|
2007
|
|
|
Emeki emeki, gauzak makurtu ere baziren, herritarrek asetzeko jokabidetzat zauzkaten jestu horiek, burrasoer ogen emanez holako haur bitxia sortu izan gatik. Eta hauek, gaizo aitama eta haurrideak, ez zakiten
|
bururik
nora eraman ez zutelakotz deus ere ulertzen beren haurraren egoera eta eginbidetan. Arras etsituak ziren eta beren egoera Jainkoaren eskuetan emaiten zuten, besterik ezinez.
|
|
|
Bazterrak oro trakes zauden, azken gertakari bat izan zelarik. Terexa erakasleak pazientzia galduz, alkatearen alaba zaflako batekin etxerat igorri zuen, hunek Xano defenditu zuelakotz natura zientziako kursoaren erdian, erranez kurso horien gatik zuela
|
burua
galdu, eta bixtan dena erakaslearen gatik. Eltzea gainditu zuen xorta izan zen gertakari hau, eta herriko arduradun, apez, kontseilari eta beste jakintasun handiko jendeak bildurik, alkateak deliberatu zuen biztanleen erdian ezin bizi zitakela hoien era hartu nahi ez zuen izaki bat.
|
|
|
Bakarrik haurrak ziren desbideratuak: heien jostaketetan zerbait falta zen, norbait falta zen, eta hori beren
|
buru
haurkin eta ezazoletan ezin onhartua zen. Elgar aditurik, deliberatu zuten, gau batez, joaitea herri behereko bordarat, jakiteko bederen zertan zen beren" pika mokoa".
|
|
|
Hala egina izan zen, mundua bildu zen elizako plaza gainean, iguzki betean, eta alkateak hitza hartzerat zoalarik, batbatean, eliza soinua tulunkan hasi zen, hil zeinuak ezezagun batek jotzen zituela. Orduan, xori hegal zafladak entzun ziren, ttiuttiuka zonbaiten artetik eta,
|
buruak
altxaturik eliza dorreari buruz, ikusi zuten, denek, itzalezko itxura bat, besoak zaflaka, hixtuka, irri ezti bat ezpain xokoan, lurrerat jausten eta lehertzen.
|
|
|
— Gaizoa, larrogoita bost urtetan
|
burua
galtzen ari zaiola, pena egiten didak aitak.
|
|
|
Europa ekialdeko erresuma eslaboetarik zetorren omen, han ainhitz aztiantza ikasirik, bai eskuetako marretan geroaren irakurtzen, bai ezbehar edo eritasun xume zonbaiten sendatzen, otoitz bitxiak murmurikatuz, hango mintzaira eta egin moldeak nahastuz. Gelditzen zen leku guzitan bisitak egiten ziozkaten goizetik arrats artino, berak konsultak deitzen zituenak, bere
|
burua
ezin besteko mediku batentzat zaukala.
|
|
|
Nik atorra altxatuta frogatzen dutana nola jakiten ahal du zer izanen den haurra sortu gabe?" Eta, gauzak ezin uka, kasu guzitan Maritzak arrazoina zuen berekin eta fama hori landetako ilarrean sua bezala kurritzen zen etxez etxe, herriz herri. Anartean, Arñot bere
|
buruari
beti galdezka ari zen" bainan nola debru egiten du beti egiaren kausitzeko", sekulan errantzunik aurkitu gabe: ahal bezain ongi so eginez, entzunez, behatuz, miatuz, ikertuz ez zen oraino heltzen ulertzera zer truka erabiltzen zuen Maritzak eta hori zitzaion mirakuilu handi bat, izanik ere, berak, ez zuela elizako erranetan sineste pilik...
|
|
|
Orduan, kaierra zabaltzen duk berer erakusteko zer idatzia huen eta" alaba" hitza ikusiko die... Eta, hori ikusiz, ez badira ere arras ziur, idatziaren indarra ez die ukatzen, eta beren
|
buruari
emanen die ogena. Orai, ulertzen duk zer den ene sekretu famatu hura!
|
|
|
edo hartzen zuela bere etxean hil artino, edo bera, Pettan, ezbeharreko lerrakada baten ondotik, leize zulo batean behera jautzi eginen zuela. Eta, Jainkoaren manamenduek norbere
|
buruaz
beste egitea kondenatzen zutenez, istripuak ez ditu debekatzen, beraz, jadanik hautatua zuela leku bat nundik ere bere jauzia ez zuen huts egiten ahal eta denek, Jainkoa barne, sinetsiko zutela zortearen ezin aurrikusizko hala beharra, desohorerik ez zadin izan nehorrentzat. " Bainan, erraiozu ene semeari, segitu zuen mezulariak, ez badu ene errezebitzeko xederik, ez dezan bere burua bortxa.
|
|
|
Eta, Jainkoaren manamenduek norbere buruaz beste egitea kondenatzen zutenez, istripuak ez ditu debekatzen, beraz, jadanik hautatua zuela leku bat nundik ere bere jauzia ez zuen huts egiten ahal eta denek, Jainkoa barne, sinetsiko zutela zortearen ezin aurrikusizko hala beharra, desohorerik ez zadin izan nehorrentzat. " Bainan, erraiozu ene semeari, segitu zuen mezulariak, ez badu ene errezebitzeko xederik, ez dezan bere
|
burua
bortxa. Edozoin gisaz, mendi madarikatu hau, etxe madarikatu hau eta emazte madarikatu hau utziko ditut ahal bezain laster.
|
|
|
Gertatzen zitzaion ere, baieztatzen bazuten bederen, bere ilober berak irakurtu ixtorien kondatzea, bainan, bere eran, liburuan ikasiak eta berak asmatuak nahasten baitzituen berdin. Bere
|
burua
bere eguneko egitateak bezain eklektikoa zuen, eta hain desberdin edo aldakorra nun ez zitaken sekula erran ahal izan zer nola eta nun eginen edo erranen zuen.
|
|
|
Ez ditu ardiak atera, bainan dilingo zen makila beltz bat hartu du, zaku handi bat bizkarretik ereman eta joan gira biak oihanari buruz. Nekez segitzen nizaiola, bi hankaduna aintzinean bazoan,
|
burua
apal eta haritzondo baten albora helduta, han plantatu da, niri buruz itzuli eta orduan dut ikusi, espaldari kontra emaiten zuen makila luze eta beltz harek bi begi zulo bazituela, beltzak heiek ere, eni so zirela azkar, eta handik, su, pindar eta danbadak
|
|
|
— jaunzten nintuela ahal bezain laster, beldurrez ez nintzela aski fite preparatuko — ba, ama, merkaturat... — atorra berria
|
burutik behera
, zapeta ziratuak esteki gabean, zalapartaka ari bainintzen beztitzen, noiz ere entzun nuen beheretik ozen aitaren botz idorra — heldu haiz, azkenean? — bai, berehala, prest nuzu — eta tarrapatan eskalerrak hirunazka jautsiz sukalderat sartu nintzen, beldurrak hartua ni gabe joan zadin — goizik jeikitzen bahiz, enekin eremanen haut — ez bainuen holako paradarik huts egingo etxea lurrerat joan balitz ere — segur, aita?
|
|
|
Oi zortea! Ordu arte bazuen ba zer eginik, eta kontent zen bere
|
buruari
ez baitzuen erraiten ahal" hau edo hori egiten ahal huken eta ez duk egin", bainan ez, bere buruaz arras satifos zen, pipa hartu zuen eta supazterrean jarri asebetetako eran.
|
|
|
Oi zortea! Ordu arte bazuen ba zer eginik, eta kontent zen bere buruari ez baitzuen erraiten ahal" hau edo hori egiten ahal huken eta ez duk egin", bainan ez, bere
|
buruaz
arras satifos zen, pipa hartu zuen eta supazterrean jarri asebetetako eran.
|
|
|
Ardiak deitu izaki horiek, ni nizan etxaldean kasik une eta gune guzia betetzen dute, baita mendian ere funtsean, hazkuntza mailako izaki iledun hoberenak baitira. Hoberenak baita zozoenak ere,
|
bururik
ez zentzurik ez dutelakotz, idurita adarren artean duten muina ez zeiotela garatu aspaldiko denboraz geroztik, eta gisa hortan heietarik nahi dutana egiten baitut, erran nahi baita, nagusiak manatzen duena, orduan baita kontent gure gizona. Halere, hori ezagutu dutalakotz auzoko eremuetan, badakit ardiek ere, nik bezala, xakur zuri beltzak hastiatzen dituztela.
|
|
|
Auzitegiko paperretan ez dugu gehiagokorik kausitu, Maddiren ezin konprenituzko desagertze hura mixterio bat bilakatu zen. Izugarriko famak kurritu ziren ordu hetan, hala nola ito zitakela berdin doluturik putzura berriz etorri eta, Olatek etxe zolako zulo batean lurrez estali zuela, bere amak despeditu zuela herritik kanpo, soldado zonbaitek mendekioz bordel batetan sakatu zutela, bere
|
buruaz
beste egin zuela mendiko leize batean behera jauzi eginez, muga pasatuz doluminez erremita bat bezala bizi zela eta hanbat eta hanbat erran, bainan egia ez zen sekulan azaldu.
|
|
|
Apezpikutegitik manuak etorri ziren eta apez gaztea desagertu zen erabat, apez xaharrak ez baitzuen hain malerus iduri bere lagunak holako hutsa eginik. Azken batean, hamabost urtez berak
|
buru
eman zuen herri hartan eta ez zuen laguntza baten beharrik, bereziki hainbeste ahuleziaz hornitua zen apez gazte jilufri baten ganik. Bixtan dena, koralak sofritu zuen eta kasik gelditu ere, bainan ene arrebak bere lekua berriz hartu zuen eta eliza guzian berriz ezagun ziren" te deum" eta beste litaniak, hauek gure apez xaharra loriatzen baizuten, bere beharri tutek ez bazuten ere deus ezagutzen musika mailan, bederen igandetako oilaskoaren berri izanen zuela berriz handik goiti.
|
|
|
Bakarrik, anhitz haurridez osatutako famili batean hazia izana zen, goiz goiza lanean ezarria, eta
|
buruan
hartua zuen lanetik zetorrrela norberaren bere gain jartzea. Oroz gainetik nahi zuen guk, bere haurrak, bizian edozoin kasuetarik ateratzeko lan garbi eta zuzen baten baloretan konda ginezan.
|
|
|
Oroz gainetik nahi zuen guk, bere haurrak, bizian edozoin kasuetarik ateratzeko lan garbi eta zuzen baten baloretan konda ginezan. Eta hori zuen, bere ustez, sar arazi nahi etxeko kasko gogorrenean, Xantianaren
|
buruan
. Egia erran, alde hortarik bazuen ene arrebak zer egin amaren urguluaren heinera heltzeko, sekulan nahi izan balu ere.
|
|
|
Hiru aste pasa ziren jakin ginduelarik, goiz batez, gu haurrek merezi ginuela" gure xintxotasuna konduan hartuz" ateraldi ttipi baten egitea itsaso hegira. Ez naiz arras segur, bainan, badut beldurra, geroak erakutsiko daukun bezala, gure itsasorateko bidaia horrek bazuela beste helbururik, gure ez zutenez
|
buru
xokoan Xantianaren ikusteko xede ttipi zonbait, zertan zabilan bere leku berrian eta nola konpontzen zen bere izaera ezustezkoan. Artetik entzuten gintuen solasaldietan, amak aipatzen zuen ardura nola ikusten zuen bere alaba" eskuak gorriturik buketa garbitzean, bizkarra konkorturik agorteiaren aurrean, dabantala soinean, biloak zapi tinko batez estalirik".
|
|
|
Horrela, ene anai bat esku batean eta ni bestean, ongi inguraturik, gure ama presentatu zen igande aratsalde batez, gazteluko portale erraldoiaren aintzinean, ezkila joz herabeki bainan azkar eta harri xintxolaz emukatutako bidexka segituz," villa" eder haren ate aurrean plantatu beha. Bat batean, ikusi ginuen, Xantiana, etxetik ateratzen tarrapatan, xuriz bezti,
|
buru
gainean lorez apaindutako xapela bat soinean, irriz karkailaka bizpahiru mutiko gaztek jarraitzen zutela, heiek ere farrez, dauztika pittika batzuen antza.
|
|
|
Zuzenki erraiteko, prediku alkitik entzuten zituzten oihuek nardarazten zituzten, jakinez, apezak besteak bezala zirela, ez hobeak ez gaixtoagoak eta ez zutela heien gandik erasiaz besterik ukaiten ahal. Jadanik guttik segitzen zuten igandetako ofizioa, eta nabari zen mezarat heldu ziren bakarrak, erlijionez beste arrangurarekin heldu zirela, hala nola, beren
|
buruaren
erakusteko edo gero mus baten egiteko hitzordua elizan zutelakotz, edo beharbada ere, famaren lotsaz. Horregatik zuten, apezpikutegian, deliberatu Santesteban apez gaztea herri hartara igortzea, pentsatuz bere gaztetasunaren gatik gauzak berraldatuko zirela eta elizatiarrak bereskuratuko zituela.
|
|
|
—.. eta horren ferekatzeko eskua luzea behar dik ba, hainbeste goiti behera buztanetik
|
bururaino
, bizkarra zabal dik baldinba, ez duk uste?
|
|
|
—... tisana edo zerbait holako mixtura baten egiteko,... behar bada sendagile bezala ikusten zikean bere
|
burua
...
|
|
|
— Hik, hiztegia eguneratzen duk,
|
buruan
ez dituk denak atxikitzen ahal...
|
|
|
Eta bai, familia heldu den bezala onartu behar da, ados naiz, bakarrik eneak ez nau ni onartu. Oroitzen naiz nola ama jadanik ari zidan" gazteegi nindian ama izateko, Ion, ez duk hire falta, baina hamazazpi urte nintian bakarrik sortu hintzelarik" eta nik ene esku ttipia luzatzen nioian eskolara laguntzen ninduelarik, eta
|
burua
altxaturik galdegiten" Errazu ama, orain, ama izateko adina jina zaizu, ez?"," bai, laztana, orain bai", erraiten zidan, baina ez dut uste sekulan sinetsi dutan, non beti egiten nion galdera bera.
|
|
|
Etxeko gauza ttipiekin lapurtze ikasketak egin nituen eta inguruko haur lagunekin gaizkintza ezpezializazioa. Emeki emeki, eskolako bidea ahantzi ere arbasoen ez jakinean, eta han ibiltzen nintzen bakarretan, sekulako zozokeriak ene gain ziren, errientak ez baitzuen
|
bururik
ematen ahal ere, bereziki etxean ebatsi supizteko batzuekin ene aurreko mutiko pixtolet baten dabantalari su eman nioenan, baizik eta ene ama laidoztatu zuelako. Hori izan zen eltzea gainditu zuen ttorta, eskolako aitzindariak ene aitatxi amatxi galdekatu zituen" ez da posible, ez du hola segitzen ahal, ez hemen hasteko" eta ene arbasoek segidan, hain ziren despitatuak, ene balentriak kontatu ene aitari:
|
|
|
Sei urteren buruan jakin ezazue behar bezala moldaturik ateratuko nintzela hortik, hipokrita, gorrotoz hanturik, zentzu gabea, ero etxean sartzeko prest segidan. Beharrik kiroletan despeditzen nituen ene indar bultak, eta han emaiten nintzan
|
buru
gorputz, ase artino.
|
|
|
Eta orain, ez dakit zer egin, puta zaharra! Ene aita dela hil hori, ez dut
|
burutik
ateratzen ahal, alta ez diot zorrik, nitaz hainbeste axola guti izan duen batentzat ez dut gorrotorik baizik izaten ahal. Lagunari kazeta itzuli nion, eskaera bat eginez haatik:
|
|
|
Etxerat eta ispiluaren aurrean gelditu nauk ene
|
buruari
so, baina, ez duk besterik... hau ere aldatua duk... ez didak batere lehengo itxura erakusten! aurkibidea
|
|
|
Xori
|
buru
61
|
|
|
... hire erraner bai, banikek hortaz zer... erran... nihaurek, sudur puntatik neramakela nahi bahu... gaizo ni... hi bezalako emazte galant eta distirant batek
|
burua
galarazteko baizik ez luken... bainan... hola hobe beharbada... gu biek badikenau gune iduritsu bat... egun batez baitugu itzuli handi bat hartu itzuliezinezko itzuli bat... erran nezaken... bainan horiek gure egitateak dituk... nehork ez dik deus jakin behar...
|
|
|
Josefina irribarez lehertu zen, harri xabal baten gainean jarri eta korzeta zabalduz umetxoari eskaini zion bere titi zuri esnez hantua, kantuxka ezti bat murmurikatuz eta haurraren
|
burua
perekatuz. Hau ase eta, berriz estali zuen golkoa, xutitu eta abiatu ziren bideari behera.
|
|
|
Bere zakua alor
|
buruan
zuen, sasi abartegi baten itzalean eta ur untzia ondoko iturri ixtil batean murgildua. Josefinak anaiaren ondoan etzan zuen bere lokartu neska ttipia, eta murrua dautzi batez pasatu.
|
|
|
Bide guzian besterik ez zuen gogoan entzuten, hitz madarikatu hori joka ari zeion
|
buru
muinan, hixtuka beharrietan trebes.
|
|
|
Ez zuen errantzuten ere. Gari alorretik atera zen eta bere ume saldoaren
|
buru
, ibilera berrieri buruz abiatu, zalu zalua. Arteko herrirat hurbiltzean baizik ez zuen urhatsa lasaitu.
|
|
|
Xori
|
buru
|
|
|
Zer nahi gisaz, beren ingurumenean holakorik ez zegoen. Eta, gainerat, erakasleak senharrik ez zaukalako, uste zuten
|
burutik
ez zela ongi artatua, ideia bitxiz betetako gogoa zaukala, bakardadean bizi diren guziak bezala.
|
|
|
Bere lagun guziek xoro batentzat hartu zuten, goiz batez, kondatu zuelarik nola ohazpian gordetzen zituen zapetak atzartu eta xori bilakatu ziren eta airean abiatu kanporateko leihoak zeharkatuz, gaua han eraman jostaketan, berriz zapeta erarat itzuli artean, azkorrian. Beste egun batez, erran zuelarik nola gau ainara batzuek besotik poliki harturik ereman zuten zeru gorenetan gaindi, oihan, herri, mendien goikaldean jauregi miresgarri batetaraino, orduan irriz zaflaka eta imintzioka ari zitzaizkion eta geroztik Xori
|
buru
izen gaitiaz apaindua izan zen betiko.
|
|
|
Berak, gaitzitua izateko partez, gehiago baizik ez zuen segitzen, beste ixtorio mixteriotsu bezain sinetsezinak azalduz, poz eta irus, irria ezpainetan, zinez jasan trufak eta entzun laidoek bere gogoan nunbait kontentatzen bazuten bezala. " Xori
|
buru
, pika moko, Pinokio..." ez ziren beretzat bere baitan egiazki izan nahi zuen erako susma batzu baizik. Egun batez holakoa izanen zelako segurtasun soil bat.
|
|
|
Bainan, ez zen horregatik segurrago sinetsiko zuenik, bazakielakotz Xanok amenstea bezainbat maite zuela amentsten zuena kondatzea goraki, iduriz, jatzartueta amentsak oraino segitzen balu bezala. Xano, ez deus batek jolasten zuen, kiker eskaildu batek irri eginarazten zion, ilargi beteak harriturik atxikitzen, erakaslearen brazelet tintadunak gogoa lasterka arazten, bere atorrako botoin bat libraturik ikusteak barre eginarazten, haizearen firfirak
|
burua
altxa arazten, denetaz edo deusetaz farre egiten zuen, begi borobilak oraino gehiaraziz.
|
|
|
— Bainan,
|
burutik
joaiten ari hiza ala nunbait kaska gaixto zonbait hartu duk?
|
|
|
Maixanek salda bero beroa ekarri zuen, pausatu eta gizkeia hartuz eman zion lehen partea Kaieti. Antton eta Ximun ixil ixila ziren,
|
burua
apal, sudurra kasik azitaren barnean, beha hea nondik aterako zen ekaitza.
|
|
|
— Altxa zatzue zuen
|
buru
horiek, erran zein amak, eta harazie salda bero huntarik, badukezie beharra egun bezalako aroarekin.
|
|
|
Gure bi pottikoak jatetik gelditu ziren" atx, hau guretako dukek, kasu!" pentsatuz eta
|
burua
oraino pixka bat apalduz, beha egon ziren.
|
|
|
Ez zen arras ilun bainan ez arras argi ere" zer tenore ote da? ez diat so egin ere" pentsatu zuen ezkaratz
|
buruan
abiatzearekin begiak ezin zabalduz, ikerka xoko guziak miatzen zituela.
|
|
|
Grefierrak deitu zituelarik, Pettanek hartu zuen boneta eskuan, besoa eman Kattalineri eta sartu ziren biak tribunaleko gela handian, banka baten puntan jarri beste jende zonbaiten artean eta ixil ixila,
|
burua
apal, beha egon zer nola pasatuko zen. Jaun juje arropadun bat han zagon jendeari buruz jarria, bi epaile lagun aldean zituela berarekin solasean ari.
|
|
|
— Segituko dut
|
bururaino
eta gero zuri izanen da! Beraz... botak bustiak zirela eta kataskan hasi zirezte:
|
|
|
—.. bai... bai... zin egiten dut... ez dut egundaino nik... bertzik ikusi ez ebatsi, badut bertza frango etxian... arnegatzen dut... ene emaztearen
|
buruaren gainean
... ene haurren gorputz mendrearen gainean... sekulan ez dut holakorik egin... ai ei ai
|
|
|
" irus izaiten ahal hiz hunat eroririk, baduk mutil frango esker gaixtoz pagatua denik" edo" jana baduk zer behar duk gehiago?"; eta zonbat holako erranek konpreniarazi baitzautaten kabaletan izanen niela gehiago adixkidetasun ezinez eta etxalde huntako bizitzaileetan! Gau osoak iragaiten nintian barrukian, Paleta eta Adar Xutaren artian, Xumirekin begiz begi, korbe hegian jarririk,
|
burua
eskuen artian...
|
|
|
... urteak joan... denbora joan... nausietxekandereak eztitu zitian, bai segur, nitaz arta gehiago hartuz: ...seme bezala nintzela etxe huntan, beren haurra bezala konsideratzen nindutela eta horrengatik ene geroaz kezkatu behar zutela, eta hola beren ustez bainan" ez bortxaz he, hiaunez", berrogoi urtez goiti xerbitxu egin ondoan, erretreta on bat merezitua nuela, bai segur" zertako ez hik ere bestek bezala", eta hola sar nindaitekela" o, ez behala ez, bainan denbora puska baten
|
buruan
, hik nahiko dukalarik bakarrik, badakik Donapaleun baduk erretreta etxe bat, Giscaren emaztiak benedikatia, uste duka zer uhuria, halakoa eta holakoa han dituk aspaldi huntan eta hain dituk laket nun etxia ez die aipatzen ere, eta jakizak ez hizala ahantzia izanen, jinen gituk hire ikusterat ahal bezain usu, ez hadi lotsa izan, ez hadi griña hortako, jana, edana, loa, denak izanen dituk, zer xan... ..."
|
|
|
— Ene
|
buria
salbatu diat!
|
|
|
— Hire
|
buria
salbatu. A gaizo Battitta, hik egun zentzua galdu duk, zentzua galdu ba!
|
|
|
Bideko harrietan kasu emanez ez lerratzeko, bi anaiak zoatzin eskuak sakeletan, mantela handi bat soinean, konkorturik,
|
burua
apal kaparen barnean, haizearen mihi hotzak lekatzen zeiola aurpegia.
|
|
|
Medikua deitua izan zen; denborarekin pasatuko zaiola erran ondoan, bere ezjakintasunaren ale bat baizik ez zuen erakusterat ereman, segurrez ere oihan hartan zerbait gaitz edo ezin jasanezko gauza bat ikusi zuelako, eritasun bat bildu zuela segurtatuz, xorien gaixotasun zerbaitek jo zukela, izialdura batek
|
burua
makurtu... Halere, ikusten zuen Xanok trixteziaz besterik erakusten zuela, beti irriz baitzagon.
|
|
2008
|
|
|
Dupa erraiten dioten zurezko ontzia, mahats irakinarazteko egina zen bat, erosi zuen. Dupa hori gizona bezain gorakoa izanez, sahets aldera uzkailirik ezarri zuen alor
|
buruan
. Patarrean zegoelako:
|
|
|
Arto zain nindagolarik, du segitzen Katixak, duparen aho
|
buruan
jarririk behatzen nion gauari. Aro garbietako izardiaren dirdirari.
|
|
|
Lau arto lerro badira zapalduak lisa burdinez bezala. Dupa
|
buruan
banituen itze batzu erdi sartuak beleak izitzeko zingolen kokagarri, itze horietan ditaizke lotu, torraka, dupa ezin geldiaraziz ari zirelank... Zer tenorez sartu haiz etxean, Katixa?
|
|
|
Plaza zelai eder bat da hau.
|
Buru
bat elizak hesten dio, ateak plaza alde zabaltzen baitira. Beste aldera aldiz zimetaz legundutako josta leku zabal bat, soropila bat horretarik.
|
|
|
Beste aldera aldiz zimetaz legundutako josta leku zabal bat, soropila bat horretarik. Segidan eta zelai
|
buruan
Miruetako ahate putzua.
|
|
|
Harritzekoa zen ikustea sei zipote, beren
|
buruak
kukutuz, antzara urrats batean, lerrokadan kurritzen, Hemen Ongi jatetxeari buruz eta hor sartzen gibeleko ate batetarik.
|
|
|
Pentsa beraz gure soldado etxean bazterrak mugimenduan zirela, zoko garbitze eta beste, bezperatik hasiak. Hauk oro behar gabeko lanak zirela iduriturik, nahiago izan dut nere
|
burua
eritzat ekarri. Gure axurant lepo luze kakola eihartu horrek ez nau sinetsi, ziolarik gezurrez nintzala eri ekarria.
|
|
|
Han goratik ongi ikus baigenion aintzindari handiaren sartzeko ospakizuna. Hura sartzean, gorputzak eta
|
buru
beharriak tente xutean zeuden horgo soldado eta aintzindariak. Arronda erdian, ilargi erdi baten itxuran, aintzindari handia ikurriñari buruz zoala.
|
|
|
ni lehenik, besteak gero! Nola zoatzan,
|
buruak
apalduz, gortez kanpo aldera. Beste batzu zakurra setiatu nahiz ari, bainan hau, ausikika lotzen.
|
|
|
Ene besarkadak, bieri, noiz berriz ikus arte. Horra, Joanes, gure jaun auzapeza, zer saltsan sartua den, leporadino, gure seme
|
buru
arina. Senar emazten artean erabilia dugu ez laitekela harritzekorik buruan zerbait huts gune balinbalu ere.
|
|
|
Ene besarkadak, bieri, noiz berriz ikus arte. Horra, Joanes, gure jaun auzapeza, zer saltsan sartua den, leporadino, gure seme buru arina. Senar emazten artean erabilia dugu ez laitekela harritzekorik
|
buruan
zerbait huts gune balinbalu ere. Guhaurek baitakigu zer eskalapoinkeriaren medioz dugun kontzebitua gure mutikoa. Ez dut uste egi bat laitekela Bittor zozoa dela ageri batean baieztatzea!
|
|
|
Hau ustegabetako eta nahigabezko bisita ahalkegarria! Otarbehereko Kaiet, zerbait gisaz, gapelua
|
buruan
zegoen, Buztineneko Mizelek eman zion kostetan sunka bat, buru hastu zadin ahalgez ere! Besteak, segidan, gapelua kendu.
|
|
|
Hau ustegabetako eta nahigabezko bisita ahalkegarria! Otarbehereko Kaiet, zerbait gisaz, gapelua buruan zegoen, Buztineneko Mizelek eman zion kostetan sunka bat,
|
buru
hastu zadin ahalgez ere! Besteak, segidan, gapelua kendu.
|
|
|
Zuri beltzean beste batzu! Musker kolore eta izerditan besteak,
|
buruak
apalik, bainan kadiretan jarririk.
|
|
|
Ortzegun aratsalde batez hedatu zen berria, Balitzane Xorroxtegiko Peio, Ameriketan hogei urte egon ondoren, berriz etxeratua zela. Hemen Ongi ostatuan ikusia zuten herritar zenbaitek,
|
buruan
xapela, lepoan korapiloa, orga toleta bezain lodiko puro bat ketan. Gate urrezkoa papoan.
|
|
|
Nolaz erran ote diozu maite nauzula bihotzez. Ez nituzke nahi bilatu, bakarrik nere alderako, zure fede eta maitasuna, obretan neurea zuri erakutsiz baizik. Horretarako nahi nuke usuago elgar ikus dezagun, bi biak buruz
|
buru
, toki berex batean, berdin aratsean zure lanetik lekura. Peio, iduritzen zait zinez mintzatzen didazula! Ez dela zure hitzetan urgulurik.
|
|
|
Bi kaxketadunek ikusi dute orai gure Peio amorosa, hesi bazterrez, ixil eta
|
burua
apalduz hurbiltzen belartegira. Hortik zurubia hartuz laster xutik ezarri eta mailadiari gora leihoratzen.
|
|
|
Ai, ai, ai! hau
|
buruko
mina Goazen hemendik barnera, Xemartin! Sendagailu zerbaiten beharra baduzu! Zerbaitek bildurtzen nau! Zerk bada. Bi tiro horietan norbait hilik ezarri ote dudan! Mintzatuko zen ba engoitik! Hau emazte bitxia zu berritz!
|
|
|
Bazkal denboran erabakiak izan dira hiru hilabeteren epean egiteko diren lan eta har emanak. Bi familiek badakite Peio berriz herriratuko dela bi hilabeteren
|
buruko
. Segidan joanen dela berriz bere legegizonaren ikustera eta ekain undarreko nahiko dituela hartze dituenak eskuratu.
|
|
|
Ez nihoiz ahantziko ere etxe hortako nagusi etxekandereak. Lutxiano, gizon aurpegi biribil eta kolorez gorria, gapelua, hegatz bixkar, kopeta hegira aintzinatua, mahai
|
burutik
kantuz. Joana emazteki mehatx eta behako eztikoa, zer graziarekin zeraman arats hortako sukaldaritza, etsenplu ederra emanez gazteagoeri. Bertsulari bat ere bazen, dio katixak, Lutxianok galdetu zion aldeko mendi horri, Jara mendi deituari bi bertsu emaitea.
|
|
|
Ortzegun goiz horren bezpera aratsean bi sorginek itxuraldaturik ezarria dute Mikeleren autoa. Kolore ezberdineko zingoleria baten medioz emana diote horren aintzinaldeari basurde
|
buru
baten itxura. Lan hori eginik, ortzegun goizeko argia hasi aintzin, gure bi sorginak ostatu aldeko toki zabalean dira.
|
|
|
Zer da hori? Basabere baten
|
buru
antzea du! Kopetan izkiriatua du:
|
|
|
Ez haizela griñatu, orain pausa hadi goxoki. Nolaz mintza ahal zindaizke zu hola, ama. Maiana hire ikustera etorri baita gurekin, egun berean, eta zerbait erraiteko ere badiket, hain segur. Orain uzten zaituztet biak buruz
|
buru
.
|
|
|
Hor, jantzi ederrenetan beztitu nintzen: galtza balus urdinak, atorra xuri gorriz marratua,
|
buruan
erdiko marra. Ileak bi aldetara, beharrien gainera orraztaturik halabainan!
|
|
|
Gutti da zahakoa bizkarrean ekartzen ez duenik. Zuhandorrezko makilak firurikatzen dituzte
|
buru
gainetarik, zorte gaixtoa haizatzeko bezala. Emaztekiek, zaia gorri eta oineko xuritan jantzirik dakartzate zare xuriak besoetan zeinek baitariote talo ta xingarraren usain goxoa
|
|
|
Irriz nago Piarre, jin baitzait
|
burura
Ahantzi dukezula" biziko latztura" Roxalik, leihopean eman zaitzun hura! Garai hartan andretaz duzu higuindura Gaur egun haien onaz zeude arrengura
|
|
|
Manez Errotak
|
burua
doi bat uzkailiz eta begietara behatuz galdetu dio: Errazu Betti! Lo egin ote duzu buruz beheiti?
|
|
|
Hiru gizonak kadiretan jarriak baitzegozin, Bettik, xutiturik agurtzen zituen entzuleak
|
burua
kasik belaunetaraino apaltzen zuela. Bainan, Pialle bere aldian xutituz, orraze bat eskuan daukala, horra nola mintzo den entzuleen alderako: Adixkide onak, Manez Errota hau dudan baitago, Bettik erran duen ixtoria hori amentsetakoa dela erranez, berhorrek ongi gorderik dauka egia garbi bat, horri eta horren bi koinateri gertatua zaieten irri egingarriko astaputzkeria.
|
|
|
Eiheraldeko bidea hartu genuen. Hatsa purtik jalgitzeko heinean ginoazilarik, ene koinateri erran nieten hatsa faltatzen zitzaidala eta nahi nuela nere
|
burua
lurrera aurdiki, zezenak oinpean xehatuko baninduen ere! Ezetz!
|
|
|
Badakizute Hemen Bada Denetarik saletxean mirail edo izpiluz apaindu ate haundi batzu dituztela. Pintarreneko zezenak, etxetik eskapirik, lau hatzkadan, karrikan barna zoalarik, izpilu horretan ikusi du bere
|
burua
! Ustez etsai bat zuen, buruz buru jokatu zaio izpilu ateari eta hau porroskatuz edaritegian sartu da.
|
|
|
Pintarreneko zezenak, etxetik eskapirik, lau hatzkadan, karrikan barna zoalarik, izpilu horretan ikusi du bere burua! Ustez etsai bat zuen, buruz
|
buru
jokatu zaio izpilu ateari eta hau porroskatuz edaritegian sartu da. Hor ehun pintako arno untzi bat zartarazia baitzuen, hartarik zarga, zarga, arno edaten hasi.
|
|
|
Bettik: Ondarkin xahugarri den
|
buru
buztanik ez duen gauza zerbaiten moldea!
|
|
|
Erabaki zuten jauntto horri kali aldi baten emaitea! Marro
|
buru
beltz eta adar bihurriak, hamar metra urrunagotik bolegia harturik, izugarrizko koska batez, ipurdi konkorrean jo eta igorri zuen Gantzelio, bertaldeko sasupera, zerriak multxoan zeuden lekurat. Hauek, alor honetako mugimendu arrotzez asperturik nahi zuten orain tokitik eskapatu!
|
|
|
Peiok, bere
|
buruaren
erakusteagatik ere, galdetzen du Piarre Beltxari heian girgileria hauek oro urrezkoak dituenez, lepoko, eraztun eta beste: Segurki, urrezkoak direla, dio Piarrek, zuk hogei urte eman dituzu daukazun diru poxiaren biltzeko, ni, oren batez aberastu eta aberats egon...
|
|
|
Bono, denak gezurrak dituzu. Ez, amerikano jauna, idek otoi beharria, bai eta ere begia, nola, garbi garbia, entzun behauzun egia. Nola nintzen laburzki aberastu espaniol kunte aberats batekin egin pario baten ondorioz: Zer zen bada pario hori. Estekagailurik gabe, alor baten erdian, bakarrik eta buruz
|
buru
, zezen baten zikitatzea! Zoaz hortik! Zure gezurrekin!
|
|
|
Eremu handiko alor horrek bazituen, bazter aldetan, haltz ondo gazte eta guriak. Erakatsiko dizut, amerikano jauna, zergatik nuen hautatua gune berezi hori, ezin asmatuzko gudu latzgarria irabaztea gatik. Hauxe gezur meta!... dio Peiok,
|
burua
bi eskuen artean hartzen duela.
|
|
|
Piarre Beltxak edo" Piarre Bitxia", hala erraiten baitiote zenbaitek, hitzeman bezala, mahai
|
buruan
emanik gogoratua zaion ixtoriaren kondatzera doa. Gazteak, ixil geldian emanak zaizkio behari.
|
|
|
Bai, ta, nitaz urrikaldu zen santu handia. Ez dakit nola,
|
burua
itzul eta oartu nintzen zilo gune bati, zeinetarik arbola eder batzuen kaskoak ageri baitziren. Harat jo nuen lau pataka eta pirripitaka.
|
|
|
Ala gazte zentzugabe bat izana da Peio hori? Oroitzen da justuki, haur aroan ikusirik arnontzi hori, Arinlurrebordako alor
|
buruan
. Sugar, otso zakurraren tegia bilakatua zen garaian.
|
|
|
dio galdetzen amak. Udako arats ezti bat zaitekeen! Arinlurrebordako alor malda
|
buruko
arnontzi handi haren barnean bazeuden bi amoros. Barrandalariak bazituzten!
|
|
|
Gizon ttiki mehatx bat da Piarre Beltxa. Gapelu gorri bat ezarria du
|
buruan
. Urre kolorezko girgileria bat lepoan emanik, bi eskuak eraztunez beteak ditu.
|
|
|
Badakizu nola den! Zenbaitek zioten behar zela gizon hau aztaletarik estekatu eta
|
buruz behera
ezarri, gero zilkoan eman tirahalako bi ukabil sista! Batzuek hau!
|
|
|
Beltzduran sartzera zoan gure Gregorio! Pikura bat emanik, zainen eztigarri, medikuak, trukes pare bat eskuan, manatu du: Batek atxik dezaizkiola besoak, besteak hankak, besteak behar dio
|
burua
zapan atxiki, lotu sudurretik eta beharrietarik, badu segur lotkia!
|
|
|
Doi bat hitstua zen giroa berriz berak airostu zuen! Ororen
|
buru
, plazako jende guzia loriatu zen pilotari arrado haieri begira, kondari pare gabe honen jeinua miretsiz, bi oren iraun zuen ikuskizun honetan.
|