|
2017
|
|
|
|
Azken
urte hauetan, baliabideak ugaritu dira eta orain Point of care (POC) deritze. Baldintza kliniko bati buruz eskuragarri dauden ebidentzia guztiak laburbiltzen dituzten sintesiak dira, klinikoak eta pazienteak elkarreraginean aritzeko espresuki diseinatutako guneak dira, era sistematiko batean aukeratu eta eguneratutako ebidentziak eskaintzen dituzte, eta errazak dira kontsultatzeko (4).
|
|
|
Gehiegizko kontsumoak psikosia edo bihotzekoa pairatzeko arriskua areagotzen du.
|
Azken
urteotan katinonaren analogo sintetiko asko agertu dira merkatuan. Merkaturatutako substantzia psikoaktibo berrien artean hirugarren lekua hartu dute, kannabinoide sintetiko eta feniletilaminen atzetik.
|
|
|
etkatinona, 3 flurometilkatinona, metkatinona eta 3,4 metilendioxipirovalerona (MDPV).
|
Azken
hori, MDPV, droga kanibaledo zonbi ezizenez ere ezagutu da. Sudur bidetik hartzen da eta toxikotasun akutuak eragin neurologikoak, kardiobaskularrak eta psikopatologikoak eragiten ditu.
|
|
|
Droga honek zuzenean eragindako zenbait heriotza ere agertu dira. Talde berekoa den eta gure artean aurkitu den
|
azken
katinona flakkadelakoa litzateke. Kimikoki, pirrolidinobalerofenona (alfa PVP) litzateke eta profil farmakologikoa MDPVrenaren oso antzekoa du.
|
|
|
Piperazinak Estatu Batuetako merkatuan agertu ziren pasa den mendeko 1990eko hamarkadan. Hamar urte beranduago Europan sartu ziren eta haien kontsumoa izugarri hazi da
|
azken
urteotan. Party pills, A2, Nemesis, Legal X edo herbal pills ezizenez merkaturatu dira.
|
|
|
Euskal Herrian gero eta erabiliagoa den landare nahastea dugu. Izan ere,
|
azken
urteetan, edabe hau hartzeko taldeak ere sortu dira, legez kanpo ez dauden landareak izanik.
|
|
|
Droga hau aho bidez eta bereziki zain bidez hartzen da.
|
Azken
urteotan, konposatu honen erabilera Europan zehar zabaldu da, garestia eta topatzeko zaila den heroinaren ordezko gisa. Izena kontsumitzaileengan sortzen dituen azaleko ultzera berdeengatik datorkio, krokodilo baten itxura ematen baitute.
|
|
|
|
Azken
urte hauetan, uda heltzean, komunikabideek droga berrien berri ematen digute eta horien eragin arriskutsuak azpimarratu: duela hiru urte «droga kanibala» izan zen eta duela bi «flakka» deritzona.
|
|
|
Euskal Autonomia Erkidegoan kalamuak, kokainak eta anfetaminek jarraitzen dute izaten droga ilegal kontsumituenak. Hala ere, ez ditugu ezagutzen
|
azken
urteetako kontsumo tasak ez substantzia berriek izan duten agerpena, ez baita txosten berririk argitaratu 2012tik hona. Daukagun informazioa poliziak harrapatutako substantzien ingurukoa da.
|
|
|
Egoera horri aurre egiteko,
|
azken
urteotan ahalegin handia egin da Europar Batasuna osatzen duten lurraldeek legediak alda ditzaten, substantzia horien salmenta mugatzeko asmoz. Horren ondorioz, Espainiako Estatuan 11 substantzia legez kanpo utzi dira azken hamar urteetan.
|
|
|
Egoera horri aurre egiteko, azken urteotan ahalegin handia egin da Europar Batasuna osatzen duten lurraldeek legediak alda ditzaten, substantzia horien salmenta mugatzeko asmoz. Horren ondorioz, Espainiako Estatuan 11 substantzia legez kanpo utzi dira
|
azken
hamar urteetan. Gainera, 2017 urtean kontrolpean jarri dira drogen sintesirako erabiltzen diren hainbat lehengai, 2009 urtean Europar Batasunak adostutako legeari jarraituz (7).?
|
|
|
|
Azken
urteotan, talde honen barruan garrantzi gehien hartu duen substantzia PMMA dugu. PMMA parametoxianfetamina da eta «superman» ezizenez ezagutu da, zeren substantzia arriskutsu hau daukaten pilulek supermanen ikurra baitute azalean.
|
|
|
Zaila da atzerapen horren arrazoia zein den jakitea, IAk jasandako emakumeen artean egindako ikerketa batek dioenaren arabera, arrazoi nagusiak hauek dira: sintomak bihotzekoarenak ez zirela pentsatzea eta
|
azkenean
IA ez bazen, hipokondriakotzat hartzearen beldurra (15).
|
|
|
MIA jasaten duten emakumeen% 7% 32k ez du estutasunik koronarioetan, MIAren arrazoia ateroma plakaren haustura, ultzerazioa, erosioa, espasmoa edo disekzioa izan daiteke (8). Circulationaldizkariak bere
|
azken
zenbakian plazaratutako gai horri buruzko azterketak dio ezen, oro har, gaixo horiek bihotz hodietako gertakizun bat izateko arrisku handiagoa dutela, hala nola SKA, bihotz gutxiegitasuna eta iktusa (22). Ez da aztertu gure ikerketan arteria koronarioen lesioetan sexuen arteko diferentziarik ote zegoen.
|
|
|
Batez besteko intzidentzia 0.65 kasu 100.000 biztanle/ urtekoa da, Gipuzkoan 2011 urte arte intzidentzia tasa 9 kasu/ urtekoa izan delarik.
|
Azken
urteotan, intzidentziaren igoera esanguratsua atzeman da.
|
|
|
Donostia Ospitaleko Epidemiologia Zerbitzuak emandako datuei esker, gure autonomia erkidegoan izandako kasuen kontaketa bat egin da; eta, zehazki, Gipuzkoan izandako
|
azken
urteotako listeriosi kasuen bilaketa klinikoa eginez, zehaztu ahal izan da zein izan den haurdun eta jaioberrien kasuen ezaugarri eta bilakaera.
|
|
|
Euskal Autonomia Erkidegoa (EAE) da, ordea, kasuen gorakada esanguratsua atzeman duen bakarra. 2013an, EAEn, 74 kasu jakinarazi ziren,
|
azken
hamar urteetako kopuruaren hirukoitza.
|
|
|
Beste taldekatzeak 21 kasu biltzen zituen, eta I patroikoa zen.
|
Azken
taldekatze horren azterketaren ostean, arriskuko elikagaia foie zela ohartu ziren (OR= 18 IC 95%, 3.4 95.2 p= 0.0001).
|
|
|
Immunitate baxuko egoeretan, hala nola haurdunaldian, infekzioa garatzeko arriskua areagotu egiten da (17 aldiz), batez ere hirugarren hiruhilekoan (1, 2). Mikroorganismo honek haurdun eta jaioberriengan eragiten dituen ondorio kaltegarrien ondorioz, haren garrantzia areagotu egin da
|
azken
agerraldietan.
|
|
|
|
Azken
urteotan, Gipuzkoan, listeriosiaren intzidentziaren igoera esanguratsua atzeman da. Arrisku taldeen artean, haurdun dauden emakumeak aurkitzen dira.
|
|
|
Kasuen erregistroa Ingurumen Ikerkuntza eta Osasun Publikoko teknikariek egin dute eta laginen azterketa molekularra Donostia Ospitaleko Mikrobiologia Zerbitzuan eta Mikrobiologia Zentro Nazionalean egin dira, PFGE teknika erabiliz andui ezberdinak isolatzeko. Aldi berean, Gipuzkoan izandako
|
azken
urteotako listeriosi kasuen bilaketa klinikoa eginez, zehaztu ahal izan da zein izan den haurdun eta jaioberrien kasuen ezaugarri eta bilakaera. urte bitartean, Gipuzkoan 73 kasu berri jakinarazi ziren, eta horietatik 52, urte bitartean.
|
|
|
Urte horietako kasuen informazio kliniko eta mikrobiologikoak aztertu dira lan honetan. 2013 urtean, 22 kasurekin,
|
azken
10 urteetako intzidentzia hirukoiztu zen. Urte horretan, haurdun eta jaioberriak arrisku taldeen% 50 izan ziren (9 kasu). Haurdunaren infekzioa detektatzea zaila izan liteke, sintoma inespezifikoak eragiten ditu-eta (digestio aparatuarekin lotutako sintomak eta sukarra), baina umekiarengan ondorio kaltegarriak izan ditzake (abortu septikoa, goiztiartasuna).
|
|
|
Tumoreak garuneko serotonina maila murriztu eta 3 HK neurotoxikoaren maila handitu du.
|
Azken
efektu hori estresari aurre egiteko estrategia pasiboak dituzten saguetan ere azaldu da. Jokaerari dagokionez, tumoreak sakarosarekiko preferentzia txikitu eta eremu irekiko proban gelditasuna handitu ditu.
|
|
|
Bizi erritmo frenetikoak eta gizarte eskakizun altuek depresio nahasteen areagotzea eragin dute herritarrengan. Osasunaren Munduko Erakundearen
|
azken
datuen arabera, 2015ean munduko biztanleriaren% 4,4k depresio nahasteren bat zuen. Gainera, ugaritzen doan nahastea da, 2005etik% 18,4 hazi baita prebalentzia eta datozen urteetan joerak gorantz jarraituko duela uste da.
|
|
|
Minbiziari aurre egiteko, organismoak immunitate sistema aktibatu eta hanturazko zitokinak jariatzen ditu.
|
Azken
horiek depresio nahasteetan duten garrantzia nabarmena da (4) eta, hortaz, depresio nahasteen hanturazko hipotesia da gure aztergaia.
|
|
|
|
Azken
hamarkadetan, depresioaren inguruko ikerketak ugaritu arren, nahastearen etiologiaren inguruko datuak osatugabeak dira oraindik. Hipotesi nagusietariko bat hanturazko hipotesia da (6), eta hanturazko zitokinek sintoma depresiboen garapena bultzatuko luketela dio.
|
|
|
funtzio babeslea duen azido kinurenikoa eta neurotoxikoa den azido kinolinikoa.
|
Azken
horrek garunaren neurodegenerazioan eragina du, jokabide aldaketak eraginez (19).
|
|
|
Inklusio irizpideak betetzen zituzten artikuluen bibliografia ere erabili zen gaiari buruzko lan gehiago identifikatzeko.
|
Azkenean
, gaiaren inguruko 15 artikulu lortu genituen.
|
|
|
|
Azkenik
Brown eta Weisman de Mamani k 2017 urtean (20) ikerlan biren emaitzak azaldu zituzten. Alde batetik, eskizofrenia edo nahasmendu eskizoafektiboa zeukaten 222 gaixo aztertu zituzten BPRS galdetegia erabiliz, haien lehen edo bigarren hizkuntzan.
|
|
|
Hala ere, lan horien metodologiari lotutako eragozpen batzuk ere nabarmendu nahi ditugu. Izan ere, haluzinazioei buruzko
|
azken
behaketa hori egitean, adibidez, gehienek ez dute zehazten informazioa jasotzeko elkarrizketa zein hizkuntzatan egin duten. Ildo berean, pentsa liteke gaixoak ama hizkuntza hobeto menperatzen duen heinean, bere hizkuntzan luze eta sakonago hitz egiteko joera edukiko duela, azpitik garuneko zirkuituekin lotutako arrazoiak egon edo ez egon.
|
|
|
Hori dela eta, profesional euskaldunak eskuragarri egon lirateke osasun mentaleko zentro eta ospitaleetako psikiatriako zerbitzu guztietan, eta gaixoei eskaintza aktiboa egin (31). Hori guztia kontuan edukita, hala aukeratzen duten gaixoak euskaraz artatuak izatea sustatzen duten neurriak lagungarriak direla deritzogu; bai osasun publikoko profesionalen lanpostuen hizkuntza eskakizunak orokortzea, bai eta
|
azken
urteotan zenbait talde egiten gabiltzan tresna psikometrikoak euskaratzeko lana ere.
|
|
|
|
Azken
aipamen moduan, gure gizarte gero eta pluralago honetan, ama hizkuntza gisa ez euskara ez gaztelania daukaten ez diren pertsonak topa ditzakegu, eta garrantzitsua litzateke interpretazio zerbitzu egokiak edukitzea haien beharrizanei ere aurre egiteko.
|
|
|
Pankreatitis akutua gaixotasun lokal eta kirurgikoa izatetik, gaixotasun mediko eta sistemikoa izatera pasa da
|
azken
urteotan. Kirurgiaren indikazioak, ondoren datozenak, konplikazioei lotuak dira (29).
|
|
|
Nekrosi infektatua.
|
Azken
urteotan hain inbaditzaileak ez diren tekniken erabilera gomendatzen da lehen neurri bezala (erradiologia edo endoskopia bidez drainatzea), eta horiek nahikoa ez badira, kirurgia zabalera jotzea (step up prozedura) (30).
|
|
|
Badakigu pankreatitis akutu baten garapena baldintzatzen duten bi faktore nagusiak organo gutxiegitasunaren garapena eta pankrearen nekrosiaren infekzioa direla (33, 34). Horretan oinarriturik, bi sailkapen berri garatu dira
|
azken
urteotan, ezberdintasun txiki batzuk dituztenak elkarren artean: Atlantako Sailkapen Berrikusia, eta Determinanteetan Oinarrituriko Sailkapena (35, 36).
|
|
|
Hala ere, beste ikertzaile batzuek diote tabakoaren eta ADHNaren arteko erlazioan nahaste faktoreek hartzen dutela parte, faktore genetikoek batez ere (9, 10, 11).
|
Azken
horiek, ikerketa neba arreben artean egitean eta aitaren tabako, kontsumoa ere kontuan hartuz, ez zuten ezberdintasun esanguratsurik ikusi; ezta zigarro kontsumoa eta nikotina ordezkoen eragina alderatzean ere.
|
|
|
Galdesortaz gain, gernuko kotinina mailak ere neurtu ziren haurdunaldiaren 32 astean. Kotinina nikotinaren metabolito nagusia da eta
|
azken
bi egunen tabako aktiboaren zein pasiboaren informazio objektiboa ematen du (22 orduko batez besteko bizitza organismoan). Bilboko Osasun Publikoko Laborategian EIA microplate test kit a (OsaRure Technologies Inc, Bio Rad) erabili zen.
|
|
|
Izan ere, haurrak oso txikiak direnean (7 urte baino gutxiago), oraindik ez dute garatu ezaugarri nahikorik (DMS IV eskaletan 6 sintoma baina gutxiago) ADHNaren diagnostikoa egin ahal izateko. Aipatutako
|
azken
ikerketa horretan 7 urtetik beherako haurren ADHNaren prebalentzia <% 1 zen; aldiz, 14 urte inguru zituzten haurren ADHNaren prebalentzia% 4,3ra igo zen. Kontuan hartuta gure populazioan ADHNaren diagnostikoa ezartzeko DMS IV galdeketa haurrek 4 urte zituztenean egin zela, adin baxuari egotzi dakioke, neurri batean, prebalentzia baxua.
|
|
|
Nikotinaren esposizioak fetuarengan eragin ditzakeen kalteak ez dira berdinak haurdunaldiko hilabete guztietan. Izan ere,
|
azken
hiruhilekoan tabakoa kaltegarriagoa dela ikusi dute hasierako hiruhilekoetan baino (6, 10). Horrek, aipatutako ikerketaren arabera, denbora tarte bateko aukera ematen dio amari erretzeari uzteko, haurrarentzat kaltegarria izan baino lehen.
|
|
2018
|
|
|
Hori dela-eta, garrantzitsua da HPA ardatzaren hiperaktibitate eta/ edo kortisol maila altuek depresioa eragin dezaketen jakitea, eta hala izatekotan, zer mekanismoren bidez gertatzen den. Horren harira,
|
azken
urteetan glukokortikoideen kontzentrazio altuek gaixo deprimituen sistema immunean eragin ditzaketen asalduretara begira daude zientzialariak. Izan ere, gaixo horiek immunoaktibazioa pairatzen dutela proposatu da.
|
|
|
Gaixotasunaren etiologiari dagokionez, oraindik ezezaguna den arren, ikerketa askok adierazten dute faktore genetikoen, faktore psikosozialen eta neurotransmisioaren eta maila hormonalen asalduren konbinazioak depresioa eragin dezakeela (3). Depresio endogenoaren etiologia eta fisiopatologia argitzen jarraitzeko asmoz,
|
azken
urteetan hainbat hipotesi garatu dira, non gaixotasuna ikuspuntu ezberdinetatik aztertu den, eta horietatik aipagarrienak teoria monoaminergikoa eta teoria neurotrofikoa dira.
|
|
|
Bestalde, funtzio immunearen eta neuralaren arteko erlazioaren inguruan
|
azken
urteetan egin diren aurkikuntzek depresioaren etiopatogenia ikasteko bide berri bat zabaldu dute, neuroinflamazioaren teoria planteatzearekin batera (8). Hipotesi horrek gaitzaren ikuspegi sistemikoago bat lantzen du, baina garunean gertatzen diren eta depresioa garatzeko beharrezkoak izango liratekeen mekanismo neuroimmuneei garrantzi nagusia emanez.
|
|
|
|
Azken
40 urteetan egin diren ikerketen arabera, depresioaren ezaugarri sendoenetariko bi HPA ardatzaren feedback negatiboaren erregulazioaren desoreka eta kortisolaren hiperjariapena dira (10). Feedback horren bidez gertatzen den glukokortikoideen bidezko ardatzaren inhibizioa gutxitua dagoela proposatu da, beraz, HPA ardatza hiperaktibatua legoke (11).
|
|
|
|
Azken
urteotan, estresari lotutako nahasteen artean, depresioaren intzidentzia eta prebalentziaren gorakada bereziki nabarmena izan da. Depresioa XXI. mendeko buru nahasterik ohikoena da, eta munduan 359 milioi pertsona inguruk pairatzen dutela estimatzen da.
|
|
|
Izan ere, emeen ernal zikloari lotutako hormonen gorabeherek gainerako aldagai fisiologiko eta jokabide aldagaiak eragin ditzaketela pentsatu izan da, eta, ondorioz, subjektu emeak erabilita jasotako emaitzen bariantza zabalagoak emaitzen baliozkotasuna murriztu zezakeela. Baina
|
azken
urteotan egindako ikerketen arabera, emeek ernal zikloko fase batetik bestera duten aldakortasuna ez da arrek egun batetik bestera dutena baino handiagoa (8). Bestalde, ikerkuntzan subjektu emeak luzaroan baztertu izan direnez, gaur egun ez dago emeetan estres soziala aplikatzeko prozedura estandarrik.
|
|
|
OMEk (Osasunaren Mundu Erakundea) gaur egungo egoera ikusita, obesitatea XXI. mendeko epidemia garrantzitsuenen artean egongo dela adierazi du. Espainiako
|
azken
datuek adierazten dutenez, helduen% 15ek obesitatea du eta% 37k gainpisua, horrek adierazten du bi pertsona heldutik bat pisu arruntetik gora aurkitzen dela (1,2). Obesitateak eragin zuzena dauka beste hainbat patologiatan, hala nola II motako diabetes mellitus ean (DM2), hipertentsio arterialean (HTA), arazo kardiobaskularretan, zenbait minbizitan eta arnas arazoak agertzeko arriskua ere ekar dezake (3,4).
|
|
|
Gainera,
|
azken
ikerketek adierazi dutenaren arabera, AEBn eta Europan obesitatearen zergati garrantzitsuena jarduera fisikorik eza da. Jarduera fisikoan aldaketa txikiak egiteak obesitatearen prebentzioan eragin nabarmena duela adierazi dute.
|
|
|
– Horrela, hiztegien
|
azken
bertsioa osatu zen. Bertsio horiek Euskalterm Terminologia Banku Publikoan eguneratu ziren (lehenengo bertsioa Bankuan txertatzen da erabiltzaileei proposamenak eskaintze aldera), hiztegietako sarrera guztiek ponderazio marka dutela (4+?
|
|
|
Hori da, hortaz, euskarazko hiztegi terminologikoen prozesua,
|
azken
finean, helburua baita hiztegien kalitatea bermatzea eta, bereziki, kontsentsua lortzea. Esan behar da, normalizazio prozesu?
|
|
|
Batzuetan, arrakastatsuak dira eta, beste batzuetan, ez.
|
Azken
finean, espezialitate eremuetako erabiltzaileek erabakitzen dute zein termino erabili, eta hori kontuan izan behar da terminoak gainbegiratzeko eta eguneratzeko orduan. Normalean hamar urteko epea pasatu behar da terminoen erabileraren ezarpen maila aztertzeko.
|
|
|
|
Azken
20 urte hauetan zenbait faktorek iktusen heriotza tasa eta desgaitasunak murriztu egin dituzte (3,4), hala nola tratamendu eraginkorren erabilerak, ospitaleetako iktusaren unitateen sorrerak, arrisku faktoreen ezagutzak (1 taula), prebentzio kanpainak eta sintomen detekzio goiztiarrak. Iktusa ekiditeko lehentasunezkoa litzateke 1 taulako faktore aldagarriak kontrolpean izatea (prebentzio primarioa) eta ondoren,?
|
|
|
Ikerketa honetan umeen elikadura 4 urtean neurtu zen eta umearen GPan eragin zuzena adierazi zuten 4 urterekin dietako karbohidrato, proteina eta gantz orokorren kopuruak eta 7 urterekin karbohidrato eta gantz ase eta poliasegabeek.
|
Azken
urteetan, ume eta nerabeen elikadurak izan duen aldaketa nabarietako bat animalia jatorriko janarien eta azukredun edarien kontsumoa gehitzea izan da; gantz, azukre, elikagai findu eta, oro har, kaloria ugarikoak direnak (24). Horrekin batera, dieta mediterraneoarekiko atxikidura gero eta baxuagoa denez, barazki eta fruta freskoen kontsumoa jaitsi egin da (11, 25).
|
|
|
GParen prebalentziaren igoera
|
azken
urteotan ingurumen obesogenikoaren areagotzearen ondorioa izan da, genetikak obesitatearen pandemiaren denborazko aldaketak ez baititu azaltzen. Lan honen emaitzek hipotesi hori indartzen dute.
|
|
|
Hori kontrolatzea OMEren eta herrialde garatuetako gobernuen osasun sistemen erronka handienetakoa izan da
|
azken
hamarkadetan (1). Aldiz, gainpisu eta obesitatearen adierazleek gora egiten jarraitzeak prebentzio kanpainen eraginkortasuna zalantzan jartzen dute.
|
|
|
Obesitatearen prebalentzia ia hirukoiztu egin da mundu osoan
|
azken
lau hamarkadetan. 2016an 0 urteko 41 milioi umek eta 5 urteko 340 milioi umek gainpisua edo obesitatea zuten (1,2).
|
|
|
Klasikoki, herrialde garatuetako helduen arazotzat hartu izan da, baina
|
azken
hamarkadetan gainpisua eta obesitatea umeetan eta garatze bidean diren herrialdeetan (errenta baxu edo ertaina dutenetan) bereziki hedatu da (1, 3). Metaanalisi baten arabera, 2000tik egun arte gorputz masaren indizearen (GMI) igotzeko joerak goi lautada itxura hartu du herrialde garatuetan, pandemiaren hedapena geldituz (2).
|
|
|
Arrisku faktoreak ez daude gizabanakoen jokabidearekin lotuta bakarrik, pisuzkoak dira ere aldagai soziosanitario, laboral, ekonomiko, politiko eta kulturalak. Izan ere,
|
azken
urteotan, medikuntza modernoaren eta baliabide teknologikoen garapenarekin batera, paziente traumatikoen arretan emaitzak nabarmenki hobetu dira herrialde garatuetan. Baliabideen erabilera egokia eta azpiegitura logistikoaren antolaketa funtsezkoak izan dira hobekuntza horretan.
|
|
|
Era berean, Gipuzkoako Trauma Batzordea osatu zen 2010 urtean, espezialitate ezberdinen kideak biltzen dituena. Orduz geroztik, hainbat ekimen bultzatu dira paziente traumatikoaren atentzioa hobetzeko asmoz,
|
azken
hamarkadan ingresatutako traumatizatu larrien hilkortasuna% 16,7tik% 8,77ra jaitsi delarik gure lurraldean. Horrenbestez, argi geratzen da Trauma Sistemak erreminta baliagarriak direla eskura dauden baliabideak modu egokian kudeatzeko eta zauritutako pazienteei atentziorik onena emateko.
|
|
|
(2) ikerketan argitaratutako
|
azken
datuen arabera, minutu bakoitzeko 9 hildako suertatzen dira bai istripuetan bai indarkeriaren ondorioz, eta 2015 urteko heriotzen% 10,14 kausa traumatikoengatik izan ziren (talde bezala, prebalentzia handiko beste eritasun askoren aurretik jarriz, esaterako HIESa, zirrosia eta tuberkulosia) (1).
|
|
|
Zalantzarik gabe beraz,
|
azken
urteotan paziente traumatikoen atentzioan emaitzak nabarmenki hobetu dira herrialde garatuetan; eta hala eta guztiz ere, esandako nazioetan heriotza kausa nagusia izaten jarraitzen du 5 eta 49 urte bitarteko pertsonen artean.
|
|
|
horien artean daude, besteak beste, errepideen hobekuntza eta ibilgailuen aurrerabideak segurtasunaren aldetik, lege berrien garapena eta populazioa kontzientziatzeko mezuak komunikabideetan, eta atentziorako sare integratua osatzea. Eta horiei esker,
|
azken
urteotan beheranzko joera bat ikusi izan dugu, bai gertatutako istripu larrietan, baita hildako zein larriki zauritutakoetan ere. 2002 urtean, aldiz, 5.747 istripu gertatu ziren Gipuzkoako errepideetan, 65 hildakorekin; aldiz, 2016 urtean 3.529 istripu izan ziren, eta 14 hildako bakarrik (7).
|
|
|
2002 urtean, aldiz, 5.747 istripu gertatu ziren Gipuzkoako errepideetan, 65 hildakorekin; aldiz, 2016 urtean 3.529 istripu izan ziren, eta 14 hildako bakarrik (7). Bestetik, milurteko berriaren hasieran gaixo traumatiko larrien% 70 inguru trafiko istripuen ondoriozkoak izaten ziren eta, gaur egun,% 50ean kokatzen da haien kopurua(% 40 artean finkatu da portzentaje hori
|
azken
bosturtekoan). Horrez gain, gaixo hauen hilkortasuna Jatorrizko artikuluak nabarmenki jaistea lortu dugu azken urteotan, milurtekoa hasi aurretik, traumatismo larrien ondorioz ospitalean hiltzen zirenen% 60 gainditzen baitzuten trafiko istripuek, eta gaur egun% 25era bakarrik ailegatzen dira.
|
|
|
Bestetik, milurteko berriaren hasieran gaixo traumatiko larrien% 70 inguru trafiko istripuen ondoriozkoak izaten ziren eta, gaur egun,% 50ean kokatzen da haien kopurua(% 40 artean finkatu da portzentaje hori azken bosturtekoan). Horrez gain, gaixo hauen hilkortasuna Jatorrizko artikuluak nabarmenki jaistea lortu dugu
|
azken
urteotan, milurtekoa hasi aurretik, traumatismo larrien ondorioz ospitalean hiltzen zirenen% 60 gainditzen baitzuten trafiko istripuek, eta gaur egun% 25era bakarrik ailegatzen dira.
|
|
|
Izan ere, 70 urtetik aurrera, hauxe da traumatismoen ondoriozko heriotza arrazoi nagusia mundu mailan (1). Gipuzkoan,
|
azken
urteotan joera hori finkatuz joan da, eta 2016 urtean traumatismo larrien% 30 erorketen ondorioz gertatu ziren, proportzio hori handiagoa izanik nagusien artean. Halaber, ustekabeko erorketen ondorioz zauritutakoen batez besteko adina handiagoa da, gainontzekoekin alderatuz.
|
|
|
Aipatu bezala, Trauma Sistema batek zenbait osagai ditu, eta horiek bildu, lotu eta koordinatzen dituen lantaldea da Trauma Batzordea.
|
Azken
horrek, baliabide guztiak izan behar ditu estrategiak garatzeko, eta eskumena horiek ezartzeko, betiere landutako programen jarraipena ziurtatuz eta haien betetze egokia bermatuz (14) (15). Beraz, Trauma Batzordearen lan esparrua ez da asistentziara bakarrik mugatzen, prebentzioan ere parte hartze aktiboa izaten baitu.
|
|
|
|
Azken
urteotan traumatismoengatiko hilkortasuna jaitsi egin da. Eta jaitsiera horretan, esan bezala, atentzioaren eta antolaketa sanitarioaren inguruko faktoreek ez ezik, azpiegituretan egindako hobekuntzek eta hezkuntza arloan zein legedian izandako ekimenek ere izan dute zerikusia (11).
|
|
|
Teknika ugari daude EGIaren kirurgiarako.
|
Azken
hamarkadetan prozedura berriak sortu dira, emaitza onekin epe labur eta luzean. Lehenengoa 1961ean Burch ek deskribatutako teknika edo pubis atzeko kolposuspentsioa izan zen, zeina urte askotan zehar EGIaren tratamendurako gold standard a izan den.
|
|
|
Tamaina txikiko lagindun entsegu klinikoetan aurkitutako datuen arabera, badirudi kafeinaren ahoratzearen murrizketak gernu egiteko maiztasuna, premiatasuna eta PGIa hobetzen dituela (2 EM). Gainera, nokturia duten emakumeetan afalosteko edota arratsaldearen
|
azken
orduetatik aurrera likidoen ahoratzea ekiditea gomendatzen da (11).
|
|
|
Gernu egiteko premiazko sentsazio hori «gernu maskuri hiperaktiboaren sindromea»ren sintoma nagusia da; gainera, honako hauek ere ager daitezke: PGIa, hau da, premiazko sentsazio horrekin erlazionaturiko nahigabeko gernu galera, eta gernu egiteko maiztasunaren handitzea, bai egunez edo bai gauez ere(
|
azken
kontzeptu horri nokturia deritzo).
|
|
2019
|
|
|
Grafikoa lehenengo aldiz ikusten duenak pentsa lezake nabarmen areagotu dela
|
azken
urteetan pazienteen komorbilitatea (paziente gehiagok dituzte-eta ia patologia guztiak, 2011tik 2015era, grafikoak erakusten duen bezala). Ondorio hori, gainera, bat dator paziente hauen azken urteetako zahartzearekin (batez besteko adina 79 urtekoa zen 2011an eta 81 urtekoa 2015ean):
|
|
|
Grafikoa lehenengo aldiz ikusten duenak pentsa lezake nabarmen areagotu dela azken urteetan pazienteen komorbilitatea (paziente gehiagok dituzte-eta ia patologia guztiak, 2011tik 2015era, grafikoak erakusten duen bezala). Ondorio hori, gainera, bat dator paziente hauen
|
azken
urteetako zahartzearekin (batez besteko adina 79 urtekoa zen 2011an eta 81 urtekoa 2015ean): pazienteak zaharragoak direnean, patologia gehiago dituzte.
|
|
|
Beste muturrean, osasungintzaren praktikaren beraren ondorioz jasotzen diren datuetan oinarritutako ikerketak dauzkagu.
|
Azken
urteotako aurrerapen teknologikoei esker, gaur egun milioika datu jaso, bildu eta prozesatzen dira egunero, osasungintzako aktibitatea xehetasun handiz jasotzen dutenak. Osasun datuen pilaketa horri erantzunez, datuen, bigarren erabilera, egiten duten ikerketak sortu dira, berezko datu planifikazio eza dela-eta erronka metodologiko berriak planteatzen dituztenak.
|
|
|
Analisien egiaztapena prozesuan pausorik erabakigarriena da interes taldeek
|
azkenik
RWEa onartzeko eta kontutan hartzeko, hau da, RWEak sinesgarritasuna izatea. Emaitzen egiaztapena egiteko era ezberdinak daude, adibidez, metodologia eta analisi ezberdinak jarraituz ondorio berdinak ateratzea; emaitza berberak lortzea metodologia berdina erabiliz baina datu base ezberdinekin; zabaltzea erabilitako analisiaren kodea kanpoko interes taldeekin; egiaztapena hirugarren partaide batekin egitea; nazioarteko aldizkari on batean argitaratzea (horrek errazten baitu adituen ebaluaketa, metodologia eta emaitzak erakustea eta eztabaida egitea).
|
|
|
RWEak RCTek emandako ebidentzia hutsuneak osatu ditzake, baina horretarako RWEa sortzeko jarraitu den prozesu osoa gardena izan behar da: garbi utzi behar da aurretik zein den helburua, zein den erantzun nahi den galdera; datuen garbiketa eta transformazio prozesua zehaztu eta aldagaiak sortzeko definizio estandarizatuak eman behar dira; analisi egokiak egin eta ateratzen diren emaitzak egiaztatu behar dira metodologia ezberdinez baliatuz,
|
azkenik
klinikoen, pazienteen eta beste interes taldeen oniritzia lortzeko eta, ondorioz, osasun arreta hobetzeko benetako baliabide bat izateko.
|
|
|
mendeko
|
azken
urteetako teknologiaren bilakaera esponentziala ikusita, adituek iragartzen zuten
|
|
|
Ikusita azkar aldatzen direla bai esku hartze klinikoen kopurua eta aniztasuna, bai horiek ebaluatzeko tresnak eta ikuspegiak, bat etorri behar dira garapen aukera horiek bermatzeko era eta langileen trebetasunak.
|
Azken
horien artean, hauek: trebakuntza eta prestakuntza ikerketa diseinuko metodologietan, ikerketaren itzulpena, giden garapena eta erregistro klinikoen mantentze lana eta erauzketa.
|
|
|
Balio gutxiko praktika klinikoak saihesteko,
|
azken
urteetan hainbat ekimen sortu dira, esaterako:
|
|
|
Kutsadura atmosferikoak tiroidean eragiten du,
|
azken
urteotako ikerketak agerian uzten ari direnez. Lan honetan aztertu nahi izan dugu jaioberriaren orpoko odolean neurtutako T4 hormona tiroideo totalean zer eragin ote duten jaio aurretiko 2.5 µm-ko edo gutxiagoko diametroko partikulekiko (PM2.5) zein aireko nitrogeno dioxidoarekiko (NO2) esposizioek.
|
|
|
Ikerketa hasi zenetik
|
azken
erditzeraino, INMA proiektuak PM2.5 maila neurtu zuen egunero, horretarako aerosol bolumen altuko Digitel DHA neurgailuak erabilita. Bailara bereko bi herritan
|
|
|
Erdiek(% 51) unibertsitatean ikasi zuten eta zertxobait gutxiago(% 42) gizarte mailabaxukoak ziren (esku-lanetan dabiltzan emakumeak). Amen% 11,3k erretzen jarraitu zuen
|
azken
hiruhilekoan,% 37,6k alkohola edan zuen, eta iodoa hartu zuen osagarri gisa, bai lehen hiruhilekoan(% 87,4) eta bai bigarrenean(% 93,2). % 38, 5k bakarrik mantendu zuen haurdunaldiaren asterako zegokion pisu egokia.
|
|
|
(A), sense?, harizpi bereko beste transkripto baten exoi batekin edo gehiagorekin gainezartzen direnak; (B), antisense?, aurkako harizpiko beste transkripto baten exoi batekin edo gehiagorekin gainezartzen direnak; (D) intronikoak, beste transkripto baten introi batetik eratorriak; (E) bidirekzional edo dibergenteak, promotorea aurkako harizpiko beste transkripto batekin partekatzen dutenez korregulatuak direnak, eta, azkenik, (F) intergenikoak, beste bi geneen artean era independentean aurkitzen direnak (1 irudia) (7, 11).
|
Azken
horiek interes berezikoak dira transkripzio aktiboko marka histonikoak erakusten dituztelako, zelularen barruan funtzionalak direla iradokiz. Izatez, hainbat ikerketak zelularen oinarrizko bidezidorretan duten inplikazioa erakutsi dute, minbiziaren garapenean izan dezaketen garrantzia azpimarratuz (12).
|
|
|
Orain gutxi arte, zelulen informazio biologikoa DNAtik eratorritako kode genetikoaren barruan zegoela uste zen. Baina,
|
azken
urte hauetan ikertzaileek epitranskriptomikaren arloan jarri dute fokua, RNAren modifikazio kimikoetan; izan ere, aldaketa horiek transkripzio ondorengo prozesu guztietan eragina dutela ikusi da, azkenik proteinen sintesiaren dibertsifikazioan eraginez (25). RNAren modifikazio guztien artean, RNA eukariotoaren metabolismoan eta funtzioan eragina duten batzuk aurkitu dira, besteak beste, N6 metiladenosina (m6A), 5 metilzitosina (m5C), uridinaren (U) isomerizazioa pseudouridinara(?) edo N1 metiladenosina (m1A) (4 irudia), modifikazio hauek batez ere, RNAm eta lncRNA bezalako RNA ez kodetzaileetan agertzen direlarik.
|
|
|
Orain gutxi arte, zelulen informazio biologikoa DNAtik eratorritako kode genetikoaren barruan zegoela uste zen. Baina, azken urte hauetan ikertzaileek epitranskriptomikaren arloan jarri dute fokua, RNAren modifikazio kimikoetan; izan ere, aldaketa horiek transkripzio ondorengo prozesu guztietan eragina dutela ikusi da,
|
azkenik
proteinen sintesiaren dibertsifikazioan eraginez (25). RNAren modifikazio guztien artean, RNA eukariotoaren metabolismoan eta funtzioan eragina duten batzuk aurkitu dira, besteak beste, N6 metiladenosina (m6A), 5 metilzitosina (m5C), uridinaren (U) isomerizazioa pseudouridinara(?) edo N1 metiladenosina (m1A) (4 irudia), modifikazio hauek batez ere, RNAm eta lncRNA bezalako RNA ez kodetzaileetan agertzen direlarik.
|
|
|
N1 metiladenosina, adenosinaren 1 nitrogenoan metil talde baten ezarpenean datza (m1A) (32). Oraindik ez dago guztiz argi zein metiltransferasa proteinak katalizatzen duen marka honen ezarpena RNAn (25, 26), baina
|
azken
ikerketek modifikazio honen proteina idazle zein irakurle posible batzuk deskribatu dituzte, TRMT familiakoak eta ALKBH3 hurrenez hurren (33). Azken ikerketen arabera, RNA baseen parekatzea eten eta RNA harizpi bikoitzen banaketa eragin dezake m1A aldaketak.
|
|
|
Oraindik ez dago guztiz argi zein metiltransferasa proteinak katalizatzen duen marka honen ezarpena RNAn (25, 26), baina azken ikerketek modifikazio honen proteina idazle zein irakurle posible batzuk deskribatu dituzte, TRMT familiakoak eta ALKBH3 hurrenez hurren (33).
|
Azken
ikerketen arabera, RNA baseen parekatzea eten eta RNA harizpi bikoitzen banaketa eragin dezake m1A aldaketak. Nahiz eta 7.000 m1A aldaketa baino gehiago aurkitu diren RNA ez kodetzaile luze eta kodetzaileetan, oraindik ikerketa gutxi burutu denez, m1Aren funtzionaltasuna ez dago guztiz garbi nahiz eta seguruenik itzulpenaren sustapenarekin lotuta egon (32).
|
|
|
|
Azken
urteetan, teknologia berriei esker genetikaren arloan aurrerapen handiak egin diren arren, RNA ez kodetzaileen eta epitranskriptomikaren alorrean oraindik galdera asko dago erantzuteko. Lehenik, epitranskriptoma zein lncRNAen ezagutzan aurrerapausoak emateko RNAren paisaia osoa ezagutzea ezinbestekoa da.
|
|
|
|
Azken
urteetan gertatu den genomen ikerketarako teknologien garapen ikaragarriak zientzialariek genoma, transkriptoma eta proteomaren inguruan zuten ikuspegia errotik aldatzea eragin du. DNAren eta RNAren sekuentziazio masiboei esker, ordura arte. DNA zabor?
|
|
|
bezala ezagututako guneetatik transkribatutako proteinarik kodetzen ez duten milaka RNA ez kodetzaile (ncRNA) detektatu dira, genomen inguruko ikuspegi proteozentrikoa alboratuz eta RNA ez kodetzaileak, bereziki luzeak (long non coding RNA, lncRNA), ikertzaileen fokuan jarriz. Era berean,
|
azken
ikerketek geneen adierazpenerako ezinbestekoak diren transkripzio eta itzulpen prozesuen erregulazioak duen garrantzia ere agerian jarri dute. Erregulazio mekanismo nagusietako bat DNAn, RNAn eta proteinetan aurkitu diren marka biokimiko itzulgarriek osatzen dute; eta horien ikerketak epigenomika, epitranskriptomika eta epiproteomika izeneko biologiaren atal berrien sorrera ekarri du.
|
|
|
Orokorki, giza genoma bi elementu mota nagusitan bereiz daiteke; alde batetik, gene modura adierazten diren eta transkripzio eta itzulpen prozesuen ondoren proteina ematen duten elementu edo geneetan, eta bestetik, gene horien erregulatzaile modura jokatzen duten elementuetan. Jakinik proteinak zirela
|
azken
finean zelularen barruko funtzioak burutzen zituztenak, hasiera batetik genoma ikertzen zuten ikertzaileen artean genomaren ikuspegi proteozentrikoa zabaldu zen, gerora biologia zelularraren dogma nagusietako bat izan dena: –Gene bat proteina bat?.
|
|
|
Zentzu horretan, 2003 urtean burututako Giza Genoma proiektuari esker giza genomako proteina kodetzaileen gene kopurua zehaztasun handiz finkatzea lortu zen genoma osoa sekuentziatu ondoren (1). Hala ere,
|
azken
urteetan errendimendu altuko teknologien garapen ikaragarriak (errendimendu altuko DNA eta RNA sekuentziazioak) orain arteko genomaren ikuspegi proteozentrikoa zalantzan jartzea eragin du. Plataforma horiek RNAren transkripzioa modu global batean aztertzea ahalbidetu dute, genomaren% 90 inguru transkribatzen dela frogatuz.
|
|
|
Bi alor nagusi horiek, epigenomikak eta epiproteomikak, eragin izugarria izan dute zelulen seinaleztapena, geneen erregulazioa eta minbiziaren biologia ulertzeko garaian. Alabaina, DNA eta proteinen bitartean dagoen biologia, RNAren mundua, ulertzeko ahalegin handiak egiten ari dira ikertzaileak gaur egun.
|
Azken
urteetan, 100 aldaketa kimiko baino gehiago antzeman dira RNAn, gehiengoak RNA ez kodetzaileetan aurkitu diren arren, (bai RNA erribosomikoan (RNAr), RNA transferentziazkoan
|
|
|
Horrez gain,
|
azken
ikerketek lncRNAen adierazpena epitranskriptomikoki ere erregulatuta dagoela erakutsi dute, transkriptoma osoan zeharreko ikerketei esker milaka lncRNAtan marka epitranskriptomikoak aurkitu baitira (24). Zalantzarik gabe, harreman estua dago RNAren biologiaren bi alor horien artean, horien ikerketak duen interesa azpimarratuz.
|
|
|
Berriki, geneen adierazpenean eta gaixotasun ugariren garapenean funtzio garrantzitsuak dituzten RNA ez kodetzaile labur ugari deskribatu dira (small ncRNA).
|
Azken
ikerketek RNA ez kodetzaile laburren dibertsitatea azpimarratu dute, kategoria horren barnean klase ugariko RNA ez kodetzaileak bereiziz (mikroRNA, siRNA, piRNA?) (7). Horien artean, mikroRNAk dira orain arte gehien ikertu direnak eta minbiziaren testuinguruan tumore mota askotan miRNA horien adierazpenean asaldurak aurkitu dira, tumoreen garapenean duten funtzioa azpimarratuz (8).
|
|
|
Dementziaren tratamendurako erabiltzen diren neuroleptikoek dakartzaten albo ondorioak direla-eta, terapia psikosozialen esku hartzea gero eta adierazgarritasun handiagoa eskuratzen joan da (19). Testuinguru horretan,
|
azken
20 urteetan, Snoezelenen ingurugiro ez farmakologikoen erabilera, terapia psikosozialaren barnean sartzen dena, ospea lortzen joan da, batez ere dementzian erdietsitako ebidentzia zientifikoei esker (11).
|
|
|
Izan ere, dementzian, ZAT barne barneko estrategia eraginkor eta banakotzat hartzen da, non pazienteek, prozesu ulergarri eta atsegingarri baten bitartez, afektu eta zentzumen mundua berraurkitzen duten, beren komunikazio trebetasuna eta emozio osasuna hobetuz (20).
|
Azken
urteotako ikerketen arabera Snoezelen gelek bat bateko efektu mesedegarri eta onuragarriak eragiten dituzte dementzia pairatzen duten pazienteetan, lan konpromisoa suspertuz (21), artegatasuna murriztuz (22), bihotz erritmoa gutxituz (23), minaren pertzepzioa kudeatuz (24), gizarte elkarrekintza bultzatuz (21), aurre egiteko gaitasuna sustatuz (21), elikagaiekiko normaltasuna berreskuratuz (11) e... Horrez gain, aurreratze esanguratsua antzeman da gaixoen hizketa bidezko komunikazioan, baita hizketaz kanpoko komunikazioan ere (25).
|
|
|
Hiru kasu horietan adineko pertsonei zuzendutako zentzumen anitzeko terapia erabiltzen dute, eta ordura arte behatu eta jaso dituzten emaitzak zeharo betegarriak izan dira, bai pazienteentzat baita zaintzaileentzat ere. Izan ere,
|
azken
horiek ere, erlaxazio saioetan parte har dezakete pazienteekin batera, egunerokotasunean jasaten duten estresa arintzeko eta oro har beren bizi kalitatea hobetzeko.
|
|
|
Hala eta guztiz ere, zentro berezi hauek ez dira adibide bakarrak. Maule Lextarre, Donostia, Banka, Gernika Lumo, Bilbo, Baiona edo Getxo bezalako herrietan ere Snoezelen terapiaren berri izan dugu
|
azken
urteotan, terapia honen hedapena aurrera abiatzen ari den seinale.? –
|
|
|
Berrikuspen bibliografiko honek
|
azken
15 urteetan Snoezelen terapiaren inguruan argitaratutako ikerketak, ikasketak, informazioa eta datuak biltzen ditu, kontzeptu horren ikuspegi orokor bat eskainiz.? –
|
|
|
argiztapen artifizialaren, musika lasaigarri edo terapeutikoaren, ehundura ezberdinen eta hainbat lurrinen eta elikagaien bidez, besteak beste. Terapia honen erabilera dementziaren sintoma fisiologikoak eta portaera aldaketak arintzeko hautabide eraginkor gisa bistaratu da
|
azken
hamarkadan. Dementziaetengabeko narriadura kognitiboa eragiten duen gaixotasun kronikoa eta atzeraezina da; baita sintoma fisiko, fisiologiko eta portaera aldaketa nabarmenak eragiten dituen gaitz neurologikoa ere.
|
|
|
Azterlan honek Snoezelen terapiaren inguruko hainbat ikerketa biltzen ditu. Kontzeptuaren deskribapen zehaztua eta Euskal Herriko udalerrietan
|
azken
urteotan terapia honi eman zaion erabilera terapeutikoaren zein pedagogikoaren azalpen orokorra azaltzen dira. Horrez gain, hainbat gaixotasunen aurrean terapia honek ekar ditzakeen efektu mesedegarrien edo mugen eta gabezien deskribapena jorratuko da ikuspuntu kritiko batetik.
|