|
2000
|
|
|
Nonbaitetik hasi behar begirada orohartzailearen pretentsioa mugarritzen eta, beste argi iturri
|
guztiak
itzalirik, literatura idatziaren esparrua agerian jarriko digun fokoa piztuko dugu lehenik.
|
|
|
Eta aurrerago," Inkisidoreak" deitu epigrafean: " Ezagugarri bat bera dute dogma
|
guztiek
: boterea behar dute.
|
|
|
Susmopean zeuzkaten, desautorizaturik. Goi agintarien konfiantza
|
guztia
duen jauna izendatu dute hizkuntza gauzetan arduradun, Pedro Pejenaute. Ordena jartzera iritsi omen da.
|
|
|
Eta egia izanik ere zenbait pentsalari artikulistak egina zutela euskararen aurkako erauntsiari koN bertura ideologikoa emateko lana, euskaltzaleen ahalak egiazki ahuldu dituen faktorea beste alde batean ageri da. sEuskaltasunaren izenean joka, hilka, ari dira batzuk. Eus kalerroa duen
|
guztia
kutsatua dago. Nahi ala ez, jarduera horretan ari direnen errokide dira, gara, euskaldunak.
|
|
|
Oro har, euskara eta euskalgintzaren alorrean garai ilunak datozkigula ezin ukatuko dugu. Aurreko urtean garbi geratu zen Kontseiluaren sorrera eta lana txalogarriak izan direla euskaldun
|
guztiontzat
, bai motor gisa (orain arte ikusi ez den maila batean, era bateratuan eta ukitu gabeko sektoreetara iritsita, industria adibidez), bai euskalduntze prozesuan sinesten duten gehienen ahaleginak bildu eta elkartzeko ardatz gisa ere. Baina, egungo errealitatea ikusita, itxaropentsu eustea ez da ahuntzaren gauerdiko eztula.
|
|
|
Historian zehar beti izan dira euskaldunak alderdiotan. Eta Ipar Euskal Herrian bezala,
|
horien guztien
gaur egungo isiltasun eta kontzientzia faltak ematen du zer pentsa (abertzaleon ardura bera ere ahaztu gabe). Areago historian zenbait eskualdetan euskal kontzientzia izan duten sozialisten kasuan.
|
|
|
Alfabetatze eta Euskalduntze Koordinakundearen bideak bihurgune asko izan ditu sortu zenetik. Ia laguntzarik gabe bide luzea egina, era
|
guztietako
argudioak erabili izan dira urtetan ia ia klandestinitatean aritu behar izateko, irakasleen maila, titulazio eta eskarmentu faltatik ikasgaietan —ikastoletan bezalaxe— terrorismoa bultzatzen zela ziurtatzera iritsi arte. Eta oraingoan, urtetako isolamendua gaindituta eta homologazioaren bidez normalizazioa lortuta, Eusko Jaurlaritzarekin akordioa berritu eta ikasturte berrirako dirulaguntzak adostu direnean etorri da Garzonen bahimendua.
|
|
|
Finantza erakundeek, erakunde publikoek eta besteek badute eredurik euskaraz sorturiko antzerkigintza sustatzeko. Ez baita nahikoa gero eta ugariago diren sorkuntzazko antzezlanak saritzeko lehiaketak antolatu eta lan
|
horiek guztiak
ahazturik geratzea.
|
|
|
Tradizio handiko talde asko aritzen ziren lanean Euskal Herrian, baina gaur egun oso gutxi dira obra berria prestatzen ausartzen direnak. Horren adibide garbia Azpeitiko Antzerki Jaialdia da, antzerki amateurraren berariazko eremua izana, gaur egun ia testimoniala bihurtu da euren parte hartzea eta antzerki talde profesionalek osatzen dute ia
|
guztiz
kartelera. Arrazoiak ematea ez da zaila.
|
|
|
Bakealdian azaltzen ez den hori, gordin gordin azaltzen da gatazkaldian. Gizartean muturreko egoerak bizi ditugu, eta idazleak (beste
|
guztiak
bezalaxe) interpelatuta izaten gara txitean pitean.
|
|
|
Zaramaga taldeak Bakea, elkarrizketa eta bare tz earen al de izenaz atera zuen manifestua, eta egun beretsuetan 140 idazlek beste bat atera zuten, Isiltasuna ez da aterpe izenpean. Egia bada ere dozena bat idazlek batean zein bestean jarri zutela beren izena, ez dago enoratzerik bi manifestuen mezu politikoa
|
guztiz
alderantzikoa zela. Zalantzarik ez dut guzti guztien desira sakonena Euskal Herria bakean bizi ahal izatea dela, baina begi bistakoa dabakea hitzaren atzean gauza ezberdinak ulertzen direla idazleen artean.
|
|
|
Egia bada ere dozena bat idazlek batean zein bestean jarri zutela beren izena, ez dago enoratzerik bi manifestuen mezu politikoa guztiz alderantzikoa zela. Zalantzarik ez dut
|
guzti
guztien desira sakonena Euskal Herria bakean bizi ahal izatea dela, baina begi bistakoa dabakea hitzaren atzean gauza ezberdinak ulertzen direla idazleen artean.
|
|
|
Egia bada ere dozena bat idazlek batean zein bestean jarri zutela beren izena, ez dago enoratzerik bi manifestuen mezu politikoa guztiz alderantzikoa zela. Zalantzarik ez dut guzti
|
guztien
desira sakonena Euskal Herria bakean bizi ahal izatea dela, baina begi bistakoa dabakea hitzaren atzean gauza ezberdinak ulertzen direla idazleen artean.
|
|
|
Kolektibo batez mintza daitekeen arren, ordea, ez dugu homogeneizazioaren arriskuan jausi behar. Idazle hauen artean, idazle
|
guztien artean
dauden alde berak daude. SeN xua, beraz, sailkapenerako lotura bat gehiago izan daite<3 ke, adina, lurraldetasuna, euskalkia edo ideologia izan dais tekeen neurri berean, ez gehiago ez gutxiago.
|
|
|
SeN xua, beraz, sailkapenerako lotura bat gehiago izan daite<3 ke, adina, lurraldetasuna, euskalkia edo ideologia izan dais tekeen neurri berean, ez gehiago ez gutxiago. Okerra litzateke emakume
|
guztiak
saku berean sartzea, gizon guztiak saku berean sartzea bezain okerra alegia.
|
|
|
SeN xua, beraz, sailkapenerako lotura bat gehiago izan daite<3 ke, adina, lurraldetasuna, euskalkia edo ideologia izan dais tekeen neurri berean, ez gehiago ez gutxiago. Okerra litzateke emakume guztiak saku berean sartzea, gizon
|
guztiak
saku berean sartzea bezain okerra alegia.
|
|
|
Kritika gutxi eta eskasa izan arren,
|
guztion buruan
dago euskaraz egindako literaturak gero eta gehiago merezi duela, eta kanporatu beharra dagoela. Aurreko urteetako zurrumurrua oihu bihurtzen ari da:
|
|
|
Jakina, adi binomio faltsuekin. Irakurriena ez da beti liburu onena, eta gutxi irakurtzen den
|
guztia
ez da txarra. Komertzialtasuna eta merkatua tartean dauden bitartean, literaturaren kalitatea ezin da neurtu best seller zerrendaren arabera.
|
|
|
Nire iritziz, aurreko adibideok franko ongi adierazten dituzte euskarazko kulturaren ezaugarri batzuk. Begiratu arina egiten badugu, nabarmena da gipuzkoarren eman eta ekarri oparoa, bertsolaritzaren pisua, eta Eusko Jaurlaritzaren sos banatzaile funtzioa, hiritar
|
guztiongandik
bildutako zergak laguntza deituraz gizarteratuz.
|
|
|
N Muskildiko gazteak laudorioztatuko nituzke. Benetan, alimaleko lana egin dute, bai egoitzako eraberritze lanetan, sbai kanpainako jardueretan eta
|
hau guztia
dohaintasun osoz, jakina. Bere euskaltasunari zentzu bat ematen dion gazteria bat da, zinez, Muskildikoa, eta Xiberoko Botzaren egonleku berria ikuskatzerat etorriko zaretenok, muskildiar gazte horien esku hartze oso handiaz gogoratuko zaretelakoan nago.
|
|
|
|
Guztiok
dakigu gaurko kultura hizkuntza nagusiak, hots, txinera, ingelesa, espainiera, alemana, frantsesa, errusiera, arabiera, hindi edo japoniera, Erdi Aroan, batez ere, abeltzainen, nekazarien eta eskulangileen berbetak izan zirela, eta mendeetan zehar, monasterioetan, gorteetan, kantzelaritzetan eta eskola unibertsitateetan izandako lantze literario, administratibo eta zientifikoari esker heldu direl... Kasu hauetan guztiotan baina, mende asko iragan dira hizkuntza horiek beren literatur batasuna eta estandarizazioa eskuratu eta orain zientzi arloan daukaten terminologia zehatza lortu arte.
|
|
|
Guztiok dakigu gaurko kultura hizkuntza nagusiak, hots, txinera, ingelesa, espainiera, alemana, frantsesa, errusiera, arabiera, hindi edo japoniera, Erdi Aroan, batez ere, abeltzainen, nekazarien eta eskulangileen berbetak izan zirela, eta mendeetan zehar, monasterioetan, gorteetan, kantzelaritzetan eta eskola unibertsitateetan izandako lantze literario, administratibo eta zientifikoari esker heldu direla gaur aitortzen diegun zientzi eta kultur tresna egoki izateko maila horretara. Kasu hauetan
|
guztiotan
baina, mende asko iragan dira hizkuntza horiek beren literatur batasuna eta estandarizazioa eskuratu eta orain zientzi arloan daukaten terminologia zehatza lortu arte.
|
|
|
Bestalde, hizkuntza
|
guztiotan
, batasunaren9 nahitaezko aurrepausoaz gainera, tentazio bikoitza izan da: alde batetik garbizaletasunerako joera, hizkuntzaren beraren erro zaharretatik kultur eta zientzi terminologia propioa sortu nahi duena, eta, bestetik, aukera populista, erraztasunaren kariaz, ordura arteko hizkuntza ofizialaren edozein hitz onartzeko prest dagoena.
|
|
|
Begien bistan dago, gainera, hori bete betean lortu zuela. Izan ere, Unamunoren ondoko euskal idazle
|
guztiek
, nola edo hala, haren hitzen akuilu zorrotza izan dute gogoan. Batzuek, Kirikiñok, Lizardik, Mitxelena biak, Txillardegik edo Martin Ugaldek bereziki aipatu dute Unamuno, haren aurka egiteko edo harekin literatur elkarrizketan aritzeko.
|
|
|
|
Guztioi
eskerrik asko13.j
|
|
|
Unamunok euskarari era askotako oztopoak aurkitzen zizkion. Alde batetik, latindar edo indoeuropar jatorrizkoa ez zenez gero, uste zuen —horretan behintzat Azkue eta Sabino Aranarekin bat etorriz— horrek euskarari galarazi egiten ziola Europako kultur hizkuntza
|
guztiek
darabilten goi mailako terminologia greko latindarraz baliatzeko aukera. Bestaldetik, horien ordez neologismoak asmatu eta erabiltzeko eskubiderik ere ez zion ematen, hau da, euskal erroz eta elementuz osaturiko hitz berriak — Larramendik, Aranak eta Azkuek, adibidez, horien alde egin arren—, baina Unamunok, berba berriak eratzeko prozedurari badaezpadako zeritzolako, asmakari guztiak gaitzetsi etaterm inach o tzat arbuiatzen zituen.
|
|
|
Alde batetik, latindar edo indoeuropar jatorrizkoa ez zenez gero, uste zuen —horretan behintzat Azkue eta Sabino Aranarekin bat etorriz— horrek euskarari galarazi egiten ziola Europako kultur hizkuntza guztiek darabilten goi mailako terminologia greko latindarraz baliatzeko aukera. Bestaldetik, horien ordez neologismoak asmatu eta erabiltzeko eskubiderik ere ez zion ematen, hau da, euskal erroz eta elementuz osaturiko hitz berriak — Larramendik, Aranak eta Azkuek, adibidez, horien alde egin arren—, baina Unamunok, berba berriak eratzeko prozedurari badaezpadako zeritzolako, asmakari
|
guztiak
gaitzetsi etaterm inach o tzat arbuiatzen zituen.
|
|
|
Geroago Koldo Mitxelenak umorez esango zuen bezala, bazirudien munduko hizkuntza
|
guztiek
beren lexikoa aberasteko dituzten bide biak Unamuno euskarari galarazten tematurik zebilela, ez baitzion utzi nahi inoren hitzak mailegatzen ez eta haien ordezkoak ere sortzen. Funanbulu bati, desarrazoi lasterketa batean, gero eta baldintza gogorragoak jartzeko jokoa bezalako zerbait:
|
|
|
Arazoa baina, honetan datza: ez dela garbi ikusten zer arrazoiz galarazi behar zaion herri edo hizkuntza bati gainerako
|
guztiek
darabiltzaten baliabideak eskuratzea.
|
|
|
batetik euskal herritar eskolatu eta erdaldunena, eta euskaldun ezjakinena bestetik. Honetan, Unamunok, berdintzaleago izanik —Sabino Aranak berak bezala3— euskal herritar
|
guztiek
kultur maila goren berbera lortzeko eskubidearen alde egiten zuen, eta horregatik euskararen aurka jartzen zen, berau paria ezjakin batzuen mintzaira izan zitekeelakoan. Eta, azken buruan, hori hizkuntzaganako maitasun eta duintasun zentzuagatik egiten zuela uste dut, hots, euskara hilik ikusi nahiago zuelako, guztien irrigarri izan baino.
|
|
|
Honetan, Unamunok, berdintzaleago izanik —Sabino Aranak berak bezala3— euskal herritar guztiek kultur maila goren berbera lortzeko eskubidearen alde egiten zuen, eta horregatik euskararen aurka jartzen zen, berau paria ezjakin batzuen mintzaira izan zitekeelakoan. Eta, azken buruan, hori hizkuntzaganako maitasun eta duintasun zentzuagatik egiten zuela uste dut, hots, euskara hilik ikusi nahiago zuelako,
|
guztien
irrigarri izan baino.
|
|
|
Bere tesian Unamunok gizarte etapa horien gainean Schleicher alemanaren hizkuntz eskema aplikatu nahi izan zuen. Honek munduko hizkuntza
|
guztiak
tipologia aldetik hiru taldetan sailkatzen zituen: silababakarrak (txinera edo vietnamera, adibidez), eranska riak (esaterako, euskara, hungariera, georgiera edo kitxua) eta malgukariak (indoeuroparrak eta semitarrak).
|
|
|
Gaur egun, August Schleicher en hirutariko sailkapen hark bere balioa galdu ez duen arren, harez gainera, badakigu hizkuntza
|
guztiek
, gutxi edo asko, beste taldekoen ezaugarri batzuk ere edukitzen dituztela. Hau da, funtsean tipo horietako batekoak izan arren, bestetarikoen bereizgarri batzuk ere aurki daitezkeela haietan.
|
|
|
Era berean, hirugarren munduko herri indigenen hizkuntzek, hango bizimodua apala eta gutxi garatua izaten delako, gramatika eta lexiko aldetik oso sinple izan behar zutelako uste okerra ere
|
guztiz
bazterturik dago gaur egun, Afrikako, Asiako, Amerikako, eta Ozeaniako herri jatorren mintzaira gehienek daukaten aberastasun eta garapen maila harrigarrien argitan. Hortaz, ezerk ez digu esaten mota honetako edo hartako hizkuntza bat gainerakoak baino hobea denik; aitzitik, guztiak tresna ezin egokiagoak izan daitezke giza komunikaziorako.
|
|
|
Era berean, hirugarren munduko herri indigenen hizkuntzek, hango bizimodua apala eta gutxi garatua izaten delako, gramatika eta lexiko aldetik oso sinple izan behar zutelako uste okerra ere guztiz bazterturik dago gaur egun, Afrikako, Asiako, Amerikako, eta Ozeaniako herri jatorren mintzaira gehienek daukaten aberastasun eta garapen maila harrigarrien argitan. Hortaz, ezerk ez digu esaten mota honetako edo hartako hizkuntza bat gainerakoak baino hobea denik; aitzitik,
|
guztiak
tresna ezin egokiagoak izan daitezke giza komunikaziorako.
|
|
|
Ez al da honen aldaera bat Laboak kantatzen duen Manex Pagolaren letra hura? Maitearen begiak oso gai errepikatua dugu lirika
|
guztietan
, liluratzeko baitira begiak, baita min emateko ere, edo liluratuz malerusteko... " Berritzen ar’iz, Xuria/ Nitan, egun guziez,/ Noizten begiez/ Egin erautan zauria...", kexatzen zen Oihenarte.
|
|
|
Begia eta begirada oso elementu inportanteak dira zenbait poetaren obran. Otamendirenean aldian behin indar bereziz ageri zaigu, Lekuonarenean maizago, eta ia aro
|
guztietan
, balio desberdinez. Ilargiaren eskolan liburuan lehenengoz aztertu zen gurean errealitatea hausnarketa estetiko gisa.
|
|
|
Gizarte materialista honetan ez etsitzeko ahalegin poetikoa da bere azken obra ere, salmodia kutsuko hegalditan antolatua. Poetak ez du galdu, haatik, hitzaren alderdi
|
guztiak
ustiatzeko talentua, baina orain joko haiek zama semantiko handiagoa dute, eta esan liteke adieraren arabera antolatzen direla. Lehen zeukan espazioaren eta soinuaren ardura berberaz, orain Artze abiatua da formaren liberaziotik barnearen liberaziora.
|
|
|
Begiak ez ezik belarriak, mihiak, sudurrak, eskuak har dezaketen oro egiten du bere eta barne Patziku Perurenak. Koloreak, hotsak, dastak, usainak, ukituak... hau da, naturaren ñabardura
|
guztiak
izendatzeko ahalmena daukan poeta dugu Perurena. Halako jakinduriaz non esan bailiteke gure ruralismo guztiak deskubritu ezin izan zuen Naturaren kantore handi bat dugula bere obra.
|
|
|
Koloreak, hotsak, dastak, usainak, ukituak... hau da, naturaren ñabardura guztiak izendatzeko ahalmena daukan poeta dugu Perurena. Halako jakinduriaz non esan bailiteke gure ruralismo
|
guztiak
deskubritu ezin izan zuen Naturaren kantore handi bat dugula bere obra. Ez ordea jarrera ideologiko edo aldeaurreko hautu baten ondorioz; ez dugu haren lanetan deus aurkituko elaborazio hutsez egina, dena ematen zaigu lehenagoko hausnartze zuhur baten ostean —hitzaren adiera jatorrean," auzmartze" baten ostean, berak esanen lukeen gisan—, Perurena zentzumenen poeta delako lehenik:
|
|
|
Estrofatik bertso librera egin zuenean, Juan Mari Lekuonak mantendu egin zuen aldizkako errima bat, eragin handia zeukana hala erritmoan nola tonuan, sententzia biribiltzeko; baina geroago poema multzoen errematerako kopletan eta zirkunstantziazko bertsoetan baino ez zuen erabili(" Liburuen karroxa"). Puntua estrofa klasikoetara ekarrita herri poesiaren baliabideak eta haren zama ironikoa erabiltzeko duen trebetasuna nabarmendu zen; bestetik, bertso librea puntuaz osoro biluzita bere poemak kontzeptualki
|
guztiz
zehatzak bilakatu ziren, eta hau salbuespena da lirikan. Uler bedi, ez naiz esaten ari Lekuonaren poemak maila denotatibo hutsekoak direnik, baizik eta konnotazio errazetatik eta esangura libreegietako formulez goiti, poesiaren esentzialismo batean mugitzen dela sortzailea.
|
|
|
Proklama eder bat kopiatuko dut zure ireki
|
guztietan
irakurribako txatalak ageri dira
|
|
|
Zorionaren piketeak jabetu direla lantoki
|
guztiez
muino guztiez kaleez
|
|
|
Zorionaren piketeak jabetu direla lantoki guztiez muino
|
guztiez
kaleez
|
|
|
Hala bide zegoen Xabier Montoia ere, eta sinets iezadazue bazukeela horretarako arrazoirik, ezagutzen dudan irakurlerik asegaitzena baita. Bost hizkuntzatan pairatu behar izan zituen negar
|
guztiek
eragindako nardak poema hau sorrarazi zion:
|
|
|
Orixe zapaldu handi bat da, ezin du malenkonian aterbetu, atzean uzten duena herri baten suntsimendua izan da, eta urteetako alferrikako lan bat, maila pertsonalean. Bi polo horien artean," Amerikako pampetan" eta" Amate baten itzalpean" poemek hartzen duten mende erdi horretan eta biek ere ordezkatzen duten jarrera
|
guztiz
kontrajarri horien artean kokatzen da, nolabait, exilioko poesia.
|
|
|
Lizardiren" Zuaitz Eroria", Lauaxetaren" Langile eraildu bati", Lekuonaren" Errota zahar", Miranderen" Zakur hila"... oro har, erori, kolpatu edo suntsituaganako atxikimendua nabari dugu
|
guztietan
, badirudi poetek barneratua dutela derrota kolektibo bat, alegoria desberdinetan kantatzen dutena... Aspaldiko kontua da Elizanbururen"... aizkorak ezin hautsizkoa" hura.
|
|
|
Jokin Apalategiren Burnitik poema liburuaren portada gorazarre inplizitu bat izan zen, Iletraren ingudean jotzeko mailua da esku batek eusten duenTletra; mailuaren forma hartu zuen Artzeren poema bisual ezagunenetakoak; Ibon Sarasolak omenezko interpretazio formalista bat egin zion: " mailu
|
guztiak
poesia dira, baina ez poesia guztiak mailu"...
|
|
|
Jokin Apalategiren Burnitik poema liburuaren portada gorazarre inplizitu bat izan zen, Iletraren ingudean jotzeko mailua da esku batek eusten duenTletra; mailuaren forma hartu zuen Artzeren poema bisual ezagunenetakoak; Ibon Sarasolak omenezko interpretazio formalista bat egin zion: " mailu guztiak poesia dira, baina ez poesia
|
guztiak
mailu"...
|
|
|
Ez dituzte pintorearen lan gehiegi zintzilikatu Bilbokoan, baina bai extremadurarraren maisutasuna nabaritzeko adina. Espainiako Urrezko Mendearen pintoreak Berpizkundean nagusitu zen estiloari zenbaterainoko mugak ipini zizkion, edo barrokoaren bidea jorratu ondoren estilo klasikora itzuli zen ala ez, orrialde askotan irakurri ahal izan dugu
|
guztiok
dagoeneko.
|
|
|
Lan bati, edozein lani, artistiko adjektiboa erantsi ahal izateko emozionatu egin behar duela iruditu zait beti, nolabaiteko emozioa sortu lan hori apreziatzen duenarengan, lan hori ikusi, entzun, irakurri edo ukitzen duenarengan. Ez
|
guztiengan
, noski, nahikoa baita pertsona bakar batek, edo artistak berak bakarrik nabaritzea lanak baduela eraginik berarengan, berria den zerbait sortarazi diola. Sentsazio berri bat esperimentarazi.
|
|
|
Gizakion historian ez da aurrerapauso eskasa, ideologiak finkatu eta garatzeko erabilitako tresna
|
guztien
aldamenean, gerraren edo zigorraren aldamenean esate baterako, arteak ere paper bat izatea; ez baitzait iruditzen arteak ere paper hori jokatzea maltzurra eta berez txarra irudituko zaion inozorik izango denik, edo bestela esanda, artearen balio absolutua ideologiaren nahitaezko bilakaeratik kanpo edo gainetik egon behar duela esaten duenik gelditzen denik gaur egun.
|
|
|
Baina aurrerapauso horrek, txanpon
|
guztien
aurpegiak bezalaxe, badu bere gurutzea, beti izan du: alegia, artistak eta hauen obrak ideologien arabera sailkatzea, eta sailkapen hori hartzea artelanaren balioa neurtzeko tresna oinarrizkotzat.
|
|
|
Urteak pasa ahala, eta gertaera historikoak atzean utzi eta ahaztu egiten diren neurrian, orduan itzultzen da artearen benetako balioa lehen planora. ...an, gertaera historiko horiek ahaztu gabe daudenean, autorearen pentsamolde eta jokaerak pil pilean dauden bitartean, orduan artelan bati buruzko benetako balioa juzkatzea —edo artista jakin baten inguruko iritzi zehatza botatzea— gehiegi baldintzatzen da, nahikoa baita kritiko papera duenak artista jakin bat garaikide eta laguna izatea, askoren aurrean berak eman dezakeen iritziak balio
|
guztia
gal dezan.
|
|
|
Diskisizio
|
hauek guztiak
edonon izan daitezke baliagarriak, baina gurean, Euskal Herrian, gaurkotasun berezia dute, edota gaurkotasun hori ez dute inoiz galdu, eta aurreiritziz betetako panorama baten aurrean gaude. Batetik, artearen inguruko eztabaida eta debate guztiak ideologia politikoak oso baldintzatuta dauzka; eta, bestetik, eta beharbada era kezkagarriagoan, nolabaiteko pentsamendu bakarra eta" politikoki" zuzena gailendu zaio debate horri, eta beraz, gaur egungo arteari dagokion edozein debatetan oso zaila da pentsamendu bakar horretatik ihes egitea.
|
|
|
Diskisizio hauek guztiak edonon izan daitezke baliagarriak, baina gurean, Euskal Herrian, gaurkotasun berezia dute, edota gaurkotasun hori ez dute inoiz galdu, eta aurreiritziz betetako panorama baten aurrean gaude. Batetik, artearen inguruko eztabaida eta debate
|
guztiak
ideologia politikoak oso baldintzatuta dauzka; eta, bestetik, eta beharbada era kezkagarriagoan, nolabaiteko pentsamendu bakarra eta" politikoki" zuzena gailendu zaio debate horri, eta beraz, gaur egungo arteari dagokion edozein debatetan oso zaila da pentsamendu bakar horretatik ihes egitea. Batez ere arte garaikideari dagokionean.
|
|
|
Chillida leku izen xume bezain itsusia jarri dioten museo horrek, Donostiako Errekaldetik Galarretara doan errepidean dagoen museo horrek, balio bat badu gainerakoen gainetik: Chillida oraindik bizirik dago, eta ez da bera desagertu arte itxaron behar izan, bere lana
|
guztion esku
uzteko, berak Bachen musika adina maite duen baserri horretan. Baina balio positibo horrekin batera, kezkatu egin nau Chillidaren museoa zabaltzeak sortu duen oihartzun mediatiko ikaragarrian, bere obraren inguruko debate handirik ikusi ez izanak.
|
|
|
Baina balio positibo horrekin batera, kezkatu egin nau Chillidaren museoa zabaltzeak sortu duen oihartzun mediatiko ikaragarrian, bere obraren inguruko debate handirik ikusi ez izanak. Niri ere gustatzen zait Chillidaren lana, beste askori bezala, baina aho bakar batek hitz egin du Chillidaren lanaren inguruan aste
|
guztiotan
, eta faltan bota dut orain hamarkada batzuk Jorge Oteizarekin sortutako tirabira, haserre eta eztabaidak gaur egun berpiztu ez izana, ez Oteizarekin —ez zuten eta alferrik elkar besarkatu bi artistek, lehenagoko gorabeherak atzean utzi izanaren sinbolo gisa— baina bai Chillidaren obrak dituen kritiko gogorrekin, baditu eta.
|
|
|
Kazetaritza lana literaturarekin uztartzen duen liburu honek berdin biltzen ditu bere orrietara Caracasko egunkarietako kontaktu orrialdeetako iragarki xelebreak nahiz titular handiak. Aristi erreportaietan trebatutako idazlea da, eta ironiaren irazitik pasata damaigu oraingoan ere Venezuelako bere ikuspegi
|
guztiz
pertsonalaren berri:
|
|
|
Poesiazaleontzat benetako karameluak dira liburu hauek, eta batek baino gehiagok hartuko du sorpresarik, batez ere autorerik zaharrenen kasuan perla ezezagunak topatzeko aukera izango baitu. Liburu
|
guztiek
orrialde kopuru bera dute, hitzaurrearen luzera ere berbera da, eta badute beste ezaugarri berezi bat: liburuaren amaieran ohikoa den bibliografiaz aparte, autorearen diskografia jasotzea, alegia.
|
|
|
liburuaren amaieran ohikoa den bibliografiaz aparte, autorearen diskografia jasotzea, alegia. Horrela, eman dezagun, Itxaro Bordaren poesiaren zale denak musikatuak izan diren bere poema
|
guztien
berri zehatza izango du. Akats bakar bezain saihestezina du bildumak:
|
|
|
Nahi dutena esango dute abertzaletasuna deabrutzeko, baina Egunkaria ren kirol jarraipena nazionalista dela egia izanik, askoz nazionalistagoa da gainerako telebista eta medio ia
|
guztiek
ematen dutena. Frantziak zenbat domina eta Espainiak zenbat domina, beste konturik ez zekarten Sydneytik.
|
|
|
Zibernautak gehien interesatzen zaizkion informazioak irakurtzen ditu, berriketa guneetan edo eztabaida foroetan sartzen da, irakurleen lehentasunak ikertzeko erabiltzen diren bozketetan parte hartzen du, denda birtualetan nahi dituen produktuak aukera ditzake eta, horrez gain, posta elektronikoaren bitartez erredakziora helaraz ditzake bere iritziak nahiz iradokizunak, baliabide honek daukan berehalakotasunaz baliatuz. Egunkari
|
hauek guztiek
on line prozesua garatzen duten heinean, bertan sortzen den feedback aberasgarriak gero eta komunikazio maila handiagoa lortzen du.
|
|
|
Horrela prest zeuden erronka berriei aurre egiteko. Ekainaren 14an zabaldu zuten webgunea eta ekimen hau burutzeko une hartan sarean zegoen
|
guztia
arakatu zuten ereduak bilatzeko asmoz. Arreta berezia jarri zioten Estatu Batuetako webguneei; besteak beste, San Jose Merc ury renari edo CNNrenari.
|
|
|
Hasiera batean paperezko egunkaritik aukeratutako berri bakar batzuk sareratu zituzten eta poliki poliki handituz joan ziren edukien kopurua. Joan zen urtean La Vanguardia Digital ek zerbitzari propio bat sortu zuen, batik bat, taldearen produktu
|
guztiak
baliabide honen bitartez sareratzeko asmoarekin.
|
|
|
" Chat semanal" bezala ezagutzen den berriketa foroa ere aipagarria da nabigatzaileen artean duen arrakastagatik. Gune elkarreragile honetan astean behin, ostegunetan, 22:00etatik 23:00etara bitartean, katalanez, pertsona publiko ospetsu bat internauten galdera
|
guztiei
erantzuten saiatzen da. Horrez gain, publikoak eztabaida guneetan parte har dezake eta posta elektronikoaren bidez erredakziora helaraz ditzake bere iritziak eta iradokizunak.
|
|
|
Egunkari garrantsitsuenen hemerotekan miaketa lana azken zazpi aleen artean ahalbidetzen bada, La Vanguard iaDigita l en kasuan aukera hau aurretik plazaratutako ale
|
guztietara
zabaltzen da, bilaketa sistema azkarra erabiliz.
|
|
|
Prozesu
|
honen guztiaren
hasieratik ohartu ziren komunikazio tresna honen berezitasun nagusiena internautekin sortzen den elkarrekintzan oinarritzen dela. Bi norabidedun komunikazio mota hau izan da beti El Mundo ren lana gidatu duen iparrorratza.
|
|
|
Hortik aurrera, irakurleak albisteetan sakontzeko aukera du klik eginez nahi duen lotura hipertestualean. Automatikoki azalduko zaio berri osoa irudi eta
|
guzti
. 1998ko erdialdera paperezko egunkariaren 8 edizioak webgunean sartu zituzten.
|
|
|
|
Hau guztia
helburu batekin: interes desberdinen araberako komunitate birtualak sustatzeko, herrialdeen muga geografikoak eta politikoak gaindituko dituztenak.
|
|
|
Azpimarratzekoa da Grupo Correo aurrera eramaten ari den ekimena bere egunkari
|
guztiak
sarean ager daitezen, eta kalitate maila handiarekin gainera. Zalantzarik gabe, webgune hauen guztien produktu izarra hiri edo herrietako informazioa da, tokian tokiko berriak, alegia.
|
|
|
Azpimarratzekoa da Grupo Correo aurrera eramaten ari den ekimena bere egunkari guztiak sarean ager daitezen, eta kalitate maila handiarekin gainera. Zalantzarik gabe, webgune
|
hauen guztien
produktu izarra hiri edo herrietako informazioa da, tokian tokiko berriak, alegia. Albiste gune hauek ikaragarrizko arrakasta izan dute Estatu Batuetako egunkarietan.
|
|
|
Hasiera batean pentsa zitekeen PDF formatua (Porta ble Document Format) izango zela egunkariak sareratzeko nagusituko zena, sistema honen bitartez paperean agertzen den itxura berbera mantentzen delako. Alabaina, El Periodico de Catalunya bezalako kasu bakar batzuk izan ezik, badirudi beste
|
guztiek
baztertu egin dutela inprimatutako kazetek eskaintzen duten eredua, eta horren ordez lengoaia propio baten bila dabiltzala. Oraindik ez dakigu norantz joko duten, baina argi dago ikus entzunezkoen eragina nabarmena dela, nahiz eta soinua eta irudi mugikorrak oraindik gutxik erabiltzen dituzten.
|
|
|
Lotura hipertestualen erabilera ere oso urria da eta gutxitan azaltzen zaigu beste webgune batera joateko aukera linkbatean klik eginez. Poliki poliki, inprimatutakoen eredutik aldentzen ari dira baina, hala eta
|
guztiz
ere, beren menpe jarraitzen dute.
|
|
|
Ez dute muga geografikorik eta gaurkotzeko aukera ematen dute, gertakarien premiek agintzen dutenaren esku gelditzen direlarik. Gaur egunean, komunikazio mota berri hau aurrerapen teknologikoen ekarpenen menpe dago bere baitan daramatzan ahalmen
|
guztiak
gauzatzeko asmoz. Webguneen lasterketa abiatu da, baina amarauna azkartzeko gertatuko diren aldaketen zain dago bere benetako potentziala erakusteko.
|
|
|
Lurreko komunikazioetan ematen ari diren aurrerapenak, zuntz optikoaren hedapena eta gero eta modernoagoak diren sateliteak, norabide horretatik doaz. Eta
|
honen guztiaren
froga argiena Estatu Batuetan oraindik garatzen ari den Internet aurki dezakegu. Orain ezagutzen ditugun baliabideen gaitasunak biderkatzera etorriko dena.
|
|
|
Paperean argitaratzen diren kazeten enpresaburuak ohartu dira sareak informaziorako eta merkataritzarako ireki dituen aukerak mugagabeak direla. Inork ez du bazterrean gelditu nahi eta denak ari dira azoka aztertzen publizitateari etekinak ateratzeko edo denda birtualen bitartez mota
|
guztietako
produktuak salgai jartzeko.
|
|
|
Argi dago, beraz, datu hauek adierazten duten bezala, martxa ez dela erraza izango eta bidea harri koskorrez beteta dagoela. Dena den, kontuan hartzen badugu aspaldi honetan webgune batzuen jabegoagatik —Terra atariaren kasua adibidez— nolako dirutza ordaindu den eta, beste aldetik, nola igo diren beste batzuen akzioak —nahiz eta oraindik zorretan egon—, ezin dugu pentsatu etorkizuna
|
guztientzako
beltza izango denik. Akaso batzuk bide bazterrean geldituko dira denentzako tokirik egongo ez delako, baina ukaezina da etorkizuna hortik doala eta lehia basati honetatik bizirik ateratzen direnak egingo direla azokaren jabe.j
|
|
|
El Correo Español ek 1997an sareratu zuen bere webgunea, Euskaldunon Egun karia k 1998an eta Deia izan zen azkena, 1999ko udazkenean. Egun, Euskal Herriko egunkari
|
guztiek
(El Diario Vasco, El Correo Español, Euskaldunon Egunkaria, Gara, Deia, Diario de Navarra, Diario de Noticias, El Periodico de Alava eta baita Iparraldean banatzen denSu dOuestere) euren orrialdeak Interneten eskaintzen dituzte.
|
|
|
Hauetatik, 100 Mexikokoak ziren; 81, Estatu espainiarrekoak, arestian aipatu bezala; 64, Argentinakoak; 23, Venezuelakoak; 20, Perukoak; 19, Kolonbiakoak; 14, Txilekoak; 12, Estatu Batuetakoak; 10, Ekuadorrekoak; 10, Uruguaykoak; 7, Boliviakoak; eta beste 43 herrialde desberdinetan sakabanatutakoak. Hala eta
|
guztiz
ere, esan behar da kopuru hauek etengabe ari direla aldatzen.
|
|
|
Baina sistema honekin sare osoko bisitaldiak bat bakarra bailiran kontatzen dira. Demagun unibertsitate batean Internet erabiltzaile
|
guztiek
goizero Mar ca irakurtzen dutela. Euren konexioa proxy baten bitartez egiten bada, Ma rca ren webguneko log delakoak bisitaldi bakarra kontatuko du.
|
|
|
Baliabide telematiko berrien informazio uholdea egunkarietako erredakzioetara ailegatzen den heinean, kazetariak behartuta sentitzen dira erantzun bat ematera. Hilabete batzuk pasa ondoren, 1996 urtean zehar, gai hau egunkari
|
guztien
orrialdeetan azalduko da sakonki jorratuta. Informatikari buruz tutik ere ez zekiten kazetari haiei ezinbestekoa egin zitzaien gai honi buruz beren iritzia plazaratzea irakurleen artean zegoen egarria asebetetzeko.
|
|
|
" Diari electronic independent" lelopean agertzen den webgune honek baditu informazio arrunta eskaintzen duten sail arruntak eta erabiltzaileen parte hartzea bultzatzen duten beste batzuk ere; besteak beste, chat direlakoak (berriketa guneak) eta eztabaidarako foroak. Zerbitzu
|
hauez guztiez gain
, Europa Press berri agentziak eskainitako azken orduko albisteen atala ere badu eta baita herrietako berriak jasotzeko gunea ere.
|
|
|
La Estrella Digital en kolaboratzaileen artean Raul del Pozo, Jose Luis del Pozo, Jose Luis Gutierrez, Ramon Tamames, Jesus Camacho edo Jose Mana Garda bezalako izen ospetsuak azaltzen dira,
|
guztiak
COPE irrati katearekin edo El Mundo egunkariarekin zerikusia dutenak.
|
|
|
2000ko hastapenetan 81 egunkarik zuten bertsio elektronikoa Estatu espainiarrean. Suposatzen da epe laburrean gelditzen diren
|
guztiek
izango dutela. Sarean agertzeko prentsak azaltzen duen irrikaren atzean helburu estrategikoak daude; argi dago lasterketa honetan inork ez duela bazterrean gelditu nahi.
|
|
|
Doaneko zerbitzuak izateagatik, hasiera batean proiektu
|
guztiek
galera ekonomikoak izan arren, beren xedeak publizitatean eta denda birtualen produktuen salmentetan jarrita dituzte, epe ertainera lehiakortasuna eta kalitatea eskaintzen dituzten zerbitzu enpresak bihurtzeko asmotan; eta, ahal izanez gero, mozkinak poltsikoratzeko.
|
|
|
Aipatu dugu, dagoeneko, gure mendebaldeko gizarte guztietako geroz eta nabarmenagoa den ezaugarrietariko bat kultur aniztasuna edota multikulturalismoarena dela. ...o ohi dago (kristauak, musulmanak, judutarrak, eta abar); bizitza estilo arras diferenteak dituzten taldeak (azpikulturak, kontrakulturak, eta abar) aurkitzea geroz eta normalagoa da; sarri askotan, jatorri etniko ezberdinetako talde anitz ere badago(, asiarrak, turkiarrak, hegoamerikarrak, eta abar; hauexek dira estatu etnianitzak edota polietnikoak bezala ezagutzen direnak); munduko ia herrialde
|
guztiak
(Islandia eta Korea biak aipatzen ohi dira salbuespen gisa) nazio ezberdinez osaturiko estatuak dira, askotan (baina ez halabeharrez) hizkuntza bereizgarri nagusi bezala dutela. Aipaturiko giza talde hauek guztiak" talde orohartzaileak" (grupos comprehensivos) dira (Margalit eta Raz, 1998) edota, terminologia aldatuz baina ideia bera adieraziz," kultura sozietalak" (culturas societales) osatzen dituzte (Kymlicka, 1996).
|
|
|
Mendebaldeko herrialdeetan (kokatuta gaudeneko esparru geografiko eta soziokulturalera mugatzearren) sinesmen erlijioso ezberdinak dituzten talde bat baino gehiago ohi dago (kristauak, musulmanak, judutarrak, eta abar); bizitza estilo arras diferenteak dituzten taldeak (azpikulturak, kontrakulturak, eta abar) aurkitzea geroz eta normalagoa da; sarri askotan, jatorri etniko ezberdinetako talde anitz ere badago(, asiarrak, turkiarrak, hegoamerikarrak, eta abar; hauexek dira estatu etnianitzak edota polietnikoak bezala ezagutzen direnak); munduko ia herrialde guztiak (Islandia eta Korea biak aipatzen ohi dira salbuespen gisa) nazio ezberdinez osaturiko estatuak dira, askotan (baina ez halabeharrez) hizkuntza bereizgarri nagusi bezala dutela. Aipaturiko giza talde
|
hauek guztiak
" talde orohartzaileak" (grupos comprehensivos) dira (Margalit eta Raz, 1998) edota, terminologia aldatuz baina ideia bera adieraziz," kultura sozietalak" (culturas societales) osatzen dituzte (Kymlicka, 1996). Nolanahi ere, adierazpen bi hauek (talde orohartzaileak eta kultura sozietalak) errealitate berberaz dihardute:
|
|
|
Liberalismoak kultura alboratu izanagatik zenbait autorek ideologia honen gaurkotze eta egokitze lanari ekin diote. Haietatik
|
guztietatik
, egin duen gutxiengo kulturalen defentsagatik nabarmendu da azken urteotan Kymlicka filosofo kanadarra, liberalismoaren parametroen barne beti ere (1989, 1996) 7 Autore honen ustez, gutxiengo nazionalek8 aldarrikatzen dituzten eskubide kolektiboak liberalek horrenbeste estimatzen dituzten eskubide indibidualekin bateragarriak dira, nork bere bizitza onaz aukeratzea ahalbidetzen dituzten eskubidea... Eskubide kolektiboak eta indibidualak, orduan, ez lirateke elkarren kontra egongo, eguneroko diskurtsoetan hainbat ahotsek behin eta berriro kontrakoa aditzera ematen duten arren.
|
|
|
Ni-arekin harreman praktikoan sartzeko hiru modu hauek (Honneth, 1995) gainerako gizartekideengandik jasotako errekonozimenduarekin (edo errekonozimendu faltarekin) elkarloturik daude.
|
Guztietatik
, errekonozimendu kulturalak (hau da, bestearen kultura norberarena bezain baliotsua dela onartzea, jarrera horrek ekar ditzakeen ondorioekin) egundoko garrantzia hartzen du gure egunetan. Nortasun indibiduala prozesu elkarrizketatua bada, Taylorrek defendatzen duen bezala, orduan gainerako gizartekideen aldetik errekonozimendua jasotzen dugunean harreman igualitarioagoak izango ditugu eta, ondorioz, gure buruarekiko autokonfiantza, autoerrespetu eta autoestimuan irabaziko dugu.
|
|
|
Gizaki jakin bat jokabide umiliagarriaren biktima zuzena ez bada ere, biktimekin identifikatzen ahal da, adibidez talde kultural bereko kideak direlako. Esate baterako, bere ikasketa
|
guztiak
hizkuntza gutxiagotuan burutu dituzten ikasleak unibertsitatera iristen direnean eta han ezin dutenean beraien hizkuntzan estudiatzen segitu (demagun legediak eskubide hori errekonozitzen duela), orduan ikasle horiek umiliaturik sentitzeko arrazoi sendoak dituzte. Eta ez soilik ikasleek; gutxiengo kulturaleko kideak direnak ere umiliaturik senti daitezke, nahiz eta unibertsitatean ez egon eta inoiz egon ez izan, lehen aipaturiko izaera kutsagarriari esker.
|
|
|
Esku hartu behar du gutxiengo kultural horien babesean. Modu horretan baino ezin du lagundu estatuak gizarte dezente bat eraikitzen, bere instituzioak bertan bizi diren gizabanako
|
guztien
errespetua irizpide nagusitzat duen gizartea, alegia10.
|
|
|
Ikuspegi" atomista" (Taylor, 1997) honen arabera, isolaturik aurkitzen den, hots, aurresoziala den eta lotura komunitariorik ez duen gizabanakoak, giza harremanetan sartu aurretik, nortasun finko eta erabat osatua dauka. Nor den, zer bizimodu jarraitu nahi duen, bere balio eta nahiak zeintzuk diren, bere bizitzan desiragarri eta arbuiagarri diren helburuak —galdera
|
horien guztien
erantzuna aldez aurretik ezagutzen du, gainerako gizartekideekin nortasun osatze horretaz" negoziatu" behar ez duelarik3 Liberalismoaren kritiko hauentzat, aldiz, ni a praktika sozial eta kultural jakin batzuetan" uztarturik" dago; bizitza onaren norabide jakin bat hartzerakoan, gizakiok kokatzen gareneko ingurune soziokulturala ezinbestekoa egiten zaigun datua da, ingurune ho... Hauxe da, funtsean, zenbait autore komunitaristek defendatzen duten" tesi sozialaren" mamia (Taylor, 1997).
|
|
|
331) 5 Komunitaristek, hala nola perfekzionistak diren liberalek (Raz, Kymlicka), aitzitik, bizimodu onaren horizonteak ematen dizkigun ingurune kulturala babestu beharreko ondarea dela argudiatzen dute, gizabanakoa benetan autodetermina dadin nahi badugu, behintzat. Xede hori abiapuntutzat hartuta, estatuak esku hartu luke gizabanako
|
guztien
autodeterminazioa praktikan bermatzeko, eta ez soilik dagoeneko merkatu soziokulturalaren aldetik babesturik dagoen talde kulturaletako kideena. Autore hauen ustez, esparru politiko beraren barruan eta elkarren ondoan edota elkarrekin nahastuta bizi diren talde kulturaletako kideek (beste hitzetan esanda, multinazionalak diren estatuetako edota multikulturalak diren gizarteetako kideek) eskubidea daukate beraien kulturek botere publikoaren babesa izan dezaten6.
|
|
|
Aipatu dugu, dagoeneko, gure mendebaldeko gizarte
|
guztietako
geroz eta nabarmenagoa den ezaugarrietariko bat kultur aniztasuna edota multikulturalismoarena dela. Mendebaldeko herrialdeetan (kokatuta gaudeneko esparru geografiko eta soziokulturalera mugatzearren) sinesmen erlijioso ezberdinak dituzten talde bat baino gehiago ohi dago (kristauak, musulmanak, judutarrak, eta abar); bizitza estilo arras diferenteak dituzten taldeak (azpikulturak, kontrakulturak, eta abar) aurkitzea geroz eta normalagoa da; sarri askotan, jatorri etniko ezberdinetako talde anitz ere badago(, asiarrak, turkiarrak, hegoamerikarrak, eta abar; hauexek dira estatu etnianitzak edota polietnikoak bezala ezagutzen direnak); munduko ia herrialde guztiak (Islandia eta Korea biak aipatzen ohi dira salbuespen gisa) nazio ezberdinez osaturiko estatuak dira, askotan (baina ez halabeharrez) hizkuntza bereizgarri nagusi bezala dutela.
|
|
|
3) Printzipioak: kanpo jarduera
|
guztiek
ildo ideologiko politiko orokorrak izan ohi dituzte oinarrian; ildo horiek orokortasun maila desberdina izan dezakete, baina erabakiak eta ekintzak planteatzerakoan irizpideak ezartzen dituzte.
|
|
|
10) Nazioarteko jarduera: aipatutako adierazle
|
guztiek
zentzu handiagoa dute elkarturik interpretatzen baditugu. Horrez gain, lehenengo Eusko Jaurlaritzaren jokabidea modu espezifikoan baloratzeko beste bi adierazle eransten dira:
|
|
|
Aurkeztutako eskema eta beraren hamar adierazleak irakurketa bikoitz baten bidez aplikatzen dira: 1) lehen irakurketa sinkronikoa da, adierazle
|
guzti
guztiak fase kronologiko bakoitzean metatzen baititu; horren bidez, kanpo politikaren unez uneko egoera ezagut daiteke (eragiketa horretatik datoz kapitulu bakoitzeko ondorioak); 2) bigarren irakurketa diakronikoa da, adierazleak bereizi eta fase kronologiko bakoitzari banan banan aplikatzen baitizkio; horren bidez, adierazle bakoitzak denboran zehar zer nolako garapena izan zuen ikus daiteke (bi...
|
|
|
Aurkeztutako eskema eta beraren hamar adierazleak irakurketa bikoitz baten bidez aplikatzen dira: 1) lehen irakurketa sinkronikoa da, adierazle guzti
|
guztiak
fase kronologiko bakoitzean metatzen baititu; horren bidez, kanpo politikaren unez uneko egoera ezagut daiteke (eragiketa horretatik datoz kapitulu bakoitzeko ondorioak); 2) bigarren irakurketa diakronikoa da, adierazleak bereizi eta fase kronologiko bakoitzari banan banan aplikatzen baitizkio; horren bidez, adierazle bakoitzak denboran zehar zer nolako garapena izan zuen ikus daiteke (bigarren i...
|
|
|
Primo de Riveraren erregimena ezarri zenean, ordea, moteldu egin zen berriz dinamika hori.
|
Guztiarekin
ere, 20ko hamarkadaren bigarren zatian datu interesgarri batzuk agertu ziren, hala nola CNVkoek paneuropeismoa bereganatzea eta aberkideek Nazioen Elkartera txostenak bidaltzea (6 kapitulua," Kanpo jarduera Primo de Riveraren garaian(): trantsizio fasea").
|