|
2000
|
|
|
Erabaki hori, haren ondorengo Frantzisko I.ak, 1531 urtean berretsi zuen. Baina, zortzi urte geroago ezabatuz suntsitu zuen, euskararekin batean Frantzia
|
guztiko
hizkuntzen etorkizuna larritasun ilunetara bultzatuz.
|
|
|
Eta erantzuna: . Hiru: frantsesa
|
guztien
hizkuntza, frantsesa lan hizkuntza eta frantsesa bizitza publikoarenhizkuntza?.
|
|
|
–Administrazioari dagokio, hortaz, hiritar
|
guztion
hizkuntz eskubideak lehenbailehen bermatzea, geure eguneroko harremanetan gizabanakook, diskriminatzengaituztenen aurrean, legea eskuan, nora jo izan dezagun, oraingo babesik gabekoegoeratik atera gaitezen. Eta luzaroegi geldi egon gara?.
|
|
|
Hauxe: Estatu barruko biztanle guztientzat lege berbera, herritar
|
guztientzat
hizkuntza berbera. –Hizkuntza egokiaren?
|
|
|
Gizaki jakin bat jokabide umiliagarriaren biktima zuzena ez bada ere, biktimekin identifikatzen ahal da, adibidez talde kultural bereko kideak direlako. Esate baterako, bere ikasketa
|
guztiak
hizkuntza gutxiagotuan burutu dituzten ikasleak unibertsitatera iristen direnean eta han ezin dutenean beraien hizkuntzan estudiatzen segitu (demagun legediak eskubide hori errekonozitzen duela), orduan ikasle horiek umiliaturik sentitzeko arrazoi sendoak dituzte. Eta ez soilik ikasleek; gutxiengo kulturaleko kideak direnak ere umiliaturik senti daitezke, nahiz eta unibertsitatean ez egon eta inoiz egon ez izan, lehen aipaturiko izaera kutsagarriari esker.
|
|
2001
|
|
|
Baina nolabait ere jende
|
guztia
hizkuntza txikiez eta handiez mintzatzen da, eta gutxi gorabehera horrelako zerbait esaten denean, lehenbiziko lekuan behintzat adierazi nahi da, jende askok edo gutxik erabiltzen duen hizkuntza den ala ez, hizkuntza hori erabiltzen den eremua zabala den ala meharra, eta horrelako arrazoiak izaten ditugu gogoan hizkuntzaren tamainaz mintzatzen garenean. Milioi askok egiten duten hizkuntza bat, beraz, lurralde zabaletan hedatua dagoena, hizkuntza handia da eta Euskal Herria bezalako eskualde mehar edo estu batean egiten dena, besteen aldean jende gutxik egiten duena, hizkuntza txikia da.
|
|
|
lehendabizi, hizkuntza gutxituen ugaritasuna eta garrantzi kuantitatiboa aipa dezakegu. Izan ere, Brezigarrek dioenez, Europako Batasuneko estatu guzti
|
guztietan
hizkuntza gutxitutzat jo daitekeen hizkuntzaren bat —gutxienez— erabiltzen da. Hau da, gaur egun 40 milioi hiztunek 60 hizkuntza gutxitu hitz egiten dituzte.
|
|
|
Hiztegiko adiera arrunta ematen diote hitzari," normal/ anormal", baita zentzu patologikoa ere. Zer egiten du orduan hizkuntz normalkuntza ren legeak? Anormala (gutxiengoaren hizkuntza) normal(
|
guztion
hizkuntza) bihurtu, eta normala (espainiera) anormalbihu rtu. Edota berenezko hizkuntza ez dakitenak" anormal" bihurtzen ditu, zentzu sozial eta patologikoan.
|
|
|
Hizkuntz normalizazioen aurkari kasik
|
guztiek
hizkuntzari erabilera edo komunikazio balioa aitortzen diote, ia ia modu esklusiboan. Hizkuntzak jendarterako, harremanetarako, komunikaziorako balio duen neurrian, neurri horretantxe balio du, ez gehiago eta ez gutxiago.
|
|
2002
|
|
|
Askoz errazagoa da sortzen ari diren erakundeekin jokatzea daudenekin ohiturak aldatzea baino. Benetan aurrera egiten duen hizkuntza gutxitu baten kasuan, sortu berriak diren elkarte, enpresa edota harreman mota berri
|
guztietan
hizkuntza gutxituak leku jakina eta agerikoa izan luke; hau da, leku gehiena berari eskainita edo, gutxienez, hizkuntza nagusiaren parean, elebitasuna ezarrita. Horren ezean, gune berri horietan hizkuntza nagusiak hizkuntza gutxitua zeharo baztertuko du, eta hori ez da hizkuntza gutxitua normaltzea, diglosia egoeran sakontzea baino.
|
|
|
" Zinez ere, euskal semeen artean, egungo egunean
|
guztiak
izkuntza berberaz ez mintzatzetik, egundoko leze sakon ta galgarria eratu zaio euskaldunen erriari. Ta euskaldungoak, jakiña ba, jasan bear izan du bere bular bizkarretan, ondamendiaren zauri odolusgarria.
|
|
|
Deustuko Unibertsitatean 2000ko otsailean onartutako Euskara Normalizatzeko Planaren helburu orokorra Hiru Urteko Planean() markatutakobidean sakontzea da, Unibertsitateko komunikazioan euskararen erabilera normalaerabat zabaltzeko eta ikasle
|
guztiei
hizkuntza gaitasun profesionala lortzeko aukera eskaintzeko. Hortaz, euskara unibertsitateko hizkuntza bihurtzeko bidean landubeharreko bi esparruak jasotzen dira planean:
|
|
|
Euskara ikastera euskaltegira doazen ikasle
|
guztiek
hizkuntza bat badakitedute, gutxienez, eta, zenbait kasutan, euskara hirugarren edo laugarren hizkuntzaere izango da. Horrek esan nahi du, zehaztu dugun markoan, ikaslearen ikuspegidinamiko horretan, alegia, ikaslea elebidun edo eleaniztun bihurtu nahi dugula.Gaur egun zenbait datu daukagu elebitasunaren inguruan eta horietako zenbait erabiliko ditugu euskara ikastera etortzen zaizkigun ikasleengana hobeto hurbiltzeko.
|
|
|
Hizkuntz eskubideen gaia ere azaldu behar da, modulaburrez izan arren. Zoritxarrez, euskararen lurralde
|
guztietan
hizkuntz eskubideak urratzen ari dira eta egoera horri buelta emateko beharra gero eta handiagoa da, eta ez Nafarroan bakarrik, sarri askotan uste izaten dugunez, baizik eta Euskal Herri osoan.
|
|
2003
|
|
|
Gure erronka nagusia, beste kultura eta gizarte
|
guztietako
hizkuntza biziekin gertatzen den legez, kaleak euskarazko umorea sortzea da: txisteak, hitz jokoak, lokuzioak, koplak...
|
|
|
Bestetik, komunitate baten eta bere ama hizkuntzaren arteko berberatasuna azpimarratu nahi izan dut, alegia herrien historia eta haien hizkuntzen historia berbera direla. Horregatik, hain zuzen, bat egin genuke
|
guztiok
hizkuntzak iraunarazteko zereginean, hizkuntza horiek jakin ala ez haiek bizirik jarraitzea guztiontzat delako garrantzitsu, guztion ondarea direlako eta haiek galtzen uztea eromena litzatekeelako. Eta hizkuntza politika neurri egokiak hartuz guztien biziraupena ziurta daiteke.
|
|
|
Romano hizkuntza Europako ijito
|
guztien
hizkuntza da, baina beti daude moldaerak, toki bakoitzeko hizkera definitzen dutenak; hala ere ulertu, ulertzen diezu beste herrietakoei. Ijitoen asanbladak egiten direnean mundu mailan, romano hutsean hitz egiten da.
|
|
|
Ingelesa lekuko: mundu
|
guztiak
hizkuntza hori ikasi nahi du, hori ez jakiteak halako eta halako muga eta galerak dakarzkiolako bere bizi kalitateari.
|
|
|
• Epe luzean zailagoa da aurreikuspenak egitea konbentzituta bainago euskararen normalizazioaren alde ari diren gizarte mugimenduek gaitasuna izanen dutela aldaketa sozial eta politikoa aktibatzeko, nafar
|
guztien
hizkuntza eskubideak, elkarrekiko errespetuan oinarriturik, aitortze aldera.
|
|
|
Oinarri hori, beraz, kontzeptu fisikoek eta horietatik eratorritakoek osatuko lukete Carnapen aburuz (fisikalismoaren tesia). Harrezkero, zientzia guztiek bateratuta egon behar zutela baieztatzen zuen tesiak diziplina desberdinen hizkuntza
|
guztiak
hizkuntza fisikalistara murriztu behar zirela ikusaraziko zien filosofoei. Ildo horretatik, fisikaren kontzeptuak ezagutzaren oinarri bilakatu ziren, zuhaitzaren (Zientzia Bateratuaren) enbor, eta adarrak fisika ez ziren beste diziplinak lirateke:
|
|
2004
|
|
|
Bere bizitzan erabilera eremu ezberdinetan sortzen diren behar komunikatiboen arabera garatzen du gaitasun komunikatiboa hizkuntza bakoitzean. Ondorioz, hiztun elebakar bat, erabilera eremu
|
guztietan
hizkuntza bakar bat erabiliz, ezin da eleaniztun batekin alderatu?. 688
|
|
|
Horrek ez du esan nahiko noski, halabeharren halabeharrez edo, bi irizpideak osagarriak izan ezin direnik inoiz eta inon. Hala eta guztiz ere, ondo baino hobeki dakigu, egitez, munduko Estatu
|
guztietan
hizkuntza politikaren irizpide bat gailentzen dela. Balizko errotak gai honetan ere ez du irinik ematen.
|
|
|
< < Aranaren asmoak eta jokabidea argi eta garbi dagoz. Euskera eus kal seme
|
guztien
izkuntza izatera eroan nai dau, eskubide guztien jabe eta guztien legezko eta egitezko izkuntza izatera. Lenengo, euskaldunak euren lozorrotik itxartu, euskeraren alderako za barkeritik eta jaramonik ezetik atera, eta ortik aurrerako ekintza jarri.
|
|
|
Euskalerri edo eskualde ba kotxetik asiko da lana, lenago euren jabe izan ziran eta egunen baten barriro izateko ustea dau ken eskualde bakotxetik. Eskualde bakotxean nagusi dan euskera alik eta batuena egin, osotu eta indartu,
|
guztien arteko
izkuntza egin arte, bai literaturan eta bai goikoen eta bekoen, ikasien eta ikasibakoen agotan, kalean eta etxean. Euskera ori jarri bearko da nagusi eskola guztietan, beren goetarik gorenoetarañokoetan, erri batzar eta batzarretako eta gizarteko agiri guztietan.
|
|
|
Kontua da, euskara garbia ala mordoiloa (motro/ lo) gorabehera, prosa landua erabiltzen denean, herriak ez duela uler tzen. Baina hau herri
|
guztietako
hizkuntzekin gertatzen den zerbait da.
|
|
|
Sanzen iritziz, «lekuz kanpo» dago herri indigenek antolatutako batzarra: «Eztabaidaezina den kontu batekin konfrontazioa bilatu nahi dute, espainiera espainiar
|
guztien
hizkuntza baita. Espainian hizkuntza gehiago badaude, baina gaztelera da guztion hizkuntza».
|
|
2005
|
|
|
Nafarroa orain ere bere izaera galtzen, bere nortasuna ukatzen, izena ere aldatzen. Espainola omen da-eta, Miguel Sanzek berriki errana,
|
guztion
hizkuntza ofiziala, Nafarroa espainola omen da egiazko Nafarroa. PP UPN, Eliza katolikoaren sektore nagusia, Opus Dei eta bere itzalpeko hainbat erakunde eta jende, bakarraren alde ari zaizkigu, izaera bakar, pentsamendu bakar eta legedi espainol bakarraren alde.
|
|
|
Gaztelania sektore popular urbanoetan gehiago erabiltzen da eta Kataluniako barnealdean katalana mundu
|
guztiaren
hizkuntza da, hasi langilearengandik eta gasolindegiaren jabearenganaino. Ez dauka kolorerik.
|
|
|
Ogitartekoarena garrantzitsua da, baina berriro diot, Bartzelonan. Herriei buruz ari bagara galdera bera iraingarria da, katalana
|
guztien
hizkuntza da.
|
|
|
Euskaltzaindiak ixa izena erabaki du hizki horretarako eta hala erabili behar da hizkuntza tekniko zientifikoan ere. Goiko ekuazio horretan ageri den gainerako
|
guztia
hizkuntza komunetik urrun dago neurri handian eta horrelakoak nola irakurri erabiltzen dituzten zientzialarien erabakia da erabat.Azkenik, hizkuntza naturaletik urrun dauden esapide hauek hizkuntza naturalaz idatziriko testu batean txertatu behar ditugunean hainbat arazo sortzen zaizkigu deklinabidearekin edo sintaxiarekin zerikusia dutenak: Deklinabide mugatuko edo mugagabeko atzizkia gaineratu behar al dugu?
|
|
|
Demokraziak ozta zituen bost urte Francoren heriotzaz geroztik. Eta berriro ere, beste pronunciamiento bat; mundu
|
guztiko
hizkuntzetara bere horretan hedatu den hitzari gaurkotasuna ematekotan.
|
|
|
Herritar
|
guztiek
hizkuntza ofizialetatik edozein erabil dezaketela, ekintza positiboko hizkuntza politika egin nahi dela, politika malgua herritar gehienek nahi duten erritmokoa. Beraz, koalizioak honako konpromiso hauek hartu zituen:
|
|
|
Jakina denez, sasoi hartako Txekia Inperio Austrohungariarraren zati bat zen, eta alemana zen maila
|
guztietan
hizkuntza nagusia, bai administrazioan eta, zer esanik ez, kulturan. Txekiera baserritar ezjakinen eta abertzale burube roen hizkuntza zen, funtsean.
|
|
|
Leku izen eta abizen berberek, zein hain zuzen aldatu gabe eta neurri handi batean erraz ulertzeko era harrigarrian gorde diren, garai bateko erro asko gorde dituzte, beti ere, egungo hizkuntz erabilerari gehiago edo gutxiago arrotzak zaizkionak. Baserri bakoitzak daraman izen propioa, finean, beronen tokitik edo berau inguratzen duten zuhaitz edo landareetatik hartutakoa delako, honengatik hain zuzen, herri edota lur
|
guztia
hizkuntz agiri bizi batean bihurtzen da. Beraz, hizkuntza aberatsenen eta osoenen egiturari eta naturari buruzko galderek, ia guztiek, euskal hizkuntzan aurki dezakete ere erantzuna.
|
|
2006
|
|
|
Unamuno aurkitu da abelera kuriosoan, batetik, Amerika krioloa bere ideia panhispanistan biltzeko, garrantzi
|
guztia
hizkuntzari eta hizkuntzari bakarrik eman beharra zeukala, arraza diferentziak eta gutxietsiz edo zabartuz; baina bere burua definitzeko, pertsona den aldetik nahiz idazle bere gisako den neurrian, arraza beste elementurik ez daukala – euskotarra da; eta bere ni horrixe berak pisu handi samarra esleitu ohi dionez, nolanahiko dohain, izpiritu, arbasoengandiko leinargitasun, odol eta historiaz... Hau bai, paradoxa da, aporia ez bada.
|
|
|
Mario Onaindia, bera ere zerbait paseatua eta PSOEko liberala ordurako, Espainia berri horren imajinariorako historian figura gailen baten bila irten, eta ez da kasualitatez Pi i Margall eta Errepublikaren batekin topatu, ezpada monarka batekin eta absolutista bera: Karlos III.a despota ilustratua, Inperioko zoko
|
guztietan
hizkuntza bakarra inposatzen inoiz egon den tematuena. Etc., etc. Berriro irakurleari utziko diogu aukera emigrante edo transfuga intelektualen adibide gehiago berak gomutatzeko:
|
|
|
Bereziak izan behar hori! Gure ondoko herri
|
guztiek
hizkuntza indoeuroparrak hartu zituzten. Berenak utzi zituzten eta moda modan zegoena hartu:
|
|
|
hitz egin, bai, hitz egiten dute, baina inork esanen al luke pentsatzen dutenik?
|
Horiek guztiek
hizkuntza gaitasuna aspertu gabe hitz egiteko erabiltzen dute, baina oso nekez frogatuko du inork pentsatzeko erabiltzen dutenik. Eta hori bai dela fenomeno unibertsala, munduan garen hizkuntza guztietako hiztun talde guztioi gertatzen zaiguna:
|
|
2007
|
|
|
Baina, aldi berean, familia mistoen kasuetan ere transmisiorako ardura altua da eta, hortaz, euskalduna den amak edo aitak seme alabei euskaraz egingo die kasu gehienetan. Aldiz, umeekin hitz egiteko gaitasun nahikoa izan dezakete guraso batek edo biek, baina ez hizkuntza erregistro edota egoera
|
guztietan
hizkuntza hori baliatzeko bezainbeste; halakoetan ere, etxeetako erabileraren joera kontrajarria (etxekoan beherantz eta seme alabekin gorantz) ez litzateke motibazio faltagatik gertatuko.
|
|
|
Mundu bat eta bera da hizkuntza bakoitzean kontzeptura datorrena, pentsamenduaren lege berak dira hizkuntza guztien barne eraketa ildokatzen dutenak(, gramatika unibertsala?), diferentzia txikiekin62 Hizkuntza guztiak bat dira. Abiagune hauekin, mundu
|
guztiak
hizkuntza bat bakarra hitz egin lukeela ematen du. Baina de fakto dagoena ez da hori.
|
|
|
Eta hemen hasten gara ulertzen, aiurriak zein rol jokatzen duen Humboldt-en hizkuntzen kontsideroan: hain zuzen, natur fenomenoei kontrajartzekoa (naturalak ere badirela aitortuz batera), unibertso
|
guztian
hizkuntza, eta hizkuntza bakoitza, fenomeno guztiz bakartzat, bestelakotzat ezagutaraztekoa.
|
|
|
Izan ere, izaki zinez razional eta libre, norbere burujabe eta pertsona, ez gara bilakatzen ez Estatuan eta ez zuzenbide politikoan (Konstituzioan edo), baizik hizkuntzan eta hizkuntz komunitatean, hots, herri kulturan, herri gogoan. Beste gauza bat da, Estatuak hori badakiela, eta horregatixe berak bilakatu gura izaten duela meneko
|
guztien
hizkuntz eta kultur komunitate bakarra. Alegia, Estatuak, modernoak bereziki, berak izan gura izaten dizu gizon emakumearen izatearen espazio bakarra; eta hala,, hiritarra?
|
|
|
Bi kultura horien ezaugarri nagusiahizkuntza da, nazio hizkuntza horien ardatzean harilkatutako kulturak direlako bibiak, eta hizkuntza bakoitzaren baitan ondutako kulturak direlako bata eta bestea.Nazio hizkuntza bakoitzak bere kultura nazionala sortu eta ondu du. Horrek ez duesan nahi, jakina, nazio kultura
|
guztiek
hizkuntza desberdina izan behar duteniknahitaez: badira hizkuntza bera duten nazioak, dezente gainera, baina hizkuntzaberdin hori izan da, hala eta guztiz ere, nazio identitate berezi bakoitza eraiki dueneuskarria.
|
|
|
Zera galdetu genioke gure buruari: kultura osatzen omen dutengainerako zer
|
horiek guztiak
hizkuntzarik gabeko sorkariak diren, ala hizkuntzariesker eraikiak eta, horrenbestez, hizkuntzazko izaera eta ezaugarria ere baduten, hizkuntza izan dutelako hain zuzen beren izate eta garapenean aurrebaldintza bat.
|
|
|
Kant-en aburuz gizon emakume guztien adimenak giza adimen bat bera diren moduan, Cassirer enean herri
|
guztien
hizkuntzak hizkuntza bat bera dira. Hala ere, Humboldt-en tradizioan, Cassirer-ek hizkuntza bakoitzak mundua nola bere gisan eratzen, objektibatzen duen azpimarra dezake, guztien batasun hura ukatzeke:
|
|
|
Banakoa orain aurkitzen da, hitz egin jende
|
guztiaren
hizkuntzan hitz egiten duela, baina esan bere esateko propioa esan gura duela, eta, usu, ezin duela.
|
|
|
Ez da gure lana ximenkiago argitzea nazioaren kontzeptua Alemanian XVIII. eta XIX. mendeen arteko biragunean, ezta Humboldt-en beraren nazioaren kontzeptua berbaitan xehekiago ere (adiera etnografiko, linguistiko kultural, politikoan): ikus, horretarako, argitara berriak, Abellán, Menze, Zabaleta714 Humboldt-en nazioa eta hizkuntzaren filosofia, bere garaian Alemanian arruntena baino ez dela, utzi nahi genuen garbi, hasteko; eta nazioaren kontzeptua harengan beti hizkuntzagaz lotua ageri ohi dela, bide batez (ezagunki, autore aleman
|
guztiok
hizkuntza guztien eta txikienen beren ere alde alderditzen diren bitartean argi eta garbi. Prusiako Estatuan hizkuntza ez alemanen alde?, Frantzia jakobinoak arras politika kontrarioa abiatu du urte horietantxe hizkuntzen arloan, baina hori beste arazo bat da nazioaren kontzeptu alemanaren eta frantsesaren topikoaren aldean, ez bata eta ez bestea baitaukagu orain arakatzerik). Apenas da ohartarazgarria, garaiko autore gehienak bezala, Humboldt ere aldika herria, nazioa, Estatua (Volk, Nation, Staat) kontzeptuak elkarrekiko zehatz mugatu nahita aurkitzen badugu715, seinale, momentuko premia arrunta zela hori, Iraultzaren inguruko giroan.
|
|
|
Hori ez da hainbeste nabaritzen kasu irlatu batean eta behin behatzen bada. Baina hizkuntza osoak behin eta berriro han eta hemen sortzen duen inpresioaren erregulartasunak eta eragina ren betiereko itzulerak azkenean errepresentazioen masa
|
guztiak
hizkuntzaren «kolorea» hartzea eragiten dizu244.
|
|
|
Leibniz-en monadak bezala, hizkuntza guztiak guztiekin harremanduta daude, guztiak guztiengan eragiten eta eraginak izaten ari direla, zuzenean ala artekotuki. Itsasoak nola, hizkuntzak ere hala egiten baitu, herriak banatu eta aldi berean elkartu247; ezerk ez du gizadia gehiago eta sakonkiago batzen, banatzen duen hizkuntza berak baino248 Gizadia dagoenez gero, talde, adin, sexu, herri, nazio
|
guztiak
hizkuntzaren bidez elkarri eragiten ari zaizkio, gizatasunaren mundu ideal komun bat denen artean eraikitzen.
|
|
|
mugatzen: lehen Europako Gorte
|
guztien
hizkuntza bazen, orain herri guztiena bilakatu behar du, mundu guztiaren hizkuntza unibertsala905 «Ayons l, orgueil que doit donner la prééminence de la langue française depuis qu, elle est républicaine, et remplissons un devoir»906 Mundu guztia libre, mundu guztia frantses mintzoko. Ez ingelesa, alemana, etab., «il n, appartient qu? à une langue qui a prêté ses accents à la liberté et à l? égalité?
|
|
|
mugatzen: lehen Europako Gorte guztien hizkuntza bazen, orain herri guztiena bilakatu behar du, mundu
|
guztiaren
hizkuntza unibertsala905 «Ayons l, orgueil que doit donner la prééminence de la langue française depuis qu, elle est républicaine, et remplissons un devoir»906 Mundu guztia libre, mundu guztia frantses mintzoko. Ez ingelesa, alemana, etab., «il n, appartient qu? à une langue qui a prêté ses accents à la liberté et à l? égalité?
|
|
|
Tradizio
|
honetan guztian
hizkuntza, harengandik menpegabe eta beregain dagoen eduki izpiritual baten zeinu adierazlea bainoago, komunikaziorako bitartekotzat hartzen da. Pentsamendu edo arimako afekzioek, beren errealitate propioa hizkuntzatik menpegabeki dute osoa.
|
|
|
«pentsatzeko legeek» («Gesetzen des Denkens») 451 Hizkuntza, beraz, bi maila edo modutako kontsideratu behar da aldi berean: denak batera hizkuntza bat bakar eta unibertsala (hizkuntza
|
guztiak
hizkuntza edo organismo bakarra, hori «pentsamenduaren organo eratzaile» bat bera gizon emakume guztion baitan) eta berdenboran hizkuntza bakoitza berezia bezala, bat bedera organismo bereki bat (hizkuntzak adina organismo). Hizkuntza guztiak bat dira; baina, batzuetan, oso antzekoak ziruditen hizkuntzak, analisiak deskubritzen dizu, arrunt organismo ezberdinak direla barnagoan452 Hizkuntzak, hortaz, aldi berean dira denak organismo bat bera eta anitz, organismo berdinak eta diferenteak.
|
|
|
Beharbada, hizkuntza bakoitza munduikuskera bat dela onartzen bada, eta era horretan herri (nazio) bakoitza munduikuskera bat originala legez definitzen eta mugatzen bada, marxista leninista bat beldur da, nazioaren izaerari inportantzia larresten zaiola (gizadia nazio ezberdinen batura, emaitza, bihurtzen baita), eta batez ere proletargo internazionalaren munduikuskera galtzen dela? Eta mundu ikuskera
|
guztiak
hizkuntzak baldintzatuak eta, beraz, subjektiboak badira, non gelditzen da mundu ikuskera marxista leninista zientifiko objektiboa. Klaseek ala herriek ezaugarritzen dute gizadia, historia?
|
|
|
Finean, bada: kontu eginez, hizkuntzen ugaritasuna kalamitate bat dela jeinuarentzat567, eta kulturako jende guztiarentzat nonahi hizkuntza bat bakarra egotea dela komenigarriena, konklusioa da, hizkuntza hori frantsesa dela, zeren ta, bere dohain guztiengatik, «la langue française, c, est la langue humaine»568 Horregatik hautatu bide dute Europako errege eta Gorte
|
guztiek
hizkuntza diplomatikotzat. Baina, kultura eta hizkuntza kaskarrago (alemana eta, ingelesa eta!) horien onerako, komeni da urrats bat aurrerago joatea, munduko altxor literario guztiak frantsesera itzuli eta frantsesean gordez.
|
|
|
Diderot-en ustez, plazajende ilustratu txit razionalekin hasteko, grekoa eta latina oraindik fabularen hizkuntzak ziren, gizadiaren adin txikikoak; heldutasunekoa, arrazoiaren eta argien mintzaira, egiaren hizkuntza, frantsesa da. Gizadi osoa elkartu gura bada,
|
guztientzako
hizkuntza bat da, eta hizkuntza unibertsala izateko egokiena frantsesa da noski570 Berdintsu Abbé Raynal orobat ilustratuarentzat, etab571 Ez ziren frantsesak bakarrik hala uste zutenak. Prusiako Federiko Handiak zelan pentsatzen zuen ezaguna da, eta Casanova-k berak konfirmatu bide du frantsesaren balio unibertsala bere esparru partikularrean? «indispensable! »572 Napoleon ondoren, Vienako Kongresuak Kongresuko hizkuntza ofizialtzat frantsesa deklaratzeari uko egin dio, baina zinez erabili frantsesa egin du.
|
|
|
hizkuntzaren historian gaindi? Humboldt-en gogarte
|
guztian zehar
hizkuntza eta pentsamenduaz kuestio hauek zentralak dira. Bestalde Condillac-ekin, hau ez gutxiago erabakigarria (nahiz haren argudiaketa guztia hizkuntzaren jatorri historikoaz fikzio bat den, kontadizo bat berak fantasiatua, ez, horretan Humboldt ez da engainatu?
|
|
|
Humboldt-en gogarte guztian zehar hizkuntza eta pentsamenduaz kuestio hauek zentralak dira. Bestalde Condillac-ekin, hau ez gutxiago erabakigarria (nahiz haren argudiaketa
|
guztia
hizkuntzaren jatorri historikoaz fikzio bat den, kontadizo bat berak fantasiatua, ez, horretan Humboldt ez da engainatu, historian inoiz kausitu ahal izango litzatekeena, mito bat esan genukeena baizik:
|
|
|
Humbolt ek ez du zalantzarik egiten (hots, bere gizartea da ez duena egiten zalantzarik): ez zen hain faboragarria izango613 Arabiarrek, grekoengandik hartu zuten zientzia europarrei trasmititu bai, egin zuten, baina arte eta zientziazko eraikuntza hori jaso, gaur harrotzen gaituen hori, beraiek ez zuten inoiz euren kabuz jaso ahal izango614 Eta honezkero itsuak ikusten du, historia
|
guztian
hizkuntza ez dela irlatuki behatzen. Hizkuntzak, nazioaren karaktereak, «izpirituak», arrakasta historikoak, denak bat egiten du, denak organikoki bata besteari eusten dio.
|
|
|
Denborak, herriak eta hizkuntzak harremanetan sarrarazten ditu elkarren artean, harremanotatik jalgitzen baitira historian diferentzia, nortasuna, eta hamaika modutako loturak ere651, ez gizakia gizakiagaz bakarrik, baizik herriak herriekaz, belaunak belaunekaz, oraingo gizadia lehenagokoekin, gizadi guztia bat hizkuntzan eta giza historia
|
guztia
hizkuntzazko elkarreragin geldigabekoan652 «Izpirituaren eta naturaren artean bitartekari eternala», gertakari bakoitzak bere marka uzten dio, gainditu duen maila bakoitzak eraldatzen du, hizkuntzak mende eta mendeetan beti berdina eta beti trasformazio tai gabean dihardu653 Alfabetoaren asmaketak argitasuna eragiten du kontzeptuetan, simetria sintaxian654 Lanbideek, klase sozialek, erlijioek, ...
|
|
|
Azkenik, hizkuntza ezberdinen mundu ikuskeren diferentzia ez litzateke larretsi behar (Humboldt-i bagagozkio): hizkuntza
|
guztiak
hizkuntza bat dira. Ikuskerak, batasunean dira diferentziak, ez batasunaren ukoz (Humboldt oraindik osoki humanismoan dago; edo Ilustrazioan, nahiago bada).
|
|
|
Orobat, hitz egiteak kortesiara behartzen du (hizkuntza bakoitzak bere trataera moldeak dauzka), argitasunera behartzen du, prezisiora, erraztasun eta arintasunera, espresibitatera, efektura, etab. Hitz egiteko eretiak hiztunarengan sakada ezberdinak eragiten ditu, batzuetan elkarren kontrarioak: argitasunaren presioa, eta erretorikoki espresibo izateko sakada, etab., eta kinka
|
horietan guztietan
hizkuntzek irtenbide ezberdinak eskaintzen dituzte. «I propose that, in acquiring a native language, the child learns particular ways of thinking for speaking»1607 Slobin ek bereziki ikertu duena mugimenduaren adierazpena hizkuntza ezberdinetan da.
|
|
|
txikiekin791 Hizkuntza guztiak bat dira. Abiagune horiekin, mundu
|
guztiak
hizkuntza bat bakarra hitz egin lukeela ematen du. Baina de facto dagoena ez da hori.
|
|
|
Eta hemen hasten gara ulertzen, aiurriak zein rol jokatzen duen Humboldt-en hizkuntzen kontsideroan: hain zuzen, natur fenomenoei kontrajartzekoa (naturalak ere badirela aitortuz batera), unibertso
|
guztian
hizkuntza, eta hizkuntza bakoitza, fenomeno guztiz bakartzat, bestelakotzat ezaguaraztekoa.
|
|
|
Essaiko gogoetei jarraiki, eta Maupertuis eta Berlingo Akademiak kilikaturik, berak dioenez, Condillac-ek «Extraits du Cours d, histoire» lanean berriro heldu dio gaiari: «Comment les langues influent sur notre façon de penser, et notre façon de penser sur les langues»863 (beharbada ohartarazi beharrekoa da, autoreok
|
guztiok
hizkuntzaren eta pentsamenduaren arteko eragina norabide bietakoa bezala tratatzen dutela beti, bien bata bestearekikoa, de facto lantzenago dutena, kuestioa hor dagoelako, hizkuntzarena pentsamenduaren gainean bada ere).
|
|
|
Hizkuntzan hain miragarria da batetortze unibertsalaren barruan indibidualizazioa, ezen berdin zuzen esan ahal baita, gizajende
|
guztiak
hizkuntza bat bakarra hitz egiten duela, nola gizon emakume bakoitzak bat berezia duela468.
|
|
|
Horren bidez, Virginiako Unibertsitateko Elikagaien Zientzia eta Teknologia Saileko adituek elikagaien aldaketa sentsorialak nola gertatzen diren zehatz zehaztu daiteke. Baina
|
horrek guztiak
hizkuntza komun bat izan behar du, deszifragarria eta eremu horretan erreferentzia esparru bat emango duena. Susan Duncan adituak komunikatu batean dioenez, berariazko «zentzumen lexiko» bat sortu behar da, elikagaien eta materialen arteko elkarreraginaz hitz egiteko.
|
|
|
Hortik hasi behar du normalizazioak, udaletik bertatik, hortaz, normalizazio zerbitzuak antolatu behar dira horretarako aukera dagoen udal guztietan.3 Mankomunitateko euskara batzordean ezarritako ordezkaritza sistema egokitu beharra dago, bidenabar, batzar orokorrerako ezarritako irizpideei jarraiki.4 Altsasuko udalean jardun behar luke Sakanako mankomunitateko euskara normalkuntzako teknikari batek astean bi edo hiru egunez gutxienez. Hori egin ezean, kanpotik ezinezkoa baita lan eraginkorrik gauzatzea.5 Udal arlo
|
guztietarako
hizkuntzen erabilerarako irizpideak (egingarriak eta progresiboak) zehaztu beharra dago, hala nola aplikazioaren jarraipena egin ere.6 Altsasuko aisialdi eta kultur eskaintzaren jarraipen zuzena egin behar dute euskara zerbitzuko teknikariek (besteak beste, eskualde osoari eragiten diolako Iortiako kultur programazioak) eta eskaintza horretan hizkuntzen erabilera orekatua bermatzeko neurriak apli... Orain arteko eskarmentuaz badugu zer ikasi guztiok ere.
|
|
|
Zehazki, 6/ 1989ko Funtzio Publikoaren Legeari honako puntua gehitzea eskatu du Aralarrek: " jendaurreko funtzionarioen lanpostu guzti
|
guztiei
hizkuntza ofizial bietan jardutera derrigortuz eta herritarron hizkuntz eskubideak bermatuz". Euskal hiztunen hizkuntz eskubideak betetze aldera, lanpostu guzti guzti horietan 2010eko derrigortasun dataz ezartzea ere eskatu du alderdiak.
|
|
|
Historian lehen aldiz euskarari legezko babesa ematen dion Euskararen Legeak 25 urte bete ditu, baina urrun gaude oraindik EAEn eta urrunago beste euskal herrietan, herritar
|
guztien
hizkuntza eskubideak bermatzetik. Oraindik ere, ez da posible euskara gizarte alor guztietan normaltasunez erabiltzea.
|
|
|
Legeak tarteko helmuga izan behar luke soilik, tresna bat besterik ez, euskararen normalizazioan aurrera egiteko. Beste lege batzuk ere badira –funtzio publikoarena, esaterako; 1989koa– EAEko hiritar
|
guztien
hizkuntza eskubideak bermatzen lagun dezaketenak. Bien arteko moldaketak, puntuala bada ere, normalizazioari bultzada handia eman liezaioke.
|
|
|
Euskal hiztunek administrazioaren atal batzuetan jasaten duten diskriminazioari azkena eman beharra diote botere publikoek, ahalik eta arinen. Hortaz, Aralarrek proposamena luzatu nahi die, EAEko hiritar
|
guztien
hizkuntza eskubideen berdintasunaren alde dauden eragile guztiei eta bereziki Eusko Legebiltzarrean ordezkatuta dauden taldeei, beharrezkoak diren legezko aldaketak susta ditzaten.
|
|
|
Eremua galtzean, herritar askoren artean haren jatorrizko mugen oroitzapena ahuldu da. Euskara, Alfontso Borrokalariak XII. mendearen hasieran Tutererria konkistatu zuenez geroztik, ez baita inoiz izan nafar
|
guztien
hizkuntza. Euskararen ustezko berreskurapena, Nafarroako toki askotan," eskurapena" besterik ez da.
|
|
|
Kontseiluaren ustez, ezinbestekoa da hutsune horiek betetzea euskararen normalizazioan aurrera egiteko. Oso garrantzitsua da administrazioaren euskalduntzea lortzea hizkuntzaren garapenerako; administrazioak aurretik joan behar du jarraibidea eskainiz eta herritar
|
guztion
hizkuntza eskubideak bermatuz.
|
|
2008
|
|
|
Baikor izateko arrazoiak ere agertu ditu Peillenek, nahiz eta kezkatuta egon: " Abertzaletasunaren hizkuntza izatetik,
|
guztien
hizkuntza izatera pasatu da euskara Ipar Euskal Herrian". Ikastolek fama ona dutela esan du.
|
|
|
hizkuntza geureganatzea ez da bizitzaren esperientzia hizkuntza horretan zizelkatzea baizik, bizitzaren jarduna hitzaren jardunean artikulatzen baitugu, eta alderantziz. Esan dezagun, nolabait ere, bizitzaren aitzin gibel
|
guztiak
hizkuntzaren harietan ehuntzen ditugula, bizitza bera bezain bihurria eta korapilotsua delako hitzaren joan etorria. Ama hizkuntzaren jabekuntzan ez bezala, bigarren mintzaira ikasten dugunean jadanik ehundua daukagun eremu sinbolikoa, pentsamendua dela, irudimena dela, jakintza dela, sineskerak direla?
|
|
|
ezker abertzaleko ekintzaileen artean ere uste hori da jaun eta jabe. Eta, asmoak asmo, zeresan handia du
|
honetan guztian
hizkuntzari buruzko ideiak. Nola ikusi, hala sentitu:
|
|
|
Lanean erabili dugun itzulinguruak (§2.2) nahiko ondorio garbiak ematen baditu ere, aitortu beharrekoa da aposiziozko eta mendekotasunezko tandem elkarteen arteko muga ez dela erabat sendoa, zeren eta azken batean muga hori lehenengo osagai bikoitza hirugarren osagaiaren barruko kidetzat hartu ahal izateko aukerak baldintzaturik baitago. Aurreragoko lanetan izango dugu
|
hau guztia
hizkuntzaren maila desberdinetan ondo aztertzeko beta.
|
|
|
Lanbideari dagokionez, gizonak kanpoko jendearekin hartu eman handiagoa izan duela esan liteke; emakumeak, behin ezkondu eta gero, etxean egin zuen nahikoa lan. Ez da harritzekoa, beraz,
|
honek guztiak
hizkuntzan arrastoa uztea.
|
|
|
Ideia bera errepikatu zuen 1923an: «Posible es que a mi por estar dedicado conalma y vida al estudio y difusiónde esta lengua se me tenga por separatista»204 Azkue bere pasio
|
guztiz
hizkuntzaren inguruan ari zen bada. Eta ez ikertzaile eruditu soil moduan, baizik baita euskararen zabaltze lanean («difusión»).
|
|
|
Bigarren Komunikazio Gaitasuna Neurtzeko Zerrenda (Bigarren KGNZ), Hitzak eta esaldiak izenenekoa, 16 eta 30 hilabete bitarteko haurrentzat da. Hau ere bi atal nagusitan dago taxutua, baina oraingoan biltzen den informazio
|
guztia
hizkuntzazkoa da eta ez keinuzkoa. Lehen atalean haurrak darabiltzan hitzei buruzko informazioa jasotzen da; bigarrenean, ostera, gramatika markei eta esaldiei buruzkoa.
|
|
|
Lucre Mbak azaltzen duenez," Marokoko paziente bat artatu behar duen mediku baten kasuan, adibidez, gaixoak eskolan ikasi ez badu, ezinezkoa da arabiar estandarra ulertzea, eta, beraz, beharrezkoa da Marokoko dialektoa hitz egiten jakitea". Baina marokoarraz gain, agian gehien eskatzen den dialektoa, herrialde horretatik etorritako etorkin kopuru handia dela eta, Egiptoko dialektoa da irakaskuntza arabiarreko zentroetan gehien eskaintzen denetako bat, izan ere, Mostafa Mahamoud ek dioenez," dialekto hori da hedatuena, 80 milioi hiztun inguru dituena, batez ere mundu arabiarreko ia film
|
guztiak
hizkuntza horretan eginak daudelako". Non ikasi Lortu nahi den hizkuntzaren ezagutza mailaren arabera, ikasteko modu desberdinak aukeratu ahal izanen dira:
|
|
|
Batez ere, euskararen aldeko lanean «urrats bat aurrera egiteko ordua» dela uste baitu. Bestalde, hizkuntza bizikidetzarako tresna dela ziurtatu zuen Kontseiluak, eta ohartarazi zuen «euskararen ezagutza unibertsala izatearekin bakarrik» bermatuko direla pertsona
|
guztien
hizkuntza eskubideak. Alegia, herritar guztiek «bi hizkuntzak» menderatzen dituztenean.
|
|
|
Sinatzaileek uste dute, euskararen ofizialtasuna arautzen duen Euskararen Legea onartu zenetik, urratu egin direla euskal hiztunen eta nafar
|
guztien
hizkuntza eskubideak, eta ondorioak larriak direla. –Euskaraz ikasteko ezintasuna, isunak, euskararentzako diru laguntzen murrizketa, administrazioarekin harremanak euskaraz izateko trabak... orriak eta orriak betetzeko adina eskubide urraketa gertatu dira [hogeita bi urte hauetan].
|
|
|
Euskara lehentasuneko hizkuntza izatea lortu behar dugu, horrela ziurta baitaiteke euskaldunen eta biztanle
|
guztien
hizkuntza eskubideak bermatuta izatea.
|
|
2009
|
|
|
Azkenik, hizkuntza bat ofizial deklaratzearen azken ondorio gisa zentzuzkoa dirudi ondorioztatzea —Kataluniako Consell Consultiuk 35/ 1982 Txostenean egin zuen moduan— ezin dela Administrazioak darabilen hizkuntza ofiziala ez jakitea alegatu, hark, dagokion betebehar konstituzionala betez, ikastetxeetan hizkuntza ofizialaren edo ofizialen irakaskuntza eraginkortasunez bermatzen duenean. Gaztelaniari dagokionez, jakina, ondorio hori ziurtatuta dago, irakaskuntzak —Espainia osoan betebehar gisa orokortu zenetik— Estatu
|
guztiko
hizkuntza ofiziala ikastea bermatu baitu. Aldiz, Espainiako gainerako hizkuntza ofizialak irakaskuntzan sartzea duela gutxi gertatu da eta denek ez dute zorte bera izan.
|
|
|
Hain zuzen, horretaz dihardu ere, aipatu Legeko 2 artikuluak, honakoa adierazten duenean: " Katalana, berezko hizkuntza denez, Kataluniako erakunde
|
guztien
hizkuntza da eta bereziki Generalitateko Administrazioarena, toki Administrazio, korporazio publikoena, enpresa eta zerbitzu publikoena, hedabide instituzionalena, irakaskuntzakoa eta toponimiakoa".
|
|
|
Printzipio honek izan ditzakeen ondorio praktikoak Estatu
|
guztiko
hizkuntza ofizialarekiko baita Autonomia Erkidegoetako berezko hizkuntzekiko ere eman daitezke, kasuan kasuko baldintzen arabera.
|
|
|
Euskal Herrian kokatuta dagoen Estatuko Administrazioari dagokionez, bertan ez da jadanik inolako hizkuntz plangintzarik abian jarri Erkidegoko berezko hizkuntza erabili nahi dutenen hizkuntz eskubideak bermatu ahal izateko. ...Gomendioak8 espainiar agintariei aholkatzen die," Kartako 10 art.ren aplikazioak ukitzen dituen Autonomia Erkidegoetan kokatuta dagoen Estatuko Administrazioan, bertako langileei bideratutako kontratazio, karrera eta heziketa programak aztertzea, langile kopuru aproposak dagokion hizkuntzaren ezaguera praktikoa eduki dezala bermatzearren; orobat aholkatzen die," Estatuko zerbitzu publiko
|
guztietan
hizkuntza erregionalen edo gutxituen presentzia ziurta dezatela" 9.
|
|
|
" Niretzat, oso garrantzitsua izan zen musika, iragarkiak eta abar euskaraz entzutea eta ikustea, zenbateraino ulertzen nuen jakiteko". Baliabide
|
horiek guztiak
hizkuntza zenbateraino menderatzen den egiaztatzeko tresna egokiak dira. Alabaina," B" ereduko ikasleek hitzezko hizkuntzarekin kontaktuan jartzeko baliabideak aipatzen dituzte.
|
|
|
Langile elebidunek bermatuko dituzte herritar
|
guztien
hizkuntza eskubideak, adierazi du Haranburuk, eta azken lan deialdi honen ondorioz lanean hasiko diren hainbat ertzainek batzuen eskubideak baino ez dituzte kontuan hartuko, gaineratu du.
|
|
|
Zenbaitetan, euskalkien arteko aldeak direla eta, euskaldunok uniformatze antzeko bat izaten dugu amets, berdintasuna ekarriko digulakoan. Uste dugu errazagoa litzaigukeela bizitza ingelesaren unibertsoan bageunde,
|
guztiok
hizkuntza bakar bat eta kito, akabo arazoak.
|
|
|
Zenbait kasutan halako baieztapenak fede onez egiten direla onartzeko prest nago, baina kasu gehienetan argi dago atzean dagoen politikakeria zein fede txarra. Argi dago ikuspuntu guztietatik Veleiako kulebroia erabat negatiboa dela, baina orain amorrazio gehien ematen didana da ikustea zelan batzuk baliatzen diren gertatutakoaz arabar
|
guztion
hizkuntzaren kontra aritzeko. Zelan da posible oraindik ere Arabako euskalduntasuna zalantzan ipintzea?
|
|
|
Ez gara ohartzen, baina nazioartean ere asko egin daiteke euskararen alde. Munduko kongresu, batzar, foro...
|
guztietan
hizkuntza nagusiak sartzen dituzte.
|
|
|
Berdintasunezko printzipioa hori behar dugu, gure eskubideak ez ezik, munduko pertsonen, hizkuntzen eta herrien eskubideak gauza daitezen; Euskal Herriak eta munduko hizkuntz komunitate guztiek lehentasun osoa izan dezaten beren lurralde historikoetan. Herritar
|
guztien
hizkuntz eskubideak bermatzeko, hizkuntz komunitate bakoitzaren osotasunaren baitan, eta munduko hizkuntz aniztasuna bermatzeko.
|
|
|
Berdintasunaren aitzakian, Frantziak uniformetasuna bultzatzen duela salatu du. Horrela, Frantziarentzat frantsesa da herritar
|
guztien
hizkuntza eskubideak berma ditzakeen bakarra, zangopilatuz bertze hizkuntzetan mintzatzen direnen haurrena.
|
|
|
Urduritasuna azalean duzu. Nazio Batuen Erakundera nola, mundu
|
guztiko
hizkuntzak entzun dituzu iristen. Bat batean, geltoki atarian, bezperan opari batzuk erosi dituzun azoka zegoeneko ilunpera begiratu duzu.
|
|
|
Abuztuaren erdian egon arren, Gasteizko Luis Aranburu musika eskola inoiz baino biziago dago egunotan, bertan egiten ari baita Gasteizko Nazioarteko Musika Ikastaroa. Bertara sartu eta doinu
|
guztietako
hizkuntzak entzun daitezke, alemana, japoniera, ingelesa baita andaluziar ukitua duen gaztelania ere, baina guztien gainetik musikaren hizkuntza unibertsala nagusitzen da.
|
|
|
Herritarrek eskubidea dute beren hizkuntzaren iraupena bermatzeko. Herri bezala, eta herri honen herritar gisa, dagozkigun eskubideen bermetik abiatuta soilik lor daiteke herritar
|
guztien
hizkuntz eskubide indibidualen berme osoa segurtatzea.
|
|
|
Helburu lorgarriak zehazterakoan, helburutzat har daiteke, euskara. Sarrionaindiak [28] esango lukeenez, guztien ondarea bai, baina ez
|
guztien
hizkuntza den euskara, belaunaldi batzuen bueltan gure gizarteko gehienek neurriren batean ezagutzen duten hizkuntza izatera iristea, baina nekez lortuko da denbora berean herritar gehienen erabilera hizkuntza nagusia izatea:
|