|
2000
|
|
|
Halako batean jende aitzinean kantatzeko urrats tipi hori eman genuen, ausartu ginen nolazpait. Ostatuetan
|
lehenik
, eta eszenario baten gainean geroago. Ez ginen aparteko kantariak, ez musikariak.
|
|
|
Egunero ordubeteko programazioa dute, hiru aldiz eskainia: eguerdian
|
lehenik
eta arratsaldean bitan gero.
|
|
|
Kanten atalean, Hegoaldera jo du
|
lehenik
egileak «Ana Joanixe» edo «Peru gurea» bezalakoak biltzeko. Iparraldean «Lehen floria» eta «Erregek gizon ederrik» jaso ditu, besteak beste.
|
|
|
Sormen prozesuan dago koska, eta nire ustez, halako sena izan dugu beti ipuinekin asmatzeko. Baina
|
lehenik
eta behin, ulergarri eta atsegina izan behar du, hori gabe alferrik dira erabil ditzakegun trikimailuak. Era berean, ipuina eta txotxongiloak ez ezik, apaingarri eta argiak ere kutunki zaindu behar dira girotzeko.
|
|
|
EHk garai hartan hiru proposamen egin zizkion EAJri:
|
lehenik
, Udalbitzako batzarra uztailean bertan egitea proposatu genien eta beraiek ezezkoa eman ziguten; bigarrenik, trantsizio hau guztia elkarrekin diseinatzeko konpromiso politiko bat egitea, eta ezetz; eta hirugarrenik, jadanik Gasteizko Gobernurako egindako hitzarmena udal eta diputazioetara eramatea, eta horri ere ezetz esan zioten.
|
|
|
Horregatik aukeratu genuen Londres" adierazi du Watsonek. Institutuak ez du ekimen isolatu bat izan nahi, zubiak eraiki nahi dituzte, Euskal Herritik Londresera
|
lehenik
eta handik beste lekuetara ondoren. Kongresua da egingo duten lehenengo egitasmoa, eta ondo ateraz gero, urtero egiteko asmoa dute.
|
|
|
Denek badugu nartzisismo puntu bat, eta hemen egin dudana hori da. Pentsatu dut, enetzat
|
lehenik
, bilduma txiki bat egitea on litzatekeela, xumeki. Disko baten egiteko halako zerbait behar da.
|
|
|
Pastorala haiek baino hobekiago egitea ez dela posible uste dute. Apezek nahi dute pastoraletan haien legimitatea azkartu,
|
lehenik
haiena dela ziurtatu. Ez dut herraz erraiten.
|
|
|
Maddalen Jauregiberri nuen aspalditik gogoan. Bere bizitzarengatik
|
lehenik
. Bigarrenik, mende berriko lehen pastoralean emazte bat protagonista izanez, modernitatearen seinale ederra izaiten ahal delako.
|
|
|
EZ da, beraz, arazo ekonomiko hutsa: testu liburuaren kalitatea da,
|
lehenik
eta behin, Espainiako gobernuaren erabakiak eraso duena, ez baita bideragarria izango, aurrerantzean, testu liburua egiterakoan ezinbestekoa den lan profesionala era duinean ordaintzea, eta, are gehiago, nolako testu liburuak behar diren ere ez da irakaskuntzaren eta argitaletxeen alorrean erabakiko, horien iritzia baino askoz ere eraginkorragoa gertatuko baita oligopolioen etekin azkarraren egar...
|
|
|
Formakun tza ikastaro hauetan zeregin bi burutzen dira:
|
lehenik
eta behin, gazteek irratigintzarako tresnerien erabilpena menperatzen ikasten dute. Bigarrenik, ikaskideek berek beren emanaldia sortzen ikasten dute.
|
|
|
Ulertzekoa denez,
|
lehenik
, sindikatuei begiratzen zaie, nahiz eta horretarako beren jarrera burokratikoak baztertu eta militanteak indartu dituzten. Testuinguru horretan, txostenak, Gorinne Gobin aditu zorrotzaren kritika ezin gogorragoa biltzen du, eta, bertan dioenaren arabera, sindikalgintzak, Europan ageri denez, gaien kudeaketan begirunez eta duintasunez esku hartzeko irrikatan dagoen" bazkide" baten modura jokatzen du, eta" lobby" moderatu baten gisara ageri da, Jacques Delors eta haren moduko agintariei hain atsegin zaizkien" elkarrizketa" arauak zintzo betez.
|
|
|
Orain arte, Iberduerok
|
lehenik
eta Iberdrolak gero, Oriolen enpresarekin bat egin ondoren, Bilbon izan du bere egoitza. Horren ondorioz, horien zerga guztiak, ekonomi jarduerarenak, sozietatearenak, BEZarenak eta abar euskal Ogasunari ordaindu behar izan dizkio.
|
|
|
Beraz, egoera honetatik hobekien paratua atera dena ETA izan da, berak baitarama iniziatiba. Hartara,
|
lehenik
eta behin, demokraten batasuna berreskuratu behar dugu, demokraziaren oinarrizko printzipioa dena. Demokraten haustura sekula iritsi behar ez zen Lizarra izeneko prozesuaren ondorioa da.
|
|
|
84 urteetatik aurrera hasten den mogimenduak, bertsolaritzaren fenomenoa, protagonistek berek antolatzeko helburua hartzen du. Txapelketak
|
lehenik
, herrialdeetako elkarteak ondoren, bertso eskolak, dokumentazio bilketa (Xenpelar), bertsoaren dibulgazioa (Batpatean liburuak), komunikabideak: telebista (Hitzetik Hortzera), irrati, prentsa idatzi..., jaialdi antolaketa (Lanku) eta baita erdal munduarekiko harremanak ere landu nahi dira Bertso Zale Elkartearen bidez. Beraz inoiz izan den proiekturik serioenean sarturik gaude eta autonomo izateko bide horretan urrats garrantzitsuak ematen bai instituzioek bete behar luketen esparruak izendatzerakoan eta baita mogimenduak berak bere eraginetik sortu behar duena zehazterakoan.
|
|
|
Esaterako, gaur egun Bilbotik jaso daitezkeen satelite seinaleei esker, seirehun kanal baino gehiagoren artean hautatzeko modua dago. Hizkuntzari dagokionez, batzuk nagusi agertzen dira (ingelesa, gaztelera eta alemana
|
lehenik
, arabiera, italiera, frantsesa eta turkiera bigarren multzo batean). Baina hauen ondoan badira kanalen bat edo batzuk dituzten bestelako hizkuntzak:
|
|
|
Prosalanen aipamen hau egiterakoan,
|
lehenik
, itzulpenak aurkeztuko ditugu, bigarrenik, saio eta entsegu gisakoetara joko dugu, eta azkenik, irakurleen begietan arrakasta gehien eman dion ipuingintzaren arlora.
|
|
|
Bertan,
|
lehenik
Bangkok hirian eta geroago beste herriska txikietan, dena da zikina. Zikinak jendez zein zaborrez bete kaleak, zikinak trabesti, homosexual eta urdangek pozten dituzten gauak, zikinak opio keak berotutako tabernak.
|
|
|
Ipuin bildumak sailkatzerako orduan, hauen batasunari begiratu diogu. Hartara, datozen orriotan ikusi ahal izango duzuen bezala, hiru sailetan berezi ditugu;
|
lehenik
, ipuinen artean nolabaiteko kateaketa erakusten duten bildumak aurkeztuko ditugu; bigarrenik, bata bestearengandik independienteak edo askeak diren ipuinak eskaintzen dizkiguten bildumak aipatuko ditugu; eta azkenik, ipuin aske gutxi batzuei buruzko zenbait aipamen egingo ditugu.
|
|
|
Hizpide dugun hamarkada honetan Luis Mari Mujikak bost eleberri kaleratu zituen;
|
lehenik
, trilogia bat argitaratu zuen: Loitzu herrian uda partean (1992), Udarbe eta Urtuella lekuko (1995), eta Bidean ihes...
|
|
|
Bukatzeko, eskerrak eman nahiko genizkioke,
|
lehenik
, Eusko Jaurlaritzari proiektu hau burutu ahal izateko diru laguntza emateagatik; bigarrenik, Jon Kortazar Uriarteri bidearen nondik norakoa zedarritzeagatik, eginiko zuzenketa eta iradokizunengatik, eta eskainitako konfidantzagatik; baita Mari Jose Olaziregiri sailkapena egiteko garaian eginiko oharrengatik eta Labayru Ikastegiko Igone Etxebarriari lan honen argitaratzean lan egiteagatik; eta azk... Mila esker.
|
|
|
Baina, gazte batek zozoa hiltzean, Iñakik amorruz gaztea hilko du. Honela,
|
lehenik
kartzelara eta gero eroetxera daramate. Hortaz, antza denez, zozoa ilusioaren islada da, eta are gehiago, istorio honen bidez elkarrenganako begirunearen beharra azpimarratzen dela ere esan genezake.
|
|
|
Honen guztiaren berri emateko lantxo hau lau ataletan banatu dugu:
|
lehenik
, bilduriko kritikaren zerrenda jaso dugu urtez urte; bigarrenik, hamarkada honetako eleberri eta ipuin bilduma batzuen iruzkinak eskaini ditugu; hirugarrenik, hamarkadaren ikuspegi orokor bat emateko asmoz, azken ohar orokor batzuk bildu ditugu; eta azkenik, eranskin labur bi atondu ditugu: batean idazleen gaineko datuak batu ditugu, eta bestean, literatur kritikaren inguruko hainbat terminoren azalpen labur batzuk eskaintzen dira, iruzkinetan erabilitako terminologia ezezaguna zaionari laguntzeko xedearekin.
|
|
|
Frantziskok, hamalau urte baino gehiagoz, 1508tik 1522ra arte, Parisen egin zituen ikastaroak, eta ondoren Sorbonako Unibertsitatean irakasletzan. Handik itzultzean,
|
lehenik
Valladolid hiriko Unibertsitatean katedradun Humanitate gaian eta ondotik Salamancan.
|
|
|
Izan ere,
|
lehenik
bertakoon elkartasuna dugu beharrezkoena eta gero besteekiko adiskidetasuna. Gizakia, edonongo gizakia baita errespetagarri eta hortik abia gintezke beste ororen elkartasunera.
|
|
|
Eta inori ez zitzaion iruditzen etikoa ombudsman batek bere eskualdean birizik zirauten hizkuntzak ez jakitea. Lehen
|
lehenik
, administrazioaren aurrean, hiritarren eskubideak gorde behar zituenarentzat nahitaezkoa iruditzen zitzaigun bertako hizkuntzak ezagutze hori.
|
|
|
Euskal Autonomia Erkidegoko alderdi abertzaleei ere aditzera eman behar diegu, administrazio postuetarako euskara jakitearen puntuazioa ezinezkoa dela,
|
lehenik
abertzaleek beraiek euskara goi mailako karguetarako kontuan hartu gabe. Euskarari eta euskaldunei begira, guretzat ulertezina baita Jaurlaritzako zein Diputazioetako goi karguetan elebidunak ez jartzea.
|
|
|
Jokaera horrek euskalduna, bere burua gutxietsiz, etsipenean uzten baitu. Eta benetako abertzaleek hobe dute
|
lehenik
beraiek zuzen bete besteei eskatzen dietena. Izan ere, abertzalearen lehen eginkizuna izan behar luke euskara ikastea.
|
|
|
Pirinio mendien bi hegaletan Kataluniaraino agertzen dira euskarazko toki izenak. Eta Erdi Aroan,
|
lehenik
guztiok Nafar erresumaren eskutik joan ginen, latinez ziotenaren arabera Lingua Navarrorum mintzatuz, 1200 urtean Gaztelako Alfonso VIII.a sartu arte. Geroztik, Yon Etxaide zenak ongi zioen bezala, ez dugu bakerik ezagutu.
|
|
|
Alde horietatik begiraturik doa honako liburu honetan biltzen dudana, uste dudalarik zentzuzko arrazoirik aski badugula edonon aurkezteko, hilketarik gabe eta indarkeriarik gabe noski, zeren gauza guztien gainetik, lehen
|
lehenik
gizakia jarri behar dugu, edonongo gizakia. Eta ideia kontuak, Aita Vitoriak ongi zioen bezala, itsutasunik gabe, elkarrizketaz bideratzeko ahaleginak eginaz aurrera joan gintezke.
|
|
|
Argitasunadaazpimarratubeharkogenukeena. Lehen
|
lehenik
, gertaeraedo etsenplubatagertzendigu: apaizbatbadaezpadakoemakumebatenetxeansartzenikustea... Juzgugaiztoazerdeneraosodidaktikoanazaltzendu, aurrezgerta daitekeenkasubataurkeztuz.Hizkuntzarenaldetikinteresgarriada kogenitiboa izenareneskuineanjarrita..., arinoneco, hitzak, hemen, badaezpadakoedoantzekozerbaitesannahidu.Arrazoionaketaargiak:
|
|
|
EzzuennahiFraiBartolomekJoanJoseMogelekgutunhauekargitarazitzan,
|
lehenik
–zirriborro, edoohar xumeakbaizikezzirelako..., etabigarrenikgaihonetazGraslin iemanzizkiolakoidatzirikopaperbatzuk, honekargitaratzekoasmoa zuelarik..., bainabereadiskideak ekinetaekinegitenzioneta, azkeneanamore emanzuenKarmeldarrak.
|
|
|
Arabari dagokionez,
|
lehenik
eta behin, EL CORREOren nagusitasuna ikusten daguztiaren gainetik. EL PERIODICO DE ALAVA, probintzibakarra, askozaz atzeragodator irakurle kopuruari dagokionez.
|
|
|
Gure kasuan, gainera, denbora epe desberdinak hartzen dutelako, CIESek 14 urtetik gorakoak eta Sofres AMek 4tik gorakoak hartzen ditugulako kontuan; eta, Sofres AMridagokionez, Euskal Autonomia Erkidegoko emaitzak bakarrik izan ditugulako eskura. Edozelan ere, etakonparazio gisa, hona hemen Sofres AMk 1999rako, EAEn, kaleratutako audientzia kopuruak: TVE1 22, 5TVE2 8, 2TELE 5 23, 3ANTENA 3 20, 3CANAL+ 2, 0ETB1 5, 4ETB2 15, 6Bestelakoak 2, 8Lur Otxoantezana Petuya k euskaratua.La Semaine du Pays Basque eta Sud Ouest
|
lehenik
eta behin ezberdintzen dituena, bataren asterokoagerpena da, horrela ezin baita izan, eskualdeko egunkariarentzat benetako lehia. Batak momentuanbildutako gertaerez hitz egiten du, besteak, aldiz, ezin izaten ditu gaurkotasunaren, puntu beroak, gertatzen diren unean aipatu, baina urruntze ikuspuntua eta beharrezko denbora izaten ditu bere esanakhobeto garatu eta oinarritzeko.
|
|
|
aurrekoetan bezala, berriro ere probintziaren eta Euskal Herriaren arteko maila agertzen zaigu hemen. Maila hau marko juridiko politikoak ezarria da (erkidego autonomikoa
|
lehenik
, eta Hego Euskal Herria gero). Nafarroako egunkarien kasuan, erkidego autonomikoak eta probintziak bat egiten dutenez, hauek baino harantzagoko albisteak urriak dira, eta hauetatik gehienak Hegoaldeko mailan agortzendira.
|
|
|
3 taulan azpimarragarria da, lehen
|
lehenik
, herrialde bakoitzean gertatutakoakislatzeko garaian bi egunkari horien artean dagoen antzekotasuna. Izan ere, osoberdinak baitira portzentajeak batean eta bestean.
|
|
|
Edo, zein gaik eragiten duHegoaldea unitate esanguratsutzat hartzea? Horretarako berriro joko dugu,
|
lehenik
, egunkari guztien azterketara, geroago egunkariak banan banan ikusteko. Adierazle gisahonako ezaugarri hau hartu dugu:
|
|
|
ukitzen direnean, herrialdepropioaz ari dira gehienbat berri ematen (DEIAren kasuan Bizkaiaz). EUSKALDUNONEGUNKARIAn eta GARAn, ordea, gizarte gaiak orobat Euskal Herri osoan eraginadutenak dira lehen
|
lehenik
, eta herrialde bakoitzean dutenak geroago (herrialde bakoitzaren presentzia ezberdina izanik, Iparraldearekin ikusi dugun bezalaxe).
|
|
|
Gaur egun eta Teleberri izeneko albistegien edukien azterketak emaniko fruituenazalpena egiterakoan,
|
lehenik
eta behin bertan aipatzen dituzten gaietan eta pertsonaietan sakonduko dugu. Bigarren pausu batean, aldiz, informazioan deskribatzen direnlurraldeen erreferentzia eremuak zein diren landuko dugu.
|
|
|
Hortaz, ikus entzunezko sistemaren gaineko araudiari Euskal Herriaren balizkoikus entzunezko esparruaren ikuspuntutik begiratuta,
|
lehenik
eta behin azpimarratubeharrekoa, zatiketa politikoa bera da. Bi Estatuen artean banatuta egoteak bi araudieta, ondorioz, bi ikus entzunezko sistema arras ezberdinen artean banantzen ditu Ipareta Hego Euskal Herria, Frantziar eta Espainiar Estatuetako sistemen artean, hainzuzen ere.
|
|
|
Parlamentuak. Asanblada Nazionalaketa Senatuak, alegia? eta Gobernuak erabiltzen dute
|
lehenik
eta behin eskumen hori, eta horren emaitza dira aipatutako komunikazio askatasunaren legea eta horren xedapenak garatu, eguneratu, egokitu edota eraldatzera datozen beste hainbat lege, dekretueta erabaki3 4 Araudia betearazi eta horren zenbait alderdi zehaztea, berriz, berariazsortutako instituzio bati dagokio, erakunde arauemaile edo erregulatzaile bati, hain zuzen ere, Ikus entzunezko Batzorde ... Instituzio hori erakundeadministratibo berezia da eta botere politikoarekiko autonomo gisa postulatzen da (nahiz eta bera osatzen duten bederatzi pertsonak izendatzea Errepublikaren Presidenteari, Asanblada Nazionalaren Presidenteari eta Senatuaren Presidenteari dagokien, bakoitzak hiru?, autonomia izateko borondatea kolokan jarriz) 5.
|
|
|
Espainiako Konstituzioa: bertan finkatzen baitira
|
lehenik
eta behin zein eskuduntza diren esklusiban Estatuarenak edo Autonomia Erkidegoenak, eta zeinbien artean konpartitu beharrekoak.
|
|
|
– lehen
|
lehenik
Galiza Salamanka Gipuzkoa angelutzat hartuko lituzkeen lurraldeaikusten da,
|
|
|
Ezagunak dira, era berean, Nafarroen arteko harremanak, nola politikoak hala erlijiosoak. Ezagunak dira, jakina, lurralde guztietakobertsolarien arteko harremanak, plazarik plaza ibiltzean; ezagunak, baita, hegoaldekoapaizak iparraldean misiolari; ezagunak iparraldeko euskaltzaleak hegoaldean irakasle... Batasun politiko administratiborik ezaren gainetik, Euskal Herriak (Euskal Herriek) beti eduki izan du (dute) lotura historikoa, lehen
|
lehenik
hizkuntzari, erlijioari etakulturari atxikirik, gerora ekonomian sustraiturik, eta modernidadean politikanerroturik.
|
|
|
Hiru izango dira, beraz, lan honen ardatz nagusiak:
|
lehenik
, terminologia mailan, aipatutako hitzeninguruko hausnarketa, ondoren, gaur egun Euskal Herrian nortasuna bermatzen dutenagirien inguruko eztabaida eta proposamen desberdinak, eta azkenik, gure herria zatitzen duen mugaldean aski zabaldua den nazionalitate bikoitzen azterketa laburra.
|
|
|
Nazionalitatea
|
lehenik
eta behin juridikoki definitzen den norbanakoaren etaestatu baten arteko lotura da; behinik behin, halaxe adierazi zuen Nazioarteko Justizia Epaitegiak 1955an (Lete 1987: 21). Estatuaren bilakaerarekin lotura estuak ditu, estatuak naziotasuna eraikitzearekin bat definitzen baitu nazionalitatea.
|
|
|
Martin Aranburu (Eusko Alkartasuna): Eskubide bat bermatzeko,
|
lehenik
, eskubidea lortu behar da. Hor dago gaur egungo gatazka gainditzeko gakoa.Eskubidea lortzeko, gure ustez, gaur egungo arazo nagusia Gobernu espainiarrarenjarrera da.
|
|
|
Alabaina, pazienteak prozesu horretan bereborondatez hartu behar du parte. Eta horretarako,
|
lehenik
eta behin atal edo aldehorietako tentsio muskularrez eta sentipen ezaz kontzientziatu behar du. Aldehoriek hilik daude, energiaz gabetuta, eta lehendabiziko lana ostera ere energiazkargatzean datza.
|
|
|
Bigarren taldea Antropologiatik zetorren zientzialari baten inguruan bildu zen; bereikerketek
|
lehenik
animalien eta gero gizakien komunikazioaren azterketara eramanzuten. Horretarako interesgarri iruditu zitzaien komunikazioaren nahasteak ikertzetikabiatzea.
|
|
|
Autore biek eragin handia edukiko zuten Familia Terapiarengarapenean, terapia honek psikoanalisiaren barruan psikebarneko alderdiak ezezik, ama semeen arteko harremanaren elkarreraginezko alderdiak ere planteatzenbaititu. Goian aipaturiko aitzindariek emandako hurrengo urratsa,
|
lehenik
ama seme bikotetik aita ama seme hirukotera, eta azkenean familia osora iragateangertatu zen.
|
|
|
New York eko etaparen ondoren, Minuchin eta Montalvo (biak jatorrihispanokoak, Argentinarra eta Portorrikoarra), aipaturiko Filadelfia-ko erakunderaaldatu ziren, eta bertan
|
lehenik
Haley rekin eta ondoren Speck ekin topo egitenzuten. Biek izan zuten teorizazio estrukturaletan eragina, baina bereziki lehenak, hainbesteraino ezen biak bateraturik jardun zuten etaparen ondoren, orientazioestrategiko estrukturalaz hitz egitea egokiagoa bailitzateke.
|
|
|
Erabiltzen dituen teknikak,
|
lehenik
, familiarekin elkartzea (Joining) eta, ondoren, berregituraketakoak dira, azpisistemetan (azpisistemen batuketa edokenketa), sintoman (fokatzea, birkalifikatzea, etab.) edo egituran (gatazkaksortaraziz, berrantolatuz, etab...) eragiketa nagusiak eginez. Familia mapahasierako hipotesi diagnostiko modura eta tratamenduan zehar gida modura erabildaiteke.
|
|
|
A.E. eraikuntzak literatura kantitate ikaragarria sorrarazi du, bere pronostiko gaitasunaren inguruan
|
lehenik
eta hura gutxitzeko egin zitekeenaren inguruangero. Horrela, eredu psikoedukatiboaren deiturapean generikoki bilduta, familia kopuru handia garatu da.
|
|
|
Historikoki gertaera honek berebiziko garrantzia dauka, izan ere, momentu hartatik aurrera bi gertakizun jazo baitziren:
|
lehenik
, giza sexualitateaulertzeko kontzepzio holistikoa eta haren azterketarako berezkoa duenepistemologia ia erabat deuseztu zen; bigarrenik, sexu aspektu ezberdinei buruzkoazterketak, jadanik sakabanaturik zeudenak, Estatu Batuetan jaso eta bilduzituzten. Horrela, Kinsey k, Master ek eta Johnson-ek eta beste zenbait autorekeragin erabakikorra izan dute XX. mendeko bigarren erdialdean giza sexualitateaulertzeko moduan.
|
|
|
Ikus dezagun
|
lehenik
psikodrama zer den eta ondoren zein ekarpen egin dionteoria eta teknika psikoanalitikoak psikodramari.
|
|
|
Ikus dezagun
|
lehenik
transferentzia zer den. Definizioa Diccionario dePsicoanalisis delakotik hartuz, transferentzia kontzeptuak, ezarritako harreman mota jakin baten barruan eta bereziki harreman analitikoaren barnean desirainkontzienteak zenbait objekturen gainean eguneratzen direneko prozesua, adierazten du psikoanalisian.
|
|
|
Batetik, beste pertsona batekiko objektu izanezhasiko da (Kohut, 1971). Beste batentzako gara
|
lehenik
objektu. Beraz gu geutasuna hasieratik dago besteari lotua.
|
|
|
Bi une hauen ondorioz ikus daiteke, subjektua bera ez dela bera huts hutsean, baizik
|
lehenik
besteak tratatu zuen objektu hori dela, norbera norberarekinharremanetan dagoela eta, batez ere, bestearekiko harremana erabakiorra delasubjektuaren eraikuntzan.
|
|
|
erran nahi baitut, haren paregabeko dohaina euskararako. Bizikiontsa gogoratzen naiz, hastapen hastapenetik?
|
lehenik
EKIN, gero ETA barnean, euskararekin deus ikusteko zuen oro, hots, euskarari buruz zen guzti guztia, JoseLuisen eskuetan uzten genuela ex oficio. Hitz batez, gure, euskaralogoa?
|
|
|
Ikus dezagun
|
lehenik
zeintzuk diren euskararen eremuan nagusiki erabiltzen direnhaize izenak3 Ezer baino lehen aipatu behar da itaunak eta jaso diren erantzunakbatzuetan ez datozela itxi itxian bat. Sarritan gertatzen ez den arren, herriarenorografiak baldintzatzen du noiz edo noiz haizeen norabidea, eta jazotzen da herribatzuetan ez izatea puntu kardinalei zehatz dagokien haizerik, halako puntukardinalera begira mendi handi bat duelako edo bestelako arrazoiak bitarte.
|
|
|
Sarritan gertatzen ez den arren, herriarenorografiak baldintzatzen du noiz edo noiz haizeen norabidea, eta jazotzen da herribatzuetan ez izatea puntu kardinalei zehatz dagokien haizerik, halako puntukardinalera begira mendi handi bat duelako edo bestelako arrazoiak bitarte. Arazohauek kontuan izanik, hona hemen lehen
|
lehenik
jaso diren izen hedatuenak:
|
|
|
Zein haize izen oteda nagusi lurralde bakoitzean? Egin dezagun lehen
|
lehenik
lurraldeen araberako taulaeta bil ditzagun bertan EHHAn jaso diren erantzun kopuruak7:
|
|
|
Nafarroak ere izendapen kardinala du gogokoen eta ondorentoponimikoa, astronomikoa eta haizearen izaerari buruzkoa antzeko kopuruetan.Lapurdik ere izendapen kardinala du maiteen eta astronomikoa gero, urrunetik hau ere.Nafarroa Behereak ere izendapen kardinala du lehenesten eta oso maila apalagoantoponimikoa, astronomikoa eta orografikoa. Zuberoak, azkenez, izendapen toponimikoa
|
lehenik
eta kardinala oso hurbil.
|
|
|
Agiriak erdaldun huts eta euskaldun elebidun arruntentzat gaztelaniazko predikua segurtatzen zuen,
|
lehenik
; euskara bakarrik zerabilen gehiengo nagusi nagusirikzegoen tokietan (hortaz, ehuneko altuko baldintza betetzen zenetan) euskaraz egingoziren sermoiak.
|
|
|
Martrnez Anido ren erantzuna ezagutzean, berriro ere zalantza eta beldurra jabetuziren komentuaz,
|
lehenik
igande arrunt batean (martxoaren 27an) eta geroago AsteSantuko ospakizunetako Nekaldi hitzaldian (apirilaren 15ean) (Cronica: I, 359, 365):
|
|
|
Lana lau ataletan banatuko dugu: a) Debeku eztabaiden historiaurre eta ingurumen sozio-politikoaz argibide batzuk emango dira,
|
lehenik
. b) Arazoak izan zuenkronologia azalduko da, gero. c) Hirugarren, ezarri nahi izan ziren debeku eta arauenedukia jarriko dugu argitan. d) Azkenik, debekuaren aurrean aipatutako komentu etxejakin horretan nola jokatu zen erakutsiko da. Eta izango dugu aukerarik lanaren buruanondorioren bat edo beste azpimarratzeko.
|
|
|
Irrati lokalen tipologia egingo dugu ondoren; horretarako
|
lehenik
, Josep M. Martí ren (1994) estazio motak aipatuko ditugu. Martí katalanak honako irratiak ikusten ditu esparru lokaletan:
|
|
|
Mariano Cebrián (1983)
|
lehenik
linguistikaren bidetik abiatzen da zarata aztertzen, eta horretarako hiztegira jotzen du. Hiztegiak honako definizioa ematen digu zaratari buruz:
|
|
|
–Efektu bereziak? lokuzioak adierazten duena azaldu behar da
|
lehenik
. Efektu mota horiek definitzeko, honako hau esan dezakegu:
|
|
|
Ondorioak ez ziren nolanahikoak izan. 1641 urtean, Gordexolak
|
lehenik
eta Guenesek ondoren, Enkartazioetatik askatu eta Gernikako Batzarrarekin bat egitea erabaki zuten. Denbora aurrera joan ahala, gainerako errepublikek gauza bera egin zuten; Karrantzaren kasuan, 1799 urtean gertatu zen bat egitea.
|
|
|
1936 urteko Gerra Zibila arte bainuetxe gisara funtzionatu zuen; ordutik aurrera ospitale bilakatu zen, errepublikanoena
|
lehenik
eta nazionalena ondoren, eta gerra bukatutakoan egoera negargarrian gelditu zen. Ospea berreskuratzeko saioak egin ziren arren, II. Mundu Gerran erbesteratutakoen aterpe bihurtu zen, Hitlerren aurka borrokatzen zuten frantsesena lehenegoz, eta alemanena ondoren.
|
|
|
Egitura administratiboaren sendotzeak markatu zuen testuinguru hartan, eta legegintza barruan kokatzen ziren neurriei zegokienez,
|
lehenik
eta behin,. Plan del duque de Rivas? 156 izenez ezagutu zen planaren garrantzia azpimarratu behar da. Ez da hau denbora luzez indarrean iraungo zuen plana (aldarrikatu eta egun gutxitara indargabetua izango zen 1812ko Konstituzioa indarrean jartzean), baina etorkizunean aparteko garrantzia izango zuten. Plan Pidal?
|
|
|
...tik, hezkuntza sistema osoan Estatuaren administrazio orokorraren antolakuntza burokratikoaren testuinguruan kokatzen zen irakasleriaren funtzionarizatzea orokorra zela kontuan izanik, oinarrizko irakaskuntzan ziharduen irakasleria aztertzera mugatuko gara, honen eskutik pasatu behar baitzuen (Estatuaren nahia gauzatzen bazen behintzat) espainiartzat hartua izango zen herritar orok. Gaiari helduz,
|
lehenik
eta behin, esango genuke irakasleriarena Estatuak izan zuen arazorik larrienetariko bat izan zela hezkuntza sistema berria eraikitzeko orduan, eta bereziki oinarrizko irakaskuntza hedatzerakoan.
|
|
|
Eta halatan zen gure etxeko ardi beltz hura bi aldiz maradikatua:
|
lehenik
, protestant izan zelako, eta, bigarrenik, bere buruaz bertze egin zuelako, oilobusti halakoak...!
|
|
|
Eta
|
lehenik
kontatuko dizut, nola lehengoan, ez dakit eguraldi ezin hezeagoa izan genuelako edo, erreumaren seinaleak eta ondoreak areagotu zitzaizkidan, eta nola aitona Nikolasez oroitu nintzen oharkabean, baita gaitzak eragin zion dolorezko doloreaz ere. Eta, segidan, Publilio Siriarraren hitzak etorri zitzaizkidan gogorat:
|
|
|
Eta eman zenizkidan,
|
lehenik
, apez erreboltariaren joan jinak ezin xeheroago, baita herritar katoliko eta jauntxo protestanten arteko gorabeherak ere: haiek Mathalasen aldekoak, eta hauek errege Luis XIV.aren aldekoak, zeinak, ediktu bat bitarteko, Zuberoako herri lurrak salgai jarri baitzituen eta zeinak Trois villesko jaunari bizkonde titulua eman baitzion, honek salgai zeuden lurrak erosi ondoren, ohoinkeria harekin batzuen eta bertzeen arteko liskarra pizten zuela; jakinarazi zenizkidan, gero, auziaren xuxentzeko asmotan batzuen eta bertzeen artean izan ziren konbertsazioneak, guztiak ere alferrikakoak, batean erregeren kontseilari jaun Bernard d’Arche Paristik Zuberoarat zetorrela, bertzean Oi he nart Zuberoatik Pariserat zihoala, Zuberoako parlamentuko ordezkari gisa; aitortu zenidan, finean, ezen, zu protestant izan arren eta Orthezko unibertsitateko irakasle, lehengusuaren alde atera zinela, zeren eta, kontu hartaz denaz bezainbatean, haren aldekoa baitzinen; eta akabatu zenuen:
|
|
|
Izan ere, pentsatzen duenak ezen ez duela pentsatu behar, pentsatzen baitu hondarrean bi aldiz: pentsatzen du,
|
lehenik
, pentsatzen duelako eta naturaleza halakoa delako, eta pentsatzen du, bigarrenik, naturaleza behartu eta bortxatu nahi izaiteagatik, zeren naturaleza behartzen duena naturalezak berak behartzen baitu, finean.
|
|
|
Eta, hargatik, Urbiaingo bakardadean mundu haren falta sumatzen zuelako edo, noiz eta Iruñarat edo Donibane Lohizunerat joaiten baitzen —begi ordeen konpontzeko, liburu batzuen ekartzeko edo Piarres Oihartzabal kapitainarekin egoiteko... edo, baita Pazkoarekin eta Mendekostearekin konplitzeko ere, erraiten zuenean, iduri egiteko, ezen konfesatzera joan behar zuela, nahiz eta gerorat jakin nuen ezen bere konfesione haiek eramaitenago zutela bekatu bat gehiagoren egiterat bertze guztien barkatzerat baino—, ez zen koadroren bat edo bertze ikusi gabe geratuko, ezagutzen ez zuen pintoreren baten studiorat joan behar bazuen ere hartarakotz. Nik harekin joan nahi izaiten nuen batzuetan eta erraiten ere nion, baina hark beti ihardesten zidan ezen haiek bidaia tipiak zirela eta nik bidaia handi bat merezi nuela, Pisarat eta Galileoren jaioterrirat
|
lehenik
, eta Pariserat gero.
|
|
|
—Baina unibertso hark ez zian guztia esplikatzen, eta hala etorri zuan
|
lehenik
Hiparko, eta gero Ptolomeo, bere teoriekin.
|
|
|
Haatik, jakinik, halaber, ezen gauza bakoitzak bere hatsa duela eta ez dagoela, hats hori gabe, deus ulertzerik, utz iezadazu
|
lehenik
azaltzen nik osabari aditurikako hitzak, gure bidaia haren hatsa eta spiritua ezin hobeki laburbil dezaketenak:
|
|
|
Ordea, adarretik adarrerat nabilkizu orain ere, eta ea betetzen dudan behingoz arestian eman dizudan hitza, bidaiari lotzekoa, aintzakotzat hartuz,
|
lehenik
eta behin, untziaren jaun eta jabea —Alessandro de Novara—, zeina baikenuen, aldi berean, kapitain eta bidaiburu, eta zeina baitzen genoarra sortzez, nahiz eta egun batean Veneziarat ezkondu eta han bizi izan zen handik aitzina. Baina" han bizi izan zelakoa" erraiteko modu bat bertzerik ez da, zeren Venezian hilabete inguru emaiten baitzuen urte osoan —egokitzen zitzaionean, itsasoaren eta negozioen arauaz—, eta gainerako hamaika hilabeteak Mediterraneo itsasoan barrena, handik Holandaraino eta Ingalaterraraino, Gibraltarko itsasartetik iragan eta Iberiar Penintsula inguratu ondoren.
|
|
|
Eta Alessandroren etxean lau egun eginez gero, xuxen jo genuen,
|
lehenik
, Bolognako komarka eta terminoetarat, non hiru eguneko geldialdia egin baikenuen, geratzeko asmorik ez genuen arren... zeren, harat iritsi ginelarik, hasi zen osaba galdetzen leku batean eta bertzean Collège de France n berarekin ikasi zuen kide haren berri, zeinari Marco Conti baitzeritzan, eta galdetzearen galdetzeaz aurkitu ere genuen azkenean, eta hala eman genuen haren etxean egun pare bat.... erretratu haiek, exagerazioaren eta soberaniaren lengoaian mintzo zirenak eta liburuan aipatu eta erabili ere ditudanak, Villagrandeko dukesak eta Mantillanako kondesak jarri zituzten aurpegi lekuz kanpokoen adierazteko, noiz eta aitak prestaturikako festa handi hartan sugegorria erakutsi bainien.
|
|
|
Finean, nola aitona Nikolasek printzipalki frantsesez ikasi baitzuen, eta nola behin batean, bere izebetarik bat, Parisko handiki baten etxerat ezkondu behar zuela eta, Parisen egon baitzen eta Parisko handitasunarekin liluraturik itzuli baitzen, hala miresten zituen Paristik eta Frantziatik zetozen kasik gauza guztiak, eta hala nahi izan zuen eta hala erdietsi ere zuen, erregeordearen fabore berezi baten bidez, bere bi semeek —gure aitak eta osaba Joanikotek— Parisen ikas zezaten, Filipe II.ak bere denboran ezarri legearen gainetik, zeinak bere menekoei kanpoan ikastea eragozten baitzien. Eta, hala eta halatan, Parisko izebaren eta haren senarraren ahaleginei esker bete ahal izan zuen aitonak bere semeak ongi hazteko eta hezteko ametsa, igortzen zituelarik bai bata eta bai bertzea ere Parisko Collège de France rat, gure aita
|
lehenik
, eta osaba Joanikot ondotik, zeren eta haiek ere hiru urteren aldea baitzuten beren artean, Mattinek eta biok gure artean bezalaxe.
|
|
|
Urrunerat beha zegoen, bai, aitona Nikolas, bere emaztea izan zenaren dorretxerat: urroztarren dorretxerat, alegia, edo, hobeki, bere dorretxerat, heredentziaren arauaz hartarat deliberatu zelako bere testamentean andere doña Ines, zeina alaba bakarra baitzen eta zeinak bere gurasoenganik heredatu baitzuen dorretxe hura, haiek —ama
|
lehenik
, aita ondotik— hil ondoren.
|
|
|
Zeren eta, orainokoan erran ez badizut ere, latsaren goiko aldean bertze urtegi bat baitzegoen, ateska bat zuena, nondik erregulatzen baitzen uraren emana. Eta ura, handik aitzina, harrizko kanal batek bideratzen zuen etxe aitzineko jardineko iturriraino
|
lehenik
, agerian, eta errotako urtegiraino gero, ezkutuan; errotatik ateratzean, berriz, urak bertze kanal batetik egiten zuen, zeina baitzihoan berriro agerian eta jauregi gibeleko paretari atxikirik, latseraino, arestian erran dizudan bezala: kanal hura, batzuetan, lohitu egiten zen, zeren eta lohikeria baita eskrementuen eta bertze mila hondarren emaitza, eta, haien garbitzeko, errotako urtegiko ura husten zen noizik behin, uraren lasterrak haiek guztiak jauregitik urrun zitzan.
|
|
|
" Luthero, Luthero!" Eta aita jesuitaren keinu hura ikusi nuen ondotik:
|
lehenik
, begiak zeruraino zabaldu zitzaizkion; gero, aitari behatu zion, esplikazione baten eske... eta, ohartu zenean ezen aitak irri etsi hura luzatzen ziola, erran nahi balio bezala: " Ene anaia hori ume bat duzu, eta badakizu, umeak beti umekeriak...", orduan irri egiterat deliberatu zen aita jesuita ere.
|
|
|
Hasperen egin nuen
|
lehenik
eta, gero, nihaur ere irriz hasi nintzen.
|
|
|
Baina, jauntxoen laudorioak entzun ondoren, osabaren iritzia ere jakin nahi izan zuen aitak. Eta osabak orduan so egin zion aitari
|
lehenik
, baita Pedro Huiziri ere ondoren, intentzione osoz. Eta gero, erran zion gure aitari:
|
|
|
ez al zaizu iduritzen, ezen Nafarroarekin ere antzeko zerbait gertatzen ari dela? Izan ere, ez ote da zuzen ari gaurko hainbat nafar gazte, Espainiaren izenean pizten diren gerla horiei uko egiten dietenean, zeren nafartzat baitute,
|
lehenik
eta behin, beren burua. Eta nola anitz duenak gero eta gehiago nahi duen eta, hargatik, kendu dionari are gehiago kendu nahi izaiten dion, hala, ez ote da piztuko berriro gerla noizbait, ez Katalunian, baina hemen Nafarroan, Espainiaren kontra, eta ez ote ditugu pairatu behar izanen berriro zinak eta minak...?
|
|
|
Eta hala ibili nintzen nihaur ere neure bortz amorio haiekin, bakoitzaren edertasunarekin edertasun handiago baten bila, nahasten nituelarik, konparazione, honen begiak haren kokotsarekin, edo honen biloa haren masailekin, harik eta ohartu nintzen arte,
|
lehenik
, ezen ezin nezakeela erretratu hura nehola ere osa, zeren Nenbo beltza baitzen eta bertze laurak zuriak, eta hautu hartan orin bat baino gehiagorako nahi bainuen nik Nenbo, eta zeren Laura haur bat baitzen eta Rosa de Osorio adinetara heldua, eta nekez lot zitezkeen haien gorputz zatiak, munstro bat eta nahaste borraste guztizko bat sortzeko ez bazen bederen, nola erraiten baitzuen Kopernikok; et...
|
|
|
Eta biak larru honetan zetozen, kanabera puska baten barrenean bilduak eta biribilduak. Eta, neure gelan bakartzen nintzela, haiek irakurtzen hasi nintzen, jaun Esteban Etxegoienena
|
lehenik
. Eta, akabatu nuenean, ez dakit zer gertatu zitzaidan, barren osoa irauli baitzitzaidan.
|
|
|
—Umetu egin zarete biok ala...? —eta,
|
lehenik
Antoniori artezten nintzaiola, erran nion—: Hi, Antonio, anitzetan mintzatzen haiz Utopiaz eta Utopiako anaitasunaz, baina hau al da heure egiteekin predikatu behar duan anaitasuna?
|
|
|
Baina utz dezadan kontu hori alde baterat, zeren eta, bertzenaz ere, anitzetan mintzatu izan bainatzaizu kezkaz eta antsiaz liburuan barrena. Eta, horrela, derradan soilik, don Fidelen plantazionean bizi izan nuen historiaren akabatzeko, ezen Goruki atera nuela
|
lehenik
toki batetik, eta Xiritxe ondotik bertze toki batetik... eta aitzina eta aitzina egin genuela, hartaraz gero, hirurak zaldi gainean, gau ezin garbiago batean, harik eta oihanaren ertzean utzi nituen arte, biharamuneko argi urratzean.
|
|
|
Eta, hala, solasean hasten ginela, galdetu nion
|
lehenik
nola zeritzan, eta hark ihardetsi zidan ezen Xiritxe zeritzala. Eta gero bere kontu batzuk kontatu zizkidan, eta nik neure asmoak azaldu nizkion:
|
|
|
—Amorostu ez ezik, aspaldi ezkondu nintzen ni zientziarekin, jaun Marcel! —eta, eskua
|
lehenik
bihotzerat eta gero bururat zeramala, gaineratu zuen—: Izan ere, amantes, amentes...! 5
|
|
|
Eta, nola ene gaitza frantses eta napolitarren artean baitzebilen, bururatu zitzaidan,
|
lehenik
, ene balizko sendatzearen ordainean, Donejakuerako bidea egitea, Napolitik hasi eta Frantzian barrena, bertze napolitar gitarra jole hark bezala... edo konfesore batenganat jotzea, hark delibera zezan ene bekatuaren penitentzia eta ordaina...
|
|
|
Eta, nola ez ninduen, bada, erakarriko, baldin, batetik, liburuzale amorratua banintzen... neure bizitzaren azkeneko bortz sei urteetan deus guti irakurri nuen arren, Piarres Oihar tza bal kapitainaren kontseiluak gidari, eta baldin, bertzetik, ez banuen bortz sei urteko epe hartan ikusi marinelik, eskuan edo besapean libururik zuenik! Eta, horrela, joan nintzen xuxen harenganat, mintzatu nintzaion
|
lehenik
frantsesez, gaztelaniaz gero, eta, jakinarazi zidanean ezen gipuzkoarra zela, erran nion, irri bat ezpainetan:
|
|
|
Eta ibai Orinocoren ahorat iristeko, bertzalde, La Hispaniolan lehorreratu genuen, lehen urrats gisa, profitatuz galeoi flotak uharte hartan egin izan ohi zuen geldialdia. Hurrengo urratsean, berriz, txalupa edo untzi tipi bat aloka geniezaiokeen bati... edo, honi eta hari adituaren arabera, guhaurk egin genezakeen baltsa xume bat modu ezin merkeagoan, bela eta guzti, esklabo beltz batzuen laguntzarekin —zeren baitzirudien ezen La Hispaniolako uhartea esklabo beltzez beterik zegoela—, halako tailuz, non, handik aitzina, baltsa hartan abia baikintezkeen,
|
lehenik
ekialderantz eta gero hegoalderantz, uhartez uharte —zeren eta inguru hura arrosario bat omen zen, uharte tipiz osatua—, Tierra de Graciaraino edo Trinidadeko uharteraino, eta handik ibai Orinocoko ahorat, Tierra de Graciako golkoko ur gezetan barrena, non kasik bi mende lehenago egon baitzen Kolon, sinetsirik ezen Paradisua aurkitu eta kausitu zuela.
|
|
|
—Ongi duk. Baldin frantsesa bahaiz, hator enekin Frantziarat, zeren eta jakin behar baituk,
|
lehenik
eta behin, ezen, Martinica eta Guadalupe bezala, Frantziak dituen uharteetarik bat dela Le Dragon, eta ez ezdeusena —eta, haren gibeletik nindoala, Frantzian sartu nintzen: Alain Coup d’Œil en galeoi hartan, alegia.
|
|
|
—Pedro gazte sutsua zuan, pintatzeko eta beregainezko zaletasuna zuena, eta gauzak hatsarretik argi izan zituena, zeren eta, haur zelarik, pintore bat heldu baitzen Ubarnerat, koadro baten egiteko enkarguarekin, elizako erretaula edertzeko asmoz —erran zidan behin batean osabak, haren jarraikian argibide guztiak emaiten zizkidala—: Baina, harien ongi lotzeko, derradan
|
lehenik
ezen Pedroren aitak, Abel Huizik alegia, parte hartze xuxena izan zuela elizak pintoreari eskaini zion enkarguan, batetik Abel Huizi bera zelako, hain zuzen ere, Ubarneko herriko etxeko sekretarioa denbora hartan, eta, bertzetik, kargu hartaz baliatu zelako alkatea konbentzitzeko, honek elizari bere laguntzatxoa eman ziezaion, herriko etxearen izenean... Zeren, inguruetako bertze jauntxo gehienak ez bezala, pinturazalea baitzen Abel Huizi eta uste baino adituagoa... bere lehengusu baten eraginagatik, beharbada, zeinari Juan Huizi baitzeritzan, Irun berrin jaioa, eta zeina baitzen, ofizioz, eskultore, Aitzurengo elizako erretaula egin zuena, norat joan baitzitzaion Abel bisitan behin baino gehiagotan, hura Aitzurenerat etorri zenean —eta, introdukzione haren ondotik hats hartzen zuela, osabak erantsi zuen—:
|