|
2000
|
|
|
Euskararen kasuan, gainerako gehientsuetan bezalaxe, pragmatismoak erdibideko irizpide eklektikoa atera du garaile: alde batetik, lexiko internazional greko latindarra onartzea, berau gure hizkuntzaren morfologia eta ortografiara egokituz, eta, aldi berean, nazioarteko irizpide argirik ez dagoenean, euskarak hitz elkartu eta eratorri berriak eratzeko dauzkan baliabideak garatzea,
|
euskal
erroko zientzi eta kultur hitz ugari sortzeko10.
|
|
|
Alde batetik, latindar edo indoeuropar jatorrizkoa ez zenez gero, uste zuen —horretan behintzat Azkue eta Sabino Aranarekin bat etorriz— horrek euskarari galarazi egiten ziola Europako kultur hizkuntza guztiek darabilten goi mailako terminologia greko latindarraz baliatzeko aukera. Bestaldetik, horien ordez neologismoak asmatu eta erabiltzeko eskubiderik ere ez zion ematen, hau da,
|
euskal
erroz eta elementuz osaturiko hitz berriak — Larramendik, Aranak eta Azkuek, adibidez, horien alde egin arren—, baina Unamunok, berba berriak eratzeko prozedurari badaezpadako zeritzolako, asmakari guztiak gaitzetsi etaterm inach o tzat arbuiatzen zituen.
|
|
2002
|
|
|
Ikus, esaterako, pianu, arrabita eta txeloarentzat idatzi zuen" Trio en la" paketsu ta distiranta. Berberak aitortua ere,
|
euskal
erroa zuena. Haren melodia baiñon ere, ezaugarriagoa da haren ezurketa, neurri askotarikoa, 8/ 8 z asi ta geroago zortziko jakiñaren oiñera jartzen baitu, 5/ 8 neurrira.
|
|
2003
|
|
|
Juan antonio lotina behin baizik ez da Euskal Herrian egon, 1953 urtean, ez daki euskaraz, aitari entzundako edo Lemoizen pasatutako urte hartan etxean ikasitako hitz batzuk izan ezik. Hala ere, ez ditu galdutzat
|
euskal
erroak. Asociacion Vasconavarra delakoaren partaidea da eta, bere etxera sartuz gero, Athleticen koloreak ikusiko dituzu nonahi.
|
|
2005
|
|
|
Mitxelena 1963: 48) mai legu edo eratorri/ konposatua baino ezin izan; bigarren honetarako
|
euskal
erro oinarrizkoagorik eta atzizkirik aurkitu ezinik edo, mailegutzat jo beharra ikusten zuen.Geroztik mailegu izaera hori are seguruagotzat jo genezake: baldin etaLakarra 1995 en erakutsi zen legea, morfema barneko >: ·>: ·TVTV ezintasuna, 17 Hobeto esan, metatesi bikoitza, kalitatearena ere (fortis < > lenis) hor baita Mitxelenak ikusi bezala; ez dakit hau (d. laño< llano ere) bcste inon aztertu den, baina baluke intere sik morfema egitura mailako erregelei dagokienez.' 7h Orobat goiko! eiho eta bentana rekin:
|
|
|
Baina orain ere, Hezkuntza erreformaren inguruan edukien batez bestekoa Españan erabaki behar bada, ez ote dugu berriz atzerapauso arriskurik euskal curriculumaren eduki programa zehazteko? Ez ote gaitu larritzen
|
euskal
errorik gabeko euskarazko ibilbide bat egiteak?
|
|
2007
|
|
|
Bankuaren
|
euskal
erroei dagokienez, geratzen diren aztarna bakarrak Bilboko Alde Zaharreko San Nikolas plazako egoitza, eta Gran Via hiribideko Banco Bilbaoren eta Banco de Vizcayaren presidentzien egoitzak dira. Gutxika egoitza horiek eta Bilboko beste zenbait zentro ixten ari dira Madrilgo egoitzaren mesederako, eta ondorioz Bizkaian hainbat lanpostu galdu da.
|
|
|
Joan Coromines hizkuntzalaria izan zen lehenengoetarikoa, Pirinioetan
|
euskal
erroko toki izen ugari dagoela baiesten. Ondoren egin diren ikerketek ere gauza bera frogatu dute:
|
|
|
Bagenekien, ikusia zegoen dagoeneko, delako
|
euskal
erro horrek ez digulabalio gure gizartearen konplexutasuna ñabartzeko. Hasiak ginen euskarazko prentsa eta antzekoak esaten.
|
|
|
euskal nortasuna lantzeko jarreraaktiboa. Euskaraz, arazoa da
|
euskal
erroa hizkuntzari bakarrik lotzen zaiola (euskaraz mintzo den euskal herritarra da euskalduna); normala da hori horrela izatea errohorren bilakaera historikoari erreparatuz gero, baina horrek murriztu egiten du interpretazio eremua, baldin eta hitz horrek edo besteren batek ez badituzte beretzen, kontzeptuan eta komunikazioan, bi gizarte fenomeno. Alde batetik, euskaraz egitenez duten euskaldun hiritarrak, euskal gizartearen parte direnak.
|
|
|
Alabaina, kultura horrek zer ote dueuskal kulturatik euskara alde batera utzita? Euskal kulturaren erroa ez al da badadelako
|
euskal
erro hori bera hain zuzen. Euskal errorik gabeko kulturgintza ereeuskalduna dela sinestarazi nahi digute, batetik eta bestetik, kultura horren gaiaEuskal Herria baldin bada:
|
|
|
Euskal kulturaren erroa ez al da badadelako euskal erro hori bera hain zuzen?
|
Euskal
errorik gabeko kulturgintza ereeuskalduna dela sinestarazi nahi digute, batetik eta bestetik, kultura horren gaiaEuskal Herria baldin bada: «Euskal Herriari buruzko guztia edozein hizkuntzatan», «Euskal Herrian egina den guztia, edozein hizkuntzatan».
|
|
2008
|
|
|
Hain zuzen, afera honi buruz Gaizka Arangurenekin eta solasean aritu ondoren, argigarri izango da ñabarduraren bat edo beste egitea.
|
Euskal
erroak oro erauziak eta birrinduak izan diren eskualdeetako abertzaleak ditut gogoan orain. Hau da, eskualde horietan bizi diren abertzaleen kontzientziatze iturri nagusiak nekez izan litezke euskal etnolinguistikaren iturrikoak.
|
|
|
Eta hauxe da baietsi nahi dugun egitatea: izatez, ñabardurak ñabardura, Euskal Herriko populazio osoa bizi da
|
euskal
erroekiko nolabaiteko periferiaren ertzetan, eta herritar ia guztien erreferentzia eta esperientzia etnonazionalak espainiarrak edo frantsesak dira funts funtsean.
|
|
|
Euskal hizkuntzalaritzan aspaldian ikutu gabe zegoen arazo bati heldu dio J. Lakarrak azken urteotan, hemen ere hizkuntza barneko datuak soilik erabiliz: aitzin
|
euskal
erroaren egiturarena, hain zuzen. Esan behar da auzi hau beti izan dela hiz kuntzalaritza historikoaren alorretarik tradizionaletakoena, hizkuntzalaritza indieuro parrean bertan, eta zer esanik ez semitikoan, ikus daitekeenez.
|
|
|
C.C. Uhlenbeck hizkuntzalari holandarrari zor diogu lehendabiziko
|
euskal
erro aren sailkapen sistematikoa (1947). Aditzaren erroa alboan utzirik, euskal izenek era kusten zituztenak batu zituen, egitura ezberdin baikoitza jatortzat edo arrotzat hartu ondoren euskal lexikoaren estrato ezberdinak sailkatzeko gai izango zelakoan.
|
|
|
Aditzaren erroa alboan utzirik, euskal izenek era kusten zituztenak batu zituen, egitura ezberdin baikoitza jatortzat edo arrotzat hartu ondoren euskal lexikoaren estrato ezberdinak sailkatzeko gai izango zelakoan. Deskribapenaren arabera
|
euskal
erroak monosilaboak, bi silabakoak eta trisilaboak izan daitezke, atal bakoitzaren barruan azpisailkapenak ere egiten dituelarik. Adibidez, monosilaboen artean bokalez, diptongoz, kontsonantez edo afrikatuz amaitzen direnak aurkitzen dira, eta bisilaboen artean (C) VCV egitura (aho, >), (C) VCCV (albo, > rgi, >) eta (C) VCCVC (argal, >) egitura dutenak gehienbat.
|
|
|
Lakarra, jatorrizko euskal hitzen egitura aztertu ondoren, TVTV egituraren fal taz jabetu zen, hau da bide> moduko hitz zaharrak oso urriak zirela eta ez zegoela bate re arrazoirik* daba,* degi,* bego eta antzeko hitzen falta horrentzat, ez baldin bazi tzaion behintzat aurreko fase bateko erroari baldintza zehatz batzuk ezartzen. Kontuan harturik monosilaboetan ere ezin zirela hitzak kontsonante leherkariz amaitu, zile gizko kontsonante bakarrak sonanteak zirelarik, pentsatu izan zuen aitzin
|
euskal
erro kanonikoaren egiturak bi baldintza hauek bete behar zituela: a) monosilaboa izan eta b) CV (W) (R) (S) itxurako distribuzioa eduki.
|
|
|
Kasu berbera gertatu da
|
euskal
erroaren teoria berri honekin ere. Euskal hitz gehienen ezaugarri formalak eta soinuen distribuzioa deskribatuaz gain, etimologia berri batzuren oinarria eman du.
|
|
|
Geroago kokatu da, beraz, hasperena hitzaren lehenengo silaba bitariko bakar batera muga tzen duen desaspirazio legea. Honen guztiaren ondorio gisa ikus daiteke euskal hitz askok hasieran duten aspirazioak sustrai luzeak dituela, aitzin
|
euskal
erroari zor zaiz kionak, eta bestetik, akitanieraren egoera bilakaera luze horren barruan koka daiteke ela.
|
|
|
(Namen wie Derro, > sind dagegen wegen des Anlauts wohl kaum baskisch: B.u.I.> 41). Baina lehen aipatu dugun erro teoriaren ara bera ez dago eragozpenik aitzin
|
euskal
erroak hasieran d > izan zezan, zenbait bisila boen bigarren silabak (arestiagoko erro bakarreko morfemak) erakusten duen legez. Gogora dezagun hemen De Rijken (1992) da > aitzin adizlagunari buruzko berrerai keta eredugarria.
|
|
|
Gutun honetan Negurin mamitzen ari zen Bilboaldeko oligarkiaren euskal ideala ikus daiteke. Neguri izenaren ildoan, urbanizazio berriei bertokotasun kutsua emango zieten
|
euskal
erroko izenak gura zituzten. Azkuek gutunean bertan apuntatu zituen bere proposamenak:
|
|
2009
|
|
|
Buenos Airesen zein Montevideon, aita betarramisten bi ikastetxe hauen hasierako ikasle zerrendek
|
euskal
erroko mutil anitzen presentzia erakusten dute; baina horrek ez zuen esan nahi euskaldunek bakarrik sartzeko eskubidea zutenik. Azken finean, fundazio hauen atzean zegoena ez zen euskal elkarte bat, Eliza baizik.
|
|
2010
|
|
|
Haiek ziren, beraz, nik aldi hartan bizi nituèn kezkak: neure bokazioa, alde batetik, eta neure
|
euskal
erroen, neure identitatearen, bilaketa etengabea, bestetik?
|
|
|
Haiek ziren, beraz, nik aldi hartan bizi nituèn kezkak: neure bokazioa, alde batetik, eta neure
|
euskal
erroen —neure identitatearen— bilaketa etengabea, bestetik... horregatik joaten bainintzen batzokira, non bazkideak noiznahi mintzatzen ziren Unamunoren aurka, baita Pio Barojaren edo Ramón de Basterraren aurka ere, eta espainiar intelektual guztien aurka, oro har: harritzekoa ere ez da, entzun behar zirenak entzunda...
|
|
2011
|
|
|
Baina, oroz gain,
|
euskal
erroak sutsuki atxiki ditu Uztaritzek. Baiona inguruko herriek euskara eta euskal kulturaren aztarnak galdu badituzte ere, hainbat ekimen garatu dituzte uztariztarrek.
|
|
2012
|
|
|
Hiztegietan hasiko al da ahazteken eta mahaien
|
euskal
erroen frogen bila. Kordea galduta, konortea galtzear mahai gainera igo eta entzun, entzun!
|
|
2014
|
|
|
Aingura txar, Amuizko punta, Baleetako baia, Baia ederra... Hamaika dira
|
euskal
erroa duten izenak, batez ere Ternua mendebaldeko kostaldean. Horietako asko Donibane Lohizuneko Piarres Etxeberrik XVII. mendean idatzitako Itxasoco Nabigacionecoa gidaliburuan ageri dira.
|
|
|
Bestetik, literaturarako euskara batua lortzeko helburuarekin ere erabat bat nentorren neu ere, hartan euskaldunontzako hizkuntza nazional batua nekusalako. Baina, aldi berean,
|
euskal
erroz sor turiko hitz berriak ere nahitaezkoak jotzen nituen, horiekin euska rak mende askotan zehar inguruko erdaren pean izandako eragin umiliagarriak gainetik astinduko zituelakoan. Gainera, batasune rako proposatzen ziren aldaketak ez ziren beti egokiro azaltzen. inon ez zitzaigun argitzen, edo neuk behintzat ez nuen azalpena inon aurkitu?, adibidez, zergatik ez zertara zetozen ordura arte Hegoaldean mutilla> eta miña> bezalako hitzetan erabiltzen geni tuen ll eta ñ letren ordez il> eta in> idazkerak gomendatzea.
|
|
2015
|
|
|
Anitz miresle eta jarraitzaile zeuzkan orduan hemen, bereziki Mikel Laboa eta Ez Dok Amairu taldekoen artean. Aita indioa eta ama euskaldunak zeuzkan argentinarrak bere
|
euskal
erroak eta euskal sentimendua usu aipatu eta plazaratu zituen, idatziz zein kantuz. Orain, Buenos Aires probintziako General Villegas herritik, Sergio Recarte euskal argentinarrak liburua idatzi du Atahualpa Yupanqui euskaldunaz," Atahualpa Yupanqui, indio, criollo y vasco" izenburupean.
|
|
|
Etorri zaizkigu ere Montory senar emazteak, Otondo jauna, Patricio Legarraga baita Errazuriz jauna. Badira beren
|
euskal
erroei atxikiak diren gazteak. Santiagoko Euskal Etxean egin auhari denboran han zeuden euskarazko klasetan.
|
|
2016
|
|
|
Gimbutasek ere ez zuen bilketa lana egin; bilketa lana, Europako museotan barreiatuta zegoena, egina aurkitu zuen. Berari zor dioguna da interpretazio eta teorizazio lana, antropologoei dagokiena.Bestalde, Euskal Hiztegi klasikoek (Azkue, P.Mugica, Retana)
|
euskal
erroa bakar bakarrik ama biologikoa bezala ulertu zuten. Lehenengo aldiz, 1993an, Elhuyar Entziklopediak interpretatzen digu ren esanahien artean rena ere badela.
|
|
|
HERRIA aldizkari huntan urtez urte agertu artikuluak eraman dizkiot. Nahiz eta
|
euskal
errorik ez daukan, izen euskaldun gehientsuak ezagunak zitzaizkion eta bakoitzarentzat anekdota bat kondatu daut. Hemendik goiti gure ikerketa eta lanen eramaiteko Argentinak Parisen daukan Enbaxadaren laguntza eskaini daut.
|
|
2017
|
|
|
Ik. talai oronimoetan. ur. Ziurrenik
|
euskal
erro zabaldu eta ezagunena munduan, nahiz eta bere euskalduntasuna zalantzan jartzen duen zenbait indoeuropeista itsuk.130 Uri
|
|
|
Islako toponimian nabari daitekeen
|
euskal
erro asko seinalatzen du, batzuk Bertoldi, Hubschmid, Wagner eta abarrek aurrez ikusirikoak, beste batzuk Blascok berak lehen aldiz proposaturikoak; ala, (h) aran, ardi, (h) aritz, baratze, baso,* bel, berri, bide, ertz,* gobi (hobi),* goni (goi), gorri, (h) artz, (h) iri, istil, itz/* iz, lats, logi (lohi, loi), lur, mando,* mele, mokor,* ni/ nin, oin (ona), ola, on, orri, (h) osto, (h) otz, sor... Azpimarratu beharrekoa da leku izen askok duten (bigarren elementu gisa gehienetan) mele/ nele hitzaz esaten duena:
|
|
|
Eta etimologistendako aholkua: mailegutzat jotako edo jatorri iluneko
|
euskal
erroen eta paleosardinierakoen artean kidetasunak daudenean, euskal etimologistek" etimologie interne alla loro lingua" bilatzen saiatu behar omen lukete.
|
|
|
Ikusgarri hau biziki ezaguna dugu Iparralde osoan. Urruñarrek euskara eta
|
euskal
erroak atxiki nahi dituzte, horregatik euskal mitologian oinarrituriko karrikaldia eginen dute.
|
|
2019
|
|
|
Lafonek
|
euskal
erroari buruz argitaratu ohar laburretan (1950), bere tesian (1943) eta Uhlenbecken artikulu garrantzitsuan esana gogoratzen bazuen ere, erro hori zehazteko oztopoak gainditze aldera, berarentzat ultima ratio zen konparazio euskara kaukasikoaz landa, ez zen bertan ageri berreraiketa sakonagoa lantzeko esperantza handirik:
|
|
2021
|
|
|
Pierre de Lancren izena da historian egonen, baina ez zen komisioaren buruzagia. Egiazki, Pierre de Rosteguy de Lancre deitzen zen(
|
euskal
erroak zituen, aitaren aldetik), baina Rosteguy izena utzi zuen. Noble berri bat zen (bere aitak Lancreko jabetza erosi zuen), anbizio handi batekin.
|
|
|
Ravel,
|
euskal
erroei atxikita
|
|
|
aisialdiko etimologoak gaizki ikusita daude. Nolanahi ere, zenbat eta barrenago ibili aipatu lurralde horietako mendietan, hainbat eta
|
euskal
erroko leku izen gehiagorekin egiten da topo. Biztanle gutxiko paraje ahaztuak, goi larreetako artzainen ibilbideak, edo ia ia mendizaleak soilik iristen diren bazterrak parada ona izaten dira, euskararen laguntzaz, leku izenen esanahi zaharrez jabetzeko.
|
|
2022
|
|
|
Euskaraz txerto izena finkatu genuen XIX. mendearen azken aldian, Iparral dean, xertoa aldaerapean, bakuna izena
|
euskal
erroko batez izendatzeko. Gure Herrian aldizkariak zioen bezala:
|
|
|
Legebiltzarreko atal desberdinetatik egindako edozein ibilbidek bere legatuaren fede ematen du: Ganberaren buru den Izaro, Eusko Legebiltzarraren ikurra; Osoko Bilkuren aretoaren diseinua, lurraren arrasean, «herri mailan egin behar delako legea»; liburutegia, liburuekiko zuen maitasunaren isla; artelanak, bere kultura itzelaren erakusle; egoitza eraikitzeko erabili ziren
|
euskal
erroko materialak... Guztiak dakarkigu gogora Juan Jose Pujana, bera baitugu Legebiltzarraren oinarrian.
|
|
|
Arrakasta izan zuen Euskadiko Orkestrak Maurice Ravelen (Ziburu, Lapurdi, 1875 Paris, 1937) musikan oinarrituta kaleratutako lehen diskoak, eta haren obra sinfonikoaren bigarren pieza grabatu du orain: Ravel 2 Aurreneko lanean, konpositorearen
|
euskal
erroetan egin zuten azpimarra, eta musikagilearen alde frantsesari eutsi diote oraingoan. Besteak beste, Pierre Boulezek orkestratutako Frontispice pieza jaso dute, baita Ma mère l' Oye ballet partituraren grabazio osoa ere.
|