezieei, ekologikoki, komertzialki eta aisialdiko arrantzaleentzat garrantzia
|
handia
duten espezieei.
|
|
2019
|
|
|
Antxoa gure ekonomian garrantzia
|
handia
duen espeziea da. Bere populazioaren dinamikan eraginzuzena duten faktoreak kontutan ez hartzeagatik eta gehiegizko arrantzaren ondorioz, bere arrantzadebekatu behar izan zen urte bitartean.
|
|
2020
|
|
|
okil gibelnabarren subespeziea espezie bilakatu ote den edo ez. Nolanahi dela ere, gurean, desagertzeko arriskuan dago espezie hori, eta, hortaz, garrantzi
|
handia
du espeziea kontserbatzeak.
|