|
2005
|
|
|
ikurra gora-behera azken hau haienetan, leiho 1 bentana, zaldi 1 kaballoa eta bestelako bikoteak ezezagunak izan ez arren hainbat
|
euskal
hizkeretan; ame nazo/ u, amenazatu ageri dira, aldiz, B aldeko lurretan: OEH ak, esaterako, no hemos encontrado más ejs. que los citados batekin DFrec delakoan lau adibide direla (sei amenazo renak eta hiru amenaza renak) gaztigatu ondoren bada ere, Otxoa Arin, Beobide eta Txirritaren adibide batzuekin hatera Astarloaren bi hauek dakartza s.u. amenazatu:
|
|
|
Zuzenbideko
|
euskal
hizkera berezia, lege corpus itzuli bateko terminologiaren azterketa linguistikoa eta terminologia. ELOSEGI ALDASORO, Antton.
|
|
2006
|
|
|
|
Euskal
hizkera eta dialektoak gaur egun./ Epelde, Irantzu*. Centre de Recherches Iker.
|
|
2007
|
|
|
Pirinioez beheitian, gaztelaniaren eragina sendo eta trinkoagoa izan da sartaldeko eta erdiko
|
euskal
hizkeretan, bizkaieran eta gipuzkeran. Nafarroako hizkeretan, aldiz, nafar aragoitar erromantze zaharren eragina izan zen lehenik, eta gaztelaniarena geroago.
|
|
2008
|
|
|
Euskara batuak Nafarroan zer ibilbide egin duen agertu aitzinetik, uste dut komeni dela Nafarroako
|
euskal
hizkeren gainean oinarrizko argitasunen bat ematea. Erran behar da nafarrera ez dela bakarra, ez dela «erran, > bertze, > aitzin» bakarrik,
|
|
2009
|
|
|
Bizkaiko Refranes eta Ipar ekialdeko Proverbes bildumak dira zaharretan baliotsuenak, ez bakarrik errefrau generoaren aldetik, baita
|
euskal
hizkeraren aldetik ere, batez ere gure hizkuntzaren historia argitzeko.
|
|
|
Helburua hirukoitza da: 1) Bilketa lana bultzatu,
|
euskal
hizkera guztietan, inkesta ondo taiutuen bidez. 2) Jasoriko corpusaren sailketa eroso eta praktikoa egin, kontsultabide erraza izan dezan. 3) Euskaltzaindiak hartu beharreko erabakietarako erreferentzia puntu bihurtzea ahozkotasunaren corpusa ere, idatzizkoaren osagarri.
|
|
2013
|
|
|
EHUko Hizkuntzalaritza eta Euskal Ikasketak Saileko irakasle eta ikertzailea da. Basdisyn, Basque Dialect Syntax
|
euskal
hizkeren sintaxia aztertzen diharduen ikerketa taldeko burua da, Ricardo Etxeparerekin batera. Urteotan EHUk, Eusko Jaurlaritzak eta Espainiako MINECOk diruz lagundutako zenbait ikerketa proiekturen buru izan da eta gaur egun ere ikerketa proiektu bat zuzentzen du MINECOren babesean, euskararen hizkeren gramatika bat egiteko asmoz.Artikulu askoren egilea, bakarka eta elkarlanean.
|
|
2014
|
|
|
Zuazo, K. (1998): . Nafarroako
|
euskal
hizkerak?, in Camino 1998, 1
|
|
|
|
Euskal
hizkeren artean, fenomeno linguistiko jakin batzuetan oso nabarmenada bariazio sintaktikoa. Iparraldean, esaterako, batzuek itsasoari behatzen dioesaten dute eta beste batzuek, aldiz, itsasoari behatzen du (datibo komunztaduraegin gabe); leku batzuetan hor badira sagarrak diote eta beste batzuetan hor badasagar (determinatzaile eta numerorik gabe) esaten dute; eremu dialektal batzuetanLangonen bizi omen zen esaten da eta beste batzuetan, berriz, Langonen zen omenbizi (omen partikularen posizioa aldatuz).
|
|
2015
|
|
|
Gaur egungo Lapurdi kostaldeko ahozko euskarari begiratzen badiogu, deskribapen sakonikez dugu eta arrazoi ezberdinengatik aldatzen ari dela argi dugu: bizi molde aldaketak, euskarabatua edo inguruko
|
euskal
hizkeren eragina, baita frantsesaren eragina ere. Horregatik, Lapurdiitsas hegiko euskararen deskribapen zehatz baten ekartzea premiazkoa dela uste dugu,
|
|
2016
|
|
|
34 ganibetak. Holako kontsonanteak galtzea (b, d, g, bokal artean) arrunta da
|
euskal
hizkera anitzetan. Ez dakigu hemen metrika hobeki egokitzeko egiten duen, edo berak halaxe ikasi zuelako.
|
|
2017
|
|
|
Ildo horretan aurrera eginez, lan honek aurrerapauso txiki bat egingo du euskararen historia ezagutzeko ahaleginetan, baina gainera egungo euskararen hainbat aldaera hartuko ditu aztergai, puzzle honetako pieza guztiak bere tokian doi doi kokatzeko. Bereziki, Gorozika herrian egiten den bizkaierazko hizkeraren zehaztapenei erreparatuko diegu, apur bat hobeto ulertu nahi baitugu batuak oinarri dituen euskalkietan ondo zedarriztatzen ez dena eta oro har
|
euskal
hizkera guztiak.
|
|
|
Aldakortasunari dagozkion horrelako adibideak jasotzeko eta kontsultatzeko aukera eskaintzen digu, hain zuzen ere, BASYQUE aplikazioak. Era berean, eta sarreran aipatu dugun moduan, gure datu basean jaso ditugun adibide horiek izan dira
|
euskal
hizkeren tratamendu automatikoa bideratzen hasteko lanaren abiapuntua.
|
|
|
|
Euskal
hizkeren arteko aldakortasun sintaktikoa aztertzeko garatu dugun BASYQUE aplikazioa ikerketarako tresna baliagarria dela ikusita, hasierako lan hori euskarazko corpus historikoa maila sintaktikoan arakatzeko gai izango den bitarteko bat garatzeko asmoarekin zabaldu dugu.
|
|
|
Guk dakigula behintzat, ez dago estandarra ez den euskara sintaxi mailan aztertzeko/ arakatzeko ez corpusik ez eta baliabiderik ere eskuragarri. Horregatik uste dugu artikulu honetan aurkeztutako bi baliabideak ekarpen interesgarriak direla gure hizkuntza komunitaterako, bai hizkuntzalaritzaren ikuspuntutik(
|
euskal
hizkeren azterketa sintaktiko diakronikoak egiteko, garai bateko eta oraingo egitura sintaktikoak konparatzeko, garai jakinetan erabiltzen ziren forma gramatikal ohikoenak ezagutzeko, etab.), baita HAPren ikuspuntutik ere (erronka berria baita orain artean euskara estandarrean eta estandarrerako egin den lan handia hizkeren azterketarako egokitzea, hau da, estandarrak ez diren egitura sintaktikoa...
|
|
|
2 irudia.
|
Euskal
hizkerekin nahiz euskal hizkeren azterketarekin lotura duten webguneak.
|
|
|
2 irudia. Euskal hizkerekin nahiz
|
euskal
hizkeren azterketarekin lotura duten webguneak.
|
|
|
Baionako IKER UMR taldeko16 eta UPV/EHUko IXA taldeko17 ikertzaileak, elkarlanean,
|
euskal
hizkeren inguruan ikerketa berriak egiten ari gara, hizkuntzalaritza eta informatika uztartuz. IKER UMR5478 taldea euskara eta euskal testuak aztergai dituen ikerketa zentroa da, Frantziako CNRS, Bordele Montaigne eta UPPA ikerketa erakundeetako ikertzaileak biltzen dituena.
|
|
|
IKER UMR5478 taldea euskara eta euskal testuak aztergai dituen ikerketa zentroa da, Frantziako CNRS, Bordele Montaigne eta UPPA ikerketa erakundeetako ikertzaileak biltzen dituena. Dialektologiaren eta
|
euskal
hizkeren azterketan eskarmentu handia duen taldea da, bereziki Ipar Euskal Herriko hizkerei eta testuei dagokienez. IXA taldea, berriz, 1988an sortu zen hizkuntzaren azterketa eta prozesamenduaren alorrean ikertu eta euskararako hain beharrezkoak diren sistema (erdi) automatikoak sortzeko helburuarekin.
|
|
|
BASYQUE Iparraldeko hizkeren artean dagoen aldakortasun sintaktikoa aztertzeko aplikazioa da. ...den informazioak azterketa dialektologiko sinkronikoak nahiz diakronikoak egiteko aukera eskaintzen digu, hau da, momentu jakin batean edo urte jakin batzuetan zehar hainbat herritako hiztun euskaldunek egitura morfosintaktiko jakin batzuk nola erabiltzen dituzten jaso eta leku batetik bestera dauden desberdintasunak alderatzeko eta aztertzeko aukera eskaintzen digu19 Eta horixe izan da, zehazki,
|
euskal
hizkeren azterketa eta prozesamenduaren alorrean gure abiapuntua. Orain, lan hori oinarri hartuta eta lanaren emaitzak ikusita, euskalkiak aztertzen jarraitzeko gogoa eta beharra sentitzen dugu, gure ikergaia leku eta garai guztietako hizkeren azterketara zabaltzeko nahia.
|
|
|
|
Euskal
hizkeren azterketarako bi baliabide informatiko
|
|
|
XVI. mendean aginterazko forma sintetikoak zuzenean ezeztatuak izan zitezkeen (ze eikek maurtuti oanean, eder eztanik kalean (Lakarra, 1996)), egungo euskaran ezinezkoa dena. Euskalkiak edo hizkerak modu sistematiko batean biltzeak aukera emango liguke
|
euskal
hizkeren panoramika bat izateko, hau da, euskal hizkeren bilakaera ezagutzeko, euskara leku eta garai jakin batean nolakoa izan den jakiteko. Hala, gure ikerketa lanaren xedeetako bat euskal hizkerak aztertzeko baliabide informatikoak garatzea da, ikerketa alor honetan tresna informatikoek aukera handiak eskaini ahal dizkigutela uste baitugu.
|
|
|
XVI. mendean aginterazko forma sintetikoak zuzenean ezeztatuak izan zitezkeen (ze eikek maurtuti oanean, eder eztanik kalean (Lakarra, 1996)), egungo euskaran ezinezkoa dena. Euskalkiak edo hizkerak modu sistematiko batean biltzeak aukera emango liguke euskal hizkeren panoramika bat izateko, hau da,
|
euskal
hizkeren bilakaera ezagutzeko, euskara leku eta garai jakin batean nolakoa izan den jakiteko. Hala, gure ikerketa lanaren xedeetako bat euskal hizkerak aztertzeko baliabide informatikoak garatzea da, ikerketa alor honetan tresna informatikoek aukera handiak eskaini ahal dizkigutela uste baitugu.
|
|
|
Euskalkiak edo hizkerak modu sistematiko batean biltzeak aukera emango liguke euskal hizkeren panoramika bat izateko, hau da, euskal hizkeren bilakaera ezagutzeko, euskara leku eta garai jakin batean nolakoa izan den jakiteko. Hala, gure ikerketa lanaren xedeetako bat
|
euskal
hizkerak aztertzeko baliabide informatikoak garatzea da, ikerketa alor honetan tresna informatikoek aukera handiak eskaini ahal dizkigutela uste baitugu. Artikulu honetan euskara ez estandarra aztergai duten bi proiekturen berri eman nahi dugu:
|
|
|
Euskalkien inguruko ikerketak ere orain dela urte asko hasitako lanak dira. Euskalkiak webgunean1,
|
euskal
hizkerak aztertzen ibili ziren hiru aitzindari aipatzen dira: Arnaut Oihenart(), Aita Manuel Larramendi() eta Luis Luziano Bonaparte().
|
|
|
Egun, ikertzaileek gai honen inguruan ikertzen jarraitzen dute, euskal hizkuntzalaritzaren alorrean interes handia duen gaia delarik euskalkiena. Guk, proiektu honetan, Koldo Zuazok 1998an eta 2008an aurkezturiko euskalkien sailkapena hartu dugu oinarritzat (1 irudia),
|
euskal
hizkeren sailkapen eguneratua baita, azterketa luze eta sakon baten emaitza2.
|
|
|
Hizkuntza bariazioaren alorrak piztu duen interesa ikusita eta azken urteotan teknologia berrien garapen handiaren eraginez,
|
euskal
hizkerak, hizkeren berezitasunak nahiz hizkeren arteko desberdintasunak aztertzeko hainbat ikerketa lan eta proiektu garatu dira gure hizkuntza komunitatean. Eta lan horien emaitza dira ondoko webgune, corpus edota aplikazioak, besteak beste4:
|
|
|
– Koldo Zuazok eta bere lantaldeak sortutako Euskalkiak webgunean5,
|
euskal
hizkeren jatorriari eta ezaugarriei buruzko informazio osatua/ zabala eskaintzen digute, ikus entzunezko testigantzekin.
|
|
|
euskara eta beste) 7 ikerketa taldearen xede nagusia aldakortasun sintaktikoa aztertzea da, hizkuntza arteko eta hizkuntzaren barneko aldaerek erakusten dutena. Hizkuntza asko dituzte aztergai, baina batez ere euskararen eta
|
euskal
hizkeren arteko aldakortasun sintaktikoan dute interesa.
|
|
|
Baionako IKER UMR taldean hasitako Norantz proiektuaren10 helburua gaur egungo Iparraldeko euskaldunen gramatika oinarriak, joera handienetan, zein bidetatik doazen ikustea da, informazio hori datu base batean bildurik erakustea. Eta horrela,
|
euskal
hizkeren gramatikaren bilakaeraren behatoki baten zimenduak finkatzea.
|
|
|
Euskal literaturako testu klasikoen bildumak dira, XX. mendea bitartean garai eta leku desberdinetako idazleek idatzitako lanekin osatutako bildumak (lan gehienak literaturaren alorrekoak dira, baina ez bakarrak). Horregatik, corpus horiek oso baliagarriak dira
|
euskal
hizkeren azterketarako, euskalkien azterketa sinkroniko nahiz diakronikoak egin ahal izateko abiapuntu eta oinarri sendo bat osatzen baitute. 2007an, corpus arakatzailea sortu zen, Euskal Klasikoen Corpusa (EKC) 15, testu bilduma horietako batzuetan bilaketak egiteko aukerak eskaintzen dituena.
|
|
2018
|
|
|
Dagoeneko argi bide du irakurleak ezaugarri linguistiko bakoitzak bere hedadura eta historia propioa duela. Are gehiago, gaur egungo
|
euskal
hizkerak definitzen dituzten ezaugarri gehienak, horren eremu txikian horrenbeste euskara" diferente" aditzera garamatzatenak, ez dira, oro har, uste dugun bezain zaharrak.
|
|
|
" hizkuntza hila" dela esan ohi den arren, egiazki ez dago esaterik noiz" hil" zen, baina badakigu mendez mendeko aldaketen ondorioz sasoi batean latintzat jo zitekeena gerora portuges, gaztelania edo frantses bihurtu dela emeki emeki: horra aldaketa linguistikoaren erakusgarri bat.230 Latinaren kasuan badago jarraitutasuna orain bi mila urte eremu jakin batean hitz egin zenaren eta gaur egun hitz egiten denaren artean, eskala txikiagoan XVI. mendeko eta egungo
|
euskal
hizkera baten artean dagoen bezala (cf. orain Gorrochategui, Igartua & Lakarra, 2018): gaur egun" goi nafarrera" deitzen duguna eta XVI. mendean Nafarroa Garaian hitz egiten zen euskara ez dira bat eta bera, nahiz eta jarraitutasuna egon baten eta bestearen artean (begiratu Reguero 2015 eta 2017).
|
|
2019
|
|
|
Hemen ez dugu horrenbesteko eskaparaterik izaten neguan, baina bada aukerarik, bai. Elur ttiki ttiki horri, adibidez, ba al dakizu zenbat modutara deitu izan zaion gure
|
euskal
hizkera honetan. Ez da posible denak biltzea, baina, torizu zerrendaxka hau:
|
|
|
Bi artikulutan azaldu dudan ibilbide luzea bukatu da. Aztertu nahi genuen hizkuntza egoera hori ez zen orain arte hurbiletik ikertua, Ipar Euskal Herrian euskara batuak, tokiko
|
euskal
hizkerek eta frantsesak osatzen duten sistema. Ipar Euskal Herriko hizkuntza ekosistema aipatu baldin bada prentsan edo era orokorrean komunikabideetan, era batez Eusko Jaurlaritzak eramaten dituen inkesta soziolinguistikoetarik kanpo, zientifikoki ikertua guti izan da.
|
|
2020
|
|
|
449). Aniztasuna nabari da prosodian hiztunen artean; esate baterako, aniztasuna dugu, azentuari dagokionez,
|
euskal
hizkeren artean (Mitxelena 1972 eta 1990 [1961], Txillardegi 1984, Hualde 1995). Honela, bokal eta kontsonanteen ahoskeraren kasuan bezala, prosodia ere askotarikoa izatearen alde egiten da; hau da, hiztunak, hizkera zaindua erabili behar duenean (ere), esaldiak bere hizkerako prosodian txertatzea proposatzen da (Oñederra 2016:
|
|
2021
|
|
|
to eta ro atzizkiak dira gaur egun gutxien erabiltzen direnak. ro Hegoaldean baliatzen da gehienbat, baina kirekin ordezkatzen hasi da; izan ere, ki da, karekin batera, adberbiogile emankorrena
|
euskal
hizkeretan.
|
|
|
______ (1977a). "
|
Euskal
hizkera eta euskal neurkera", Euskera 22 (721). [Berrarg.
|
|
|
Jendea ere baskoia izaki, erromanizatu samarra zen. Umeek
|
euskal
hizkeraz beteriko erromantzea erabiltzen zuten, nahasian. Edonola ere, herri guztiak ez, harrigarriki Ebro ondo ondoan Kodes aldean inguru menditsuago eta baskoiagoa topatu zitekeen.
|
|
|
Jose Luis Erdozia Mauleonek' Lehengo harenez. Nafarroako
|
euskal
hizkeretako lexia konposatuak' lanarekin Euskarabidearen euskarari buruzko ikerketa linguistikoen lehiaketan saritu dute eta ikerlana argitaratu da.
|
|
|
Izarbe eta Mañeru Ibarretako euskal izengoitiak liburuaren egilea, eta Jose Luis Erdozia Mauleon etxarriarraren Lehengo harenez. Nafarroako
|
euskal
hizkeretako lexia konposatua lana.
|
|
|
Erdoziak bere ikerketa lanean hiztegietan sarrera nagusi edo azpisarrera moduan, normalean, agertzen ez diren bederatziehunik gora lokuzio, esapide edo esamolde, aditz perifrasi eta gainerakoak bildu ditu. Nafarroako
|
euskal
hizkeren eremuetako hiztunek erabili izan dituztenak dira, eta horietako zenbait, oraindik erabiltzen direnak.
|
|
|
Hurrengo ataltxoan zehaztuko ditudan Nafarroako
|
euskal
hizkeren barneko zenbaitetan (Nafarroako ekialdekoak eta aldamenekoaldamenekoenak mendebaldetik ere bai, jakina), euskal hiztunek baliatzen edota baliatu dituzten hitz soila bera baino zerbait gehiago diren lexikoaren arloko burutzeak izanen ditut hizpide lan honetan. Bestela esanda, hiztegietan sarrera nagusi edo azpisarrera moduan, normalean, agertzen ez diren lokuzio, esapide edo esamoldeak, aditz perifrasiak eta gainerakoak bertan jaso nahi izan ditut.
|
|
|
Nafarroako
|
euskal
hizkeretako lexia konposatuak: zenbait lokuzio, esapide edo esamolde eta aditz perifrasiak
|
|
|
Jarraian jasoko ditudan Nafarroako
|
euskal
hizkeretan ematen diren emaitzak, sarreran nioen moduan, hitz soil bat bera baino zerbait gehiago diren eta, aldi berean, hitz baten eginkizuna betetzen duten hizkuntza burutzeak dira. Lexia bezala definiturik agertzen dira Euskaltzaindiaren Hiztegian eta horietako ia guztiek hitz bat baino gehiago dute osagaitako, beraz, lexia konposatuak dira.
|
|
|
Ez da lan honen helburua Nafarroako
|
euskal
hizkeren eremuetan baliatzen diren lexia konposatu guztiak jasotzea, baizik eta jasoko ditudanak jasota, erabiltzeko apustua erraztea, hemengoekin oharturik nolako bizitasuna, kolorea eta xarma eman diezaioketen hizkuntza estandarrari.
|
|
|
Nafarroako
|
euskal
hizkeretako lexia konposatuak
|
|
|
Lehengo harenez Nafarroako
|
euskal
hizkeretako lexia konposatuak
|
|
|
Nafarroako
|
euskal
hizkeretako lexia konposatuak liburuaren inprimaketa 2021eko ekainean burutu zen Rodona Industria Grafica moldiztegian, fotokonposiziorako A Garamond letra mota erabiliz.
|
|
2022
|
|
|
Bizkaiera hitza ez dut gogokoegi. Nahiago izaten dut gure
|
euskal
hizkera nagusiak izendatzeko sartaldea, erdialdea eta ekialdea erabili, azken batean euskararen hiru hizkera multzo nagusiak horiek direlako, eta gaurko errealitateari hobeto doazkionak.
|
|
|
Gaztaina garauak biltzen dituen inguru azal arantzadunari era askotara deitzen zaio euskararen eremu zabalean. Euskaltzaindiaren EHHA bilduman, mapa eta guzti bildurik dator, zer izen eman izan zaion
|
euskal
hizkeretan barrena.
|
|
|
Guk ere halaxe frogatu ahal izan genuen Garazin (Artzelus, 2021), eta lan honetan ere hori salatzen du zenbait aldagaik. Haatik, oraingoan, ikusi ahal izan dugu
|
euskal
hizkeretan ez duela euskara batuak bakarrik eraginik; frogatu ahal izan dugunez, bi euskara batu edo bi barietate supralokal sortzen ari dira, eta mugaren alde banatan ari dira eragina izaten.
|