|
2000
|
|
|
Ofizialtasuna" lelopean Euskal Herrian zehar egiten ari den bira. Izan ere, EHEren arabera, euskaldunon
|
hizkuntza
eskubideen aldeko aldarrikapenek euskal herritarren atxikimendu ugariak izan dituzte, eta botere politikoak ez du eskaera hori aintzat hartu. Eta areago, euskararen normalkuntzaren aurka gogor egiten duen zatiketa juridikoa ezarri diote Euskal Herriari.
|
|
|
Apirilaren 9an ibilaldia eten egin zen Iruñetik pasatzerakoan, Oinarriak ek antolatutako jaialdian parte hartzeko. Ibilbideko herri guztietan,
|
hizkuntza
eskubideak urratzen diren hainbat eremu salatu dute: posta, administrazioa, komunikabideak, osasungintza, epaitegiak, irakaskuntza eta saltokiak, bereziki.
|
|
|
" legeri horrek
|
hizkuntza
eskubide guztiak bermatu lituzke. Egun, legeri ezberdinak daude eta bakoitzak bere ezaugarriak ditu.
|
|
|
Bost milak edo egiten dute galizieraz, eta ez dakit nondik datorren hogeita hamar mila eta antzeko datuak esateko tentazioa. Bost milak hogeita hamarrek bezainbat
|
hizkuntza
eskubide daukate eta berdin bermatu behar zaizkie eskubideok".
|
|
|
Ezezagutzaren eta mesprezuaren gainean eraikitako ideiak gaindituz, gaur eguneraino heldu da ordea hizkuntza hori bera, eta Kantauriko kostaldetik Duero ibaiaren haraneraino laurehun mila lagunek baino gehiagok mintzo dute. Mendetako ukazioaren aurka, ezagupen ofiziala eta
|
hizkuntza
eskubideen borroka puri purian bizi dituzte, eta azken urteotan eztabaida politikoa interesgarria piztu da.
|
|
|
" A la par de' l pertues, a partir de hoije, ye lhuç de Miranda, lhuç de Pertual", esaldiak bururatzen du
|
hizkuntza
eskubideak onartzeko aurkeztu zuten poesiaz betetako testuak. Ordutik aurrera mendetako gutxiespenaren aurkako lana luzeagoa bada ere nekazal inguru hori hainbat eta hainbat esparrutan Portugalgo atzeratuenen artean dago, eta analfabetismo maila ere handienetakoa da, sekulako mugarria izan zen, urte askoko lanen emaitza.
|
|
|
Esanguratsua zen gainera Portugalgo estatuaren jarrera Espainiakoaren aldean. Ustez konstituzioak,
|
hizkuntza
eskubideak aitortzen dituen entitateak, behin eta berriz ahal dituen traba gehienak ezarri ohi ditu asturlleonera duintzeko orduan. Duela gutxi arte berriz Europako hizkuntza gutxituen bulegoak Batasuneko kultur askotarikotasuna aipatzerakoan Portugal gogora ekarri ohi zuen, berau baitzeukan hizkuntza gutxiagoturik ez zeukan herrialde bakartzat.
|
|
|
Bata bortizkeria dela eta; bi aukera ditugu (biak zilegi): edo euskararen inguruko eztabaida kontzeptu horretatik at kokatzen dugu(
|
hizkuntza
eskubideen inguruan, ikuspegi kulturalean, herrigintzan...) edo hartu eta sano sano hitz egingo dugu gaiari buruz, kitto. Eta gero bakoitzak esan duenaren erantzukizun guztia hartu, guztia.
|
|
|
Euskaldunak garen aldetik,
|
hizkuntza
eskubide besterenezinak ditugu, eta haiekiko begirunea eta babesa eskatzen da, gizalegean eta nazioarteko legedian oinarritua. Exigentzia hau euskaldun garen neurrian eta dagokigun lurraldean egiten dugu.
|
|
|
BERGARA, Ander: Hezkuntza eta
|
hizkuntza
eskubideak indarreko lege araubidean. Gasteiz, 1996.
|
|
2001
|
|
|
Politikari hauen pobrezia politikorako dena da baliagarria:
|
hizkuntza
eskubideen defentsa borroka armatua rekin lotzen dute, euskarazko irakaskuntza Espainiarekikogo rrotoarekin, murgiltze programak aurrera eramateko behar den antolaketa autonomia estatuan ematen ari omen den erdaraezagupena ren porrota rekin.
|
|
2002
|
|
|
Hartara, euskaldunengana ez ezik, euskaltzaleengana, euskararekiko zeharkako harremana dutenengana zein hizkuntzarekiko inolako kezka berezirik ez dutenengana zuzentzen da Oinarriak elkargunearen egitasmo berri hau. " Errespetuaren izenean bada ere, guztiok onartu behar dugu edonork bere
|
hizkuntza
eskubideak dituela nahi duen hizkuntza ikasteko eta erabiltzeko, hizkuntza bat guztion ondarea den heinean", Aldasorok adierazten duenez.
|
|
|
Izan ere, jakinarazpen hauetan zerbitzuak zein udal oharrak euskaraz edota ele bitan jaso nahi dituela agertzen du sinatzaileak: " Jakinarazpen honetan aipatzen diren oinarrizko
|
hizkuntza
eskubideak behar bezala bermatzen ez zaizkidan bakoitzean jakinarazpenak berez aintzat ez hartzeko eskubidea dut, eta nire herritar eskubideak inongo bazterketarik gabe bermatuak izan daitezen, helegiteak aurkeztu edo hartu beharreko beste neurriak aztertuko ditut", argi utziz. " Administrazio publikoa herritarrek sostengatutako zerbitzua eta herritarrei zuzendutako zerbitzua da eta hau horrela, bere betebeharra da herritarren hizkuntza eskubideak bermatzeko beharrezkoak diren erraztasun eta bitartekoak jartzea.
|
|
|
" Jakinarazpen honetan aipatzen diren oinarrizko hizkuntza eskubideak behar bezala bermatzen ez zaizkidan bakoitzean jakinarazpenak berez aintzat ez hartzeko eskubidea dut, eta nire herritar eskubideak inongo bazterketarik gabe bermatuak izan daitezen, helegiteak aurkeztu edo hartu beharreko beste neurriak aztertuko ditut", argi utziz. " Administrazio publikoa herritarrek sostengatutako zerbitzua eta herritarrei zuzendutako zerbitzua da eta hau horrela, bere betebeharra da herritarren
|
hizkuntza
eskubideak bermatzeko beharrezkoak diren erraztasun eta bitartekoak jartzea. Beraz, Nafarroan bizi dugun egoera bidegabea eta baztertzailea izateaz gain, administrazio publikoaren oinarrizko betebeharrei iruzur egiten diena da", iritzi baitio Oinarriak ek.
|
|
|
Biak Emilio Barbera errektorearekin.Araudiak ezartzeko izandako atzerapenaren adibide dugu Euskara Institutuasortzeko bederatzi urte pasa izana eta orain arte erakunde horrek duen pertsonalurria (irakasle bi 2001 urtean). Unibertsitateko zenbait irakaslek, agintari publikoek eta epaile batzuek kezka handiagoa izan zuten erdaldunen
|
hizkuntza
eskubideak babesteko, euskararen erabilera sustatu eta euskaldunen hizkuntza eskubideakerrespetatzeko baino. Esanguratsua da, adibidez, 1986tik aurrera sozialistek zuzentzen zuten Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza Sailak argitaratutako zenbait lanetaneuskararen normalkuntzari buruzko aipamenik ez izatea edo, arazo?
|
|
|
EHUko araudian xehetasun osoz agertzen dira
|
hizkuntza
eskubideak. Besteunibertsitate batzuen estatutuekin alderatzen baditugu, EHUkoak askoz eregarrantzi handiagoa ematen zieten hizkuntza eskubideei, besteetan ez baitzirenhain nabarmen aipatzen (Vilhar Trilho, 1990:
|
|
|
EHUko araudian xehetasun osoz agertzen dira hizkuntza eskubideak. Besteunibertsitate batzuen estatutuekin alderatzen baditugu, EHUkoak askoz eregarrantzi handiagoa ematen zieten
|
hizkuntza
eskubideei, besteetan ez baitzirenhain nabarmen aipatzen (Vilhar Trilho, 1990: 256).
|
|
|
Eta horilortzeko, gizarte euskaldunak bultzatu du, unibertsitate bakoitzean titulazioak osorik euskaraz izan arte. Baina, aldi berean, hor daude Ipar Euskal Herrikoeuskaldunak, euskaraz ikasteko gaztelaniazko azterketak egin behar dituztenak.Beraz, euskaldunak euskaraz ikasteko dugun
|
hizkuntza
eskubidea ez dago betetakasu batzuetan, eta urratuta dago besteetan.
|
|
|
Hau argi ikusten ez duena, lehenago esan dudan gisa, ez da mundu honetan bizi. Euskaldunon
|
hizkuntza
eskubideek inoiz baino errespetu handiagoa dute; orduan eskubiderik ez zen, eta sekula ere argia ikusi ez duten euskal esparru batzuk, esparru berriak, ditugu orain eskura. Horien artean daude, esaterako, zuk edo zure adiskideren batek egunero esku artean erabiltzen dituen eskola liburuak.
|
|
|
• Euskal Herriko administrazio maila guztiek urratzen dituzte
|
hizkuntza
eskubideak.
|
|
|
Unibertsitario euskaldunei ez zaie, oro har, inolako berezko estatusik aitortzen, ez daukate ez eskuduntzarik ez tresnarik sare propiorik eratzeko. Frantzia eta Espainiako unibertsitateetan lortzen dena izaten da, gehienbat,
|
hizkuntza
eskubideen aitorpena, hori kasurik onenean, baina garapen murri tzeaneta beti agintarien kontrolpean. Are gehiago, Espainiakounibertsitatean ezarritako aldaketak orain arte ibilitakoa atzera bidean jartzen du.
|
|
2003
|
|
|
Nafarroako Gobernuak onartutako euskara foru dekretu berriak kritika ugari jaso zituela aipatu genizuen joan den astean. Euskara Kultur Elkargoak beste pauso bat eman du, helegitea aurkeztu baitu dekretuaren aurka, «legearen eta nafar komunitatearen
|
hizkuntza
eskubideen kontrakoa» delako.
|
|
|
Hala, 65.000 euroko diru laguntza jasoko du Behatokiak, orain arteko lanari eutsi diezaion. Udalbiltzako Lander Etxeberriak adierazi duenez, «euskal herritarrek pairatzen dituzten
|
hizkuntza
eskubideen urraketak azaleratzen jarraitu beharra dago».
|
|
|
Lan horren emaitza izan zen Euskara Arautzeko Legea (1982). Bertan zehaztu ziren Jaurlaritzak eginbeharrekoak herritarren
|
hizkuntza
eskubideak errespetatzeko eta garatzeko. Helduen Alfabetatze eta Berreuskalduntzerako Erakundea (HABE) ere garai horretakoa dugu.
|
|
|
Estatutua ez zela ez Euskal Unibertsitatea, ezta Euskal Eskola Publikoa lortzeko tresna miragarria, baina bai euskal hezkuntza sistema hemendik antolatzeko baliabidea16 Hurrengo hausnarketetan, ordea, ez zen Euskal Unibertsitateari buruzko aipamen zuzenik. Espainiako gobernua prestatzen ari zen Unibertsitate Autonomiaren Legea (LAU) aztertzean, Arnasa ren 4 zenbakiak Nafarroaren urruntzea kritikatu zuen, baina ez zen euskararen inguruko inongo aipamenik egiten17 Urtebete geroagoko Hitz Irakaskuntza aldizkarian LAUren zirriborro berriari buruzko analisiak
|
hizkuntza
eskubideen desagertzea salatu zuen18 1982an kaleratutako Arnasa 10 dugu Euskadi-ko Ezkerraren unibertsitateari buruzko azterketarik sakonena19 Berriro LAU legea kritikatu ondoren, EHUren egoera azaltzen zuen, eta unibertsitateak bizi zuen krisia salatzen zuen. Atalak ez zuen euskarari buruzko inongo aipamenik, are gutxiago Euskal Unibertsitateari buruzkorik.
|
|
|
Ez dezagun ahantzi egoera orokorra: Osakidetzako oposizioak, justizian bizi den egoera, komunikabideen arloan euskararen egoera tamalgarria, eskoletan euskara ez da bermatzen, Biziberritze Planarekin dagoen oztopatzea, Nafar Gobernuaren Dekretua eta Unibertsitate Legea, Frantziar Gobernuaren ezetza lege babesari eta euskararen aitortza eza, ofizialtasun falta Euskal Herrian,
|
hizkuntza
eskubideen bortxaketa etengabea... Hau da errealitate gordina.
|
|
|
Eta komunikabideetan? Eta zer
|
hizkuntza
eskubideak lurralde osoan bermatzeko. Haien jokabidea salatu beharra dago.
|
|
|
Bai, badakit nik... etsai gehienek deretxoa alegia errespeta  tzen eta indar erakusketen aurrean baizik ez dutela amore ematen. Orain arte irabazi diren euskararekiko
|
hizkuntza
eskubide apurrak oro horrela erdietsi dira. Batzuetan armak eskuan eraman borrokarik izan ez balitz, deus ez genuen izango.
|
|
|
Eta nireaz zer? Nafarroako Gobernuaren hizkuntz politika epaitegietara eraman behar izan dute euskaltzaleek, euskara desagertzeko arrisku bizian da Ipar Euskal Herrian Unescok egindako atlas linguistikoaren arabera, Bizkaian zortziehun pertsonak intsumiso deklaratu dute beraien burua
|
hizkuntza
eskubideak bete arte, beste zenbait euskaltzalek baraualdia egin izan dute hizkuntza eskubideak aldarrikatzeko, euskalgintza polizialki eta judizialki pertsegitua da... zer gehiago behar da komunitate linguistiko desberdinek erabateko interes batasunik ez dugula ikusteko. Interes desberdinak ditugu batzuek eta besteek.
|
|
|
Eta nireaz zer? Nafarroako Gobernuaren hizkuntz politika epaitegietara eraman behar izan dute euskaltzaleek, euskara desagertzeko arrisku bizian da Ipar Euskal Herrian Unescok egindako atlas linguistikoaren arabera, Bizkaian zortziehun pertsonak intsumiso deklaratu dute beraien burua hizkuntza eskubideak bete arte, beste zenbait euskaltzalek baraualdia egin izan dute
|
hizkuntza
eskubideak aldarrikatzeko, euskalgintza polizialki eta judizialki pertsegitua da... zer gehiago behar da komunitate linguistiko desberdinek erabateko interes batasunik ez dugula ikusteko. Interes desberdinak ditugu batzuek eta besteek.
|
|
|
Eskubideen gutun horretan baieztapen garrantzitsuak egiten dituzte autoreek. Gutunean diotenez," euskara larri da eta euskal herritarren
|
hizkuntza
eskubideei erasotzen zaie". Mendetako historia erasokorra dute gogoan autoreek gutunean, eta azpimarratzen dute ezen XVIII. mendeaz gero bereziki bortitza izan dela euskararen kontrako borroka.
|
|
|
Arestiko intelektualen gutun horretan esaten denez: " euskal herritarrok defendatu behar ditugun
|
hizkuntza
eskubideak ditugu". Ildo horretatik euskarak berdintasunezko tratua izan dezan eskatzen da, bidenabar:
|
|
|
Iruñeko Udalak
|
hizkuntza
eskubideak ziurtatzen ez dituela sa latu zuen Arartekoak
|
|
|
Oinarriak eta alkateek egindako deiari erantzunez, Iruñeko karriketan gutxitan ikusitako jende andana bildu zen, hartutako neurri murriztaileek eragin kezkaren lekuko. Manifestazioaren bukaeran irakurritako manifestuetan, bizitza publikotik euskara ezabatzeko lan ildo" penagarria" kritikatu zen, eta dinamika hori gainditzeko
|
hizkuntza
eskubideen aldeko defentsa lana" era ahalik eta zabalenean, iraunkorrenean eta eraginkorrenean" egin behar zela azpimarratu zen. Alkateek neurriak bazter uzteko lanean segitzeko konpromisoa adierazi zuten.
|
|
|
Helegitea prentsan egindako kanpaina zehatza eta gero etorri zen. Aurreko hilabeteetan, Diario de Navarra n, Artetak
|
hizkuntza
eskubideen aurka idatzi zituen artik uluak, eta Aranazek toponimian eta errepidetako seinaleetan ikusi zuen" gutxiengo euskaldunaren inposizioa". Tajadurak, euskara Nafarroako hizkuntza berezkoa dela esatea" onartezina" zela azpimarratu zuen.
|
|
|
Miguel Sanzen erantzuna Haritxelharri: " Zintzotasun guztiz, esan behar dizut nire gobernuak, eta neronek ere, ez dugula uste Nafarroan euskara garatu eta berreskuratzeari, edota
|
hizkuntza
eskubideak begiratzeari, utzi diegunik".
|
|
|
Hau larria da zeren eta hiritarren
|
hizkuntza
eskubideekiko erasokorra den hizkuntza politika justifikatu nahi izaten baita erdaldunen ustezko bereizkeriarekin, datuek, hain zuzen, kontrakoa azaltzen dutenean. Edo euskaldunen hizkuntza eskubideen defentsa indarkeriarekin eta zinegotzien erailketekin nahasten baitute, demagogia merkeena erabiliz hizkuntza eskubideen urraketa ez ikustearena egiteko.
|
|
|
Hau larria da zeren eta hiritarren hizkuntza eskubideekiko erasokorra den hizkuntza politika justifikatu nahi izaten baita erdaldunen ustezko bereizkeriarekin, datuek, hain zuzen, kontrakoa azaltzen dutenean. Edo euskaldunen
|
hizkuntza
eskubideen defentsa indarkeriarekin eta zinegotzien erailketekin nahasten baitute, demagogia merkeena erabiliz hizkuntza eskubideen urraketa ez ikustearena egiteko.
|
|
|
Hau larria da zeren eta hiritarren hizkuntza eskubideekiko erasokorra den hizkuntza politika justifikatu nahi izaten baita erdaldunen ustezko bereizkeriarekin, datuek, hain zuzen, kontrakoa azaltzen dutenean. Edo euskaldunen hizkuntza eskubideen defentsa indarkeriarekin eta zinegotzien erailketekin nahasten baitute, demagogia merkeena erabiliz
|
hizkuntza
eskubideen urraketa ez ikustearena egiteko.
|
|
|
• Epe luzean zailagoa da aurreikuspenak egitea konbentzituta bainago euskararen normalizazioaren alde ari diren gizarte mugimenduek gaitasuna izanen dutela aldaketa sozial eta politikoa aktibatzeko, nafar guztien
|
hizkuntza
eskubideak, elkarrekiko errespetuan oinarriturik, aitortze aldera.
|
|
|
3. Nafarroako beste hizkuntzaren, euskararen, normalizazioa begi onez ikusten da sektore askotan, inplikazio maila, intentsitate eta epeei buruz dagoen adostasunik eza begi bistakoa bada ere. Premiazkoa da alderdi guztiek euskararenno rmalizazioa abian jartzea, aurreiritzirik gabe, onartez ina baita herritarren
|
hizkuntza
eskubideak urratzen direnean" kontzientzia arazoak" direla medio gizartearen zati handi bat baztertzea.
|
|
|
Inozokeria da pentsatzea euskararen arazoak zuzenketa legal hutsetik etorriko direnik, eta hizkuntza politika berri eta egokirik ezean edo hizkuntza komunitatearen barne indartzerik ezean ofizialtasuna onartze hutsak eta lege berria egite hutsak euskararen egoera konponduko dutenik. Baina inozokeria ere da, hizkuntzen berdintasunean eta
|
hizkuntza
eskubideetan oinarritzen ez den estatus legal asimetriko, desorekatu eta atzerakoi batek ez duela inolako eraginik euskararen normalizazioan. Gaur egun, duela 15 urte bezalaxe, euskarak ofizialtasuna behar du eta, orduan bezalaxe, oso bestelako hizkuntza politika ere behar du.
|
|
|
Alde batetik," eguneroko lanean" ari direnak, dela erabilera, dela motibazioa, sormena, transmisioa, hezkuntza... Eta, bestetik," eguneroko lan" horren indargarri eta potentzialtasunaren biderkatzaile izan lukeen egoera sozio-politikoa bilatzen duten ekimenak, alegia, euskararentzat estatus berri bat (ofizialtasuna,
|
hizkuntza
eskubideen aitortza, hizkuntza politika berri bat) bilatzen duten ekimenak.
|
|
|
1. Euskaldun naizen aldetik, egiten dudan balorazioa negatiboa da, ez besterik. Erabaki da euskararekiko jarrera tolerante batetik (praktikan aski ez zena euskaldunen
|
hizkuntza
eskubideak bermatzeko, emaniko urratsak minimoak izan baitziren) jarrera erasokorrera pasatzea, aditzera emanez nafar erdaldunen, hots, nafar gehienen bazterkeria ezin zela gehiago jasan.
|
|
|
Beti gerta daitekeelako gauzak okerrera egitea, jite patetikoko baikortasuna, ikuspegi" p raktikotik" errenta gutxikoa beherantzako interesa rekineta salgarria, bereziki orain bezalako itolarrietan. Okerr agokoak ere okertzen jarraitzeko aukera izango du, baina okerrena baliabide eta babes instituzionalarekin batera euskararekiko atxikimendua eta
|
hizkuntza
eskubideen kontzientziak euskalgintzan bertan zein gizartean duten itzala galtzea da. Okerrenoke rrena hori izatea abiapuntua.
|
|
|
Aterkiaren gainetiko ureztatzeaz. Ofizialtasuna eta
|
hizkuntza
eskubideak (bermea, garapena, proiekzioa...); eskolak euskaldundu beharra eta bertako hizkuntza ezagutzeko eskubidea, ekintza zuzena eta honen mezua (seinaleerdaldun elebakarren ezabaketa, seinale elebidunen ezabaketa edo ordezkapena); hizkuntza politika bakarra eta egoera soziolinguistikora egokitutako neurri mailakatuak. Biak hala biak, denak egin beharrekoak eta ez aldi berean eta toki berean.
|
|
2004
|
|
|
Azken hogeita bost urteko politikek hiztun kopurua" mantendu" bai, baina lurralde eta mintzoaren kaltetan eragin izan dute eta ez dira euskaldunon
|
hizkuntza
eskubideak bermatzeko gauza izan. Are okerrago, hauen bortxatze sistematikoa ekarri dute.
|
|
|
Euskararen ofizialtasun ezak gure
|
hizkuntza
eskubideak zazpi lurraldeetan zapalduak izatea dakar," berdintasun" mingotsez. Funtzionarioek derrigor gureak ez diren hizkuntzak soilik jakin beharra, eskolak berea eskubidez dena Euskal Herriko ume gazteen erdiari ukatzea beste hizkuntza batzuk derrigor ematen dien bitartean, berdin berdin, zanpa zanpa.
|
|
|
Euskal Herriari buruzko eztabaidaren erdi erdian gauden honetan, aukera dugu, behingoz, euskara eta euskaldunon statusa dagokigunean ezartzeko, gure
|
hizkuntza
eskubideak bermatuko dituen ofizialtasun egoera orokorra zehazteko. Eztabaida politikoaren baitan gure hizkuntzaren etorkizunaz hartu beharreko neurri juridiko, politiko eta sozialak kokatzea ezinbestekoa dugu.
|
|
|
" biziberritzea" (revitalitation) edo" biziraupena" (maintenance), eta horietako bat, gurean »zorionez» azken aldiotan erruz erabiltzen duguna: "
|
hizkuntza
eskubideak" »linguistic (human) rights». Kontzeptu berriren bat ere entzun dugu:
|
|
|
Biltzarreko adituek garbi defendatu dute hizkuntzen aldeko aldarrikapena eskubide gisara formulatu beharra. Gureari begira,"
|
hizkuntza
eskubide" en aldarrikapenak estrategikoa luke dirudienez, euskalgintzak honez gero egin duen bezala.
|
|
|
Baina Joshua Fishman, aurtengo Linguapax sarietako bat eskuratzean, ezkor eta etsita agertu zitzaigun" mundua gero eta okerrago dago, eta Europan berean, Europaren Batasunaren aldetik, hizkuntza aniztasuna galtzeko arazoaren aintzatespen errealik ere ez dago" esatean. Eta hori adituta, ezin ukatu, katalanek zail badute, gu bezalako hizkuntza komunitate txikiok Europan gutxienezko
|
hizkuntza
eskubideak izatea zail baino zailago izanen dugula.
|
|
|
" Europan hizkuntza guztiak dute tokia; mezu hori gizarteratu behar dugu", eta hiru lan ildo zabaldu beharra nabarmendu zuen: batetik, europar konstituzioari begirakoa; bestetik, Europako beste hizkuntza komunitateekin elkar lana jorratu beharra; eta azkenik, globalizazioa dela-eta sortu diren mugimendu paraleloetan (gizarte foroetan eta)
|
hizkuntza
eskubideen gaineko hausnarketa sustatu beharra.
|
|
|
Idazleen arteko lankidetza eta harremana bultzatzeko asmoz sortu zen eta adierazpen askatasunaren alde lan egiteko, edozein delarik kideen hizkuntza, arraza, kolorea eta pentsamendu politikoa. Erakundearen barruan hainbeste lan-talde eta komisio daude, esate baterako, beren iritzien edo idatzitakoarengatik preso dauden idazleen aldeko batzordea, itzulpen eta
|
hizkuntza
eskubideen aldekoa, bakearen aldeko idazleena, emakume idazleena, idazle atzerriratuen aldeko programa, larrialdietarako PEN fondoa...
|
|
|
Zorionez, noizbehinka, baina nolanahi ere urri eta bakan, bada euskaldunik bere
|
hizkuntza
eskubideak oinperatuak ikusita egoera bidegabeari buru egiten dionik. Umearekin Osakidetzaren erietxe batera joan da Joxerra Garzia, eta hemen hasten da hastekoa:
|
|
|
ez dago modurik eta metodorik, senperrenak eginda ere, eskolaren bidezko gaitasun komunikatibo elebidunik gorpuzteko belaunaldi berrien aho ezpainetan. Egoera soziolinguistiko eta politiko honetan, esanak esan, pozarren bizi dira espainolak eta frantsesak, ezeren okerrik gabe, etxearen jabe diren bitartean, eskutik baitaukate benetako
|
hizkuntza
eskubideen jokoa eta barrutia.
|
|
|
Nola halako
|
hizkuntza
eskubideak aipatu ditugu lehenago, Hegoaldeko hiru lurralde hauetan indarrean dauden hala moduzko eskubide formalak. Ez dugu, ordea, eskubide horien ezaugarri azpimarragarri bat nabarmendu:
|
|
|
Orduan salatu dugun izaera subjektiboa, egia esan, lotu loturik dago orain erantsi nahi diogun bereizgarriekin: hots, banakoaren balizko eskubideak zertan gorpuzten dira nazio boterearen eskurik gabeko
|
hizkuntza
eskubideen testuinguruan?
|
|
|
Mendean hartuak dituzten hizkuntza lurralde guztiak bat egin, jatorriz beraiena den hizkuntza ezartzeko, eta ondoren pertsona irizpidearen hautua egin, egiten badute, mendeko dituzten herri lurralde horietan. Horixe da, muin muinean, diskurtso ofizialaren zekenkeria hemen eta munduan
|
hizkuntza
eskubideak tartean daudenean.
|
|
|
276 Paula Kasares: . Agerikoa da, Euskal Herrian, bertako hizkuntzari emandako estatus juridikoak ez duela herritarren
|
hizkuntza
eskubideen bermea berarekin ekarri, euskarari, osoki nahiz zati batean soilik, gaztelaniaren bezainbesteko ofizialtasuna aitortu ziotenetik 20 urte joan badira ere, eta 16 Nafarroan?.
|
|
|
gaztelaniaren bezainbesteko ofizialtasuna aitortu ziotenetik 20 urte joan badira ere, eta 16 Nafarroan?. Legeak lege,
|
hizkuntza
eskubideen bermerik eza, Egunero, 2003/5/4.
|
|
2005
|
|
|
Hiru helburu bete nahi ditu atzerrian Behatokiak: Euskal Herrian
|
hizkuntza
eskubideak zertan diren azaltzea, Behatokia nazioartean erreferente bihurtzea eta nazioarteko aditu eta erakundeekin hizkuntza komunitate gutxituen sarea edo kontseilua sortzea.
|
|
|
Hogeita sei urte iragan dira, Autonomia Estatutuak (EAE, 1979) euskara Euskal Autonomia Erkidegoko hizkuntza ofizial izendatu zuenetik eta gure erakunde propioak berreskuratu genituenetik. Orduan, Euskal Autonomia Erkidegoan harturiko oinarrizko neurrietariko bat 10/ 1982 Euskararen Legea Normalizatzeko Oinarrizko Legea izan zen; hiritarrei
|
hizkuntza
eskubideak aitortu ostean herri aginteen betebeharrak finkatu zituena, euskararen erabileraren normalizazioa lor zedin. Une hartatik aurrera, Desplazamendu Linguistikoaren Inbertsioa (Reversing Language Shift) izan da hizkuntza politikaren ardatz nagusi.
|
|
|
Bertzaldetik, Nafarroako euskaldunen
|
hizkuntza
eskubideen murrizketa instituzionalak 2000 urtetik Nafarroako bertako eta Euskal Herri osoko erakunde ezberdinen gaitzespenak eta zuzentzeko gomendioak bildu ditu (Nafarroako Arartekoa, Euskaltzaindia, Oinarriak, Kontseilua, Behatokia, EHE, Euskara Kultur Elkargoa...), bai eta nazioartekoenak ere (Gutxiengo Hizkuntzen Europako Bulegoa). Azkenekoa Espainiak Eskualde Mailako edo Gutxiengoen Hizkuntzen Europako Karta nola betetzen ari den aztertzen duen balorazio txostena da eta kritiken ildo beretik segitzen du.
|
|
|
2003 urteko abenduan Eusko Legebiltzarrak onartu zuen Kontsumitzaile eta Erabiltzaileen Estatutuan, publikora zabaldutako establezimenduetan euskaraz artatua izateko eskubidea aipatzen da VII. Kapituluan (Ikus eranskina). Kapitulu honen 37 artikuluak dioenarena arabera, kontsumitzaile eta erabiltzaileek honako
|
hizkuntza
eskubideak dituzte:
|
|
|
VII. KAPITULUA Kontsumitzaileen eta erabiltzaileen
|
hizkuntza
eskubideak
|
|
|
37 artikulua.. Kontsumitzaileen eta erabiltzaileen
|
hizkuntza
eskubideak.
|
|
|
Kapitulu honetan ezarritakoarekin eta bertan biltzen diren progresibotasun baldintzekin bat etorriz, kontsumitzaile eta erabiltzaileek honako
|
hizkuntza
eskubideak dituzte:
|
|
|
Nazio mailako ekintza hori" Euskarari lehentasuna eman! Guztion esku dago!" lelopean gauzatuko da, hain zuzen ere gure asmoa euskararen ofizialtasuna eta normalizazioa, hizkuntz gatazka gainditzea eta
|
hizkuntza
eskubideen defentsa guztion artean gaur egungo eztabaida politikoaren erdigunean kokatzea baita. Horren harira bi ekimen antolatu ditugu Uribe Kostan.
|
|
|
Egunerokotasunean, euskaldun guztiok jasan behar izaten ditugu
|
hizkuntza
eskubideen urraketak. Pertsona bakoitzak, adibide ezberdinak jarri ditzake, egoera hau modu grafikoan azaldu nahi izatekotan.
|
|
|
Euskararen egoera gutxiagotua mendeetan estatuen aldetik pairatzen ari den zapalkuntzaren ondorio da. Hauek ezartzen dituzten hizkuntza politikek euskaldunon
|
hizkuntza
eskubideen urraketei bide ematen diete eta ezinezkoa da politika horietan oinarrituta normalizazio osoa lortzea; estatuen politikak jarraitzen dituzten administrazioek kalte berbera eragiten dute. Baina ez hori bakarrik, hitzez euskararen alde agertu eta ondoren normalizazioa helburu ez duten politikak bultzatzen dituztenek, edota sasi tresnak eskaintzen dituztenek ere, era negatiboen eragiten diote euskarari, normalizazioan oztopo bihurtzen direlarik.
|
|
|
PSE, UA eta PPren kasuetan atzerapausoak nabari ziren. Euskararen normalizazioa" inposizioa"," diskriminazioa" eta" opresioa" hitzekin asoziatzen dute, baina behin ere ez dute euskaldunek etengabe jasan behar izaten duten
|
hizkuntza
eskubideen urraketa aipatzen.
|
|
|
3 Herritarren
|
hizkuntza
eskubideak giza eskubide diren heinean bermatu egingo direla eta horretarako administrazio publikoak eskaintzen dituen zerbitzuak lehentasunez euskaldunduko direla.
|
|
|
1 UPN, PSN eta CDN alderdiek ez dute aldaketarik proposatzen euskararen estatusari dagokionez; beraz, gaur egungo eskubide urraketa sistematikoa ahalbidetzen duen markoari eusten diote etorkizunean gerta litekeen konponbidea ukatuz. Alderdi horientzat
|
hizkuntza
eskubideek ez dute aipamena egitea ere merezi, nahiz eta gaurko Nafarroan desoreka soziala nabaria izan. Beraz, ez dute inolako ekarpenik egiten hizkuntza politika justuago baten alde; eta kontuan hartzen bada gehiengo politikoa direla, nekez izan liteke borondaterik etorkizun hurbilean konponbidea bilatzeko.
|
|
|
A ralarrek, EAk, EAJk eta EBk egiten dute
|
hizkuntza
eskubideen aipamena, baina aditz tinkorik erabili gabe kasu askotan.
|
|
|
Espainiako Estatu Administrazioari dagokionez, inprimakiei eta langileen hizkuntza gaitasunari buruzko azterketan, besteak beste, nabarmendu dute Administrazioak ez dituela konpromisoak bete; eta, horren ondorioz, herrit arren
|
hizkuntza
eskubideen urraketa sistematikoa izan da.
|
|
|
Horren bidez, herritarren
|
hizkuntza
eskubideen urraketak betikotzeko hautua egin duela uste du Behatokiak. Paul Bilbaok hauxe adierazi zuen:
|
|
|
[...] Ez dute ahaleginik egin sikiera euskaraz ikasteko. [...] Ikasleen
|
hizkuntza
eskubideak zapaltzen dituzte. (IAren adierazpenak Gara n)
|
|
2006
|
|
|
Batasunaren iritziz, hizkuntza politikak hiru ardatz izan behar ditu: euskararen ofizialtasuna onartzea,
|
hizkuntza
eskubideak bermatzea eta gatazkaren konponbidean euskararen eta euskaldunen eskubideak aintzat hartzea.
|
|
|
Gehientsuenek gatazka politikoarekin zerikusia dute. Atxiloketa arbitrarioak, torturak, paramilitarren lur okupazio ilegalak,
|
hizkuntza
eskubideen urraketak... Ekintza hauen aurrean indigenek ez dakite beraien burua nola defendatu, eta guregana jotzen dute.
|
|
|
Kontua da arlo askotan EZLNarekin batera lan egiten dugula: herri indigenen osasun eta hezkuntza sistemaren kudeaketan,
|
hizkuntza
eskubideen defentsan, nekazal lurren banaketa egokia bermatzeko garaian... Elkarlan horrek ez du esan nahi zapatistez bakarrik arduratzen garenik.
|
|
|
Iñigo Lamarca Euskal Autonomi Erkidegoko arartekoarekin bildu da gaur Paul Bilbao Hizkuntz Eskubideen Behatokiko zuzendaria
|
hizkuntza
eskubideei buruzko urteko txostenaren ondorioak azaltzeko. Aurreko astean, Nafarroako arartekoarekin izan ziren bezala, honetan EAEko egoeraren berri eman dute.
|
|
|
Behatokiko zuzendariak, urteko txostenaren ondorioak biltzen dituen esaldiaren zergatiak azaldu dizkio arartekoari. " Euskara erabili nahi izatea garestia dela, baina
|
hizkuntza
eskubideak urratzea merke ateratzen dela egiaztatzen dituen hainbat eta hainbat kasu helarazi dizkiogu", esan du Behatokiaren zuzendariak. Izan ere, 2005 urteko txostena aurkeztu nahi izan badiote ere, azken astean kaleratu dituzten epaien inguruko iritzia ere agertu dio Bilbaok.
|
|
|
Euskaraz deklaratu nahi izateagatik kartzela zigorra ezarri zioten Asier Basaberen kasua nabarmendu du bereziki. " Onartezinak dira
|
hizkuntza
eskubideak Justizian". Argazkian, ezkerretik eskuinera, Bilbao eta Lamarca.
|
|
|
Bere deklarazioa euskaraz egin nahi zuela azaldu zien euskaltzaleak epaitegiko kideei. Itzultzailea jarri zioten orduan baina aipatu lagunak, bere
|
hizkuntza
eskubideak urratu egiten zitzaizkiola argudiatuz, itzultzailea erabiltzeari uko egin zion. Ondorioz, Desobeditze delitua egitea egotzi zion Bilboko Zigor Arloko Epaitegiak.
|
|
|
EHEk salatu du egoera hori eta baita kasu horretan erantzule diren guztien jarrera ere; epaitegiak eta baita kasu horretan erantzule zuzena den Eusko Jaurlaritza: " argi esan behar diegu honaino heldu garela, onartezina dela
|
hizkuntza
eskubideak bermatuak izan daitezen eskatzeagatik isunak jartzea eta are gehiago maila horretako zigorrak jartzea. Argi esan nahi diegu ez dugula iruzur gehiagorik onartuko, izan ere, hori da euskaldunei egiten digutena etengabe:
|
|
|
Hilabetean bi aldiz epaitegira joan behar du sinatzera. Gernikako epaitegian
|
hizkuntza
eskubideak berma daitezen lanean dihardu EHEk azken urteotan. Lan ildo horretan kokatutako ekimen batean parte hartzeagatik epailearen aurrean agertzera deitu dituzte lau lagun.
|
|
|
Eskubideen urraketak, bat bestearen atzetik jasan behar izan ditu aipatu lagunak. Lehenik eta behin,
|
hizkuntza
eskubideak aldarrikatzeagatik epailearen aldetik zigorra jarri nahi izana. Bertan agertzera uko egiteagatik (ez zaizkielako eskubideak bermatzen) poliziak atxilotuta eramatea.
|
|
|
Hiztunen arteko harremanetan, edozein dela ere, euskararen inguruko auziren bat sortzen denean, zenbakia markatu eta SOS Euskarak larrialdiari erantzunen dio, egoera bakoitzak behar duen bitartekoa eskainiz: itzultzailea, hiztegia, gramatika,
|
hizkuntza
eskubideen zerrenda, zuzentzailea, filologoa, hiztun euskalkiduna, euskara teknikaria...
|
|
|
a. Hitz zatarrak baztertu: ofizialtasuna, normalizazioa, berreskuratzea, hizkuntza ordezkapena,
|
hizkuntza
eskubideak, Euskal Herria, hizkuntza gatazka...
|
|
|
Hizkuntza normalizatuko badugu, ziur asko horietan denetan eragin dugu, eta faktore guztiak edo gehienak, neurri batean behintzat, euskararen alde jartzen saiatu dugu. Ospitaleratu zaituztenean euskaraz egin nahi baduzu, esaterako, alferrik izanen da hizkuntza ekologiaren oinarri guztiak barneratuta edukitzea, sendatu behar zaituzten mediku eta erizain guztiak erdaldunak baldin badira; alferrik diseinatuko dugu hizkuntza planik edo hizkuntza legerik ederrena, herritarrek euskararekiko gutxieneko atxikimendurik ez badute; alferrik izanen dira
|
hizkuntza
eskubideak, hiztunak euskaraz deseroso eta sufrituz aritzen badira; alferrik...
|
|
|
Euskarari egindako erasoen ekaitzak gogor jotzen du, ez du atertzen, eta, hala ere, kalean behar bezalako erantzunik ez duzu ikusten? Zure herriko edo eskualdeko osasun zerbitzuek, bake epaitegiek, udal bulegoek ez dituzte herritarren
|
hizkuntza
eskubideak errespetatzen eta inork ez du deus esaten. Hizkuntza politika ofizialaren marketinaren ondorioz euskaltzaleak motelduta eta erlaxatuta sumatzen dituzu?
|
|
|
Nafarroako Gobernua da, Euskal Herrian,
|
hizkuntza
eskubideen urratzaileen prototipoa. Sortu zenetik, euskararen legearekin edo gabe, ez du sekula euskaldunon hizkuntza eskubideak bermatzeko itxurazko politikarik egin, eta behin eta berriz, sistematikoki, eta konstantzia harrigarriz, hizkuntza eskubide horiek urratu egin ditu.
|
|
|
Nafarroako Gobernua da, Euskal Herrian, hizkuntza eskubideen urratzaileen prototipoa. Sortu zenetik, euskararen legearekin edo gabe, ez du sekula euskaldunon
|
hizkuntza
eskubideak bermatzeko itxurazko politikarik egin, eta behin eta berriz, sistematikoki, eta konstantzia harrigarriz, hizkuntza eskubide horiek urratu egin ditu. Bada, Nafarroako Gobernua bera da Bartzelonan onartutako Hizkuntza Eskubideen Deklarazio Unibertsala izeneko testuaren argitaratzailea.
|
|
|
Nafarroako Gobernua da, Euskal Herrian, hizkuntza eskubideen urratzaileen prototipoa. Sortu zenetik, euskararen legearekin edo gabe, ez du sekula euskaldunon hizkuntza eskubideak bermatzeko itxurazko politikarik egin, eta behin eta berriz, sistematikoki, eta konstantzia harrigarriz,
|
hizkuntza
eskubide horiek urratu egin ditu. Bada, Nafarroako Gobernua bera da Bartzelonan onartutako Hizkuntza Eskubideen Deklarazio Unibertsala izeneko testuaren argitaratzailea.
|
|
|
Adibidez, helegitea euskaraz jartzeko aukera izan arren, helegitea erdara hutsez egitea. Bere jardun nagusietako bat Nafarroako euskaldunon
|
hizkuntza
eskubideak zaintzea duen erakunde euskaltzale batek egin du hori Iruñean. Zertarako ari gara, bada, euskara kaltetzen duten erabakiak errekurritzen?
|
|
|
–Hizkuntza deskubideak: Nafarroako Gobernuak sortutako legegintzaren bitxia;
|
hizkuntza
eskubideen antonimoa. Nafarroako Gobernuak hizkuntza deskubideak lotsagabeki arautu eta formalizatu ditu.
|
|
|
Horiek guztiak izan dira hurrengo gai honen aurrean bete betean kokarazi gaituztenak: nolako trataera eman hizkuntza arloari bere osotasunean, ikasle etorkinaren
|
hizkuntza
eskubideak eta beharrak asetzen laguntzeko?
|
|
|
Horretarako ez zaio inori ezer inposatzen, beste bat da eskema: herritarrari inposatu ez, aitortu, errekonozitu egiten zaizkio
|
hizkuntza
eskubideak, eta herri aginteei (ez herritarrei) jartzen zaizkie obligazioak, hain zuzen ere herritarrei aitortutako eskubideak benetakoak eta errespetatuak izan daitezen.
|
|
|
Bistan da gaur egungo EAEko gizartean euskal hiztunaren hainbat eskubide sistematikoki urratzen direla. Gaiari buruz Behatokiak azken urteetan egin dituen urteko txostenetan jasotzen denez, administrazio publiko guztiek urratzen dituzte, neurri batean edo bestean, euskaldunen
|
hizkuntza
eskubideak. Gauzak horrela, eta ez legeak eta ez zerbitzu berriak urraketen aurkako ez auzi-biderik eta ez isunik aurreikusten ez duenean... zergatik erabili bermatu?
|