|
2001
|
|
|
Barojaren liburuak zabaltzen nekatu nahi ez duenak, irakur beza Luis S. Granjelek, BoletÃnean (BAP, IX, 155 eta 363) argitara eman duen lan zehatza. Hor azaltzen baitira Barojaren
|
euskal
sustrai luze sakonak.
|
|
2003
|
|
|
" Denboraldi bat Pauen igaro ostean Euskal Herriko taldeak begiratzen hasi nintzen. Pauen modako nazioarteko musika jotzen nuen eta horretaz aski nuenez, nire
|
euskal
sustraiak berpizteko beharra nuen. Horrela,' El Fuego' izeneko taldea aurkitu nuen, Anjek bateria jotzen zuen taldea", gogoratzen du Mixel Ducauk.
|
|
|
Historia lehen idazkien agerrerarekin hasten bada, Euskal Herria esan dezakegu erromatar garai bueltan sartu zela historian: ordukoak dira herrialde honetako geografiaren eta biztanleriaren gaineko aurreneko berri idatziak, greziar eta erromatar autoreek utziak (Ptolomeo, Strabon, Plinio,...). Halaber Antzinate hartan jaso ziren idatziz
|
euskal
sustraiko berbak aurrenekoz (batik bat Akitania aldeko hilarrietan), aitzineuskal hizkuntza bat mintzatzen zuen pertsona talde baten lekukotasun zuzena erakutsiz. Euskal Herria deituko zen lurraldearen gaineko eta bertako biztanleen inguruko berriak gehituz joan ziren Erdi Aroak aurrera egin ahala.
|
|
2005
|
|
|
Ozenago entzuten hasi gara Quixoteren
|
euskal
sustraien berri, Pruden Gartziaren ikerketa eta dibulgazioaren lanen haritik. Udaberriko mintzaldi batean jakitera eman zigun lehenik, eta udazkenean idazlan sarituan jasoa du.
|
|
2008
|
|
|
–Kontzeptu horiek, kanpotik ekarritako hitzekin edo
|
euskal
sustraizkoekin behar ote diren adierazi, hori beste auzi bat da. Beharbada batzuetan bide bat, eta besteetan beste bat jarraitzea izango da onena?.
|
|
2009
|
|
|
kokatzeko ahaleginak zirela eta. Azkenean, 1767ko irailaren 9an ateak ireki zituen,
|
euskal
sustraietako neska, dontzeila eta alarguntsa behartsuei babesa eta irakaskuntza emateko, horrela beren zintzotasunari eta ohitura onei eutsi ziezaieten, eta bide batez euskal kolektibitate osoaren izen ona gorde zedin?.
|
|
|
Gauza guztien gainetik, ordea, beraien
|
euskal
sustraien aldarrikapena. Obsesioraino askotan:
|
|
|
1960ko urteen bukaeran Eibarren egin zen sustraiko musika jaialdi batean parte hartu zuen taldeetako batek txistualdi luze eta ozena entzun behar izan zuen, agertokiko isiltasuna gitarra espainiar baten akordeekin urratu zuenean. Denbora apur bat falta zen oraindik
|
euskal
sustraiko musika gitarraz lagunduta egin ahal izateko.
|
|
2010
|
|
|
Hori ere normaltzat har dezakegu: herriko ikasleek euskal nortasunaren beharra daukate, beren
|
euskal
sustraiak berriz aurkitu nahi dituzte.
|
|
2011
|
|
|
Hain zuzen, bere lehenengo hiru film luzeetan Euskal Herriko hiru une politikotan ipini zuen arreta, gure zinemagintzarako trilogia aipagarria utziz. El Salvadorren (1950) jaiotako zuzendariak bere
|
euskal
sustraietan arakatu nahi izan zuen, zinemagintzaren bidez hemengo errealitatean murgildu, eta nola!
|
|
|
Tovarrek dioen bezala, garai horretan" vasco y euskera comenzaron entonces ya a ser sinonimos". Beharbada
|
euskal
sustraiko euskara desberdinak zeuden eta erromantzeraz gehien zabaldu zen gens delakoaren izenez bihurtu ziren guztiak ezagun. Berriz ere, erbestekoek ezartzen dute izanaren izena.
|
|
2013
|
|
|
Jadanik badute elkarrekin disko bat eginik, non preseski, landua baitute flauta prehistorikoa Transhumantzia (Elkar). Eta Etxekoparrek, hain zuzen, bere
|
euskal
sustraiak ekarri dizkio alsaziarrari. Belatxaren kantua, tarteko:
|
|
2014
|
|
|
Gerraondoko belaunaldi batekoak ziren, ezer ez zeukatenak. Aurkezten zuten eredu artistikoan heldu zieten nazioarteko abangoardiei, baina ezin zaie ukatu
|
euskal
sustrai bat ez dutenik haien eskulturek. Herri gisa nortasun bat daukagu, eta hori atera egiten da artean.
|
|
2015
|
|
|
Azken aroan gure ‘euskal’ sustrai aborigenaren gorespen apologetikoan tematuta gaude, eta bedi korronte hori biziraupenerako indar. Baina gure
|
euskal
sustraiak erro desberdinen multzo nahasia dira, eta horien artean, gutasuna Europako nekazaritza kulturak taxutu digu, eta lehenago Pirinioetan, Alpeetan eta mendialde karstikoetan mamitutako gizarte burubideak, eta geroago erdi aro partekatuaren egosialdiak, eta gure gene etikoak kristautasunak eratu ditu, eta haren hondoan ekialde erdiko kultura espiritualak, eta gureak izanik mendikate europar...
|
|
2017
|
|
|
TRENQUE LAUQUEN, RENO... Argentinako Trenque Lauquen herrian, udako opor sasoin hau, Euskal Etxeko areto nagusia goitik behera margotzeko baliatu dute
|
Euskal
Sustraiak ekoek, auzolanean. Lana bururaturik, ehun lagun bildu dituen afari sos biltzaile batekin estreinatu dute, dantzariak zerbitzari.
|
|
2019
|
|
|
Olerkigintzan eta Josu anaiarekin batera, tindurekin loturiko poema ederrak, iradokorrak,
|
euskal
sustrairik sakonenetatik irtendakoak egin izan ditu, eta erakusgai ezartzen dituen tinduren ondoan izaten dira artelanaren adierazgarri gisa. Oraingoan, paretak utzi eta liburu baten orrialdeetara eraman dituzte.
|
|
|
Ez nuen erantzunik jaso. Kuriositatea nuen, idatzi zuen liburuari buruz galdetu nahi nion, baina
|
euskal
sustraien hipotesi hura ere presente nuen. Gertatu al zaizu inoiz oporretara atzerrira joan eta euskaraz ari den norbait entzuten baduzu, haiekin hitz egiteko edo behintzat kaixo esateko, beharra?
|
|
|
Neurri batean behintzat, horretan datza arabar nortasun bereizia:
|
euskal
sustraiak baditugu ere, beste euskal probintziek baino harreman handiagoa izan dugu Penintsulako ordokiarekin. Ez da, bada, inongo anemia, arabar askoren identitatearen atala baizik.
|
|
2020
|
|
|
Balerdi mendira euria goian behean egindako irteeran erabilitako arropa eta bota zikinak erakutsi dizkit barrezka. Ez dakit bere
|
euskal
sustraien aztarrenik topatuko zuen inon, baina bai makina bat lokatz ekarri duela aterpetxera. Honezkero zenbat sator bide ez ote ditu egin bazter hauetan itsu itsuan.
|
|
|
Bakanki utzi zituen mendeko ofizialen esku arerio zibilen atxilotze eta fusilatze plazera. Hainbeste nafar karlista antzo, Olcozek ezin euskaldunagotzat aldarrikatzen zuen bere burua, aukera zuen guztietan iragarriz katolizismo integrista, foruzaletasuna eta
|
euskal
sustraien arteko identifikazio erabatekoa. Sentimendu horrek, zer esanik ez, elikatzen zuen haren separatismo antiespañolaren kontrako herra itsua; bestela esateko, abertzaleak edonon, edonoiz eta edonola akabatzeko grina.
|
|
2021
|
|
|
Nafarroan kausitu den multzoarekin alderatuz gero, Gipuzkoan dagoen
|
euskal
sustraiko inskripzio sortatxoa hutsaren hurrengoa da; ez, ordea, Araban, Bizkaian, Lapurdin edota Zuberoan idorotako aztarna epigrafikoekin erkatzen bada, herrialde haietan ere urri baitira, oso, latinekoak edo hizkuntza zeltetakoak ez diren harrian grabaturiko izenak.
|
|
|
Besterik da kokaleku gotortuak eraiki eta baliatu zituzten jendeak zein jatorritakoak ziren jakitea, zein hizkuntza zerabilten, hau da,
|
euskal
sustraikoak ziren ala ez. Toponimia eremuez ari delarik, Agudek (1973:
|
|
|
Gertuan zeuden hizkuntzen artean hartu emanak egon bide ziren, hortaz. Ezagunak diren adibideak besterik ez aipatzeko, iberieraz beleś/ bels dugu eta
|
euskal
sustraiko hizkuntzan Belex/ bels (Akitanian) eta bels/ Belƨ (Pirinioetatik hegoaldera). Orobat, goian esan bezala, jatorri iberiarrekoak diratekeen or [du] netsi eta urchatetelli euskal enborreko fonetikara edo ahoskatze arauetara egokituak daudeke, eta kalakoŕikoś legenda zeltiberiarraren oinean dagoen Calagorri/ Calagurris leku izena Ebro ibarreko iberiar geruzarekin lotua dagoke.
|
|
|
3.4.1 Belosagaia
|
euskal
sustraiko onomastikan 40
|
|
|
3.4.1 Belosagaia
|
euskal
sustraiko onomastikan
|
|
|
Baskoien lurraldean hizkuntzaren aldetik ezberdinak ziren hiru barruti bereizten dira erromatarren garaian: pertsonen eta haien lurren izenetan eragin indoeuropar nabaria erakusten duen alderdia (Lizarrerria), hizkuntza iberiarra zuen eta idazkera iberiarra zerabilen Ebroren erdiko eta beheko arroko jendearekin kultur harremana zuen beste eremu bat, eta, azkenik, erdiko gunean batik bat, mintzairaren aldetik
|
euskal
sustraikoa zen hirugarren barruti bat (cfr. Gorrotxategi 2002b:
|
|
|
Esaterako, aipatu Pirinioetako cromlech sortatik nahiko gertu (5 kilometrora), mendilerroaren oinean, Calvera udalerrian zehazkiro, Santa María de Obarra monasterioa dago. Hagiotoponimo horren bigarren osagaia
|
euskal
sustraikoa da eta IX. zein XII. gizaldian lekukotzen da: Ubarra, Ouarra, (H) uarra (ikus Irigoien 1986:
|
|
|
Hala berean, epigrafia arloan euskal enborreko epigrafe mordoa azaldu den Garona Garaian (Banhèras de Luishon...) badaude Pirinioetako cromlechak. Arreta pixka bat opa diona ohartuko da Pirinioetako cromlechen barrutiaren sartaldeko ertzean ere, euskal ondareko toponimoenak ez ezik, badirela antzinateko
|
euskal
sustraiko antroponimoen lekukotasunak; Mendiluzeko (Entziako) Pirinioetako cromlechetik gertu (3 km-tara), Durruman idorotako lutbelscottio z zein luntbelsar ez ari naiz. Esan gabe doa Oiartzunen ere, Andrearriagako estela zegoen inguruan (1 km-tara), Pirinioetako cromlech ugari dagoela (Algorrieta, Egieder, Guardiako lepoa, Urkullu txiki egia...).
|
|
|
Bata bestetik hain guztiz beste direlarik ere, aski eta sobera dira bere laburrean hemen agertu nahi nukeena agertzeko: ez dago arrazoirik pentsatzeko Gipuzkoako Antzinaroko
|
euskal
sustraiko antroponimia ondoko lurraldeetakoa baino berriagoa dela.
|
|
|
Koadro horri erreparatuta –antroponimoen adinak alderatzen dituenari so eginez gero agitu bezala– ez da antzematen zio agerikorik Antzinaroko
|
euskal
sustraiko Gipuzkoako epigrafia Nafarroakoa eta Arabakoa baino beranduagokoa dela sinesteko.
|
|
|
Barduliarrak, hobeki esanda, ipar sortaldean bizi ez ziren giputzak zeltiberiarrak baziren, (Araban gertatu bezala) zergatik ez dago hizkuntza zeltiberiarrean grabaturiko idazkunik eta zergatik ez dago izenak emateko Mesetako gizataldeak zerabilen molde onomastikoaren arrastorik inskripzioetan, Arrasatekoan batez ere? Atharratze Sorholüze (herauscorritsehe) – Izkue (itsacurrinne) lotuz marrazturiko lerrotik gora (Nafarroako iparraldean edota Lapurdin) ez dago
|
euskal
sustraiko epigrafiarik; Andrearriagakoa da salbuespena, ale bakarra. Nahi izanez gero, marra Durruma (lutbelscottio, luntbelsar) Miñaoraino (helasse) luza daiteke.
|
|
|
Bestetik, Oiartzungo Belteso da belhutsa (segidan txistukaririk gabe) duen adibide bakarra
|
euskal
sustraiko antzinateko onomastikaren sailean. Aukera bat da pentsatzea txistukariz luzatu gabeko forma sparita z ari garela, alegia, zaharkina dela, tz eratxiki aurrekoa.
|
|
|
Ondare zaharreko hitzetan Darrunta ez bada ere, hasierako kontsonanteari bagagozkio, ez da erabat ezinezkoa Dialco euskal jatorrikoa izatea. Haatik, gaurdaino Pirinioez honaindi lekukotu diren
|
euskal
sustraiko gainerako jainko izenen antzik ez duenez gero, zentzuzkoena da pentsatzea (berezia bada ere) Arrasateko teonimoak sorburua euskal jatorkikoa ez den hizkuntzaren batean duela.
|
|
|
Hori horrela izanik, pentsa daiteke, egiazki, Gipuzkoa mintzairaz indoeuroparra zela esateko habe nagusia Arabaren ondoan, eragin indoeuropar agerikoa izan zuen lurralde baten alboan egotea dela. Indoeuropartasuna (zeltatasuna) aldarrikatzen dutenek, ordea, ez dute aintzat hartzen hizkuntzaren aldetik
|
euskal
sustraikotzat jotzen den Nafarroaren iparraldeko alderdiaren ondoan zegoela, ezta ere Probintziatik oso gertu Araban (Durruman) badirela euskal ondareko Antzinaroko antroponimoak; ildo berean, Miñao ez dago hain urruti.
|
|
|
Oraingoan, berriz, aitortzen dut amodioak eraginda etorri naizela hein handi batean. Alde batetik, Sergy maitea nire jaioterria ezagutzeko irrikan zegoelako, benetako Euskal Herria, jatortasun etnikomaniatikoaren topikoari eutsiz, hau da, ustez behintzat
|
euskal
sustraiak, gogoa, gordetzen zituen herri xarmangarria idoroko zuelakoan. Bestalde ere, eta aitorpenetan hasita naizenez gero, ni neu ditxosozko oroimenak akuilaturik.
|
|
|
Familia enpresa asko daude arazoekin belaunaldi berriei lema uzteko, milioi bat eta zortzi milioi artean fakturatzen dutenak, adibidez. Enpresa horien
|
euskal
sustraiari eustea garrantzitsua da, eta, horretan, guk gure ekarpena egin dezakegu. Gure aholkularitza ez da interesatua, profesionala baizik.
|
|
|
Izan ere, bidaiari euskaldunak poza har dezake Les herriaren
|
euskal
sustraiari antzeman diolako. Areago, Joan Corominas() hizkuntzalariak Pirinioetako toponimiari buruz egin zuen lan bikainari esker, bidaiaria ez da inoren aurrean barregarri geratuko euskararekiko lotura bitxi hori egiteagatik, nahiz eta Les hurbilago dagoen Mediterraneo itsasotik, euskara erabat galdu ez den Kantauri aldetik baino.
|
|
2022
|
|
|
Baina kristau usain garbikoak dira izen bata eta bestea. Bata
|
euskal
sustraikoa, bigarrena mailegua.
|
|
|
Ohiko lekuez gain, aurten lau oholtza berri izanen ditu jaialdiak: Kasilda Iturrizar parkean ihes joko bat izanen da; Etxebarria parkean, artzain txapelketa; Erreprodukzioen Museoan, perkusio tailerra, eta Club Deportivoko pilotalekuan
|
Euskal
sustrai gaua ikuskizuna. Hori Basquefest jaialdiak prestatutako ikuskizuna da.
|
|
|
• Gurean landare gutxi ekoizten dira oraino, etimoei begiratuta: ilar, aza, arto, arbi, gari, sagar, aran eta beste gutxi ditugu
|
euskal
sustraikoak.
|
|
2023
|
|
|
Argentinan arrakasta handia izan zuen; Espainian, ordea, zentsurak estu hartu zuen. Ipuinak umorea, zientzia eta
|
euskal
sustraiak ditu ardatz, eta aitona Otañoren euskaren jatorriari buruzko bertso batetik abiatzen da.
|
|
|
ezezagunaren beldurra, sakontasunaren misterioa, naturaren indarren aurreko ezintasuna, ozeano ukiezinaren poetika, senideak galtzeko arriskua, mundu berriak aurkitzeko ilusioa, itsasoko jendearen poza edo bertan bizi diren izakiak marrazteko gozamena.
|
Euskal
sustraitik abiatuta, hala nola mitologia, soinuak, testuak, tradizioak, istorioak, dantzak... munduari begirada irekia eskaintzeko espektakulua.
|
|
|
Esaten segitu du Koldok liburu berrian Oteizak euskaldunen arimaz jardungo duela, zelan historiaurreko artelanetan dauden oraingo
|
euskal
sustraiak, handik hona bat eginda, han arakatu behar dela oraingoa asmatzeko. Haize freskoa iruditzen zaio Koldoren berbaldia, beste mundu batera sartu izan balitz bezala, bere egunerokotik urrun urruneko mundu batera.
|
|
|
Eduki aldetik, hiztegi horretako sarrera gehienak toponimoak edota deiturak ziren eta, neurri txikiagoan, Nafarroan jadanik euskaraz hitz egiten ez zen herri aunitzetan erabiltzen edo ezagutzen ziren hitz arruntak eta esapideak. Argi dago helburu bikoitza erdiesten ahalegintzen zela, hau da, ikasleei ikusarazten beren familietako deitura nahiz beren herrietako toponimo aunitz, hein handi batean,
|
euskal
sustraikoak zirela, eta, horrekin batera, gaztelaniazko hizkeran entzun eta erabili ohi zituzten zenbait hitz eta esapide euskararen ondarekoak zirela. Erraten ahal da xede bikoitz hori lortu zuela, ikasle guziak ongi jabetzen baitziren bi errealitate horietaz.
|