|
2022
|
|
|
Euskaraz txerto izena finkatu genuen XIX. mendearen azken aldian, Iparral dean, xertoa aldaerapean, bakuna izena
|
euskal
erroko batez izendatzeko. Gure Herrian aldizkariak zioen bezala:
|
|
|
—Eta bide horretatik orduan, gaztelaniazko" vacunología" hitzari zer
|
euskal
ordain eman dakioke?
|
|
|
txerto jakintza, edo, nahi izanez gero, txerto zientzia. Egitura hori baliatuz bultzatu zuten aspaldi Joxe Migel Barandiaran bezalako antropologoek herri jakintza hitza ere, etnografia eta folklore bezalako izen jasoen
|
euskal
ordain gisa. Eta ildo horretatik garatu dira beste gehiago ere.
|
|
|
‘Dibertsoa’ eta ‘dibertsitatea’ zehaztasunez
|
euskal
ordainez emateko beste hitz hoberik finkatu ezak eraman ditu gaur egungo idazle eta erabiltzaileak anitza eta aniztasuna bultzatzera.
|
|
|
Baina zergatik bidea ireki ez,
|
euskal
hiztegian tradizioan sustraituago dagoen hitz bati. Ontzia entzun dut hainbat aldiz, eta zilegi da.
|
|
|
Bide batez gehi dezagun, gazte askok ez dakizkiten bi izen erabili izan zirela XX. mendean, lehen erdian berariaz, erresuma baten buru ziren gizon emakumeak izendatzeko. Latin sunda hori uxatu behar eta, euskara garbikotzat,
|
euskal
hitz purutzat Sabino Arana Goirik XIX. mendearen hondarrean fundatu zituenak: bakalduna batetik, ‘errege’ esateko, eta bakanderea edo bakalemea bestetik, ‘erregina’ ordez, ointzat bakal hautaturik, erreinu (edo erresuma) baino garbiagotzat zuen ustezko izena.
|
|
|
—Susmoa dut, udaberrian etorri eta udazkenean joan doazen enaren antzera, etorri eta joaneko hitza bihurtuko dela flipatu.
|
Euskal
hiztunen gazte adineko jendearen artean irabazi duela arrakasta nabarmena, aldi batez super, hiper, mega bezalako graduatzaileek hartu zuten bezala. Baina iritzia daukat, elai e naren antzera, etorri eta joan egingo duela aditz honek; ez duela luzaroegi iraungo euskara biziaren alorrean.
|
|
|
—Mugakide diren herrietara joatea zilegi da
|
Euskal
Autonomia Erkidegoan, epidemiaren arintze aldi honen lehen fasean, baina ez urrunago. Herri bat beste herri baten mugakide dela esateko, zer hitz darabilgu, horrezaz gainera?
|
|
|
Track horren
|
euskal
ordain ezberdinak ointzat hartuta, zeri jarraiki, zeri jarraitu galde eginez gero, aukeran dira: aztarnari, urratsari, zantzuari...
|
|
|
Negar egin lokuzioaren ondoan ez da* negartu sortu, baina arnasa hartu lokuzioaren ondoan bai arnastu. Gure ustez, hiztegietatik eta idatzizko eredu batzuetatik,
|
euskal
hiztunen ezpainetatik baino gehiago. Berezean mintzo diren hiztunon artean ez du oihartzun handirik.
|
|
|
Baina izen kategoriaz darabilgunean, alerta dugu era arautua. Gaztelaniazko" estado de alerta" horren
|
euskal
ordaina, alerta egoera, beraz. Adi edo erne ordain egokiak izan daitezke, baina adberbio modura.
|
|
|
Mintzidatzi izen eta adjektibo modura irakurtzen dugu, baina ez nago se guru etorkizunean indarrik hartuko duenentz. Nolanahi ere, hitz elkartu be rria da, deigarri eta kuriosoa;
|
euskal
gizartean, teknologia berrien harian eho den hitz berria, hizkera fenomeno berri samar bati erantzuteko. Eus kara dunok bizirik gauden seinale.
|
|
|
Euskaltzaindiaren kontsulta corpus garrantzitsuenak ere idatziarenak dira batik bat. Orotariko
|
Euskal
Hiztegia, gure tradizio idatziaren ispilu da, Euskal Klasikoen Corpusa (EKC), Ereduzko Prosa Gaur (EPG), azken 40 urteotan
|
|
|
Euskaltzaindiaren kontsulta corpus garrantzitsuenak ere idatziarenak dira batik bat. Orotariko Euskal Hiztegia, gure tradizio idatziaren ispilu da,
|
Euskal
Klasikoen Corpusa (EKC), Ereduzko Prosa Gaur (EPG), azken 40 urteotan
|
|
|
—Biosfera erreserba naturala, parke naturala... gure errepide hegaletan era ofizialean idatzita ikusten ditugun hitz kateak dira, naturaren osasunari lotutako
|
euskal
hitzak.
|
|
|
Eleberri edo narrazio luzea atalka argitaratu izan denean
|
euskal
aldizkari batean, atal edo kapitulu batek ale bakoitzean jarraiera izango duela iragarteko, darraike ipini izan da barrenean parentesi barruan.
|
|
|
|
Euskal
hizkuntzak, aditz edo aditz multzo kategoriako hitz gehiago ditugu esanahi horrentzat, izen abstraktuak baino; hau da, ‘posturear’ adie raztekoak gehiago, ‘postureo’ adieraztekoak baino.
|
|
|
|
Euskal
administrazioa euskaraz abiatu zenean, Eusko Jaurlaritza finkatu eta lasterrera, administrazioa adierazteko arduralaritza bultzatzen hasi ziren gune batzuetan. Baina hitz horrek ez zuen luzera arrakastarik irabazi:
|
|
|
Baina kristau usain garbikoak dira izen bata eta bestea. Bata
|
euskal
sustraikoa, bigarrena mailegua.
|
|
|
Esan liteke gabon hitzak hartu duela indar gehiago jaien osotasuna izendatzeko orduan, Hegoaldeko
|
euskal
lurraldean behintzat: gabonak, gabon jaiak.
|
|
|
Halaxe da hizkuntza bizien ibilbidea: etengabe egokitzen eta gaurkotzen ekitea, sortzen zaizkigun fenomeno guz tiak, edo nagusiak, batez ere gizarte eragin handikoak direnak,
|
euskal
izenez ezagutzera emateko. Ahal dela, hizkuntzaren beraren senari eutsita, inguru hizkuntza nagusien morrontzan gehiegi obendu gabe.
|
|
|
· Klimarianoak, klima babesteko bost ahalegin egiten dituztenak, janari eta gai nerako jarduera guztietan. Zergatik baliatu ez
|
euskal
atzizkiez gehixeago, eta klimaTIARRAK, klimaZALEAK edo, klima osasuntsu iraunkorraren aldeko amorratuak bihurtzen bagara, klimaTIAK direla esan?
|
|
|
Sarraskia eta hilikia ere bai Iparraldean. " Non baititake hilikia, harako dira arranoak ere", esaten da Mateoren ebangelioaren
|
euskal
bertsio batean.
|
|
|
Bizkaiera hitza ez dut gogokoegi. Nahiago izaten dut gure
|
euskal
hizkera nagusiak izendatzeko sartaldea, erdialdea eta ekialdea erabili, azken batean euskararen hiru hizkera multzo nagusiak horiek direlako, eta gaurko errealitateari hobeto doazkionak.
|
|
|
Gogora dezagun halaber, sumendi baino mende bat goiztarragoa dugula garmendi izena. XVIII. mendean barrena asmatu zen" volcán" erdarazkoaren
|
euskal
ordain gisa, Larramendi eta Harriet lexikografikoen eskutik. Eta garmendi izena onartuago egon da aldi batez, sumendi baino.
|
|
|
Gaztaina garauak biltzen dituen inguru azal arantzadunari era askotara deitzen zaio euskararen eremu zabalean. Euskaltzaindiaren EHHA bilduman, mapa eta guzti bildurik dator, zer izen eman izan zaion
|
euskal
hizkeretan barrena.
|
|
|
Zergatik heldu ez, hiztun asko partila gaituen arrasto hitzari? Beroni tira eginez, proposamen bi egin daitezke
|
euskal
terminologiaren azokan, nork erosi balego:
|
|
|
·" Tumbona". Gaztelaniaz" tumbona" deritzanaren
|
euskal
ordainak ez du misterio handirik. Gure hiztegietan hedatuen dagoen hitza etzaulkia dugu; zuzena eta laburra.
|
|
|
Gaztelaniazko Puente la Reina izenaren atzean ere, Larraina
|
euskal
izen zaharra dagoela dirudi, desitxuraturik bada ere.
|
|
|
Ahoskera arau zorrotz batez epaitu baino lehenago, leku izenaren hurbileko hiztunen atxikimendu afektiboa zaindu behar da. Haiek,
|
euskal
zein erdal hiztunak izan, euskarara hurbiltzeko gogo indar bat bezala da hori. Norbere herri, eskualde zein lurraldea hurbilago sentitzen ditugu, geure erara ahoskatzen ditugunean.
|
|
|
hesi izenak, bestalde, irudi gisa, soka edo ildokoek baino indar handiagoa du. Hitz hori bera etorri zitzaidan burura, gaztelaniazkoaren
|
euskal
ordaintzat. Osasun lerroa ere bideragarri da, baina hesi hitzak hobeto adierazten du mezua, askozaz ere.
|
|
|
—Kontrako ideologien sarrera galarazteko osasun hesia jartzea dela-eta,
|
Euskal
He rrian, eta euskara tartean dela ere, gertatu da hori. Hiriart Urruty idazleak idatzi zuen hor nonbaiten, Elizak Iparraldean euskara erabili eta bultzatu zuela, besteak beste, frantsesaren bidez Paris aldetik zetozen pen tsae ra ezkertiarrak galgatzeko.
|
|
|
" Euskaldun fededun" esaera guztiz ezaguna dugu gure artean. Esan ohi da, euskara,
|
euskal
hizkuntza, halako osasun hesia izan dela lehengo be launal dietan, gaztelania edo frantsesa bezalako hizkuntza nagusiak arris ku tzat ikus ten zirelako, batez ere liburuen bidez, ideologia ezkertiarrak hesitzeko.
|
|
|
Berrogei urteko ibilbidea bete du aurten EITBk aurtengo urte honetan
|
euskal
irrati telebisten arlo luze eta zabala lantzen eta garatzen, ia hutsetik hasita.
|
|
|
|
Euskal
hitza ez da gehigarri hutsala gure EITB izenean. Euskara hitz osoaren laburdura besterik ez da.
|
|
|
Erantzuna ematea beti dator a posteriori, baina beti ohi dator egoki, kontzeptu horiei egokituko zaizkien
|
euskal
ordainak edo euskal ordain aukerak bilatzeko gogoeta egitea.
|
|
|
Erantzuna ematea beti dator a posteriori, baina beti ohi dator egoki, kontzeptu horiei egokituko zaizkien euskal ordainak edo
|
euskal
ordain aukerak bilatzeko gogoeta egitea.
|
|
|
Hiztegietara bagoaz, Azkuek aspaldi bildu zuen denpora hitzaren le kukotasun ugari eta zabala. Eta Euskaltzaindiaren Orotariko
|
Euskal
Hiztegia corpusean are testigantza ugariagoa ageri da, bai hitzezkoa, bai idatzizkoa, denpo ra izenaren ‘eguraldi’ adierarena. Jakingarria da, bestalde, adiera horrek, Biz kaian barik, Iparraldean duela tradiziorik zaharrena eta sendoena.
|
|
|
Derioko Seminarioan ikasle zela
|
euskal
hizkuntzara zaletu eta gaztetxotatik gure hizkuntza lantzen hasi zem Ondoren, Deustuko Unibertsitatean egin zituen goi ikasketak (Filologia Erromanikoa).
|
|
|
|
Euskal
irratigintzan jardun zuen gaztetan Bilbo Herri Irratian (FM), eta gerora ere aldizka eta tarteka landu izan du kazetaritza jarduna eta generoa*
|
|
|
Deustuko Unibertsitateko irakasle izan da 1980 urtean hasi eta oraintsu arte,
|
Euskal
Filologia adarrean.
|
|
|
|
Euskal
Filologia doktoretza lortu zuen, Juan Antonio Mogel bizkaitar idazle klasikoaren lanaren tesia aurkeztuta.
|
|
|
Freskoak eta atseginak, alabaina. Hartara, egunean egunean gure inguruan gaztelaniaz zein frantsesez ditugun kontzeptu berri horiek,
|
euskal
modu jatorrean nola adierazten diren azal du digu Faktoriako geziak liburuaren egileak. Ez horrenbeste preskripzioz, konbentzimenduz baino.
|
|
|
Ez horrenbeste preskripzioz, konbentzimenduz baino. Errazkerietan jausi gabe, eta bai, ordea, erraztasunak ematen
|
euskal
hiztunari, duintasunez eta gogoz, eta batik bat egoki erabil dezan bere hizkuntza.
|