|
2006
|
|
|
Zazpi ezagueraren arabera aurrenen, hiru jatorrizko hizkuntzaren arabera eta beste hiru etxeko maizeneko hizkuntzaren arabera, guztiak batera ekarriz, zenbat hiztun mota desberdin atera daiteke? Kasu honetan
|
ezin
biderketarik egin hizkuntz erabilera ez baita posible aurreneko hiztun mota guztiengan. Hau da, bidezkoa bada jatorrizko euskaldun erdalduna, ez da zilegi jatorrizko euskaldun erdaldun etxeko euskalduna.
|
|
|
Harez geroztik, euskararen berreskurapenaren bidez euskara udalerri eta hiri handietara zabaltzen ari da bere eragina. Haatik
|
ezin
esan daiteke euskara egun kaletarren hizkuntza denik.
|
|
|
Eskuin aldeko zutabeetan, aztertzen ari garen tarteetako irabazi/ galerak agertzen dira; 81 -86 epealdian, galdutako euskaldunak, adin tarte zaharrenetan ematen dira, 50 -54 urteetatikaurrera, 2.587 hiztun, eta multzo horrekiko erlatiboki kopuru txikia da eta, hiztun galerak zio naturalak (heriotzak,...) eragindakoak direla pentsatzera eramanez. Epealdi bereani rabazitakoak -22.551 hiztun-, ostera, guztiak helduak izanik
|
ezin
pentsa daiteke berezkoak direnik, horiek, duda izpirik gabeeuskaldun ikasiak dira, euskaldun berriak alegia. Baldin eta gure datuen arabera 81 -86 epealdian 66.028 euskaldun gehiago lortu baziren horietatik helduen euskalduntzearen ekarpen zuzena% 34’15a dela estima daiteke.
|
|
|
Beraz, Bourdieu-ren iritziz honakoa onartu behar da: " hizkuntza komunitate batean, inork
|
ezin
ditzake erabat hizkuntza eta kultura legeak ezjakin, batik bat gaitasun zilegia dutenekin harremanetan sartzen diren aldi bakoitzean. Izan ere, egoera ofizialetan kokatuak direnean, menderatuek beraien hizkuntza ekoizpenei ezfagoretuak zaizkien prezioen osaketa legeak gorputz eta pratiko ezagupenetan adierazten dituzte.
|
|
|
Aukera nagusi bezala teknologia berriek eskaintzen dituztenak aipatu gura nituzke lehenbizi: oso urrun dauden eta inguruan
|
ezin
har dezaketen irakasgaia eta tutoretza eskaintzen zaie ikasleei, internet, plataforma eta posta elektronikoari esker. Atzerriko ikasleek Euskal Herriko berri zehatza izan dezakete eta Renoko Mintegiak euskal ikasketetan gai oso ezberdinen gaineko formazioa eskain dezake, modu errazean, eta irakasle guztiak bertan izateko behar barik.
|
|
|
Oso urrun dauden eta inguruan
|
ezin
har dezaketen irakasgaia eta tutoretza eskaintzen zaie ikasleei, internet, plataforma eta posta elektronikoari esker. Atzerriko ikasleek Euskal Herriko berri zehatza izan dezakete eta Renoko
|
|
|
Nik antzematen dudan ahuleziarik handiena maila akademikoan azalean geratzea da. Teknologia berriek dituzten aukerak ahulezi ere izan daitezke, aurrez aurre
|
ezin
egonak txarto ulertzeak, iluntasunak eta azalkeriak ekar ditzake eta. Ikasle eta irakaslearen arteko harremana askotan hotza suertatzen da.
|
|
2007
|
|
|
Duda barik, ikasle gehiago lortzea da bat. Gaur egun dugun ikasle kopuruarekin, Euskal Herria euskalduntzeko beste ehun bat urte beharko genituzke, eta
|
ezin gara
horren zain egon. Horixe, beraz, geure erronkarik handiena, geure ustez" prestigio" eta sustatze kanpainekin batera lotu (eta lortu) behar dena; jendea erakarri egin behar dugu, eta konbentzitu egin behar dugu:
|
|
|
Helduen euskara eta alfabetatze irakaskuntzari dagokion historiaz idazten hasten garenean
|
ezin dugu
aipatu gabe utzi Alfabetatze Batzordea, izan ere hori izan baitzen lehen saio antolatua.
|
|
|
Lehenengo zati honi bukaera emateko,
|
ezin
aipatu gabe utzi Alfabetatze Batzorde honek bere ibilbidean euskararen irakaskuntzan arlo pedagogikoan egindako ekarpena; hor daude besteak beste" Lehen urratsak" liburuxka," Euskalduntzen" metodoa eta Eusebio Osaren" Pedagogia eta Gizartea".
|
|
|
Eginkizun hau ez dagokigu bakarrik euskaltegioi, baina gure arlo honetan,
|
ezin diogu
muzin egin gure erantzukizunari. Guregana hurbiltzen den ikasleari ezagutzaren eta erabileraren artean dagoen jauzian laguntza eman behar diogu gure esku dagoen guztia eginez.
|
|
|
Nabarmena da azken urteotan euskaltegiok elkarlanean egindako lana fruituak ematen ari dela, hor dago Kultura Sailarekin izandako negoziazioen emaitza ona. Dena dela, atzera begiratzeak ematen duen poza alde batera utzi gabe,
|
ezin dugu
ahaztu oraindik ere lan handia dagoela egiteko HEA guztiz normalizatutako arloa izatera hel dadin: baliabideak, formazioa, sustapena... etengabeko lana eta jarraipena eskatzen duten arloak dira, etorkizunean ere elkarlanean aritzea eskatuko dutenak.
|
|
|
Nabarmena da azken urteotan euskaltegiok elkarlanean egindako lana fruituak ematen ari dela, hor dago Kultura Sailarekin izandako negoziazioen emaitza ona. Dena dela, atzera begiratzeak ematen duen poza alde batera utzi gabe,
|
ezin dugu
ahaztu oraindik ere lan handia dagoela egiteko HEA guztiz normalizatutako arloa izatera hel dadin: baliabideak, formazioa, sustapena... etengabeko lana eta jarraipena eskatzen duten arloak dira, etorkizunean ere elkarlanean aritzea eskatuko dutenak.
|
|
|
Helduen alfabetatze-euskalduntzearen egoera azaltzera emateko, amaitua den azken ikasturtea hartu da oinarri, sektorearen ezaugarrietako bat baita uneoro hasi edo bukatu ahal izateko aukera eskaintzen zaionez ikasleari, ikasturtea amaitu arte
|
ezin delako
behin betiko argazkia osatu.
|
|
|
Aipatu gabe
|
ezin
utzi gobernuak zuzenean kudeatzen ez dituen euskaltegietan euskara ikasten duten milaka ikasle horien balioa eta merezimendua. Matrikula prezioen etengabeko igoera jasan behar izan dute eta gutxi balitz, gobernuaren eta udal handienen aldetik ez dute inolako errekonozimendurik jasotzen, ez behintzat beka sistema moduan.
|
|
|
Dena dela normalizazio proiektuak garatzen ere hasi gara eta zentzu honetan Burlatako Euskal Herria Peñan garatzen ari garen hizkuntzaren normalkuntza plana aipatu gabe
|
ezin
utzi, aisia eta euskara lotzeko beste modu berri bat garatzen ari baikara bertan.
|
|
|
Gure lana helduei euskara irakastea da gehienean. Baina egun ditugun baldintza kaskarretan bistan da Nafarroan hausnarketa bateratu batetik abiatuta neurriak hartu beharrean garela eta euskalgintzaren indar bateratuak baino
|
ezin
ekarriko duela aldaketa hori.
|
|
|
|
Ezin
ahaztu bestalde, euskalgintzatik eta bereziki helduen euskalduntze-alfabetatzetik hainbatean salatu izan dugun jendartearen erlaxatzea. Nolabait esatearren, euskararekiko konpromisoa jaitsi egin da heldu askoren artean.
|
|
|
Zentzu berean ulertu behar dugu ikasleak euskaltegietara erraztasunez hurbiltzeko beharrezkoak diren fondoak garatzea beka sistemetarako. Zentzu honetan, Nafarroako hainbat udalen eta mankomunitateren lana aipatu gabe
|
ezin
utzi, bertako biztanleei berezko eskubidea duten euskara ikastea ekonomikoki hain pisutsua ez izatea ahalbideratzen dutelako.
|
|
|
" labur" baina zailtasun handiko honetan,
|
ezin
ahaztuko ditugu bidean izandako milaka oztopo (judizial, politiko eta beste...). Oztopo horiek guztiak gainditzeko ezinbestekoa izan da Euskal Herri mailako erakunde bateko parte izateak eman digun sostengua eta bermea.
|
|
|
Erabilera guneak sortu, emaitzak aztertu eta baloratu, bitarteko ekonomikak erdietsi... Hori guztia
|
ezin
euskaltegiek bakarrik egin, beraz, instituzioek eta jendarteak badugu zer egin elkarrekin euskalduntzea baldin bada gure helburua.❚
|
|
|
Ondorio orokorra izan zen Euskal Herrian, oro har, aldeko jarrera dagoela euskararen aurrean baina hizkuntzaren alde egoteak ez duela ziurtatzen hizkuntzaren alde egitea.
|
Ezin
ziurta daiteke, esaterako, jarrera aldekoa duenak euskaltegi batean matrikula egingo duenik. Euskara-ikasleek ere aldeko jarrera dute euskararen aurrean baina, lehengoaren haritik, alde egoteak ez du, halabeharrez, lorpen-emaitza jasoagorik ekartzen.
|
|
|
Kontuak kontu, nahiz eta egia borobila den lana aurkitzeko perfilak eskatu ezean gure ikasleen erdiak baino gehiagok ez lukeela euskara ikasiko,
|
ezin dugu
ukatu azterketa bat gainditu beharrak presio handia sortzen diela eta horrek jarrera negatiboa eragiten diela. Beraz, bide berriak urratu beharko lirateke.
|
|
|
Gaitasun linguistikotik komunikazio gaitasunera pasatu beharra dago. (Taberna batean
|
ezin da
" gorri bat eman zeniezadake?" esan).
|
|
|
Argi dago, gure hizkuntzaren egoera kontuan hartu gabe
|
ezin dela
tresna hau aplikatu, normalizatu gabeko egoeran dagoen hizkuntzaz ari baikara. Zalantzarik gabe, Frantzian ingelesa ikasten duenaren egoera eta Euskal Herrian euskara ikasten dutenena ez dira berdinak.
|
|
|
Programazioetan une hauek txertatzea, praktika jardueretan bezala, gehienetan hizkuntza lantzeko beharrezko estrategia modura ulertu izan da, jariotasunari begira batez ere, baina euskaltegia horrela euskara erabiltzeko gune ere bihurtu da kasu askotan, euskara erabili zein euskal-mundua ezagutzekoa. Jarreretan zein harreman-sareetan nolabaiteko eragina eduki dela
|
ezin da
ukatu horrenbestez. Hala ere, gune zehatz horretan geratu izan da gehienetan; horrez gain, jarduera pedagogikotik bereizten zaila izanik, ez da normalizazioari begirako jarduera estrukturatu eta planifikatu modura ulertu izan.
|
|
|
Programazioetan une hauek txertatzea, praktika jardueretan bezala, gehienetan hizkuntza lantzeko beharrezko estrategia modura ulertu izan da, jariotasunari begira batez ere, baina euskaltegia horrela euskara erabiltzeko gune ere bihurtu da kasu askotan, euskara erabili zein euskalmundua ezagutzekoa. Jarreretan zein harreman-sareetan nolabaiteko eragina eduki dela
|
ezin da
ukatu horrenbestez. Hala ere, gune zehatz horretan geratu izan da gehienetan; horrez gain, jarduera pedagogikotik bereizten zaila izanik, ez da normalizazioari begirako jarduera estrukturatu eta planifikatu modura ulertu izan.
|
|
|
97tik 2006ra 3itarteko 4 neurketaldiak %10 -11 arteko proportzioetan kokatu dira. Atzerakadarik egon denik
|
ezin
esan genezake, baina garbi ondoriozta genezake azken hamarkada honetan aurrerapen nabarmenik ere ez dela izan.
|
|
|
Gazteen indizea apenas hobetu den(+ 0,2), gure aurreikuspenik baxuenaren azpitik geratu delarik. 0,2ko hobekuntza
|
ezin
liteke positiboki baloratu, indize honek, lortutakoa mantendu dela baino, irabaz zitekeena ez irabazi izana salatzen digulako.
|
|
|
Bestalde,
|
ezin dugu
ahaztu bildutako informazioa lagin bidez bildutakoa denik. Hortaz, 2002an esaten genuena gogoraraziko dugu hemen:
|
|
|
Harreman sareko euskaldunen dentsitateari buruzko daturik, berriz, ez dago: izan ere,
|
ezin da
jakin zein den euskararen kale erabilerako neurketetan behatutako talde bakoitzeko euskaldunen dentsitatea. Beraz, ezin aztertu faktore horren eragina.
|
|
|
izan ere, ezin da jakin zein den euskararen kale erabilerako neurketetan behatutako talde bakoitzeko euskaldunen dentsitatea. Beraz,
|
ezin
aztertu faktore horren eragina.
|
|
|
Bestalde, haurren kale erabilera nahikoa handia zen (%34). Orduko gizarte arauaren arabera euskara hauJakina da dakitenen artean baino
|
ezin dutela
hizkuntza batean hitz egin. Beraz, euskararen erabilerak gora egiten jarraituko badu, euskarak euskaldun gehiago behar ditu eta, batez ere, euskara ondo dakiten euskaldunak behar ditu, euskara gaztelania baino erraztasun handiagorekin erabiliko duten euskaldunak, hain zuzen.
|
|
|
Jakina da dakitenen artean baino
|
ezin dutela
hizkuntza batean hitz egin. Beraz, euskararen erabilerak gora egiten jarraituko badu, euskarak euskaldun gehiago behar ditu eta, batez ere, euskara ondo dakiten euskaldunak behar ditu, euskara gaztelania baino erraztasun handiagorekin erabiliko duten euskaldunak, hain zuzen.
|
|
|
Agoitzen bildutako datuak hartuta atentzioa ematen duena gazteen erabilera altua da, baina datu hori oso lagin murritzetik atera da (23 gazte baino ez ziren neurtu). Berriozarren eta Zizur Nagusian aipatu dugun zuhurtzia bera aipatuko dugu hemen, horietan hutsala izan zelakoz, hemen altua delakoz, baina funtsean,
|
ezin dugula
joerak ondorioztatu kasuan kasuko datu soiletatik.
|
|
|
Hizkuntza komunitate txikia baina hizkuntzari atxikimendu handia diona da gurea. Izateko nahi hori, izaten segitzeko nahi hori da gakoa eta gako horretan baizik
|
ezin da
interpretatu zenbakiek erakusten duten jokamolde zenbait, haurrekin egiten den erabilera soziala, Mendialdeko belaunaldi berrietan antzematen den erabilera altua eta agian, deigarriena: euskararen ezagutza apal-apala duen Tuteran, adibidez, euskal komunitate txikia euskaraz aritzea ezagutza tasagatik espero zitekeenaren gainetik ere.
|
|
|
Beraz, Nafarroan gizarte zati bat dugu euskarari atxikimendu handia diona eta, koiunturak koiuntura, azken urteotan erabilera sozialaren mailari eutsi egin diona. Baina
|
ezin dugu
espero kinka horretan egoteak luzera, ala luze gabe ere, bere eragina izanen ez duenik. Izan baditugu elementuak kezkatzeko:
|
|
|
Beraz, Nafarroan gizarte zati bat dugu euskarari atxikimendu handia diona eta, koiunturak koiuntura, azken urteotan erabilera sozialaren mailari eutsi egin diona. Baina
|
ezin dugu
espero kinka horretan egoteak luzera, ala luze gabe ere, bere eragina izanen ez duenik.
|
|
|
Baliabide ekonomikoak dauzkatenez, ordura arte bertako jendeak betetzen zituzten tokiak okupatzen dituzte, udalerri horien egoera soziolinguistikoa eraldatuz. Bestetik, udalerri horietako lurren eta etxebizitzen prezioek gora egin dutenez eta bertako soldatak ez direnez hain azkar igo, bertako helduek, hau da lan egiten eta familia daukatenek,
|
ezin dute
xahupen horiei aurre egin. Gero eta gehiago dira, kostaldea uzten dutenak Lapurdi barnekaldera baita BaxeNafarrora bizitzera joateko, nahiz eta egunero joan-etorriak egin etxetik lanera joateko eta bertatik itzultzeko.
|
|
|
Ñabardura garrantzitsua da, datuek ez baitute besterik esaten. Tentagarria bada ere,
|
ezin ditugu
, adibidez, hiztunak bi multzotan sailkatu: euskara erabiltzen dituztenak eta erabiltzen ez dituztenak.
|
|
|
Horretaz gain, analisiak kontuan hartu behar du Txillardegik, Euskararen Erabileraren Kale Neurketa bera oinarri, sortu zuen Soziolinguistika Matematikoak egindako ekarpena. Azken garai honetan hizkuntzen eraRosa Ramos –Neurketaren konplexutasuna bileraz hausnartzeko boladan dagoen hiztunaren alderdi emozionalari eta psikosozialari garrantzia kendu gabe,
|
ezin dugu
bazterrean utzi hiztun elebidunek sortutako hizkuntza komunitateak egituratzeko eta hiztun berriak erakartzeko daukan (edo ez daukan) indarraren garrantzia; hau da, egiturazko aspektuen garrantzia. Izan ere, pisu guztia hiztun elebidunen jokaeran jartzen badugu, hurrengo urratsa izan daiteke ezagutza eta erabileraren arteko aldearen erantzukizuna hiztun horien leialtasun faltari egoztea, gainerako eragileei, hiztun elebakarrei hain zuzen (eta gizartean elebakarren eta elebidunen artean gertatzen den elkarreraginari), inolako garrantzirik eman gabe.
|
|
|
Datu hauek nahiko baikorrak badira ere, D ereduak izandako gorakadarekin batzuetan
|
ezin
ulertu dugu nola erabilera datuek ere ez duten gehiago gora egiten.
|
|
|
Zonalde euskaldunekin jarraituz, eremu hauetako helduen erabileraren bilakaerak beheranzko joera izan du azken 17 urteetan lurralde guztietan Gipuzkoan ezik. Alde batetik, honek gazteen erabileran eragina izan dezakeela pentsa dezakegu,
|
ezin baita
ahaztu helduek erabileran duten gako izaera. Helduak gizartean prestigio maila handieneko postuetan egoten ohi dira, aginte postuetan.
|
|
|
Zonalde euskaldunekin jarraituz, eremu hauetako helduen erabileraren bilakaerak beheranzko joera izan du azken 17 urteetan lurralde guztietan Gipuzkoan ezik. Alde batetik, honek gazteen erabileran eragina izan dezakeela pentsa dezakegu,
|
ezin baita
ahaztu helduek erabileran duten gako izaera. Helduak gizartean prestigio maila handieneko postuetan egoten ohi dira, aginte postuetan.
|
|
|
ondareari buruzko mintzaldiak, herriko landare zaharren artamendua, itsas bazterraren eta txori migrazioen behatokia. Alabaina
|
ezin da
baztertu ondare naturala, hots bazterrak eta ingurunea. ondare zabal honen balorazioa ibiliz egiten da. Badakigu ibilaldiak direla kirol praktika nagusiak eta Uda Lekun eta orokorki gazteen artean. eta zer gertatzen da Y belaunaldiarekin?
|
|
|
Kultura transmisioa euskararen ikuspegitik Iparraldean – Erramun Baxok familian
|
ezin bada
ikastetxean. orain beretik ikusten dugu euskarazko kulturaren garapena bertso saioetan, atseginezko irakurketa eta idazketa ekintzetan. euskara eta kulturaren arteko lotura josten ari da belaunaldi arteko urraspide batean. euSKal KulTuRaRen TRanSmiSiO nORmalizaTua y
|
|
|
Hori ez da hizkuntza ezaugarri hutsa, hortik harantzago doa. Eta, lehen esan dudan moduan, kulturak eta hizkuntzak elkarri eragiten diote unean-unean, bata
|
ezin
baitaiteke uler, bestea gogoan hartu barik.
|
|
|
Batasun ekonomikoa adierazten dute, egin litekeen ustiapena erakusten dute. Eta ustiapenok hain dira txikiak, ezik
|
ezin dira
banatu. Eurak banatuko balira familiek eurek galduko lukete euren euskarria, eta, horren ondorioz, familiaren etorkizuna bera amaituko litzateke.
|
|
|
Adibidez, ‘azken txanpa’ esapidea nekez uler daiteke, ez badago estropadetan egiteko ekandurik. ‘Untza’ (‘iltzea’) zer den
|
ezin
dakioke azal gizonnahiz idi-probak zer diren ez dakienari.
|
|
|
Adigai orokorra da hori mundu zabalean; izan ere, animalienganako tratamendu jakin hori da gizaldietan zehar izan diren jokaera batzuk aldatzen ari direla erakusten duena, alegia, animaliak, kasu honetan, modu batera ikustera datorren joera berri baten araberakoa. Eta gure Herriak
|
ezin
dezake ikusmolde orokor horretatik at geratu. Halandaze, badugu beste gogoeta -gai bat:
|
|
|
Horretara, bada, garbi dago, norberak bakarrik erakuts dezakeela berak bakarrik dakiena. Inork
|
ezin
dezakeela erakuts berak ez dakiena; areago joanda: nork erakuts diezaioke ume bati berak ez dakiena?
|
|
|
Aurreko pasarte baten (parentesi artean) esan dudan moduan, geroago eta garbizaleagoa naiz kontu hauen eretzean. Aldi berean, ostera, sinesten dut
|
ezin diegula
gure osteko belaunaldiei ezer ezarri goitik behera, eta eurek ere egin behar dituztela gure hizkuntza eta kultura transmititu euren ondorengoei igarotzeko. Gure belaunaldiak nahi duen beste ezar dezake beste belaunaldien gainean, baina eurek sinesten ez badute, alferrik da, gure osteko belaunaldiek transmitituko dutelako (konturatzaka, beharbada) eurek barruan daroatena, eta eurek sinetsi behar dute hori barru-barruan, bestela alferrik da. xxi. gizaldiaren hasiera honetan geure burua euskalduntzat dugunok egin dezakegun gauzarik onena da mundu zabaleko kultura handienek egiten dutena ikusi eta, ahal den neurrian eta moduan, behintzat, geurera aldatzea.
|
|
|
Bestela, geureak egin du!
|
Ezin dugu
ibili gure seme-alabek eta gure ilobek euren etorkizuna erabiltzeko jakinduriarik izango ez balute bezala jardun. Mundua hasi zen gu munduratu baino askozaz lehenago.
|
|
|
Jendeak ez du musika ingelesa entzuten euskal musika gustatzen ez zaiolako, baizik eta hori delako eskuragarrien duena, publizitate gehiena eman eta sortzen duena, mundu anglosaxoiko erreferente kulturalak ez zaizkiolako arrotz egiten, munduko" lingua franca" nagusia ingelesa delako,... Horrelako erauntsiari
|
ezin zaio
eutsi kultura programatuz bakarrik, irakurketa kritikoa egiten hasi beharko genuke. Kultur arloan prestatzen hasi, geure buruari galderak egin, kultura nola, zertarako, norentzat, zer harreman izan beharko genuke handi deritzan albo kultura horiekin...
|
|
|
Hizkuntzaren aldeko motibazio erlatiboaren garrantzia ere
|
ezin da
ahaztu, beraz, eta berretsia da beste adibide batzuetan: dimentsio mikrosozialeko zein makrosozialeko interbentzio zuzenik gabe, seme-alabeekin ez ezik eremu informaleko beste zenbait kasutan ere euskararen erabilera (lagunekin eta, 1991-2011 denbora tartean, kalean) igo da (ondorioen I.2 puntua).
|
|
|
EAEn baitan, halaber, hazkunderik handiena Gipuzkoan gertatu da (ondorioetako II.5 puntua). Azpimarragarria da azken kasu hori batez ere,
|
ezin
modu argiagoan ematen duen testigantzagatik. Izan ere, dimentsio makrosozialeko oinarrizko lege-estatusa EAEko hiru lurraldeetan bera izanda ere, Gipuzkoako beste baldintza makrosozialak (hizkuntza-diskurtsoa, batez ere), baldintza indibidualak (gaitasun erlatiboa zein motibazio nahikoa) eta baldintza mikrosozialak (euskaldunen arteko elkarrekiko ezagutza eta harreman trinkoagoak, besteak beste) beste inon baino egokiagoak dira euskararen erabilerarako eta, horren ondorioz, lorpenak ere Bizkaikoak eta Arabakoak baino handiagoak.
|
|
|
|
Ezin da
ahaztuta utzi, ordea, jendaurreko komunikazioak duen pisu handia iritziak eta jarrerak-aldekoak zein kontrakoakeraikitzeko orduan eta, egun, hori izan daitekeela gizartea euskararen alde jartzeko modurik eraginkorrena (Elizburu, 2012). •
|
|
2008
|
|
|
Lematizazioa espainieraz ere lagungarria izaten da; hori ikus daiteke ondoko irudian, esate baterako, erabiltzaileak cupiéramos hitza aztertu nahi duela. Hitz hori
|
ezin
daiteke aurkitu paperezko hiztegi batean, adizki jokatu bat duelako, baina plugin-ari esker programak caber aditzaren forma bat dela dakienez, erakutsiko dizkigu caber hitzaren euskarazko ordainak (kabitu, sartu...). Noski, euskarazko hitzak kontsultatzerakoan ere lematizazioa oso lagungarria da, eta adibidez tentelenei hitzaren sinonimoak bilatzen ditugunean kaikuenei hitza lortzeko gauza da; kasu horretan analisi morfologikoaren emaitza ez da bakarrik erabiltzen lema zein den jakiteko, hitz sinonimoa atzizki berdinekin eskaini ahal izateko ere erabiltzen baita.
|
|
|
Baina horrelako aplikazio guztiak ingelesez erabili ahal badira ere, beste hizkuntzetarako
|
ezin da
berdin esan, kuantitatiboki eta kualitatiboki. Ondoko 1 taulan ikus daiteke zenbat produktu jaso diren zenbait hizkuntzarentzat, hizkuntza teknologiako produktuen berri ematen duten hiru gunetan.
|
|
|
Tipologia aldetik, kasu berezia da ahozko hizkuntzarena. Aipatu berri ditugun ‘testu’-corpus horietan ez da ahozko hizkuntza jasotzen5 Hizketa-corpusak (speech corpus) ere baditugu, baina
|
ezin dira
aurrekoekin konparatu. Gehienak hizketaren teknologiak garatzeko eratuak dira, edo euskalkien ikerketarako pentsatuak.
|
|
|
OEHTC eta XXMECE lorpen handiak izan dira, baina azpimarratzekoa da ez dagoela oraingoz euskarazko corpus ‘erraldoirik’, eta neurri ‘txikiko’ baliabideak direla aitortu behar da. Ereduzko Prosa gaur da, tamaina aldetik, nabarmenena, baina
|
ezin
genezake erreferentzia-corpustzat hartu (orekatu gabea da). Nazioartean ere antzeko zerbait sumatu dugu:
|
|
|
Batetik, morfologia aberatseko beste hizkuntzetan bezala, ezinbestekoa da bilaketa lema bidez egitea emaitza onak lortzeko, eta hori ez dute egiten. Bestetik,
|
ezin zaizkie
euskarazko emaitzak soilik eskatu (ezta beste hizkuntza txiki gehienenak ere). Bi arazo horiek konpontzeko, teknika bana garatu da proiektu horietan:
|
|
|
datuen ‘ezegonkortasuna’ edo ‘errepikaezintasuna’, hizkuntza-estilo eta erregistro berezien presentzia (ia webean soilik agertu ohi direnak), hizkuntzaren ‘kalitatearen’ auzia (testu inprimatuetan ez bezala, Interneten orraztu gabeko testu asko dago, erregistro informalean idatzia eta abar...)... Adierazgarritasuna ere eztabaidagai da. Corpusaren analisi kuantitatiboak eta estatistikoak ere
|
ezin dira
‘corpus mugatuetan’ bezala aplikatu edo interpretatu (batik bat, off line corpus batean ez bezala, ‘populazioa’ ezaguna ez delako) (Renouf 2007).
|
|
|
Bigarren helburua funtsezkoa da, eta
|
ezin du
inork bere kabuz ondo bideratu. Beraz, arlo honetan datozen urteetan urrats arrakastatsuak eman ahal izateko gakoa izango da elkarlana eta erakundeen inplikazioa.
|
|
|
Azken hiru hizkuntza-baliabide horiek, berez, Eusko Jaurlaritzak kudeatzen ditu, baina oraingoz
|
ezin dira
eskuratu. Ez dira asko, beraz, euskarako eginda dauden datu-base akustikoak, eta, hortaz, hutsune nabarmena dugu arlo honetan, gainerako hizkuntzen aldean.
|
|
|
Balia daitezkeen datubase handi gutxi daude, eta eragozpen handia da hori ikerketa-taldeentzat, zeren, teknologia garatua izanik ere,
|
ezin baita
emaitza lehiakorrik lortu oinarrizko baliabiderik gabe.
|
|
|
Horretarako, ordea, nahitaezkoak dira ahots-baliabideak, eta oso prozesu garestia eta luzea da datu-base handiak sortzea. Balia daitezkeen datu-base handi gutxi daude, eta eragozpen handia da hori ikerketa-taldeentzat, zeren, teknologia garatua izanik ere,
|
ezin baita
emaitza lehiakorrik lortu oinarrizko baliabiderik gabe. Oso garrantzitsua da, beraz, datubase akustiko publiko bat, maila guztietan etiketatua (maila linguistikoan, fonetikoan eta prosodikoan), zehaztu eta sortzea, eta, horretarako, behar-beharrezkoa da administrazioek parte-hartzea.
|
|
|
Oro har, hizketa-teknologien alorra oso gaztea da; are gazteagoa, euskararena. Hiztun askoko komunitateen hizkuntza-teknologiak etengabe doaz aurrera, eta gurea
|
ezin da
atzean geratu, etorkizuneko euskaran garrantzia handia izango baitu teknologien garapenak. Gurean, euskararekin oro har lotutako hainbat alorretan bezala, lan handia dago egiteke oraindik.❚
|
|
|
Aipatutako guztiak hasieran genituen helburuak gainditzera eraman gaitu eta balorazioa guztiz baikorra da. Halere,
|
ezin dugu
ahaztu hemendik aurrera orain arte baino abiada biziagoan aldatuko direla gauzak. Hortaz, erronka berriei aurre egingo badiegu, gure jarrera ere aldatu beharko dugu.
|
|
|
Horrelako galdera bakoitzari eman behar zaion erantzuna ikaslearen motibazioaren, testuinguruaren, estrategia mentalen eta, oro har, horien beharren eta gaitasunen araberakoa da. Eta, gainera,
|
ezin da
ahaztu zein garrantzitsu den ikasle bakoitzarentzat norberak behar adina ariketa egitea, ez gehiegi, jakina, baina ezta gutxiegi ere.
|
|
|
Egoera horrelakoa izanda eta orain arte esandako guztia kontuan hartuta, IKASYS proiektuaren aplikazioaren bidez, IKTek eskaintzen dituzten baliabideak, ikasgelan testuinguru egokian kokatuz eta modu naturalean integratuz, ikasleei eta irakasleei sortzen zaizkien zailtasunak gainditzeko benetako tresnak izan daitezkeela frogatu nahi da.
|
Ezin da
ahaztu gaur egun gure gazteek teknologia berriak erabiltzerakoan erakusten duten trebezia. Orain arte teknologia horiek, batik bat, jolasean aplikatu dituzte, dena dela, gaitasun teknologiko horien erabilera zuzenak ikasleei ikasketa prozesuan ekarriko dizkien abantailak ezin ukatuzkoak dira.
|
|
|
Ezin da ahaztu gaur egun gure gazteek teknologia berriak erabiltzerakoan erakusten duten trebezia. Orain arte teknologia horiek, batik bat, jolasean aplikatu dituzte, dena dela, gaitasun teknologiko horien erabilera zuzenak ikasleei ikasketa prozesuan ekarriko dizkien abantailak
|
ezin
ukatuzkoak dira. Hala, gaur egun dauden baliabide teknologikoak egituratutako eta sekuentziatutako edukiekin egoki uztartuz, lehen aipatutako edukiak barneratzeko eta horiek aurrerantzean egoera konplexuagoetan aplikatzeko aukera ematen zaio ikasleari.
|
|
|
Orain arte egindakoak bere lekua izango du gero ere, baina ziur asko, baliabide berri horiek ikasgelan egoki integratzen badira, hezkuntza mailan gaur egun ditugun
|
ezin
askori egoki eta taxuz erantzuteko moduan izango gara.
|
|
|
Esan behar da, gainera, proiektu honek ez dituela baztertzen gaur egun erabiltzen diren eta benetan etekina ateratzen zaien bestelako baliabideak; puntu horretan ez da ezeren beldurrik izan behar, aurrerantzean egingo dena orain artekoaren osagarri izango baita. Orain arte egindakoak bere lekua izango du gero ere, baina ziur asko, baliabide berri horiek ikasgelan egoki integratzen badira, hezkuntza mailan gaur egun ditugun
|
ezin
askori egoki eta taxuz erantzuteko moduan izango gara.❚
|
|
|
Bardin pixa hemendik horrat
|
ezin
bota!
|
|
|
Alabainan, Emazterik gabe
|
ezin
pasa lauetan hogoi urtetan.
|
|
|
Orain badakigu katastrofe hori metodologikoa zela eta ez demolinguistikoa. Bainan orduan
|
ezin
ukatuzko argumentua izan zen hizkuntza antolaketaren alde: " Ikus zer aitzinamendua gertatzen den Hegoaldean hizkuntza politikari esker, Iparraldean euskaltasuna lurrera doalarik hizkuntza politika baten faltaz".
|
|
|
4 Kulturgintzaren eta euskalgintzaren arteko sinergia baitezpadakoa da. Euskararen antolaketan badira hiru urrats
|
ezin
bereiziak: familiako eta eskolako jarraipena, erabilera bizitza pribatuan eta publikoan, eta garapen kulturala, gogoa eta bihotza hunkituz.
|
|
|
3 Herri hizkuntzen erabilera publikoa
|
ezin
onartua da 2 artikuluaren emendakin berriarengatik" (2000, Hizkuntza eta lurraldea, Soziolinguistika Klusterra).
|
|
|
Frantziako hizkuntza politika" integrazioaren teoria"-ren bidez sailkatzen badugu asimilazio estrukturala indarrean dena dela esan genezake, eta beraz, gure kasuan, Ipar Euskal Herrian3 Asimilazioa da zeren eta kultura bat (jatorrizkoa), hizkuntza bat (jatorrizkoa) gero eta gehiago ahultzen direla, beste kulturak eta hizkuntzak (berriak) ordezkatzen dituztelarik. Adibide honetan bi hizkuntzak elkarrekin
|
ezin
bizi daitezke. Kulturbitasuna (integrazioa) ezinezkoa da4.
|
|
|
Europako Batasunak oztopoak besterik ez dizkie jartzen gure hizkuntzari eta antzeko beste batzuei, eta horien normalizaziorako galga da, Horrela ulertu behar dugu Europako Batasunak argitaratutako hainbat Artezarau. Bereziko bat aipatu du zuzendariak, ‘2000/ 13 CE Artezaraua’, honetan hizkuntza ofizialen erabilera besterik
|
ezin
derrigor daitekeela ezartzen da, eta euskara Europan ez da hizkuntza ofiziala. Zuzenbide komunitarioa gero eta garrantzi handiagoa hartzen ari den honetan, ezinbestekoa da gure hizkuntzak besteen estatus bera izatea.
|
|
|
Kontsumo-harremanetan hizkuntza-komunitateak badu kanpo-eraginik gabe bere burua arautzeko eskubidea. Horrek esan nahi du kanpoko arau batek
|
ezin duela
bertako hizkuntzaren presentzia eragotzi.
|
|
|
1 Kontsumo-harremanetan hizkuntza-komunitateak badu kanpo-eraginik gabe bere burua arautzeko eskubidea. Horrek esan nahi du kanpoko arau batek
|
ezin duela
bertako hizkuntzaren presentzia eragotzi.
|
|
|
• IELarekin lotzen diren hipotesiak kontuan hartuz:-H -1 baieztatzen da, IELari ildo afektiboa (sentimenduak) ildo kognitiboa baino indartsuago lotzen zaiolako, eta hobeto definitzen dituelako IEL-motak (2 eta 3 Taulak).-H -2 eta H -3 baieztatzen dira, IEL-motak eta identitate-osagarriak definitzerakoan (kultura eta hizkuntza, adibidez) aurrekariek eta ondorioek modu esanguratsuan jokatzen dutelako, zer den aurrekari eta zer den ondorio nekez bereiziz (6.Taula).-H -4 baieztatzen da, artikuluan erakutsi ditugun emaitzak kontuan hartuta, adibidez, euskalduna ala espainiarra izan nahi portaera aukeratzerakoan, unibertsitateko ikasketa-hizkuntza portaera aukeratzerakoan eta abar (3 eta 6 Taulak).-H -5 ez da osorik baieztatzen, euskalduna edo espainiarra ez diren bestelako lurraldetasun-dimentsioak (Europa, jatorrizko erkidego autonomoa) IELaren eraikuntzan ez direlako nahiko esanguratsuak, orokorrean behintzat (3 Taula).-H -6 baieztatzen da neurri batean, aztertutako populazioaren gehiengoa lortutako IEL-mota sailkapenean kokatzen delako (aztertutako EAEko ikasle unibertsitarioen %59, 7 hiru muturreko prototipo, eta bi erdibidekoetan) (1 Taula); baina baieztatze hori neurri batekoa da soilik, populazioaren ia erdia (%40, 3) lortutako IEL-motatatik kanpo dagoelako; azken horietatik batzuek identitatea pertsona-arteko mailakoa izango dute, eta ez taldearteko mailakoa. Gai hori oso garrantzitsua da gurea bezalako ukipen egoeratako erkidegoetan, baina artikuluan erakutsi ditugun emaitzekin
|
ezin da
baieztatu.-H -7 baieztatzen da, neurri batean behintzat, hiru muturreko IEL-prototipoen artean bi bakarrik direlako indartsuak: IEL-euskalduna eta IEL-espainiarra+ euskalduna, eta IEL erdibideko tipoen artean, bakarra delako esanguratsua, IEL-euskalduna+ hizkuntza espainola.
|
|
|
• Egia esan, emaitza kezkagarriak lortu ditugu azterketa honetan, batez ere, euskararen eta espainiaren arteko harremanen inguruan. Emaitza kezkagarrien artean
|
ezin dugu
aipatu gabe utzi euskaldun (IELa) euskalautonomi erkidegoan (EAEan) tasuna identitate munduan agertzen diren beste hizkuntzekiko joera negatiboak ere —palak badira ere— Gaur egun eraikitzen ari den elebitasunetik eleaniztasunera joan beharreko diskurtso berrian, nola interpretatu euskalduntasun mundua positiboki ez kokatzea?
|
|
|
Erramun Baxoki eskainitako omenezko zenbaki monografikoan gai horretaz aritzea erabaki dugu, zenbait arrazoi tarteko: 1) Baxoken ibilbide eta ikerketekin ondo lotzen delako —egia esan, bere biografia
|
ezin dugu
ulertu euskal identitate sakonik gabe; adibidez, 2006 urtean Baxok eta besteek (Baxok, 2006) argitaratu zuten ikerketa, ez al zen ba nortasunari buruzkoa? —, eta 2) baita, gure gustukoa delako ere, euskal testuingurua nahiko ondo azaltzeko baliagarria dela uste dugulako, jadanik identitatearen gaian nahiko adituak garelako, eta unibertsitatean — batzuen artean— aztergai izan dugula...
|
|
|
• IELan tradizionalki bereizten diren alderdiak kontuan hartuz, Baxoken biografia
|
ezin dugu
ulertu euskal identitate sakonik gabe.
|
|
|
Ikerketek erakutsi dute, bestalde, zenbait alderdik eragina izan dezaketela hizkuntza-taldeetako kideek beren taldearen bizindarraz eta beren taldeaz kanpoko komunitateen bizindarraz egiten duten neurketetan (Sachdev eta Bourhis, 1993). Eragin horiek
|
ezin dira
talde barruko eta talde kanpoko bizindarraren arteko bereizgarri nabarmen gisa ikusi, baina bai kontrastean dauden hizkuntza-komunitateen arteko bizindar-desberdintasun txiki objektibo gisa. Bizindar subjektiboan eragina zuten hiru alderdi identifikatu genituen literaturari buruz egin genuen azterlanean (Harwood eta beste batzuk, 1994).
|
|
|
Identifikazio kolektiboa lagungarri zaio tripodeari, hiru hankak lotzen baititu eta egitura indartzen baitu. Beste era batera esanda, babes instituzionalak bakarrik
|
ezin du
sustatu identifikazio kolektiboa eta hizkuntza belaunaldi batetik bestera transmititzea. Erakundeek ezin dute bizirik iraun komunitateak ez badu aktiboki parte hartzen.
|
|
|
Beste era batera esanda, babes instituzionalak bakarrik ezin du sustatu identifikazio kolektiboa eta hizkuntza belaunaldi batetik bestera transmititzea. Erakundeek
|
ezin dute
bizirik iraun komunitateak ez badu aktiboki parte hartzen. Hizkuntza-gutxiengoak ez baditu giza baliabide eta baliabide ekonomiko ugari, eta legitimitate soziala zapaltzen badiote, ezingo du kontrol instituzional handirik lortu estatuaren babesik eta talde-eskubiderik gabe.
|
|
|
Izan ere biak baitira erakunde bereko kanalak, ezaugarri bertsuekin beraz, eta biak orotariko telebista gisa aritzen direlarik, audientzia" natural" berbera dutela esan dezakegu. Eta norgehiagoka horretan, euskarazko kanala kaltetuta geratzen da; batetik, gaztelerazko telebistak euskaldun guztiak erakar ditzakeen bitartean (elebidunak direlako) euskarazkoak
|
ezin ditu
gazteleradun gehienak erakarri (elebakarrak baitira); bestetik, nahikoa da etxean telebista ikusten ari direnetako bakarra euskalduna ez izatea, euskarazko kanala alboratu eta hizkuntza komunekoa aukeratzeko. Horrela, gaztelerazko kanalak lortu ditu proiekzio sozial eta audientzia handienak, euskarazkoaren kaltetan. c) Kanal bien arteko sinergia eza egon den bezala, tokiko euskarazko telebistekin ere antzera gertatu da.
|
|
|
Batzuk zein besteak euskarazko telebista ulertzeko gai direla aintzat hartuz gero, irauli egin dira portzentajeak: ETB sortu zenean populazioaren %64k
|
ezin zuen
euskarazko emanaldirik ulertu, gaur egun %45 litzateke kopuru hori, 1 taulan ikus daitekeenez:
|
|
|
Bestetik euskararen gaitasun eskasagoa dutenei ulermena erraztuz, familia mistoen egoerari aurre egiteko, edota erdaldunak erakartzeko. Hori, jakina,
|
ezin
daiteke gaur egun dagoen euskara hutsezko kanalaren lepora egin (euskaraz ari diren irratiak kasu berean daude), aurretik aipatu dugun lehen helburua (euskaldunei euskarazko irrati-telebista eta sareko zerbitzuak ematea) zapuztu egingo litzatekeelako. Planteatzen duguna, hartara, ez da ETB1en eta aurki emititzen hasiko den ETB3n gaztelera lagungarri gisa sartzea, baizik eta ETB2 eta ETB4 (zein etorkizunean sor daitezkeen beste kanalak, interneten bidezko euskarriak zein irratiak) ere euskararen normalkuntzari begira jartzea, pausoz pauso.
|
|
|
Are gehiago: aurrekoen artxiboa eta bilaketa-sistema eskain daiteke, paperezkoan egin
|
ezin
daitekeena.
|
|
|
Ekoizpen eta errealizazioalorrean internetek eskaintzen dituen aukerak asko dira, emanaldiak urrutirago eta jende gehiagorengana heltzeko bidea ere errazten die sareak telebista eta irrati txikiei. aukera eskaintzen dute. Hori bai,
|
ezin da
esan interneten dauden irratitelebistek gaur egun programazio propiorik garatzen dutenik, salbuespen batzuetan.
|
|
|
Lehenik eta behin, azpimarratu behar dugu Interneten erabilera Euskal Herrian
|
ezin dela
konparatu Europako gainerako lurraldetakoarekin, askoz gutxiago Estatu Batuetakoarekin. Eustatek dioenez1, 2005ean gora egin dute Internetera konektatu direnek nahiz Internetera benetan konektatzeko aukera dutenek.
|
|
|
—
|
Ezin ditugu
ahaztu bai EHUn eta baita Deustuko Unibertsitatean sortu diren blog taldeak, hainbat irakasleren inguruan.
|
|
|
Norbanakoaren antzera, gizarteak berak ere bere komunikazio-sistema propioak eraikitzen eta erabiltzen ditu, aurreratuak batzuk eta klasikoak beste batzuk. Gizarte-esparruko testuinguru irekian,
|
ezin
saihestuzko lanabesak dira hedabideak eta komunikabideak: irratiak, telebistak, egunkariak...
|
|
|
Giza talde nahiz gizarte baten barruko harreman etengabearen baitan,
|
ezin
banatuzko binomioa osatzen dute hedabideek eta hizkuntzek, kazeta batek eta kazetariaren jardun idatzi jakinak, telebista batek eta haren emanaldi ezagunak, zinemako filmak eta haren ikusleak.
|
|
|
Baina, bere eduki propioen jabe den enpresak baizik
|
ezin du
egin hori. Are, modu arrakastatsuan nahi bada.
|