|
2013
|
|
|
biek izan zuten, uneren batean, ezkontzeko pretendiente bera: Filipe II.a
|
Espainiakoa
, kasu bietan Frantziaren kontrako koalizioak sortzeko xedez, eta kasu bietan zapuztua. Edo, beste alderdi batetik hartua, Joanaren seme Henrike Nafarroakoa ere agertu izan zen, serioski, erregina Elisabetek izan zituen balizko senarren zerrenda luzean, kasu honetan Filipe Espainiakoaren kontrako koalizio protestante gogor bat antolatzeko xedetan.
|
|
|
Filipe II.a Espainiakoa, kasu bietan Frantziaren kontrako koalizioak sortzeko xedez, eta kasu bietan zapuztua. Edo, beste alderdi batetik hartua, Joanaren seme Henrike Nafarroakoa ere agertu izan zen, serioski, erregina Elisabetek izan zituen balizko senarren zerrenda luzean, kasu honetan Filipe
|
Espainiakoaren kontrako
koalizio protestante gogor bat antolatzeko xedetan. Izan ere, politika eta erlijioa beti eskutik joan badira ere, badirudi XVI. mende honetan inoiz baino estuagoa izan dutela harremana, eta fedearen eskakizunak oso gutxitan nagusitu dira realpolitik tristearen aldean.
|
|
|
Eta hori lau ezaugarriri esker: ...ntonio Bourbon Frantziako Lehen Odol Printzea zen, alegia, lehena ondorengotzan erregearen semeen atzetik); bigarrenik, lurralde ugarien jabea zen (Nafarroaz gain), batzuk Frantziako koroapekoak (Vendome, Albret, Armagnac...) eta beste batzuk formalki independenteak (Biarno); hirugarrenik, Frantziako protestante kalbinisten lider nagusia izan zen, eta laugarrenik, Nafarroako erregina zen, Nafarroa
|
Espainiako
erregearen arazo nagusietako bat zen garaian. Lau ezaugarriok azalpen osagarri batzuk behar dituzte.
|
|
|
12 orrietakoa). Ez dezagun ahaztu XVI. mendeko monarkiarik zentralizatuenak ere (Frantzia,
|
Espainia
eta Ingalaterra) oraindik monarkia feudalak direla funtsean, non eta erregea doi doi den oraindik primus inter pares bat baino zerbait gehiago; Frantzian bertan, montmorencytarrak, guisetarrak, albretarrak, bourbontarrak, rohandarrak... egundoko indarra zeukaten leinuak ziren, doi doi valoistarren mendeko (egoera antzekoa zen Ingalaterran, Espainian eta, zer esanik ez, Alemanian, Italian, Polonia... Hain justu ere garai honetan eta Frantzian sortuko da subiranotasunaren kontzeptua, ez kasualitatez, Joana Albreten bizitzak ederki ilustratzen duen bezala, kontrakoa baizik:
|
|
|
12 orrietakoa). ...ndeko monarkiarik zentralizatuenak ere (Frantzia, Espainia eta Ingalaterra) oraindik monarkia feudalak direla funtsean, non eta erregea doi doi den oraindik primus inter pares bat baino zerbait gehiago; Frantzian bertan, montmorencytarrak, guisetarrak, albretarrak, bourbontarrak, rohandarrak... egundoko indarra zeukaten leinuak ziren, doi doi valoistarren mendeko (egoera antzekoa zen Ingalaterran,
|
Espainian
eta, zer esanik ez, Alemanian, Italian, Polonian...). Hain justu ere garai honetan eta Frantzian sortuko da subiranotasunaren kontzeptua, ez kasualitatez, Joana Albreten bizitzak ederki ilustratzen duen bezala, kontrakoa baizik:
|
|
|
Frantziako erregeek buru egin behar izan zieten gerra zibilei erremedioa emateko teoria politiko gisa baizik. Areago, lurralde horietako batek, Nafarroak zehazki, erresuma gradua dute eta, beraz, haren jabea Frantziako edo
|
Espainiako
erregeren pare bihurtzen dute nominalki. Gainera, 1512an haren inbasioa, okupazioa eta zatiketa gertatzen den unetik oraindik itxi gabe zegoen arazo diplomatiko handia zen:
|
|
|
Gainera, 1512an haren inbasioa, okupazioa eta zatiketa gertatzen den unetik oraindik itxi gabe zegoen arazo diplomatiko handia zen: Karlos V.a enperadoreak edo haren seme Filipe II.a
|
Espainiakoak
ez dute formalki onartzen Nafarroan beraiez besteko errege erreginarik dagoenik, baina negoziazio etengabeak izango dituzte mende osoan zehar bai Joanaren aitarekin (Henrike II.a Nafarroakoa) eta senarrekin (Antonio I.a Nafarroakoa) eta Joana berberarekin ere nafar auziari nolabaiteko konponketa bat emateko (tartean goian aipatu dugun ezkontza proposamena). Ildo horretako aipuak ugariak eta sakabanatuak badira ere, bereziki interesgarria suertatzen da IV. kapitulua irakurtzea:
|
|
|
Ildo horretako aipuak ugariak eta sakabanatuak badira ere, bereziki interesgarria suertatzen da IV. kapitulua irakurtzea: hor ikusiko dugu, adibidez, Nafarroa Milanekin trukatzeko proposamena, edo
|
Espainiako
erresuma Garonaraino zabaltzekoa. Izan ere, ez da esajerazioa esatea Nafarroak inoiz ez duela izan horrelako garrantzirik Europako agenda politikoan.
|
|
|
Nafarroa bera ere ez omen zen askoz ere gehiago: pozik emango zizkion haren gaineko eskubide dinastikoak Filipe
|
Espainiakoari
, Milanen truke, jakina. Detaileak, liburuan bertan bila.
|
|
|
hain garbiki mugatuta ikusten dugun garai honetan ez bezala, XVI. mendean bazirela lurralde batzuk hego mendebaldean (Nafarroa, Biarno, Albret....) frantsestasunik batere gabe egon zirenak XVII. mendea ondo sartu arte (edo gehiago agian). Eta lurralde horien jabeak, ahal zuenean, buruz buru negoziatzen zuela Frantziako eta
|
Espainiako
erregeekin, bera ere errege/ erregina baitzen finean. Ahal zuenean, jakina.
|
|
|
Euskara ez da hirian, pulpituan edo eskolan ibiltzeko hizkuntza, beraiek esan ohi zutenez. Jokabide horren funtsa ezin argiago adierazi zuen Donostiako La Voz de
|
España
egunkariak (1937.4.13): –El peligro para un Imperio es la coexistencia de dos o más idiomas culturales?.
|
|
|
...arazko liburuak argitaratzeko eta biltzarrak egiteko baimenak lortzen eman zezakeen laguntzagatik; karlista tradizionalista izanik, euskaltzale gerra galtzaileek ez zituzten adiskideak eta harremanak zituen erregimenean norbait zirenen artean, bera ere izan baitzen norbait Francoren erregimenaren baitan. Alfonso XIII.a erregeak 1926an sorturiko Meritu Zibilaren Ordenaren domina eman zioten 1964an,
|
Espainiako
estatuaren zerbitzuan egindako merituengatik, eta 1967tik 1971era, familia ordezkari izan zen Espainiako Gorte Organikoetan.
|
|
|
...ta tradizionalista izanik, euskaltzale gerra galtzaileek ez zituzten adiskideak eta harremanak zituen erregimenean norbait zirenen artean, bera ere izan baitzen norbait Francoren erregimenaren baitan. Alfonso XIII.a erregeak 1926an sorturiko Meritu Zibilaren Ordenaren domina eman zioten 1964an, Espainiako estatuaren zerbitzuan egindako merituengatik, eta 1967tik 1971era, familia ordezkari izan zen
|
Espainiako
Gorte Organikoetan.
|
|
|
Geraldine Nicholsek (Redondo Goicoechea, 2003: 192) amatasunaren aldeko eta aurkako diren idazleak aztertu ditu 1990etik 2001era
|
Espainian
, emakume idazleek idatzitako lanak hartuta parametro gisa. Gema Lasartek (2011) antzeko ikerketa egin zuen bere doktorego tesian:
|
|
|
Gure idazle garaikideetan, zahartzaroa gai inportantea bilakatzen ari da: batzuek, sasoi horretara iristen ari direlako eta horri buruz gogoeta egin beharra dutelako; beste batzuek, historiari begiratu bat emateko beharra sentitzen dutelako, historia hurbilari,
|
Espainiako
gerrari, eta, hartara, nahitaez adinean oso aurreratutako literatur pertsonaien premian aurkitzen direlako. Koldo Izagirrek, Ramon Saizarbitoriak, Xabier Montoiak, Karmele Jaiok eta Uxue Alberdik, batzuk aipatzearren, euren eleberrietan protagonista adindunak eta gerrarekin lotuak sortu dituzte azken urteetan.
|
|
|
Lan honetan bi testu genero ikertu dira: lege testuak(
|
Espainiako
estatuko lege orokorrak eta Nafarroako Foru Erkidegoko eta Euskal Autonomi Erkidegoko legeak) eta testu akademikoak (UPV/EHUko Zuzenbidearen alorreko unibertsitateko eskuliburuak eta ELERIA aldizkariko artikulu akademikoak).
|
|
|
Hitzaurrearen fokua idazlearen eta
|
Espainiako
historiaren arteko loturan datza (gerra zibila, frankismoa...).
|
|
|
Gabriel Arestik Maldan behera (1960) idatzi zuen lehendabizi eta gero etorri ziren Harri eta Herri (1964), Euskal Harria (1967) edota Harrizko Herri Hau (1970). Sinbolismotik herri lirikara egiten du Arestik, T. S. Eliot edota
|
Espainiako
27ko belaunaldia erreferentziatzat dituen poesiatik tradizio popularraren ezaugarriak poesia kultuan txertatzen dituenera, subjektu poetiko singularretik subjektu poetiko kolektibora, poesia ilunetik poesia adierrazagora. Antzeko zerbait egiten du Bitoriano Gandiagak ere Elorri tik (1962) Hiru gizon bakarka ra (1974), sinbolismotik poesia sozialaren lerroetarantz, edota are modu argiagoan beranduagoko Gabon dut anuntzio ra (1986).
|
|
|
Hots, filologia erromanikoa sortzen da jada dekadentea den eta indarrik ez duen kultura latindar baten ikerketa arkeologikoa eratzeko. Subjektu ikertzailea alemaniarra eta ikerketa objektua erromanikoa den analisi egitura indartzen dute Schlegel anaien lanek eta hala, erromantizismo alemaniarraren lehenaldi loriatsu baina ez koebala mundu erromantzean topatuko dute, Italian eta
|
Espainian
, Petrarka, Dante, Cervantes eta Calderonen literaturan.
|
|
|
Frantzian eta
|
Espainian
, Barthesen 1960ko polemikak arte behintzat, eta Espainian Carlos Blanco Aguinagak, Iris Zavalak eta Julio Rodriguez-ek sortu zuten eskandalu marxista arte, eredu filologikoak izan du indar. Hots, hizkuntza erromantzeak objektu kritiko ez koebal bihurtzen dituen ideologia izan da buru XX. mendean, estatu espainiar eta frantziarrean.
|
|
|
Frantzian eta Espainian, Barthesen 1960ko polemikak arte behintzat, eta
|
Espainian
Carlos Blanco Aguinagak, Iris Zavalak eta Julio Rodriguez-ek sortu zuten eskandalu marxista arte, eredu filologikoak izan du indar. Hots, hizkuntza erromantzeak objektu kritiko ez koebal bihurtzen dituen ideologia izan da buru XX. mendean, estatu espainiar eta frantziarrean.
|
|
|
Harrezkero,, mende genero belaunaldi autore? gisa izenda dezakegun matrizeak eragin hegemonikoa izan du, Frantzian 60ko hamarkada arte eta
|
Espainian
70eko hamarkada arte. 80ko hamarkada hasierako Francisco Ricoren Historia y críticaizango litzateke eredu horren produkturik fin eta landuena, baina era berean, ideologia horren azken defendatzailea.
|
|
|
El cual nombre cuido que venga de una de dos partes: o porque los hechos de los romanos fueron más notables y magníficos de todos, que según escribe un gran historiador, quien lee las historias de Roma lee los actos de todas las gentes y naciones, porque Roma o defendiéndose o conquistando con todo el mundo ovo que ver; la segunda parte donde este nombre puede venir, porque
|
España
estuvo muy luengo tiempo so el señorío de los romanos y ovo el su vulgar y común lenguaje, por esto es llamado romance. (RAE, 2007, 8575b)
|
|
|
Eneidahierroko seigarren kantuak Augusto enperadorea urrezko aro berri baten ekarle gisa irudikatzen du. XVI. mendean hasita Europako monarkia handienetako idazleek(
|
Espainia
, Frantzia eta Ingalaterrakoek) urrezko aroaren aldi berrituan bizi direla aldarrikatuko dute zeinek bere erreinuan, Astrea justiziaren jainkosaren itzulera alegorikoak agerian utziko zuenez bakealdiak ezarriko zituzten errege erreginen bitartez (Yates, 1999). Monarkia Hispanikoan izan zen jainkosaren etorrera Habsburgo dinastiaren heltzearekin parekatu zuenik, Austria eta Astrea hitzen antzekotasun fonikoa baliatuta (Armas, 1986, 48).
|
|
|
Convinieron en poetizar al asunto del común dolor, cada uno en su propio idioma, glosando algunos versos de Virgilio 6 Aeneid. sobre la muerte de Marcelo príncipe romano, versos llamados antes aúreos por el bolsillo de doblones que interesó su autor, y ahora más aúreos por los dorados escolios de nuestros licenciados. El guipuzcoano, después de haber afectado una discreta bozalidad en romance diciendo Rey Luis tener gloria,
|
España
sentir, gemir, morir, con aplauso de los oyentes, que observaron lo oportuno de los infinitivos porque el objeto no admite otros tiempos, tomó por tema aquel sesquiverso, Ostendent terris hunc tantum fata, nec ultra Esse sinentEneida [6.869]. Sobre esto dijo que se le figuraba la vida del rey a modo de aparición celestial, cuya propiedad es consolar mucho y durar poco, o como una preciosa reliquia o bella imagen que, guardada en un camarín, no se muestra más que por un breve rato y luego, corrida la cortina, se recoge.
|
|
|
Eneidako pasarte hori guztia, narratzaileak laburki gogoratua, lehen Borboien Monarkia Hispanikoak bizi duen egoeraren alegoria bilakatu da Luis I.aren heriotzaren ospakizunerako Salamancako jesuiten Ikastetxe Nagusian sorturiko poemetan. Eta horrekin batera
|
Espainiako
formazio diskurtsibo inperialaren gai nagusiak elkarri uztartuta eta laburbilduta agertu dira: Eneas troiarrarengandik Erromako Augustorengana doan ibilbidean translatio imperii delakoa iradoki da, bai eta urrezko aroaren itzulera lehen enperadoreari egindako aipamenaren bitartez, aldi berean euskaldunaren, bozalidad?
|
|
|
Azkenik, gure literaturaren historia nazio estatu hegemonikoen literatur historien eredura idatzi nahi bagenu ere, agian gurearen antzeko subalternitate egoerak bizi izan dituzten kasuak bilatu genituzke. Britainia Handiko eta
|
Espainiako
urrezko aldiak aurrez aurre jartzean, Barbara Fuchsek honako ondorioa atera du:
|
|
|
|
Espainiatik
eta Frantziatik harturikoa adiera dugu polizia eleberria terminoa, Espainian novela policiaca eta Frantzian roman policier terminoak erabiltzen baitira, Italian, romanzo giallo, Alemanian kriminalroman eta Ingalaterran eta Estatu Batuetan, luzeraren arabera, detective novel edota detective story (Martín Cerezo, 2006, 29).
|
|
|
Espainiatik eta Frantziatik harturikoa adiera dugu polizia eleberria terminoa,
|
Espainian
novela policiaca eta Frantzian roman policier terminoak erabiltzen baitira, Italian, romanzo giallo, Alemanian kriminalroman eta Ingalaterran eta Estatu Batuetan, luzeraren arabera, detective novel edota detective story (Martín Cerezo, 2006, 29).
|
|
|
Jai Batzordeak, E. Erkiaga zuela idazkari, gonbidapenak egin zizkien Zita enperatrizari, ezker eta eskuineko politikariei, ahaldun eta pertsona ospetsuei, batez ere kulturako jendeari, baita prentsari ere.Gorazarrerako diru-laguntza eman zuten pertsona eta erakunde batzuek: Austriako Familia Inperialak 100 pezeta,
|
Espainiako
Akademiak 100, Iruñeko apezpiku Olaetxeak 50, Sotak 50, Fermin Irigaraik 25, Altubek 25, F. Belaustegigoitiak 25, Santanderko apezpikuak 25, Erramun Ertze abade lekeitiarrak 15, J. Larreak 10, gainerakoek gutxiago.
|
|
|
Vizcaia, Vizcaitar (urtero, salbu 1820);
|
España
(1820, VIII, XII; 1830, XI), españarrac (1820, VIII)
|
|
|
5º Habiendo habido necesidad de atender a la formación de los gabinetes de Pilotaje, Fisica y Geografia, lo que esta ya conseguido, pues puede decirse que hoy son selectos, se ha invertido gran porcion de dinero, que de otro modo se hubiese destinado a la Biblioteca, en la adquisicion de magnificas colecciones de mapas hidrograficos, principalemente de
|
España
y sus posesiones; mas ahora que los gabinetes de enseñanza estan completos, empezara esta Direccion a la formacion de una Biblioteca digna del establecimiento, puesto que hoy no existen mas que 24 volumenes, algunas colecciones de revistas cientificas y los numeros de la Gaceta oficial de Madrid desde 1º de Enero de 186[?] hasta el dia de esta fecha, coleccionados, encuadernados y compactados[?...
|
|
2014
|
|
|
ideologia. Entzun eta irakurri izan diedanez, MLNV delakoaren kideek uste dute
|
Espainia
eta Euskadi elkarren etsai direla eta berak, buru argienak eta kausari inor ez bezala emanak izateagatik, aitzindariak direla, indar espainolen garaipena geldiarazteko kapaz diren bakarrak. [EPD, Lekuak, Bernardo Atxaga (Pamiela, 2005) Or.:
|
|
|
Naroa Agirrek pista estaliko pertika jauziko bere marka ondu zuen, atzo, Anoetako Belodromoan.
|
Espainiako
marka ondu zuela, alegia. [EPD, Berria]
|
|
|
Ezaguna da, orobat, kulturalki Euskal Herria den lurraldeak zazpi probintzia dituela bi estaturen barrenean, eta horiek denak hiru errealitate politiko administratibotan bilduak direla.
|
Espainiako
estatuan diren lau probintziek bi Autonomia Erkidego osatzen dituzte: batetik, Euskadiko Autonomia Erkidegoadeitzen dena (EAE), hiru probintziak osatua (Arabak, Bizkaiak eta Gipuzkoak); eta bestetik, Nafarroaprobintzia, berak bakarrik osatzen baitu Nafarroako Foru Komunitatea (hemendik aitzinera, NFK).
|
|
|
biek ere beren hizkuntza ofizialak sustatzen dituzte (gaztelania/ espainola eta frantsesa, hurrenez hurren). Baina desberdin jokatzen dira nolako politika ezarri behar den beren lurraldeetako gutiengo hizkuntzekin (eta beste hizkuntza batzuekin batean, gutiengo hizkuntza bat, bai
|
Espainian
eta bai Frantzian ere, euskara da). Horrek sortzen du lehenengo desberdintasuna, estatu bakoitzeko legediaren mailatik abiatuta.
|
|
|
Hau da, estatu beraren barrenean ere, maila apalagoko erakundeek, bakoitzak bere hizkuntza politika ezartzen du, lege markoak hartarako bidea uzten dion neurrian. Adibidez,
|
Espainiako
estatuaren barrenean, EAEn eta NFKn politika desberdinak aplikatzen dira, eta horrek ere eraginen du egoera soziolinguistikoan eta hezkuntzazkoan, eta haien bilakaeran ere bai.
|
|
|
|
Espainiako
estatuko bi euskal erkidegoetan ez bezala, euskarak ez du gaur egun hizkuntza ofizialaren kategoria edo estatusa estatu frantziarraren legedian. Frantziako estatuak sinatua du Europako Erregio edo Gutiengo Hizkuntzen Gutuna, baina ez ditu bete baldintzak hura indarrean jartzeko.
|
|
|
Nazioarteko ebaluazio saioetan Frantziako estatuko emaitzak, oro har, hobeak izaten dira
|
Espainiako
estatuarenak baino. Adibidez, PISA delako ebaluazio programaren 2009ko saioan, irakurmenari dagokionez, Frantziak 496 puntuko batez bestekoa erdietsi zuen (Espainiak 481; EAEk 494; NFK k 497).
|
|
|
Nazioarteko ebaluazio saioetan Frantziako estatuko emaitzak, oro har, hobeak izaten dira Espainiako estatuarenak baino. Adibidez, PISA delako ebaluazio programaren 2009ko saioan, irakurmenari dagokionez, Frantziak 496 puntuko batez bestekoa erdietsi zuen(
|
Espainiak
481; EAEk 494; NFK k 497). Orain arteko azken saioan, 2012an, 505 puntukoa izan zuen Frantziak batez bestekoa (Espainiak 488; EAEk 498; NFK k 509).
|
|
|
Adibidez, PISA delako ebaluazio programaren 2009ko saioan, irakurmenari dagokionez, Frantziak 496 puntuko batez bestekoa erdietsi zuen (Espainiak 481; EAEk 494; NFK k 497). Orain arteko azken saioan, 2012an, 505 puntukoa izan zuen Frantziak batez bestekoa(
|
Espainiak
488; EAEk 498; NFK k 509). Hala ere, ez da egiten horrelako neurketarik euskarazko gaitasunari dagokionez, eta beraz ez dugu aurkitu maila horretan datu berezirik ikasteko zer emaitza dituen Iparraldeko sistemak euskararen eta elebitasunaren ikuspuntutik.
|
|
|
1978an onarturiko
|
Espainiako
Konstituzioaren 3 artikuluak ezartzen du gaztelania dela Estatuaren hizkuntza ofiziala eta gainerako, espainiar, hizkuntzak ere ofizialak izanen direla zein bere Autonomia Erkidegoan.
|
|
|
Nafarroako hezkuntza sistemak ebaluazio emaitza onak jaso ditu nazioarteko PISA txostenean. 2009ko ekitaldian komunikazio konpetentzian NFK k 497 puntu lortu zituen,
|
Espainiako
batez besteko emaitzak baino aisa hobeak (Espainiaren batez besteko emaitza 481 puntukoa izan zen) (ISEI IVEI, 2010).
|
|
|
Nafarroako hezkuntza sistemak ebaluazio emaitza onak jaso ditu nazioarteko PISA txostenean. 2009ko ekitaldian komunikazio konpetentzian NFK k 497 puntu lortu zituen, Espainiako batez besteko emaitzak baino aisa hobeak(
|
Espainiaren
batez besteko emaitza 481 puntukoa izan zen) (ISEI IVEI, 2010).
|
|
|
2012ko saioan 509 puntuko batez bestekoa erdietsi da nafar erkidegoan; erreferentzia gisa kontuan hartzen ahal da ebaluazio horretan Ekonomia Lankidetza eta Garapenerako Antolakundeko herrialde guzien batez bestekoa 496 izan zela, Europar Batasuneko herrialdeen batez bestekoa 489, eta
|
Espainiako
estatuko batez bestekoa 488 (Ministerio de Educación, Cultura y Deporte, 2014). Nafarroan ereduko ikasleek ere parte hartzen dute froga horretan eta kontuan harturik zenbat diren B eta ereduetako ikasleak (ikasleen laurden bat, guti goiti beheiti), ez da arrazoirik pentsatzeko haien elebitasunak kalterik egiten ahal dienik sistemaren emaitza orokorrei (ez behinik behin nabari den gisakorik).
|
|
|
Horietaz gainera, beste ebaluazio batzuk ere egin dira NFKn.
|
Espainiako
estatuan 2006ko LOE delakoak, bere 21, 29 eta 144 artikuluetan, ezarri zuen ebaluazio diagnostikoak egin behar zirela urtero. Horrela, Espainiako estatuan 2009an egin zen Ebaluazio Diagnostiko Orokorra (Evaluación General de Diagnóstico, gaztelaniaz) eta hartan, hizkuntza komunikaziorako konpetentzian Nafarroak 528 puntuko batez bestekoa erdietsi zuen (Espainia osoko batez bestekoa 500 puntutan finkatu zen).
|
|
|
Espainiako estatuan 2006ko LOE delakoak, bere 21, 29 eta 144 artikuluetan, ezarri zuen ebaluazio diagnostikoak egin behar zirela urtero. Horrela,
|
Espainiako
estatuan 2009an egin zen Ebaluazio Diagnostiko Orokorra (Evaluación General de Diagnóstico, gaztelaniaz) eta hartan, hizkuntza komunikaziorako konpetentzian Nafarroak 528 puntuko batez bestekoa erdietsi zuen (Espainia osoko batez bestekoa 500 puntutan finkatu zen).
|
|
|
Espainiako estatuan 2006ko LOE delakoak, bere 21, 29 eta 144 artikuluetan, ezarri zuen ebaluazio diagnostikoak egin behar zirela urtero. Horrela, Espainiako estatuan 2009an egin zen Ebaluazio Diagnostiko Orokorra (Evaluación General de Diagnóstico, gaztelaniaz) eta hartan, hizkuntza komunikaziorako konpetentzian Nafarroak 528 puntuko batez bestekoa erdietsi zuen(
|
Espainia
osoko batez bestekoa 500 puntutan finkatu zen).
|
|
|
PISA izeneko txostenak, Ekonomia Lankidetza eta Garapenerako Antolakundeak (ELGA) egina, 2009anerakusten ditu 65 estatutako datuak, eta baita lagin bereziak ere eskualde zenbaitetan eta autonomia erkidego batzuetan. Haietan, irakurmenaren konpetentziaz konputuorotarakoan
|
Espainiak
481eko puntuazioa lortu zuen eta EAEk, berriz, 494koa. Kopuru hori ELGAko herrialdeen batez bestekoaren parean da ia ia (ELGAk 493 puntu), baina Espainiako batez bestekotik franko goitiago da, estatu espainiarrean puntuazioa 481ekoa izan baitzen.
|
|
|
Haietan, irakurmenaren konpetentziaz konputuorotarakoan Espainiak 481eko puntuazioa lortu zuen eta EAEk, berriz, 494koa. Kopuru hori ELGAko herrialdeen batez bestekoaren parean da ia ia (ELGAk 493 puntu), baina
|
Espainiako
batez bestekotik franko goitiago da, estatu espainiarrean puntuazioa 481ekoa izan baitzen. Beheko 15 taulan ikus daitezke datuak konparatuak.
|
|
|
Azken PISA txostenak, berriz, 2012ko ekitaldian, 498 puntuko emaitza eman du irakurmenari dagokionez EAEn. Gaitasun horretan ELGAren batez besteko emaitza 496 puntukoa izan da, eta
|
Espainiako
batez bestekoa, berriz, 488koa. Beraz, aipatzekoa da EAEko hezkuntza elebidunaren bidez lortu diren emaitzak beste toki batzuetako sistema elebakarrenak baino hobeak direla (ISEI IVEI, 2014c; MECD, 2014).
|
|
|
|
Espainiako
batez bestekoa
|
|
|
Hezkuntza sistema, errateko, elebakarra zen. Beste alde batetik, diktaduraren garaian
|
Espainian
ez zen informazio demokratiko fidagarririk ea nolako sentiberatasuna izanen zuen jendarteak euskararen garapenari begira. Gainera, Euskal Herriaren konfigurazio soziolinguistiko heterogeneoak iradokitzen zuen trataera desberdinak egin ziratekeela, inguruak erakusten zituen ezaugarrien arabera:
|
|
|
Gobierno de
|
España
. Instituto Nacional de Estadística, 2014, Censo de 2011, in
|
|
|
Ezaguna denez, Nafarroak bi zati ditu: Nafarroa Garaia,
|
Espainiako
estatuan, eta Nafarroa Beherea, Frantziako estatuan. Hemen, Nafarroa Garaiaz ari gara, Espainiako estatuan dena.
|
|
|
Nafarroa Garaia, Espainiako estatuan, eta Nafarroa Beherea, Frantziako estatuan. Hemen, Nafarroa Garaiaz ari gara,
|
Espainiako
estatuan dena.
|
|
|
Iturria: Gobierno de
|
España
. Instituto Nacional de Estadística (2014).
|
|
|
...ñera del imperio; y de tal manera lo siguió, que junta mente començaron, crecieron y florecieron, y después junta fue la caida de entrambos(...) nuestra lengua castellana(...) se estendió después hasta Aragón y Navarra y de allí a Italia, siguiendo la compañía de los infantes que embiamos a imperar en aquellos Reinos(...) En la fortuna y buena dicha de la cual, los miembros y pedaços de
|
España
, que estavan por muchas partes derramados, se reduxeron y aiuntaron en un cuerpo y unidad de Reino. La forma y travazón del cual, assí está ordenada, que muchos siglos, iniuria y tiempos no la podrán romper ni desatar.»
|
|
|
Ez aurrekaririk gabe, burgesek gortearen moduak kopiatu baitzituzten eta modu horietako bat, guztiz garrantzitsua, hitz egiteko modua zen. Kasu batzuetan, beraz, jarraipen bat ikus daiteke gorte hizkera, estatu hizkuntza eta nazio mintzoaren artean (Frantzia, Ingalaterra,
|
Espainia
...), besteetan, berriz, gorte hizkera arbuiatu eta hiritarren mintzoari helduko zioten naziogileek (batez ere, naziogintza berantiarren kasuan: Italia, Alemania...).
|
|
2015
|
|
|
Orain entzungo duguna ikasle argentinar batena da. Iritsi berria zen Argentinatik
|
Espainian
Arte Eszenikoak ikasteko asmotan, eta Donostian erorizen. Euskara existitzen zenik ere ez zekien hark ere; beraz, zero mailako ikasle birjin birjina.
|
|
|
gauez, ikus entzunezko edukiak gehien kontsumitzen diren momentuan, gazteek fikzioa eta entretenimendua gura dute, eta arlo horietan urria da euskarazko eskaintza. Arlo horiek garatzeko, gainera, diru asko behar da, eta hor euskarazkoek desabantaila handia daukate telebista kate handiekiko; Astigarragak (2011) eginiko ikerketan, berbarako, ageri da batez beste EITBk
|
Espainiako
kate handiek baino sei bider aurrekontu txikiagoa daukala fikziozko telesailak ekoizteko.
|
|
|
Ez da generikoki hitz egiten, zuzeneko alderaketak egiten dira inguruko hizkuntzetan arrakastatsuenak diren produktuekin. Gehienetan
|
Espainiako
Marca egunkariarekin egiten dira konparazioak.
|
|
|
3 Euskaltzaindiak[
|
Espainiako
] Real Academia ren titulua jaso zuenean (1975 inguruan), Euskaltzaindiak berak prentsaurrekoa eskaini zuen Durangon eta den dena gaztelaniaz izan zen. Prentsaurrekoa amaitzear zela, galdera gehiago ez zegoela-eta, nik euskaraz galdetu nuen ea euskaraz galderarik egiterik ote zegoen.
|
|
|
–Inkesta soziolinguistikoaren arabera, 714.000 dira 16 urtetik gorako euskaldunak gehi gaitasun nahikoa duten ia euskaldunen multzoa. (...)
|
Espainian
, 38 milioi lagun inguru dira hedabideen publiko potentziala. El País, esaterako, publiko horren %4rengana iristen da; El Mundo %3rengana.
|
|
|
TAOren tasen inguruko albistea ematen ari ziren Gaur egun albistegian, eta EAEko hiriburuetako prezioak Zamora eta beste zenbait hiri espainoletakoekin alderatu zituzten Miarritze edo Baionakoekin beharrean, inguru horietako audientzia potentziala uxatuz edota arrotz sentiaraziz. Irizpide berari jarraiki (eta FORTAko kide izateak dakartzan morrontzak tarteko), albiste izan ohi da
|
Espainiako
bazterrik urrunenean jazotako gertaera, baina ez ordea Paue edota Bordelekoa, hauek hurrago ditugun arren.
|
|
|
Ezin ahaztu, era berean, zeintzuk diren EAEko ikusleen joerak (ez daukagu Euskal Herri osoko estatistikarik): 2016ko urtarrilean Tele5k %15, 8ko ikusle kuota lortu zuen(
|
Espainian
baino bi puntu gehiago); bigarren tokian zen Antena3, 4,9 puntu gutxiagorekin. Azpimarratzekoa da, halaber, la Sextak hartutako indarra:
|
|
|
Azpimarratzekoa da, halaber, la Sextak hartutako indarra: %8, 6ko ikusle kuota,
|
Espainian
baino 1,3 puntu gehiago (Urkizu, 2016b).
|
|
|
Eremu zehatz hori adierazten du hitzak. Forma bereko antolakuntzak zeudela aitortu zidan Alfonso Sastrek, garai berean,
|
Espainian zehar
, eta bertan bere antzerkiak ematen zirela.
|
|
|
Urte honetako San Tomas jaietan, programak dioen bezala Antzoki Zarra deituan, Euskal Iztundea taldeak arrakasta handiz arratsaldeko hiru saio ezberdinetan taularatu zuen Damu Latzadeitu antzerkia. Eta ikuskizun honen berri eta komentarioak agertu ziren bai El Diario Vasco n, bai La Voz de
|
España-n
, Donostiako bi egunkari nagusietan, bai eta Baionako Herria n.
|
|
|
Goñi de Ayala kazetaria El Diario Vasco n erredaktoreburu zen frankistak sartu zirenetik Donostian, eta aipatu Xabier Tolaretxipi (Donostia) antzezle eta komentariogile ere izan zen La Voz de
|
España
, Zeruko Argia, Aranzazu, aldizkarietan.
|
|
|
aldizkarietan. Eta T. bezala sinatzen duenak La Voz de
|
España-n
ildo beretik diosku:
|
|
2016
|
|
|
sortu eta garatu zen, baina berehala zabaldu zen Europako beste nazioetara eta baita Estatu Batuetaraere. Iberiar penintsulara, ordea, geroago iritsi zen; Pulido Tirado ren arabera, adibidez,
|
Espainian
literatura konparatua ez zen garatu XX. mendeko 80 eta 90 hamarkadak arte (2001, 11). Orduan sortu ziren, besteak beste, estreinako lizentziatura ikasketak eta katedrak.
|
|
|
Euskal Herrian ezin esan daiteke literatura konparatua askoz lehenago zabaldu zenik. Ikasketei dagokionez,
|
Espainiako
egoera baino are eskasagoa izan dela esan daiteke, ez baita egon ez literatura konparatuko lizentziatura edo gradurik ezta katedradunik ere. Boloniako erreformaz gero,. Literatura konparatua eta literatur ikasketak?
|
|
|
Munduko literatura eta teoriak sormenerako zutabe bat izan arren, itzulpenari ez zion oraindik (geroago ez bezala) garrantzi handirik ematen. Euskal antzerkiko garaiko obra gehienak, metafisiko eta eskas, tzat zituen, eta gabezia horri aurre egiteko proposatzen zen bide bakarra
|
Espainiako
belaunaldi errealistaren (Sastre, Lauro Olmorena) lanak itzultzea zen. Atxaga, baina, oso adierazkorra zen puntu horretan:
|
|
|
Pulido Tirado, G., 2001,. Introducción: la literatura comparada en
|
España
–, in La literatura comparada: fundamentación teórica y aplicaciones.
|
|
|
Gatozen orain euskal literaturaren kasura, hain zuzen ere, gerraondoko urteetan idatzitako lehenengo eleberri poliziakoa nola sortu zen ikusteko. Detektibe nobela klasikoa nahikoa zabalduta zegoen
|
Espainian
eta Frantzian Loidik bere eleberria idatzi zuenerako. Urrezko Aroko idazleen lanak Espainian 1933az geroztik gutxienez argitaratzen hasi ziren:
|
|
|
Detektibe nobela klasikoa nahikoa zabalduta zegoen Espainian eta Frantzian Loidik bere eleberria idatzi zuenerako. Urrezko Aroko idazleen lanak
|
Espainian
1933az geroztik gutxienez argitaratzen hasi ziren: Agatha Christie, S. S. Van Dine eta Ellery Queen enak.
|
|
|
Gerraondoko urteetan, detektibe nobelari buruzko artikuluak eta iritzi liburuak argitaratzen hasi ziren.
|
Espainiako
intelektual organikoen juzguak detektibe nobelaren aldekoak ziren, batez ere, eskola britainiarraren aldekoak, betiere joko intelektuala azpimarratuz.
|
|
|
1940ko hamarraldian,
|
Espainiako
argitaletxeak, generoaren arrakastaz profitatu nahian, egile espainiarren lanak plazaratzen hasi ziren. Hori dela eta, aipatzekoa da detektibe nobela horien egile asko nobela ingeles eta amerikarren itzultzaileak zirela, eta generoaren formulak zuzenean egokitzen zituztela.
|
|
|
(43). Argi dago erretorika hutsa dela adierazpen hori, zeren garai hartan ezinezkoa izango baitzen
|
Espainian
–makina bat lapur, zegoela esatea:
|
|
|
nongo gizartearen apologia egiten ari da Loidi? Ez, hain zuzen ere,
|
Espainia
frankistaren apologia, jakina. Eleberria euskal hiztunen bilera jai antzeko batekin amaitzen da, non iragartzen baitzaigu gizatalde horren ordezkariak (goiko eta beheko mailakoak) harmonian biziko direla.
|
|
|
VÁZQUEZ DE PARGA, Salvador. La novela policiaca en
|
España
. Barcelona:
|
|
|
Ordea, nobela beltza izeneko generoa, AEBn 1920 hamarraldian sortua, ez zen heldu
|
Espainiako
argitaletxeetaraino detektibe nobela klasikoaren baldintza berberetan. Ez da harritzekoa, zeren nekez igaroko baitziren zentsuraren iragazitik nobela beltzaren osagaiak:
|
|
|
Era berean, Garaidik pistola bat darama aldean betiere, agian detektibe nobelen osagai topiko bat ekartzearren. Armak aldean eramatea arazotsua izango zen
|
Espainiako
gizartean, baimenak eskuratzeko baldintzak kontuan hartuta. Ez da sinesgarria egiten halakorik gerta zitekeenik, baina nobela enigmaren mundu artifizialean halako lizentziak har daitezke, irakurleari, suspension of disbelief?
|
|
|
Josu Iñaki Erkoreka Gervasio Eusko Jaurlaritzako Justizia eta Herri Administrazio sailburu nahiz Gobernuaren bozeramaile denak eta
|
Espainiako
Gorteetako diputatu izana denak ikuspegi tradizionalaren arabera fikziotik aldentzen den Gerra Zibilaren errepresentazio bat eraikitzen du. Gerraren humanizazioa: Manuel Iruxo?
|
|
|
Gainontzeko artikuluetan jorratzen diren errepresentazio artistikoen sortzaileak ez ziren Gerra Zibilaren lekuko izan. Daniela Bister doktoreak zinemagintza eta genero ikuspegitik heltzen dio gerraren memoria lekuaren errepresentazio artistikoen analisiari?
|
Espainiako
Gerra Zibila eta frankismoa jasatea emakume gisa: Silencio roto (2001a) eta Si te dicen que caí (1989)?
|
|
|
Hala ere ez dute alde handirik erakusten bere artean migrazio mugimendu handiak gertatzen ez diren bitartean, direla hauek immigrazio edo emigraziozkoak. Horregatik aukeratu dugu 1991ko zentsua erabiltzea taula eta grafiko hauetako datuak erakusteko, bitartean ez delako gertatzen 1996tik aurrera bai bezala, eta batez ere 2000 eta 2010 urteak bitartean, EAEn ere jaso dugun
|
Espainiaz
kanpo jaiotako uholde migratzailearen eragina. Soilik erabili ditugu 1996, 2001, 2006 eta 2011ko datuak geroztiko belaunaldiak neurtzeko, eta hauetan, eta batez ere 2006 eta 2011ko datuetan, Espainiaz kanpotiko migratzaileen artean ofizialki, atzerritar?
|
|
|
Horregatik aukeratu dugu 1991ko zentsua erabiltzea taula eta grafiko hauetako datuak erakusteko, bitartean ez delako gertatzen 1996tik aurrera bai bezala, eta batez ere 2000 eta 2010 urteak bitartean, EAEn ere jaso dugun Espainiaz kanpo jaiotako uholde migratzailearen eragina. Soilik erabili ditugu 1996, 2001, 2006 eta 2011ko datuak geroztiko belaunaldiak neurtzeko, eta hauetan, eta batez ere 2006 eta 2011ko datuetan,
|
Espainiaz
kanpotiko migratzaileen artean ofizialki, atzerritar, direnen arteko zuzenketatxoa eragin dugu datuetan (jakinik zuzenketa hori ere eskasa dela, eta etorkinen berezko benetako eragina nahikoa handiagoa dela populazioan, artean ofizialki, atzerritar?
|
|
|
direnen arteko zuzenketatxoa eragin dugu datuetan (jakinik zuzenketa hori ere eskasa dela, eta etorkinen berezko benetako eragina nahikoa handiagoa dela populazioan, artean ofizialki, atzerritar? direnena baino, kontuan hartzen ez direnez etorriz geroztik naziotasun espainola eskuratu dutenak, zein etorkin hauen seme alaba jada?
|
Espainian
–jaioak).
|
|
|
Azkenik, esan, 2006ko datuetan antzematen den koska/ beherakada berezia zor zaiola
|
Espainiako
Eink urte horretarako aldatutako inkesta metodologia artean doitu gabeari, eta berez ez dugula uste tartean beste fenomeno berezirik gertatu bide denik.
|
|
|
Inguru diogu, 1996tik aurrerako datuetan, eta bereziki urteak bitartekoetan ezinbestekoa delako
|
Espainiaz
kanpo jaioriko etorkinen ondorengoen populazio kopuruen eragina zehatzago neurtzea guk lan honetarako egin ahal izan dugun baino.
|
|
|
Bat. Gaur egun balizko arnasgune euskaldunenetara hurbilduta espainolez barra barra entzun ohi ditzakegunak ez ohi dira
|
Espainiaz
kanpo jaiotako etorkinak, edo beste hirigune zabalagoetatik bildutako herritarrak, baizik eta bertako 40 urte bitarteko etxekoandreak (gizasemeak), familia/ etxeko transmisioan huts handiena izan duten belaunaldietakoak, platikan oraindik ere ezin ahoskera euskaldunagoan.
|
|
|
Nahiz 3 taulako datu hauetan soilik bereizi ditugun
|
Espainiaz
kanpo jaiotako herritarrak (jada naziotasun espainola eskuratua izan zein ez), gehi. Espainian, jaiota artean naziotasun espainola bereganatu ez duten herritarrak (datu horiek bakarrik direlako Espainiako EIN INEtik edo Eustatetik zuzenean jaso litezkeenak).
|
|
|
Nahiz 3 taulako datu hauetan soilik bereizi ditugun Espainiaz kanpo jaiotako herritarrak (jada naziotasun espainola eskuratua izan zein ez), gehi?
|
Espainian
–jaiota artean naziotasun espainola bereganatu ez duten herritarrak (datu horiek bakarrik direlako Espainiako EIN INEtik edo Eustatetik zuzenean jaso litezkeenak).
|
|
|
Nahiz 3 taulako datu hauetan soilik bereizi ditugun Espainiaz kanpo jaiotako herritarrak (jada naziotasun espainola eskuratua izan zein ez), gehi. Espainian? jaiota artean naziotasun espainola bereganatu ez duten herritarrak (datu horiek bakarrik direlako
|
Espainiako
EIN INEtik edo Eustatetik zuzenean jaso litezkeenak). Ezen jabetu behar dugun modu horretan bereizi gabe uzten ditugula, batetik, Espainiaz kanpo jaiotako etorkinek jada. Espainian?, zeinahi erkidegotan dela ere, eduki dituzten seme alaba denak edo gehienak, zeinak jada naziotasun espainolaren jabe bihurtu ohi diren, gurasoek, batek edo biek?
|
|
|
jaiota artean naziotasun espainola bereganatu ez duten herritarrak (datu horiek bakarrik direlako Espainiako EIN INEtik edo Eustatetik zuzenean jaso litezkeenak). Ezen jabetu behar dugun modu horretan bereizi gabe uzten ditugula, batetik,
|
Espainiaz
kanpo jaiotako etorkinek jada. Espainian?, zeinahi erkidegotan dela ere, eduki dituzten seme alaba denak edo gehienak, zeinak jada naziotasun espainolaren jabe bihurtu ohi diren, gurasoek, batek edo biek, jada naziotasun espainola eskuratu dutelako beraiek jaio ordurako, edota, arauak arau?
|
|
|
jaiota artean naziotasun espainola bereganatu ez duten herritarrak (datu horiek bakarrik direlako Espainiako EIN INEtik edo Eustatetik zuzenean jaso litezkeenak). Ezen jabetu behar dugun modu horretan bereizi gabe uzten ditugula, batetik, Espainiaz kanpo jaiotako etorkinek jada?
|
Espainian
–, zeinahi erkidegotan dela ere, eduki dituzten seme alaba denak edo gehienak, zeinak jada naziotasun espainolaren jabe bihurtu ohi diren, gurasoek, batek edo biek, jada naziotasun espainola eskuratu dutelako beraiek jaio ordurako, edota, arauak arau?
|
|
|
jada naziotasun espainola eskuratu dutelako beraiek jaio ordurako, edota, arauak arau?
|
Espainiako
Erregistro Zibiletan urte askoan oro har egon den erraztasunagatik naziotasun espainola beste gabe tramitatzeko. Espainian, jaio den haur guztiri, gurasoen naziotasuna zena zela ere (ik. kontu hauetaz luze Álvarez 2006).
|
|
|
jada naziotasun espainola eskuratu dutelako beraiek jaio ordurako, edota, arauak arau? Espainiako Erregistro Zibiletan urte askoan oro har egon den erraztasunagatik naziotasun espainola beste gabe tramitatzeko?
|
Espainian
–jaio den haur guztiri, gurasoen naziotasuna zena zela ere (ik. kontu hauetaz luze Álvarez 2006).
|
|
|
Gure argitaratu gabeko datuen arabera, 2016an EAEko derrigorrezko eskola adinean dauden
|
Espainiaz
kanpo jaiotako ikasleak edota Espainiaz kanpo jaiotako gurasoen seme alaba ikasleak, gure derrigorrezko ikaskuntzako ikasle guztien% 20 inguru dira, populazio osoan Ikuspegik ematen duen, jatorri atzerritarreko, herritarren kopurua% 8,6 denean benetan, soilik Espainiaz kanpo jaiotakoena (gure ustean% 11z goitikoa guztira,% 12 ingurukoa behintzat), eta oro har ikasleen arteko proportzio kasurik altuenetan% 11 aipatu izan denean. Isei??.
|