|
2000
|
|
|
Are gehiago: Eliot, Faulkner, Chamisso eta beste
|
hainbaten
barrena hitz egiten digu, idazten du, eta horrela, ispiluz ispilu, bere Ni propiala non dagoen jakin ez genezakeela uzten gaitu." (140 or.)
|
|
|
Sarrionandiaren esanetan, Durangoko irteerako zuhaitz horrek pelegrina, bidazti edo nabigatzailea izan nahi luke, baina bere erro sakon ikaragarriek eutsi egiten diote lurrari itsatsita, leku liriko horretan. Ikusi batera esan liteke zuhaitz hori Sarrionandiaren obraren irudi bat dela, leku lirikoan kokatua dagoela esaten du iturriaren ondoan, bere prosaren lirikotasunaz eta metaliteraturaz (iturriez) egin diren
|
hainbat
aipamen kritikori irri egin nahiez bezala.
|
|
|
Ohargarria da bere lagunen
|
hainbat
aipamen jasotzen dituen ipuin horretan esaten dena nabegantea izan nahi lukeen zuhaitz horrek, nahi lukeen moduan bidazti, peregrina edo nabigatzailea izaterik ez izatearen arrazoia bere sustrai sakon ikaragarriak direla. Sarrionandiaren obrak ezin du bere sustraien gatibotzatik ihes egin inolaz, eta ezinbertzean" arteztasunarekin" besarkatzen duela eguratsa.
|
|
|
Hogeita zortzi gutun hauek ipuinak, eguneroko gertakizunak, burutapenak, gustuko liburu eta filmeei buruzko iritziak eta gogoeta
|
hainbat
biltzen dituzte. Batzuk poesiaz beteak daude, beste batzuk prosaikoagoak dira, baina maitasun sentimendua darie gehienei, herrimina eta nostalgia.
|
|
|
" Ene ustez gauza ezberdinak dira arazo honetan politika, etika eta idazkera" zioelarik. 1987an argitaraturiko Marinel zaharrak honetan, aldiz," badirudi planteamendu horiek denak hankaz gora joan zaizkiola," Literatura eta iraultza" izeneko poeman gure artean
|
hainbat
eztabaida sortu duen beste binomio fantastiko bat, torturaren errealitate ankerraren kontra txirtxilatu dira esparru sakratuak, Pessoa, Eliot, Chesterton eta beste kutun guztiak."
|
|
|
Izan ere, liburuak egunkari batean idatziriko hausnarketa laburren bilduma tankera baitu, egunkari bati dagokiona bezalakoa, eta liburuaren 1985eko edizioaren azalean bi data ageri dira, urtarrilak 17 eta uztailak 22, egunkariaren bi mugak zeintzuk diren zehaztuz. " Laberinto" aren sinboloak berriz, liburuak duen egitura justifikatzen du, beste
|
hainbat
iradokizun bideratzeaz gain. Hitzaurrea egiten dion Txema Larreak berak Ni ez naiz hemengoari buruzko aipamena argitaratu zuen Pamiela aldizkarian (1985, 9.zb.
|
|
|
Iturri horiek, ordea, Joseba Sarrionandiaren sentsibilitatearen arragoan hartzen dute moldea. Miranderen eraginari buruzkoa berritzen du
|
hainbat
urtetara, Laberintoaren oroimena izeneko saio liburuan eta Lurra eta luma koan ere bai: " Joseba Sarrionandia Miranderen itzalpean hazia da:
|
|
|
Gerardo Markuletak artikulu horretan beretzat eta bere
|
hainbat
kiderentzat Sarrionandiaren obra honek izaniko" manifestu" balioa Jon Kortazarrek ere jasotzen du" Joven poesía vasca. Un acercamiento" izeneko artikuluan, Etiopia osteko poeta taldearen barruan Sarrionandiari ematen dio garrantzi berezia.
|
|
|
Las Corteseko auzoan, zehazki. (Honek gogora dakarkigu beste
|
hainbat
narraziotan deskribaturiko giroa: Manhattan ikus 4.2, eta Speed gauak ikus 2.2, esaterako).
|
|
|
Are gehiago, Alvaro sentimendu horri aurre egin nahian dabil. Beranduago, Mikel atxilotu dutela jakitean, Alvarok Donostiara, bere jaioterrira alde egingo du, bertan nerabezaroko
|
hainbat
gertakari gogora ekarriko dituelarik. Hortaz, gogoeta hauek guztiak izango dira eleberriaren funtsa.
|
|
|
Hala ere, leku hauen eginkizuna gogoeten norabidea gidatzea izan ohi da, batez ere bi funtzio hauen bidez; batetik, oroitzapenak gogora ekarriz; eta bestetik, paisaia eta egoera animikoaren arteko lotura eginez. Hona hemen honen guztiaren inguruko
|
hainbat
iruzkin:
|
|
|
batetik, Alvaroren izaera ezagutarazteko lekukotasunak eskaintzen dizkigute: " izan ere, protagonista eta bere koadrilaren artean bada horrelako inkomunikazioa galarazten duen murrurik, Alvaro
|
hainbat
alditan bakardadearen bila ihes egitera behartzen dutenak."; bestetik, belaunaldi jakin baten lekukotza eskaintzen digu, horretarako beste pertsonaia batzuk gehituz:
|
|
|
Irakurleoi erabakia zein izango den izenburutik bertatik adierazten zaigunez, idazleak erabakiari berari garrantzia eman baino, nahiago izan du patrimonioa salgai jartzeak pertsonaiari sortarazi dizkion sentimendu, oroitzapen eta gogoetak islatzen saiatzea. Hori lortzeko"
|
hainbat
gairi buruzko aipamen eta hausnarketak ere, Saint John Perse nobel saridun poeta frantsesaren aipuekin eta Jaun Notarioaren ikuspuntu existentzialista ezezkorrarekin nahastuta" darabiltza. (Benito, Jon:
|
|
|
Sexu harremanak, maitemina erakargarritasuna duten harremanak dira, esperantza irekitzen dutenak; ematen du bizitzak askoz gehiago eman behar duela, baina askotan ez da horrela izaten, eta nire ustez horregatik datoz haserreak, agresibitatea eta
|
hainbat
gauza. (Gara I)
|
|
|
Denboraren jarraikortasunari dagokionez, gogoetek jarraipen kronologikoa badute ere, oroitzapenak eranstean ohikoa den bezala, itzulinguru ugarirekin topo egingo dugu. Izan ere, bere iragana oroitzeko beharrezkoak dira analepsiak, hau da, denboran atzera egiteak; bestalde, bukaera iragarriko duten
|
hainbat
aurrerapen aipagarri ere badira. Esaterako, bidaiaren iragarpenaren zantzuak etengabeak dira:
|
|
|
Kanpoan merkataritzan ibili ondoren, Bilbora doa bizitzera. Eleberria han hemenka egileari jazoriko
|
hainbat
abentura eta azpijokoren kontaketan oinarritzen da. Honela laburbiltzen ditu kontakizun honetako elementu garrantzitsuenak Egunkariako iruzkingileak:
|
|
|
" liburuko pertsonaiak errepikatzen joaten direla, batzuk azaltzen, besteak gordetzen, batzuk ipuin batean protagonistak, eta beste batean bigarren mailakoak" (Egunkaria VI). Izan ere,"
|
hainbat
eta hainbat pertsonaiaren bilakaeraren berri ematen digu bere azken liburuko ipuin ezberdinetan" (Jakin 101). Honela, pertsonaia hauen bidez hiriaren lekukotza eskaintzen digu.
|
|
|
" liburuko pertsonaiak errepikatzen joaten direla, batzuk azaltzen, besteak gordetzen, batzuk ipuin batean protagonistak, eta beste batean bigarren mailakoak" (Egunkaria VI). Izan ere," hainbat eta
|
hainbat
pertsonaiaren bilakaeraren berri ematen digu bere azken liburuko ipuin ezberdinetan" (Jakin 101). Honela, pertsonaia hauen bidez hiriaren lekukotza eskaintzen digu.
|
|
|
Beraz, ipuin gehienen istorioak Euskal Herrian kokaturik badaude ere badira atzerrian lekututako
|
hainbat
pasarte: esate baterako, Errusia eta Irlanda.
|
|
|
droga, sexua, rock and rolla, tabernetako giroa, alkohola,... Lotura handia dago bilduma batetik bestera. Honela," Gauaren testuingurua dute ipuin guztiek, eta ez dago liburuan gauetan gertatzen ez den ezer; ikusitakoa, bizitakoa kontatzea baitu xede, errealitate horri imajinazio apur bat gaineratu dion arren." (Egunkaria XI) Honetaz gain, giroa ere aitzakia da
|
hainbat
sentimendu unibertsal islatzeko: etsipena, maitasuna, desioen ezintasuna, itxaropena,... Izan ere, gaueko giroaren bidez," iluntasunaren baitan gordetzen den pasioa ageri da liburuko orrialde guztietan." (Egunkaria) Gaueko amets honetan, alkoholaren zorabioaren eraginez, hilak eta biziak batera agertuko dira.
|
|
|
Gainera, azken ipuinean pertsonaiek izenburuez nahiz idazleaz hitz egingo dute. Hortaz, metaliteraturaz gain
|
hainbat
iruzkin metanarratibo ere aurki ditzakegu hainbat pasartetan.
|
|
|
Gainera, azken ipuinean pertsonaiek izenburuez nahiz idazleaz hitz egingo dute. Hortaz, metaliteraturaz gain hainbat iruzkin metanarratibo ere aurki ditzakegu
|
hainbat
pasartetan.
|
|
|
Pertsonaiei dagokienez, gainera, Whiskey koloreko gauak bilduman badira lehen bildumako
|
hainbat
pertsonaia ere. Bestalde, pertsonaiak, orobat, idazlearekin harreman bereziren bat izan duten emakumeak izan ohi dira.
|
|
|
Zehazgabetasun honen bidez, gizakiaren
|
hainbat
sentimendu unibertsal islatzen saiatu da; ez baitira pertsonaia jakinak axola zaizkionak, izakiaren beraren egoera baizik.
|
|
|
Goizean behin irratsaiorako prestaturiko berrogei biografia fikzionatuetatik hamalau aukeratuz osatu zuen Radiografiak bilduma. Liburu honetan atzerriko
|
hainbat
pertsonaia ospetsuren inguruko biografia fikzionatuak aurkituko ditugu. Honela, errealitatea eta fikzioa nahastea lortzen du idazleak, askotan bien arteko muga oso argia ez delarik, irudimenari bidea zabalduz.
|
|
|
Bizkarrean tatuaturiko mapak bilduma ere, Goizean behin irratsaiorako prestaturiko
|
hainbat
lanen hautaketa dugu. Oraingoan, hiri ezberdinei buruzko gogoeta, deskribapen edo ipuin eskaintzen dizkigu.
|
|
|
telefonoa. Honen bidez,
|
hainbat
sentimendu ezberdin islatzen ditu: itxaropena, beldurra, zoriona,...
|
|
|
Narrazio hauek guztiak independienteak dira, baina guztiek hiriko giroa dute kokaleku nagusia. Honela, hiriko giro honetan bizitzako
|
hainbat
egoera irudikatzen zaizkigu. Bestalde, egilearen beraren hitzetan," hiriaren interpretazio askotan gauzatzen dira istorioak." (Egunkaria VI) Haatik, Agurtzane Aiestaran ez da iritzi berekoa:
|
|
|
Narratzeko eran aurki daitekeen aniztasun bera ikus daiteke espazioan ere. Bilbotik hasi eta
|
hainbat
hiri ezberdinen aipamena egiten da: Reno, Hollywood,...
|
|
|
Hala ere, gure aburuz, ez ditu beti irudi iradokitzaileak erabiltzen, adierazi nahi duena
|
hainbatetan
zuzenean aipatzen du. Iturberen ipuinetan bezala, ipuinotan ere elkarrizketek garrantzia handia dute, narrazioari bizitasuna eransten baitiote.
|
|
|
Gehienak, haatik, desamodiozkoak dira, bakardadera kondenaturiko gizon eta emakumeak aurkezten baitzaizkigu. Ilusioen zapuzketa, bakardadeari ikara, behin behineko harremanen zaporea,... dira ipuin hauetan agertzen diren
|
hainbat
gai. Izan ere, oso ipuin gutxitan topatuko ditugu amaiera ederrak eta alaiak.
|
|
|
Literaturaren beraren hastapenetatik dobleen lekuko ugari aurki badezakegu ere, gizakion barne mundua bere ardatz egin zuen Erromantizismoa izan zen desdoblamendu edo bikoizketaren gaiari etekin handiena atera ziona, Jean Paul alemaniarraren ostean Hoffmann eta
|
hainbaten
lanetan eraginez. Margarete Heinrich ipuinean, esaterako, idazleon testuetan sarritan ematen den biki berdin berdinen kasuaren adibide bat edukiko genuke, eta literatura modernoan dobleek gehienetan duten funtzioari jarraiki, oraingoan ere heriotzaren gertutasuna iragartzen digutela esango dugu. (Olaziregi 199814:
|
|
|
Felipe Rius: Bi argazki eta
|
hainbat
polaroid (1999)
|
|
|
Honela, heriotza eta frustrazioa ipuinotako elementu etengabeak izango dira. Hortaz, aurreko ipuinetako
|
hainbat
gai berragertzen dira. Izan ere, ipuin hauetan ere heriotzaren zantzuak non nahi ikus ditzakegu:
|
|
|
itsasoa. Zenbait ipuinetan kontatzen den istorioa itsasoan barrena gertatuko da, beste
|
hainbatetan
istorioa lurrean bertan jazotzen bada ere, itsasoaren presentzia nabarmentzen da (Jimenezen ipuingintzan bezalaxe). Lutxo Egiak dioen bezala," narrazioen lokarria itsasoa bada ere, ezin esan itsasaldi berekoak direnik" (Deia).
|
|
|
Ereduei dagokienez, batetik itsasoaren inguruan idatzi duten euskal idazleak izan ditu gogoan:
|
hainbat
klasiko eta Joseba Sarrionandia, besteak beste; bestetik, Joseph Conrad, Henry Melville eta Salgari bezalako lan ugari irakurri ditu. Bestalde, itsasoarekin harreman esturik ez duten honako idazle hauek ere atsegin dituela aitortu zuen:
|
|
|
Hiru plano hauek bigarren zatiko lehen atalean egiten dute bat. Are gehiago, plano bakoitzean gainerako planoen
|
hainbat
elementuri erreferentzia egiten zaie, plano ezberdinen arteko lotura estutuz. Egunkariako iruzkingileak adierazi zuen bezala," Une orotan intentzio bikoitzeko eleberria dugu honako hau, kaleitxi batera helduak ginenean irteerarik bitxi eta harrigarrienak idorotzen dituena." (Egunkaria)
|
|
|
honen berri narratzaile estradiegetikoak emango digu; bestetik, bidazti horrek irakurtzen duen egunkaria dugu, eta honetan, noski, lehen pertsonako narratzaile autodiegetikoa mintzatzen da. Hala ere, azken plano honetan, batzuetan beste pertsonaia batzuek ere
|
hainbat
istorio kontatzen dizkigute: beraz, maila metadiegetikoa ere badarabil.
|
|
|
Trama honen berri emateko gasteiztarrak hirugarren pertsonako narratzaile orojakilea aukeratu du. Era honetara, narratzaile estradiegetikoak fokalizazioaren bidez,
|
hainbat
pertsonaietara gerturatzeko aukera du, intriga indartuz. Izan ere, tarteka marteka pertsonaia ezberdinen iritziak erantsiz istorioaren sarea osatuz goaz.
|
|
|
Honek egiten du pertsonaien arteko lotura. Beste
|
hainbat
pertsonairen zeregina liburuaren inguruko berriak zehaztean datza. Baina, liburuaren amaieran, Aitorgoitiako elkarrizketetan zehazki, liburuan zehar han hemenka eta harremanik gabe aipaturiko pertsonaia gehienak biltzen dira.
|
|
|
Gainera, 2004 urteaz aritzean iraganean dihardu, eta 2008 urtea aipatzean, aldiz, orainaldian. Istorioa kronologikoki kontatzen bazaigu ere, pertsonaien berri emateko haien bizitzari buruzko zenbait pasarte aipatzean, denboran
|
hainbat
erretrospekzio egiten direla dakusagu. Bestalde, kontuan hartu genuke batzuetan narrazio luze baten bidez oso epe laburraren berri ematen dela, eta beste batzuetan, liburuaren amaieran, esaterako, orrialde batetik bestera urteetako aldea dagoela.
|
|
|
" Askozaz errazagoa, ez hain barrokoa... Izan ere,
|
hainbat
aldiz kritikatu izan dut euskaraz edo frantsesez erabiltzen den teknika barroko hori." (Olasagasti: Egunkaria XI) Darabilen estilo erraz honetan, elkarrizketa biziak aipatzekoak dira.
|
|
|
Honela, ilusioaren beharra dela-eta, askotan gizakiek gure buruari iruzur egiteko dugun gaitasuna islatuko da, eta batzuetan ilusio horien bilaketan pertsonaiak erotu ere egingo dira. Haatik, harremanak joko modura irudikatzen ditu, eta
|
hainbat
huskeria besterik ez diruditenak pertsonaia batzuentzat hil ala bizikoak bihurtuko dira. " Destinoaren jokutriez, suertearen kolpe krudelaz trufatzeko erabiltzen du Arantxak literatura eta xede guztiz sanoa dela deritzait, maiz sinpletasunak eta fribolidadea puntu batek traizio egiten badio ere." (Egunkaria)
|
|
|
Mota guztietako emakumeak irudikatzen dizkigu: gazteak, zaharrak, irtirinak, tristeak, alaiak, samurrak, kaskarinak,..." Bera bezalako emakumeak agertzen dira joan etorrian, maitasunaz, adinaren etengabeko kalteaz edo bizitzeko beste
|
hainbat
ezbehar txikiz kezkaturik." (Egunkaria) Begoña Muruagak Dorothy Parker en La soledad de las parejas liburuarekin alderatu zuen. Bere aburuz, batez ere, bi dira topa daitezkeen antzekotasunak:
|
|
|
1994ko abenduan hasten da kontakizuna eta amaiera 1995 urteko hasieran (urtarrila edo otsailean) koka dezakegu. Istorio honetan orduko
|
hainbat
gauzari egiten zaie erreferentzia: Goenkale, ETA, GAL,... Gainera, istorioaren jolasa osatzeko 1995eko urtarrilaren 23an gertaturiko atentatu bat darabil:
|
|
|
Lehenengo pertsonan narratzaile estradiegetikoaren beraren gogoetak ezagutarazten zaizkigu eta narratarioari irakurle izenaz zuzentzen zaio, gehienetan atalen hasieretan.
|
Hainbat
egunkaritan narratzailea aipatzean honakoa adierazi zuten: " Nobela honetako narratzaileak zirikatu egingo du irakurlea, trufatuko da bere pertsonaiez, irainduko ditu gogaikarriak." (Gara IV) Beraz, zenbaitetan narratzaile eta narratarioaren arteko harreman zuzena nabarmentzen da.
|
|
|
Antza denez, Dionisosen jokaera ulertzeko giltza azaldu nahian dabil, baina, horretarako beharrezkoa izango litzatekeen pertsonaiaren barne munduan sakontzeko ahaleginik ez du egiten. Bestalde, gainerako pertsonaien
|
hainbat
gogoetaren berri ematen badigu ere, ez da beraien barne munduan sakontzeko ahaleginik sumatzen, pertsonaia lauak aurkeztu nahi dizkigu eta. Ez da garapen psikologikorik islatzen, barne hausnarketa ugariren berri eman arren.
|
|
|
Egunkari ezberdinetan estiloari buruzko
|
hainbat
iritzirekin topo egin dugu. Juaristiren aburuz," ez da gaizki idatzitako nobela, areago esango nuke, erraz irakurtzen da, hasi eta buka esaten den bezala; baina ez du gaur egun euskal nobelagintzak batik bat lortu duen maila erdietsi." (Pergola 87) Garikoitz Berasaluze, ordea, honela mintzatzen da:
|
|
|
Eleberri honetan, bestalde, ironia zirtolariaren erabilera nabaria da. "
|
Hainbat
dira Berandu da gelditzeko nobelan ageri diren gaiak, umorez, zorroztasunez eta ironiaz azalduak." (Arregi, Montse: Egunkaria IV).
|
|
|
Jarraikortasunari begiratuz gero,
|
hainbatetan
barne analepsiak darabiltzala ikus dezakegu. Ondorioz, narrazio barruan jada kontaturiko hainbat gertaerari erreferentzia eginez, gertakizunak lotzeko saioa errazten digu.
|
|
|
Jarraikortasunari begiratuz gero, hainbatetan barne analepsiak darabiltzala ikus dezakegu. Ondorioz, narrazio barruan jada kontaturiko
|
hainbat
gertaerari erreferentzia eginez, gertakizunak lotzeko saioa errazten digu. Hala ere, oro har, garapen kronologikoa gailentzen da.
|
|
|
Bestalde, nahiz eta pertsonaiak bere gertaeren berri eman, ez dugu inolako garapenik sumatzen bere izakeran. Izan ere, Jimenezek garai hartako
|
hainbat
gertaera eta ohitura deskribatzea izan baitu helburu nagusitzat, ez pertsonaia biribilak aurkeztea.
|
|
|
Autoreak, Hego Amerikako nobela korrontearen eraginari nolabait jarraituz, bi plano desberdinetan eman digu fikzioa, bi espazio eta bi denbora desberdinetan, baina bi alderdiak elkarren osagarri gertatzen direnak. Bata Loitzu herrian eta gudu garaian ematen diren gertakariak, bizpahiru hilabeteren buruan eta bestea, gure garaitsuko egunetan ematen dena,
|
hainbat
aldiz erabilitako tren geltoki batean. Bigarrena, lehenengoaren ondorio gisara ezarria dago, neure iduriz errealismo eta egiantzekotasun haundiz.
|
|
|
Hiru pertsonaia nagusien arteko elkarrizketak baitira eleberriaren muin nagusia: " Elkarrizketen bitartez
|
hainbat
kontraesan erakutsi nahi izan ditut." (Egunkaria XI) Aitzitik, ez da pertsonaien garapenik deskribatzen.
|
|
|
plano ezberdinen erabilera, eta hauek pertsonaia nagusi baten agerpenaren bidez lotzeko joera; nekazal mundua; pertsonaia lauak; denboraren jarraikortasuna plano ezberdinetan bada ere; paisaiaren deskribapenen nagusitasuna; eta polifonia:
|
hainbat
pasartetan gaztelera tartekatzen baitu.
|
|
|
Idaztankerari dagokionez," idazleak, ohi bezala, hiztegi aberatsez eta zehetasun handiko deskripzioz(
|
hainbatetan
astunegiak izango zirenak, istorioak berak pizten duen interesagatik izango ez balitz) baliatu da aurreko elaberrietan sortutako antzeko egoera eta pertsonaiak eratzeko orduan." (Egan 49) Bestalde, elkarrizketei egiantzekotasuna eransteko, errejistro ezberdinak erabiltzen ditu: " Aita Goierri aldean jaioa denez, hango errejistroan daude bere jardunak.
|
|
|
lehenik, bilduriko kritikaren zerrenda jaso dugu urtez urte; bigarrenik, hamarkada honetako eleberri eta ipuin bilduma batzuen iruzkinak eskaini ditugu; hirugarrenik, hamarkadaren ikuspegi orokor bat emateko asmoz, azken ohar orokor batzuk bildu ditugu; eta azkenik, eranskin labur bi atondu ditugu: batean idazleen gaineko datuak batu ditugu, eta bestean, literatur kritikaren inguruko
|
hainbat
terminoren azalpen labur batzuk eskaintzen dira, iruzkinetan erabilitako terminologia ezezaguna zaionari laguntzeko xedearekin.
|
|
|
Eleberrigintza eta ipuingintzaren arloei ekin aurretik, hauen definizioei buruzko
|
hainbat
ohar eskaintzea egokia iruditu zaigu. Eleberria definitzeko garaian saio ezberdin ugari egon badira ere5, guztietan fikziozko istorioa oinarrian izatea hartu izan da baldintza nagusitzat.
|
|
|
Ondorioz, datozen liburu hauetan ikusi ahal izango dugunez, pertsonaia arruntei jazotzen zaizkien gertaera eta pasadizo arruntak kontatzen zaizkigu: gizon emakume batzuen bizitzaren
|
hainbat
une ezberdin. Askotan pertsonaia hauek droga, alkoholarekin arazoak dituzte eta bere inguruari ilusiorik gabe begiratzen diote:
|
|
|
Ondorioz, lehen pertsonako narratzaile autodiegetikoa, hirugarren pertsona erabiltzen du fokoa beste pertsonaia batzuengana gerturatuz. Honela,
|
hainbat
paralepsi ikus genitzake: izan ere, narratzaileak orojakilea balitz bezala jokatzen du zenbait pasartetan, nahiz eta hasiera batean ikuspuntua murriztu egin duen.
|
|
|
Gauak eta hiriak aldi berean luma gaiztoz eta maitasunez idatzitako liburua, protagonista gazteak dituena, baina gure inguruetako literaturetan adoleszente berankorrek idatzitako bloof etatik urrun. Gazteen arteko harremanak eta hauen bilakaera azaltzean, gorroto, maitasun, inbiria eta desio kontrajarriek osaturiko istorioa ongi amaraundurik egoteaz gain,
|
hainbat
erreflesio jasotzen dira, ez ironiatik erabat aske, baina beti pertsonaia guztiekiko samurtasuna gailenduz." (Jakin 100)
|
|
|
Izan ere, eleberriaren gainontzeko ezaugarriengatik egilearen asmoa errealismoz idaztea dela dirudi. Baina, zenbaitetan lehenengo pertsonako narratzailea orojakilea bihurtzen da, pertsonaia honen kanpoko
|
hainbat
sentimendu eta gertaeren berri eskaintzen zaigularik: esate baterako, ama kartzelara bisitan doanean, Bardeak Igantzi hizpide dutenean,...
|
|
|
esate baterako, ama kartzelara bisitan doanean, Bardeak Igantzi hizpide dutenean,... Hortaz, biografia baten aurrean gaudela dirudien arren, batzuetan, uste hau hankamotz uzten duten
|
hainbat
pasarte topatzen ditugu. Gauza bera azpimarratu zuen Rojok:
|
|
|
Ni naizen hori (1992) eta Amaren begietan (1995). Bi eleberri hauetan oso gai ezberdinak jorratzen dituen arren, badira bietan errepikatzen diren
|
hainbat
ezaugarri: batetik, bietan pertsonaia nagusien sentimenduei garrantzia berezia eskaintzen zaie; bestetik, bietan estilo irakurterraza eta zuzenaren bidez adierazten dizkigu gertakizunak; azkenik, bi eleberrietan gai politikoa aipatu egiten da, bigarren mailako pertsonaiei loturik joan ohi dena.
|
|
|
Azken hauek lehengoaren antz handiago dute, baina ez dira betetzen generoaren ezaugarri guztiak" Pasaia Blues" ez da akzio hutsezkoa. Nobelak baditu, hala eta guztiz ere,
|
hainbat
eta hainbat ezaugarri, nobela beltzen ezaugarriekin bat datozenak, adibidez, badu sintesirako ahalmena, esaldi laburrak erabiltzeko joera... (Benito, Jon:
|
|
|
Azken hauek lehengoaren antz handiago dute, baina ez dira betetzen generoaren ezaugarri guztiak" Pasaia Blues" ez da akzio hutsezkoa. Nobelak baditu, hala eta guztiz ere, hainbat eta
|
hainbat
ezaugarri, nobela beltzen ezaugarriekin bat datozenak, adibidez, badu sintesirako ahalmena, esaldi laburrak erabiltzeko joera... (Benito, Jon:
|
|
|
Jose Jabier Fernandezek dioen bezala," jostorratza eta haria bai era metaforikoan baita era zuzenean ere (askotan liburuak josten ikasteko manual itxura hartzen du) erabiltzen baititu idazleak istorio historioa multzo desberdinak lotzeko." (Egunkaria 1996 X10) Hortaz, adabaki txikitxoez osaturiko liburua eleberriaren beraren eduki eta xedearekin bat dator. Honela, jostearen inguruko termino ugari ekarriko ditu hizpidera behin eta berriz, lotura gabekoak diruditen
|
hainbat
testu aske hauen arteko hurbiltasuna azpimarratuz: hartara, bizitza pusketen bidez osaturiko puzzle gisara aurkezten digu.
|
|
|
Egileak berak aitortu zuenez, Dashiell Hammett, Raymond Chandler eta garaiko beste
|
hainbat
idazleren lanak irakurri izan ditu. Gainera, haien idazkerara hurbiltzen saiatu dela ere adierazi zuen, elkarrizketak ironiaz jantzi eta kaleko hizkera zainduz.
|
|
|
Argitalpenak: 1999 Bi argazki eta
|
hainbat
polaroid, ipuinak, Pamiela.
|
|
|
Hala ere, 90eko hamarkada baino lehen narratiba lanik argitaratu ez dutenak ere hartu ditugu kontuan: honela, hurrengo zerrendan 90 urtea baino lehen beste genero batean arituriko
|
hainbat
idazleren izenak ikusi ahal izango dira: hala nola, Luis Mari Mujika, Iñigo Aranbarri, Edorta Jimenez, Xabier Montoia, Jose Luis Otamendi, Manu Erzilla.
|
|
|
Ondorioz, aztergai ditugun narratiba lan hauek komunikabideetan (idatzietan) izan duten harreraren nondik norakoa ikusi ahal izateko, literatur lan bakoitzari buruz idatzi dena biltzen saiatu gara hurrengo orriotan,
|
hainbat
egunkari zein aldizkaritan kaleraturiko erreseina eta aipamenak jasoz. Hartara, gaur eguneko kritika lanen berri izateko, besteak beste, honako egunkari eta aldizkariak begiztatu ditugu:
|
|
2001
|
|
|
Michel Butor izan zen La Modification (1957) nobelan 2 pertsona helburu horrekin erabili zuen lehenengoa, testuan nabarmentzen den narratario horrekin (ik. G. Prince) daukan etengabeko elkarrizketan protagonistari ezezagun zitzaizkion
|
hainbat
pasarte argituz.
|
|
|
2 Isiltasun hori nobelagintzari dagokio, noski. Izan ere, deigarria da azken urteotan (ikus bibliografian) idazle honek eginiko
|
hainbat
lanek (nobelei hitzaurreak, hitzaldiak, egunkarietako artikuluak...) Ramonek aspaldian zuen jarrera etetea. Idazleak argitaraturiko artikulu eta lanetan ikusten denez, jarrera askozaz ere publikoagoa edo erakutsi du Ramonek azken garaiotan eta, zentzu honetan, garai bateko konpromiso kulturalaren oihartzunak dakuskigu.
|
|
|
Garaiko euskal nobela irakurleak ohituta zeuden euskaraz kontateknika tradizionalak ez ezik, istorio lineal eta" betikoak" ere irakurtzera. Txuma Lasagabasterren artikulu klasikoa gogoratuz12, 1957ko Leturiaren egunkari ezkutua dateke, 1969a baino lehenago, ohiturazko nobelen mundu ikuskeratik aldentzen den bakarra (nahiz eta, jakina denez, tarte horretan ohiturazko nobelen gaietatik ihes egiten zuen
|
hainbat
nobela argitaratu zen).
|
|
|
Nobela zail, nobela zientifikoa, eta
|
hainbat
kalifikatibo hartutako honek euskal letren munduan loria txikiegia eduki duela esatea ez da inongo nobedadea. Gogoratu besterik ez dago, bi argitalpen besterik ez duela izan, eta bigarren argitalpena 1982koa izanik ere, gaur egun edozein salgai dirauela.
|
|
|
a) Samuelek estazioan kontatzen zituen istorioen kontaketa. Bertan, protagonistaz gain," mutua" eta bigarren mailako
|
hainbat
pertsonaia agertzen dira. a) Kasu honetan deigarriena Samuel izena bera litzateke, egilearen irakurketen iturri nagusienetakoaren pista emanez: Samuel Beckett (Dublin 1906 Paris 1989) idazle irlandarra, hain zuzen.
|
|
|
Marga, Abel, K eta D bikotea, aita eta, batez ere, ama. Sekuentzia hauek
|
hainbat
lekutan kokaturik daude: txalupa batean (Abel, Marga), parkean (Abel, Marga), zineman (Abel, Marga), etxean (aita, ama, K eta D), bulegoan (K, eta D), eta lehen esan bezala, atzerantz egindako anakronia gisara aurkeztuta daude. c) Pertsonaia dagoen gelatik abiatuz, bertako objektuen deskribapenak (sapaiko ispilua, aluminiozko potoa, barrote gurutzatuez osaturiko leihoa) edo gelaren beraren (marroez akoltxatutako hormez osatua) deskribapenek sortzen dutena.
|
|
|
Jadanik defendaezina den forma eta edukien arteko banaketaz haratago (artelanaren baitan biak bereziezinezkoak baitira), nobelagile honek" modernitatearen" ateetan jarri zuen euskal prosa.
|
Hainbat
kritikarik, eta bereziki Txuma Lasagabasterrek2, egokiro aztertu duten berrikuntza honen atzean, nobelaz, eta orokorki Literaturaz, ikuspuntu berria zekarkigun Saizarbitoriak.
|
|
|
Alabaina, irakurketaren arazoari berriro eutsiz, nobela horiek" eskatzen" zituzten irakurketak ez dira beti egilearen asmoekin bat etorri. Zentzu honetan, euskal literatur" irakurleriari" berriegiak eta askotan funtsgabeak iruditu zitzaizkion nobela horietan emandako
|
hainbat
pauso4 Hau nabarmena suertatu zen hirugarren nobelaren kasuan zenbaitek egilea" bere birtuosismoaren tranpan" erori zela defendatzen zuenean.
|
|
|
Horrelako baieztapenen atzean nobelagintza mota honek bere hastapenetan Frantzian izan zituen arazoen oihartzunak entzuten ditugu. Nouveau Romaneko idazle eredugarriena kontsideratu izan den Alain Robbe Grillet (1922) idazleak bere kritikariei esandakoak, gure artean sortutako
|
hainbat
eztabaidari erantzuteko egokiak suerta daitezke: " Le Nouveau Roman s´adresse a tous les hommes de bonne foi" 5.
|
|
|
Bere lehenengo nobela garaiko giro urbanoarekin hertsiki lotua azaltzen bazen ere, abortoaren auziaz bat heziketa tradizionalaren itzalez eta
|
hainbat
arazoez hitz egiten zitzaigularik, 100 metro izan da irakurle eta kritikariek Saizarbitoriaren nobela" errealistena" kontsideratu izan dutena. Kutsu errealista hori nobelan egiten zen aukera linguistiko bikoitzetik ezezik8 bertan kontatzen zuen istorio nagusiaren nolakotasunetik zetorkion:
|
|
|
Azken nobela honetako" ahots" eta hizkuntza erregistro aberastasuna izugarria da: afusilatuaren heriotzaren kontaketa sumariotik ateratako testuez, psikiatraren interpretazioez, garaiko egunkarietako aipuez,... eta
|
hainbat
testuz adierazten da. Azken batean, errealitatearen transkripzio hutsaz haraindi, idazlearen (irakurleon) memoria historikoan geratu diren gertakizunez hitz egiten zaigu.
|
|
|
Hau da, Ibon Sarasola euskaltzain eta hizkuntzalariaren" alter egoa" izan daitekeena). Azkenik, beste talde batean sartu genituzke nobelan aipatzen diren
|
hainbat
pertsonaia (besteak beste, Abel Osa, Alberto Pardo, Arantza Olabe, Ane Aristi eta Jon Igartua).
|
|
|
Saio honi jarri diogun izenburuan adierazten denez, mundua erromantizatzeko modu hori begiradan (lehenengo hiru nobeletan) eta oroimenean (azkenengo bietan) oinarritu da, eta hauexek izan dira, jarraian zehaztuko ditugun testu estrategiekin batera, poetika desberdinak testuratzeko egileak eskura izan dituen abiapuntuak. Has gaitezen, hortaz, azterkizun ditugun nobelek eragin dizkiguten irakurketak azaltzen, egileari eta bere garaiari buruzko
|
hainbat
datu eman ondoren.
|
|
|
aldizkarien sortzaileetakoa ere bai. Honetaz gain,
|
hainbat
egunkari (Euskaldunon Egunkaria, El País,...) eta aldizkaritarako ere (Zeruko Argia, Jakin,...) idatzi du.
|
|
|
Horretaz gain, 100 metro nobelan
|
hainbat
baliabide literario aurkituko ditugu. Gaztelania eta euskararen erabileraz bat, denboraaldaketak eta narratzailearen ikuspuntua izango dira,, nobelaren ekarpenik nagusienak.
|
|
|
Hitzak beraiek ditugu, kasu honetan, iraganeranzko jauzi narratiboak baimentzen dituztenak. Azken batean, fusilatua izatera doanaren bakardade eta horrorea da nobelaren gune tematikoa bilbatzen duena, eta horretarako, heriotzaren gaia azpimarratzeko,
|
hainbat
idazle, soziologo, filosofo edo musikarik heriotzaz idatzitako obrak aipatzen dira hizkuntza desberdinetan. Hamaika pauso k dituen testu arteko erreferentziok izugarri aberasten dute nobelaren horizonte literarioa eta palimpsesto harrigarria bihurtzen dute.
|
|
|
Hamaika pauso k dituen testu arteko erreferentziok izugarri aberasten dute nobelaren horizonte literarioa eta palimpsesto harrigarria bihurtzen dute. Hortxe daude, ikuspuntu soziologikoz heriotzaz hitz egiten duten E. Morin-en edo P. Ariés en lanei egindako erreferentziak edo
|
hainbat
literaturgilek idatzitako lan ezagunak (besteak beste, Unamuno, Pavese, Camus edo Sartrerenak).
|
|
|
Gaztetan (Françoise) Sagan en omenez idatzitako Adio atsekabe (166) nobelaz gain, hotel batean Parisen galdutako bigarren nobela bat, istorioaren hasieran berreskuratzen dena, ditu idatziak. Ezin esan bi lanok Juan Martini ospe handia eman diotenik, lehenengoa, 1954ko Bonjour tristesse ren plagiotzat edo hartua izan zelako, eta bigarrena, argitaratu gabe duelako3 Horiez gain, Paisaje y gastronomía (87) argitaratu du, eta espero zitekeen modura, euskal legatzez eta
|
hainbat
jakiez jakituria" entziklopedikoaren" jabe da (140). Flauberten Topikoen
|
|
|
Azken batean, Rossettiri edo psikoanalistei Victoriak dien higuinaren oinarrian, jokabide sexisten gaitzespena ere ikusi behar baita: Rossettiri dagokionez, artelana edozeren gainetik jartzeagatik; psikoanalisiari dagokionez, berriz, nobelan hainbestetan aipatzen den S. Freuden
|
hainbat
teoria sexistarengatik. Zakilaren enbidiaz, emakumezkoen masokismoaz, sexualitatate femeninoaz,... vienarrak esandakoak gogor kritikatu dituzte psikoanalisiaren irakurketa feminista gaurkotuak planteatu dituzten H. Cixous, L. Irigaray8 edo J. Kristevak.
|
|
|
Poems izeneko liburuaren argitalpenak jasotako kritiken artean, Buchanan kritikariak egindako bortitzak aipatzen dira. Datuon osagarri, Rossettiren amorante andana, ustezko nekrofilia (130),... eta
|
hainbat
xehetasun gehiago ematen dira, edo bere arreba Christina Rossettik idatzitako poema ezagunean deshilobiratzeaz egiten zituen aurreikuspenak ere aipatzen.
|
|
|
Amaitzeko, esan dezagun, han eta hemen,
|
hainbat
aldizkari eta liburutan argitara emandako lanak dituzula aurrean. Labayru Ikastegiaren eskuzabaltasunari esker, berriro ere, era txukunagoan, kaleratzeko aukera izan ditugun ikerlanak.
|
|
|
Euskal narratiban jadanik" klasiko" bihurtu den nobela honek" nobela elebiduna"," nobela modernoa"," gaizki irakurritako nobela",... eta ez dakigu zenbat kalifikazio jaso ditu. Lau hizkuntzatara itzulia, 7 argitalpen ezagutzen dituena, film bat,... eta fakultateetako
|
hainbat
klasetan kritika" zientifikoak" (tonu ironikoan esanda, noski) deitutakoak aplikatzeko testu aparta.
|
|
|
" Ikuspuntua"," idazlearen begirada"," mundu ikuskera",...
|
hainbat
aldiz entzun ditugun hitzak izango dira. Baina hitzak hutsetik sortzen ez direnez, Literatur Teorian eta Kritikan ikuspuntuaren arazoaz hitz egiten hasi zirenetik, ordura artean ezezagun zitzaien alderdiaz ere ohartu zirela esan genezake.
|
|
|
Dena pertsonaiarengandik abiatuz azaltzen zaigu, narratzaileak ez daki pertsonaiek baino gehiago, edo hobeto esanda, pertsonaiek dakitena bakarrik daki. Honen barruan
|
hainbat
azpisail bereiz daitezke: b) b.1 Barru Fokalizazio Finkoa:
|
|
|
Berger ek baina (eta Sarrionandiak beste
|
hainbat
poemetan), poesiaren indarraren defentsa egin nahi luke. Berger entzat poesiaren helburua bakarra da:
|
|
|
Baina garbi geratu dela dirudi, hautsita dagoen errealitate batek, Atxagak
|
hainbatetan
adierazi duenez, hautsita dagoen idazkera asmatu egin behar izan duela. Hautsitako idazmolde horren sorketan ez du zinemak soilik parte hartu.
|
|
|
Dena dela, miraila ez da agertzen testuinguru narratiboan, pilaketa batean baino. Poemaren gaia poetaren irudiaren testamentua da, eta miraila hori eskaintzen dio bere maiteari, azken agur gisa, bere bidaietan aurkitu eta bilduriko
|
hainbat
oparirekin batera.
|
|
|
Liburua, bada, zalantzan sortu da, eta zalantzan argitaratu. Eta geroragoko garbiketak azaltzen duenez,
|
hainbat
testuren gainean ziurtasun ezaz.
|
|
|
Baina pentsalari horientzat gizadiaren eta izadiaren arteko banaketa ez zen bakarra. Munduan baziren
|
hainbat
gauza eta elementu bananduak, kontrajarriak eta oposaketan direnak. Blake k bere Zeru eta infernuaren arteko ezkontza poeman agertu zuenez, mundua hautsia zegoen, Adanen bekatutik; bekatu honek Adan hautsi egin zuen, zatitan hautsi zen batasuna (bidenabar Blake ren aipamen honek ez luke Atxagaren Etiopiarentzat irakurketa berri, nahi bada metafisikoa, ekarriko?).
|