|
2000
|
|
|
– Hemezortzi urte hauetan asko aldatu da kartzeletako egoera, bai jendearen izaera bai jende modua
|
bera
. Baina denboraren bereizketarik gabe ere, egoera oso ezberdinak aurkitzen dira espetxe batetik bestera.
|
|
|
Baina, hara, emakumeek, gerraren ondorioz kartzelan daudenean ere, haurrak izaten dituzte, haurren kargua hartzen dute, heziketaz arduratzen dira. Horra Maitane
|
bera
, alboko moduluan daukaguna...
|
|
|
Kalibre handiko balak, txikikoak... orotarik bide bazterretan, sasipeetan, nonahi. Armarik bat
|
bera
ere ez, baina munizio pila handia. Egurra bildu eta sua egiten nuen mendian, eta sua indartzen zenean, bazterretan batutako balak botatzen nituen garretara.
|
|
|
Hotel handia zen oso, baina jende asko ginen. Donostian ez zen hori hainbeste nabaritzen, hiria
|
bera
handia zelako beharbada. Baina Zumaian ikusten zen iheslari asko ginela.
|
|
|
Eskutitza idazten ari naizen lekutik antzeman dut Antxon, txapela buruan. Ez diot aurpegi osoa ikusten, baina txapelagatik ezagutu dut
|
bera
dela, eta begiratzeko moduagatik seguru asko.
|
|
|
Hogeita bost urte izango nituen orduan, Maria Victoriak hogeita hiru. Nire asmoa, ordea, Venezuelara lanera joatea zen, eta Maria Victoria
|
bera
ere ados zegoen horretan. Aukera oso onak zeuden Venezuelan, 1958an hango diktadore zen Perez Gimenez erori arte; orduan inmigrazio guztia itxita edo etenda laga zuen gobernu berriak.
|
|
|
Ezkondu aurretik elizan froga moduko batzuk gainditu beharra zegoen; elizako kontuak, edo apaizenak, garai batean lehen jaunartzerako egiten zuten moduan. Otoitzak bazenekizkiela eta abar erakutsi behar zen, baina nik otoitzik ez nekien bat
|
bera
ere. Ezkonduko gintuen abadeak bazekien horretan ez nenbilela sobrante.
|
|
|
Gennevillierstik Place Clichyra, handik Pigallera. Denfert Rochereauko auzo arabiarrean sartu ginen; 1962an oso arriskutsua zen auzune horretan sartzea, Aljeriarekiko arazoagatik; ez zen Polizia
|
bera
ere ausartzen. Gero Trinite ko elizara jaitsi ginen, Operara heltzeko.
|
|
|
Eta hori gutxi balitz, herri arazoari zegokionean ere, begiratu besterik ez zegoen zelako tratuetan eta lanetan zebilen. Burgesak ziren niretzat, eta eskuindarrak; abertzaletasun ezkertiar baten aurrez aurre zeudenak, Espainiako erregimena
|
bera
bezain konfesionalak.
|
|
|
Ez zegoen funeraria zerbitzurik batere. Astebeteren buruan azaldu zen funerariako nagusia
|
bera
, kutxarekin eta bi enbaltsamatzailerekin. Ondoren, eliza bateko kriptara eramateko modua egin zuten lagunek.
|
|
|
Pentsatu nuen gaztetxera joatea ere, batez ere Lauaxeta harritu eta asaldatua ikusteko beste aukera eder bat izan zitekeela pentsatuta, baina itxita zegoen. Izan ginen taberna guztietan telebistako kate
|
bera
zegoen piztuta, ETB, euskarazkoa, futbol partida bat ematen ari. Atsedenaldiko tartean, ordura artean sekula ikusi gabea nuen iragarki bat eman zuten.
|
|
|
Autoa plazan biraka jarri zuen neska gazteak, eta autoak beti bira
|
bera
egiten zuela ziurtatu zuenean, atea zabaldu eta, autoa gelditu gabe, irten egin zen, bizkar zorro handi samarra soinean. Autoak bere kasa jarraitzen zuen, zirkulu berean biraka beti, plazatik irten gabe.
|
|
|
" Gazte argi orreik, eutsi lur amari! /
|
bera
bazin onik eztauko ludiak."
|
|
|
– Horixe
|
bera
. Horrelaxe dituk kontuak.
|
|
|
– Horixe
|
bera
, oso ondo, bete betean asmatu duzu, Lauaxeta jauna –berretsi nion, xehetasun gehiegizkoetan sartu gabe, Margak ni tentatze hutsarekin gozatzen zuela azaldu gabe, neuk ere ez bainuen alderdi horretaz oroitzeko gogo handirik– Aspaldi galdu nuen neska haren arrastoa baina orain hara itzuli nahi dut, Gorbeiapeko sagastira, Marga eta bion Gustiz Ederrara. Dena dela, ez dakit nondik zehar helduko naizen hara, eta ez dakit ziurtasun osoz nire helmuga Zeanuriko sagasti hori izango ote den ere benetan.
|
|
|
Hasierako uste ustela baztertuz, 1936an hasitako gerra hura galdu egin zutela ere ikasi behar izan zuen, jakina, hamabi edo hamahiru aste haietan, eta berpiztu berritan ikusi zuen ertzain autoa ez zela inondik ere
|
bera
hil ondoan bizirik geratutako burkideen garaipen heroiko baten ondorio. Gerra hura faxistek irabazi zutela ikasi behar izan zuen; Jose Antonio Agirre Euzko Jaurlaritzako lehendakaria erbesteko Euzko Jaurlaritzako lehendakaria baino ezin izan zela 1937ko abuztutik aurrera; etsaien burua, Francisco Franco caudilloa, ohean hil zela 1975ean, Euskal Herria eta euskara ahal izan zuen bezain zapalduta utzirik eta ondorengotzaren inguruko kontuak ahal izan zuen bezain estu loturik.
|
|
|
– Ondo da, ondo da... –etsi zuen Lauaxetak, eta zutitu egin zen
|
bera
ere– Banoa. Agur, jauna.
|
|
|
Bostekoa eman zidan berriz ere, aterantz jo aurretik. Gogor estutu zidan eskua oraingoan ere, eta lehengo irri bitxi
|
bera
egin zuen esku lotuei begira.
|
|
|
Handik gertu zegoen plazako banku batean patxadaz eserita, ertzain autoko txoferrak begiratu egin ziola ekarri zuen gogora; gero Juntetxeko sarrerako ertzainarekin mintzatu zela; eta, azkenik, liburu dendako saltzaileak berak eskatutako egunkaria eman ziola. Jendeak
|
bera
ikusi eta entzun egiten zuen beraz. Ez zen ingurua ikusi, entzun, usaindu eta sentitu baino ezin zuen espiritu bakartu eta hutsal bat.
|
|
|
Beldurtu egin zen hasieran, trenaren abiadurari biziegi iritzita, baina bidaiariak ez zirela larritzen ikusteak lasaitu egin zuen
|
bera
ere. Aldameneko errepidean, berriz, autoak trena baino are abiadura biziagoan mugitzen ziren, baina haien txoferren aurpegietan ere ez zen inolako larridurarik sumatzen.
|
|
|
Henao kalean
|
bera
garai batean bizi izan zeneko etxea ikusi zuen kanpotik. Handik ez oso urrun, Lauaxeta izeneko liburu dendarekin egin zuen topo.
|
|
|
Sesto Gain, Antzuategi eta Antzuategi Baztarrekoa baserrietakoak ziren, harriak zioenez; hiru gizonezko eta emakume bat. Emakumeak nire deitura
|
bera
zuen. Lamarain’tar Prantziska, ibili ibili eginda, tartekoa izatea ere ez zen ezinezkoa, gure aitona zena Elorriokoa omen zen-eta.
|
|
|
– Ertzaintza! –atera zitzaion barren barrenetik oihua Lauaxetari,
|
bera
eserita zegoen bankura gerturatzen ari zen ertzain autoaren kanpoaldeko errotuluei harriduraz begira.
|
|
|
Esnatu zenean, bakarrik zegoen. Horrek harritu zuen,
|
bera
, lo arinekoa izanda, nola ez zuten besteen jaiki hotsek iratzarri. Hain aspaldi zen ez baitzuen bizkarpean halako ohatze gozorik izan.
|
|
|
beroki ilun hura, ez ote...? Bai eta, bezperan berak ostatuaz galde egindako tipo hura
|
bera
zen. Zer ari zen han?
|
|
|
" Hor", agindu zion eskailera burutik, eta berriz ere: " hor", hartara garbi utzirik
|
bera
zela obrako burua; Xanek beheko aldeko husgune guztiak bete zituelarik: " hori da", esan zuen aitatxik; Xan paleta garbitzen ari zela:
|
|
|
berauen aurrean, eskuak ere mugitzen zituen, baldar, harriduraz. " Aber heldu hanketatik", esan zuen amatxik; ja
|
bera
, indar gaitza erakutsiz, heldu zion gizonari besapeetatik, ja Xan eta bien artean trinkili trankala, erdi herrestan eramaki zuten gizona sofaren ondora. Aitatxiri zeharrera begira baina, begiak telebistatik erabat kitatzen ez zituen Ivan txikia besaulkira igorri eta, Xanek eta amatxik eup!
|
|
|
Halako batean, burua jaso gabe: " Qué va a ser de nosotros", esan zuen amatxik; ez zedin hala tormentatu, Xanek hari eskua heltzekoa egin zuen; ordea, amatxiren esku bihurrikatuek goaitean zeuden piztiak begitandu zitzaizkion eta, atzera egin zuen; bere besoaz amatxirena apur bat loxinkatu zuen; agian lagun erakuspen sinple hartaz lortuko zuen, ez zedin ez une hartan amatxi
|
bera
ere zurrundu, nola baitzen aparientzia noiznahi gerta zitekeela; bitartean, aitatxi sofatik jaiki zen, xarraka xarraka koarto ilun batera joan, handik kojin bat hartuta poliki poliki etorri, berriz sofaratu zen;" zer egin du?", galdetu zuen, begiratu nahi ezik, kezkatuta amatxik. " Kojin bat hartu du", esan zuen Xanek.
|
|
|
Haiek ordea, irribarre distantez begiratzen zioten. Ivani burua ferekatzen ari zitzaiona, amatxi zaharrak Maria deitu zuena, amatxi zaharra
|
bera
bezain zaharra zen, nahiz, potoloagoa izanik, larru lisoagoa zeukan. Bestea berriz, Lolita, bera ere zaharra baina, dudagabe gazteagoa zen; zehazkiago, haur zahartu bat ematen zuen; bere irribarre xaloaz, burutik eskas samarra menturaz.
|
|
|
Ivani burua ferekatzen ari zitzaiona, amatxi zaharrak Maria deitu zuena, amatxi zaharra bera bezain zaharra zen, nahiz, potoloagoa izanik, larru lisoagoa zeukan. Bestea berriz, Lolita,
|
bera
ere zaharra baina, dudagabe gazteagoa zen; zehazkiago, haur zahartu bat ematen zuen; bere irribarre xaloaz, burutik eskas samarra menturaz.
|
|
|
Hargatik nahastu bainaiz lehenago". " Gazteagoa izatea", esan zuen Mariak;
|
bera
, edo Henri, nor zen gazteagoa, Xani duda gelditu zitzaion. " Agi denez", esan zuen Xanek," aspaldi etorri gabe dago".
|
|
|
" Ekibokazio bat izan omen zen", esan zuen Lolitak. " Litekeena da", esan zuen Mariak;" dena dela, ekibokazioa edo ez, bonba jarri zuena Henri izan edo ez izan, kontua da
|
bera
orduan desaparezitu zela". " Bere atzetik zebiltzan eta", esplikatu zuen amatxi zaharrak.
|
|
|
etxe barru batera begira, han zeozer, han nonor ikusi izan balu bezala. Ñarroa berriz,
|
bera
ere gelditu zen. Xanek disimulorik gabe begiratu zion.
|
|
|
" Bien, bien", esan zuen. Xan eskaileretan gora zihoala
|
bera
han, kale erdian gelditu zen.
|
|
|
Etxekoandrea itzuli eta, Xani toaila emanik: " Gero nahi duzunean...", esan zuen, Xanen gelaren ondoko atea zabalduz," hemen da sukaldea";
|
bera
hara sartu zen. Korridorearen fondoan, neska bat oihal batzuk zeramatzala gela batetik irten, beste gela batera sartu zen.
|
|
|
Etxekoandreak hari: " Lagundu zure ahizpari", agindu zion; eta, neska biek komedorea atenditzen zutela,
|
bera
plater txorkon batekin emakume zaharraren ondoan jarri, hari koilaratxo batekin jana ematen hasi zitzaion. Ama alabak behar zuten, nahiz fisikoan antz handirik ez izan:
|
|
|
Lupo, Xanen ondoan, paretaren kontra zena, luzea zen, bizar motza zeukan eta, betazalak ia arras itxita zeuzkala, noiznahi lo jausi behar zuela zirudien. Bele berriz, suspertuago zegoen;
|
bera
izan zen, esate baterako, Xani, behar izan zuelarik, eskatu gabe ogi zati bat eskaini ziona. Bazuen Bele hark buru apepinatuaren tontorrean ile muilo bihurri bat, eta aldian aldian, itxurazko motiborik ez zela, irri egiten zuen:
|
|
|
Gaineratikoan, familiakoak zirela pentsa zitekeen: postura haiek, konfiantza hura, janzkera
|
bera
ere: Belek, Xanek lehenago ikusi ahal izan zuenez, bragetako botoiak aske, Lupo berriz, etxeko zapatillekin; dudagabe bazeramaten pentsioan denbora puxka bat, nahiz egonaldi luzeak ez zituen arraski zabartu.
|
|
|
" uholde izugarria zatorrek!". Raissak neskatila Xanen ondoan jarrarazi, botak erantzi,
|
bera
atera zelarik, hala neskatila, lotsagabe, nola zaharra, disimulo gehiagoz, Xani begira gelditu ziren. Zaharra betosko zegoen; noski Xanek jantzita zeuzkan arropak ikusi zituen, harrituta zegoen.
|
|
|
Emakumeak bizkar ematen ziola, ez zuelarik beraz ikusi, eta susmatuta noski, ikusiz gero nekez zuela berriz ere barkatuko, Xan zenbait segundoz kortina lodi baten atzean egon zen. Ordea, bi tipo behetik heldu eta une batez korridorearen erdian gelditu zirela, eta emakumeak, ikusiagatik, ez baitzien haiei erremuskarik egin, eta bestalde,
|
bera
gordean atzemanez gero askoz ere okerrago, edo behintzat oso trago txarra izango zela pentsatuz, Xan kortina atzetik atera zen. Emakumeak ikusi egin zuen; ez zen, izan ere, oraingoan haserretu, baina ezta harritu ere, Xan han zelako.
|
|
|
momentuz bere interesak enpresan hain txikiak izanik; segurki hala ere jefeek, ikusiz gero beharrean, bere enpeinua kontuan hartuko zuten, gerora begira. Alta, inork ez zituen ustezko operazio haiek dirijitzen, eta
|
bera
zen aldean inork ez zuen halako grinarik azaltzen.
|
|
|
Bonberoak heldu zirenean, leihoetatik emakume arraituek eupaka hartu zituzten. Xanen ondoan, aulki banatan jarrita bi langile, euren artean gailegoz ari eta,
|
bera
bertan zenez zahatoa eskaini zioten, Xanek, ez hartu arren, estimatu ziena. Orain bulegora atezaina sartu zen:
|
|
|
Lehen tailerrean aritu naizen trajedun burusoil harro hori... Enkargatua duk
|
bera
". Garik burua kordokatu zuen; agian grazia egiten zion Xan han egon izana; agian, bere lehengo kezketara itzuli zen.
|
|
|
" Bonifazio", xuxurlatu zion Garik Xani, besoan kolpetxo bat jo, ate alderantza irristatzen hasi zen; hain isilik, hain azkar, narrasti bat bezalaxe zihoan. Xan ez zen istantean deziditu; gero, ikusiz eta Gari ateaz hara zela,
|
bera
ere etzan, emeki emeki herrestaka hasi zen... " Hireak egin dik", esaten ari zitzaion Bonifazio Leori.
|
|
|
" nik hi... lehendik ezagutzen haut, ezta?", galdetu zion; Xanek lepoa apur bat luzatu, sorbaldak apur bat kixkurtu zituen;" hi ez al hintzen hemen aritu... denbora batean?", galdetu zion; Xanek ezezkoa egin zuen; Bonifazio purutxo bat piztuz entretenitu zen; haren eskuan eraztun batek diz diz egin zuen; Xani Raissa gogoratu zitzaion; ez ote zuen hura zela ta Bonifaziok hara eraman; inondik inora jakin ote zuen, bere etxean izan zela?; ez zen probablea; eta, Bonifazio hori jakin gabe zegoela, Xan lasaiago zegoen: nahiz hura enpresako buruzagietarik izan, eta nahiz
|
bera
orain, era batera, haren menekoa zen, haren emaztea... nolabait, une batez, berea izan zuen;" eta", esan zuen Bonifaziok," hire lehenbiziko egunaz zer balantze egiten duk?". Xanek, ustez eta aukera bat zuela:
|
|
|
Behin, bere atzean, oso hurbil, itzal baten presentzia sumatuz, eskaparate bati so gelditu zen, bere begitazioa izan zela komentzitu zen arte. Gero, kale nagusira heldu zelarik(
|
bera
zihoan kalea bertatik ikusi zezakeela), berriz ere atzean norbait zuela begitandu zitzaion; ez zuen seguru ere esango. Kale hartan jende asko zebilen.
|
|
|
Bestalde, Xani ere, aurrena beraien aurretik igaro zenean, eta gero, zuhaitz baten atzean gelditu zenean ere, ez zioten begiratu, edo egin bazuten, oso begi erdiz, ez ikusi irudia eginez egin zuten; agian hotzak lepo zurrunduta zeuden. Zierto,
|
bera
parketik kanpora zegoen, haiengandik urruntxo; zierto, bera ere kuxkubilduta zegoen, zuhaitz azal zimur baten atzean, ez oso gordean, baina apenas aurpegiaren perfila, agian zapaten muturrak agertzen zituela. Bestalde, arrats iluna zen, eta bertako farolek ez zuten parkea erabat argitzen.
|
|
|
Bestalde, Xani ere, aurrena beraien aurretik igaro zenean, eta gero, zuhaitz baten atzean gelditu zenean ere, ez zioten begiratu, edo egin bazuten, oso begi erdiz, ez ikusi irudia eginez egin zuten; agian hotzak lepo zurrunduta zeuden. Zierto, bera parketik kanpora zegoen, haiengandik urruntxo; zierto,
|
bera
ere kuxkubilduta zegoen, zuhaitz azal zimur baten atzean, ez oso gordean, baina apenas aurpegiaren perfila, agian zapaten muturrak agertzen zituela. Bestalde, arrats iluna zen, eta bertako farolek ez zuten parkea erabat argitzen.
|
|
|
Bat batean Xanek bere burua oso bakarrik ikusi zuen: gelditzen ziren kafetegi hartako atean gizon ez inplikatu batzuk, gelditzen ziren parkeaz hara hiru lau mutil koxkor, gelditzen zen, jeeparen babes ez oso seguruan,
|
bera
.
|
|
|
" Eseri", esan zion Elik hari; neska eurengandik aldendu, leihoaren ondoan, aulki batean jarri zen;" nire ahizpa da", esan zuen Elik; isilaldi bat izan zen, Xanek ikusi zuen Elik eskua lo zegoen haren buruaren gainean ipinita zeukala; hargatixe: " ez duzu ezagutzen?", galdetu zion Elik; Xanek ezezkoa egin zuen;"
|
bera
duzu Henriren anaia"; Eli haren aldamenean, beroki handi baten barruan, hankak bilduta, txikortua, figura txikitxo bat zen;" zergatik sartu zara hor?", galdetu zion Elik, irritsu. " Beldur nintzen...", esan zuen Xanek, bista apaldu zuen.
|
|
|
" Ez; zain geunden", esan zuen Belek," lagun hori noiz etorriko; eta, orain sukaldean Junerekin hartaz ari zinela, ba, seguru pentsatu dugu:
|
bera
izango da... M’kabuen...!
|
|
|
Xan oso zorabiatuta zegoen, ez zuen deus esateko kemenik. Hori ordea,
|
bera
gaizki egon zitekeela, ez zitzaien bi mutilei gogoratzen. Bele kaseteko kanta marmarkatzen ari zen.
|
|
|
panpina aurpegia zuena, ile tente batzuk, zango luze bi gona laburretatik behera. " Aber, eseri hortxe", esan zion, eztabaidarik onartzen ez zuen doinu halaz ere arruntaz; Xanek kasu egiten ziola,
|
bera
berriz, bulegotik irten egin zen. Han hemen beste zenbait ate joko izan zen.
|
|
|
" nik gauza horietaz ezer ez jakitea nahiago nian. Nik Henri,
|
bera
lana zela ta auzora etorri eta, bertatik ezagutzen nian. Gero, auzoko mobida batzuetan ibili gintuan...
|
|
|
Bestean mendi arropekin jantzitako gizon mustur ilun, sendo, burusoil bat bakarrik zegoen. Haren mahaira eurak iritsitakoan hura, zer nahi zuten galdetu eta,
|
bera
eskearekin barrara zihoala, Iharrak Xani: " Ezagutzen al duk?"; Xanek ezetz, eta:
|
|
|
Xanek, kobertizora inguratuz, haren leihatila ertirekitik, barruan, estufa baten ondoan, mono horidun enplegatu bat potajea jaten ari zela ikusi zuen. Enplegatuak
|
bera
ikusi zuelarik, apur bat inkorporatu zen, leihatila gehixeago ireki, ahoa beteta zeukala, izutu antzean begira gelditu zitzaion; Xanez nahikoa inpresio txarra hartua behar zuen. " Hola", marmarkatu zuen Xanek; enplegatuak buruaz ihardetsi zion;" non nago?", galdetu zuen Xanek; enplegatuak Xanek inoiz aditu ez zuen izen bat esan zuen; Xanek hala ere, konprenitzekoa egin zuen, eta:
|
|
|
Gogoratzen nauk", segitu zuen," ikusi nuen azken egun hartaz. Bagintuan
|
bera
eta Batis, Toto ere bai, ez zakiat zein beste... eta neu artean. Plazan oilasko jana egin, gero presoentzako tabernan izan gintuan.
|
|
|
Guk ezetz. Hara zihoala,
|
bera
. Ez baitzen joan, azkenean.
|
|
|
Zenbat urte igaro ziren...? Eta
|
bera
, zer ari zen han. Henri.
|
|
|
Asko ziren txaketa beltzak, hala ere tokitxo bat atzeman zuen barraren izkinan. Gizon haiek, gehienak behintzat, Xan
|
bera
baino aise handiagoak, aise sendoagoak ziren, edonola ere Xan, kikildu gabe, ukondoaz ondoan zuenari bultz pixka bat egin eta, beso biak barra gainean ipini zituen, toki zabalxeagoa eginez. Gizonak Eliren zain, neska berriz, nonon airatuta zegoen.
|
|
|
Hantxe zen, bai, neska, kortinaren zirrikitu batetik ikusi zuen, aulki altu batean eserita, telefonoz ari. Alta, Elik ere ikusi zuen
|
bera
. Ez ote zion, gainera, berari eskuaz keinu bat egin.
|
|
|
Tipo latza behintzat. Beltzez jantzita
|
bera
ere, txaketako mahukak ukondoraino bildurik, une hartan barrarantz hurbildu, Elirekin hizketa pixka bat egiten ari zen. Agian harengana behar zuen.
|
|
|
Lazarok: " Ederra hori", esan ote zuen; Xani lepoan atximurra egin zion; aspaldi ikusi gabeko parranda lagun bati legez ari zitzaion; segurrenik,
|
bera
Henriren lagun ona izanik, lagunaren laguna erabiltzeko modua besterik ez zen; bestenaz ere Lazarok halakoxea behar zuen: umorekoa, bromazalea; bere beso zuztar, tripa irten samar harekin, tipo espeziala behar zuen; halako batean, Xanen kopari erreparatu eta, mozkor konplizitate arruntez:
|
|
|
Kalean auto bat pasatu zen; gero moto bat. Kale hark hiri erdira zeramala suponituz,
|
bera
zegoen hartatik abiatzen zen beste kale batera jo zuen. Intuizioz egin zuen:
|
|
|
" Benta Zaharra itxita dago", esan zuen gizonak, eta Xani haren doinuan erdeinu pixka bat nabaritzea iruditu zitzaion. " Hala ere", esan zuen Xanek," benta
|
bera
ezik, bere izena duen auzoa da bila nabilena". " Benta Zahar auzoa?", korbatadunak begietan berriz ere burla distira hura zeukan:
|
|
|
Noski, tentuz ibili behar zuen: gizon haiek, Henri, beraz, ezagutzen zutenak, menturaz haren lagunak ere bazirenak, agian ez ziren hala ere berarekin erabat fidatzen;
|
bera
ere baina, fida ote zitekeen beraiekin. Osterantzean, jende leiala zirudien.
|
|
|
" Denbora batean...", hasi zen begibeltza; bazirudien zerbait kontatu behar zuela; Xan eta besteak zain gelditu ziren; begibeltzak, ordea, bere puruari ke bafada pare bat atera eta: " nahi al duk kopa bat?", galdetu zion Xani;" patxarana, ondo?";
|
bera
barrara joan eta laster oso kopa bat eta patxaran botila zekartzala zetorren; botila husteraino kopak betetzen ari zela: " denbora batean...", berriz hasi zen; ordea, fit fat:
|
|
|
Ez diat uste", esan zuen begibeltzak. " Kuadrilarekin ez", esan zuen lepamotzak," baina bai
|
bera
bakarrik; hara sartzen omen zuan esanez: Arratsalde on!
|
|
|
Euskaraz eta, hangoei ez ziean grazia handirik egingo baina". " Jendeak hari ez zioan txarrean hartzen", esan zuen sudurmakoak,"
|
bera
denekin etortzen zuan ondo". " Denekin ez", esan zuen lepamotzak, zerbait sujerituz.
|
|
|
Xanek arretaz begiratu zuen. Tantai hura Lazaro
|
bera
zen noski; baloia zuen hura... " Baloia duena", esan zuen Lazarok.
|
|
|
" Bere neska laguna", esan zuen Lazarok; Xani hura miresteko tartetxo bat eman eta: " gero hura laga zian", segitu zuen;" edo neskak laga zian
|
bera
, jakin zuenean... He!
|
|
|
Eli aurrean zela, irten baino lehen ostatura biak, neska itzuli, hatz biz bere ezpainak ukitu eta, hatz bi haiexek Xanen ezpainetan paratu zituen. Xan harritu zuena baina, musua
|
bera
baino (hain azkar izan zen, ohartu orduko Eli ja barrara zegoen), hatz haien hotza izan zen: metal hotza, sentsazio arraro bat...
|
|
|
Alabaina, mutil lañoa zela zirudien; lasai eta gozoa, menturaz, esperientzia eta arrasto gutxikoa, hala ere. Guztiarekin, desabantailatsua zen Xanen posizioa; ezen,
|
bera
Eligandik urrutitxo zegoen, eta konkorra berriz, oso haren arrimuan. Isilantzeko solasean hasi zirela nabarituz Xanek, pudorez, begirada apartatu zuen.
|
|
|
Baziren, beraz, une hartan behinik behin, bata bestearentzat, nahiko nabarmenki. Eta Elik hala ere, ez zuen
|
bera
erabat gaitzesten: konkorragana zalutasunez desplazatu zelarik, zango bat luzatu zuen, botarekin Xanen izterra ukitzeraino.
|
|
|
" Bi egun lehenago etorri zuan etxera. Orduan
|
bera
ihesi baina lokalizatzeko moduan zegoan eta nik, lagunen bidez aita ingresatuta eta oso gaizki zegoela abisua helarazi nioan eta, hala etorri zuan. Anaia zaharra kanpoan zegoan eta etxean, haren seme alaba txikiak eta ama eta ni neu gintuan.
|
|
|
Hilabeteak zeramatzaan hark ere ikusi gabe, Henri ez baitzen aldegin zuenez geroztik etxean azaldu. Pitita bazter batean gelditu zuan, eta amak,
|
bera
ere ziztrinduta eta ohean zegoan eta, ezagutu zuenean oihu bat egin zian eta besarkatu zian eta, lehenbiziko gauza: ‘Ene!
|
|
|
Junek berriz, begi garbiez begiratu zion, halako mirespenez agian, nahiz halako beldurrez ere, sinpatia poxi batekin bederen. Haren ahizpak ere begiratu zion; unetxo batez, ordea,
|
bera
ere beldurrez; berak ere helduagoa zirudien oraintxe. Guztiaz ere, inork ez zion esan:
|
|
|
Biak ahoz gora, Lupo lo, Bele lotsaz, berari begira. Gelaz konfunditu zelakoan, atzera egitera zihoala, Belek berriz, eskuarekin sartzeko, atea ixteko adierazi zion; eta
|
bera
altxa, hankak lurrean ipini zituen. Xanek keinu batekin zer gertatzen ari zen galdetu zion.
|
|
|
" ez dut zuek bezala jokatuko", segitu zuen," ez dut nahi dudana egingo, ez zaituztet di da bidaliko hemendik; hala ere... hi, kendu zangoak ohetik!". Hori esanik, Lupori bultza egin, eseri egin zen
|
bera
ere ohean. Lupo kiribildu zen, agian hotzak, pilotatxo bat eginda gelditu zen izkinan.
|
|
|
" Nola duzu izena?". " Xan"; ez zen
|
bera
galdetzera ausartu; alabaina, hark: " Ni Raissa naiz"; bat batean besoko zauria gogoratu zitzaion, ikusi nahi zuen; marruskatze bat zen, aski zabala, ez ordea batere sakona; odol ttantta batzuk ageri ziren;" mina emango dizu".
|
|
|
" oso... lagunak zineten?". " Baginen... lagunak", esan zuen Xanek, isildu egin zen; Raissak gehiago jakin nahi zukeen, Xanek ordea ez zuen besterik esan; kanpora begira, sor sor gelditu zen; samurtu egiten zuen euriaren hotsak; salako koloreek, Raissak ere samurtu egiten zuen; bere begiak hezetu ziren; Raissak agian nabaritu zuen, hasperen egin zuen;
|
bera
ere samurtuxe zegoen, eta hori agian beragatik zen, Xan apur bat aztoratu egiten zuena; halako kuraiaz: " etxe ederra duzu", esan zuen.
|
|
|
Itxitura batean neska batek: oiloei jana ematen, aurpegia gorri gorri,
|
bera
ikusi zuenean,, agian gurari pixka batez begiratu zion. Ukuiluko atean berriz, gizon bat zegoen:
|
|
2001
|
|
|
Mendeak higatu ziren eta ez nuen ezberdintasun handirik atzematen gurasoen eta gure garaiaren artean: herresta pakete haiek subentzio paperak beterik Herriko Etxera zihoazen eta guk gauza
|
bera
egiten genuen, hitz irudiz ekileagoak erabiliz. Estrategiak dirdirarazi arditak iheslari zebiltzala konturatzean, etsipenean edo salaketa hutsean behera ez erortzeko ametsak uherregiak geneuzkan.
|
|
|
Henry semea aitaz harro zegoen, askotan heskualdunak, espainolak anitz, aitaren fama estakuruz, baserrira trumilka zetozkiolako gasnaren erostera. Euskal Elkarteen Ordezkaria, euskaldun berria
|
bera
, harritu zen, Henry lehen aldikoz gurutzatu zuenean: gizon helduak ez zuen tutik ulertzen arbasoen hitzekin ari zitzaiolarik.
|
|
|
Horrelako heskualdunekin, nioen haserre hitsaren mugetan, garen indigena autotektonikoekin ez bezala, Errepublika
|
bera
pikutara zihoakeen, kontrarioa sinesten zutelarik alta. Errepublikak ez zuela etxekoi nostalgiko horien beharrik errepikatzen nuen, kexuaren haguna ezpainetan behera zeridala.
|
|
|
Abenduan, esnetegien okupazioekin batera, justuki Ossau Iraty sor markaren erreklama ikus genezakeen telebistan, Pirinioetako goiztiriko argi zirrintak urdin zohargi, ardiak lerro lerro bortu marretan gora, artzaina buru, xakurra aldamenean sotilki xanpaka, Oldarra abesbatzaren kanta erraldoia lagun; artzain
|
bera
zen naski, trakatik ezagun, une honetan hiriko esnetegiaren trabatzen zebilena.
|
|
|
Esnea, haragia, ilea, bildotsak, larrua, guztiak ditu salgarri. Gauza
|
bera
erran daiteke, bistan dena, urdeaz eta ostrukaz, Euskal Herriko beste bi abere suerte nagusiez. Ni baino idazle handi eta sariztatuagorik hurbiletik eta arrakastaz interesatu zaionez gero, ez dut hemen behirik, are gutxiago euskal behi erorik aipatuko.
|
|
|
dirurik ez, osperik ez, edertasunik ez, etxerik ez, larderiarik ez, herri honetan balioski susta nezakeen ahaidegorik ez, ezer ez. Kaxako andreak soa ezeztatzen zidan oroz, ikustea
|
bera
debalde zen ingurumen hutsa nintzen.
|
|
|
Mende bukaera nahasiaren bezperan Euskal Herria kolpatzen zuten gaiak mahairatu genituen, deus ez bailitzan: euskararen biziraupena, ikastolen estatutua, Joanes
|
bera
pribatuaren aldekoa zen hala izateak ikastolen irakaskuntza eredua hobekien segurta zezakeelako, preso politikoen hurbilketa, amnistia, mundializazioaren aurkako nekazaritzako ekimenak eta euskal departamendua. Nik Joanes betiko ikasle berantiar ezagutu eta onartzekoa nuen alabaina, modestia faltsurik gabe azaltzen zidanaren arabera, ez zela gaizki heldu Euskal Herrian.
|
|
|
Gasna eta ardiak bake zerbaiten ereduak zirela erran dut nonbait, eta uste dut, gaueko auto delirio paranoikoak salbu, produits fermiers horien erosleei eskaintzeko altxatuak diren bideetako txabolek halaber, menia molde bat ekartzen digutela udatiarren sasoia hurbiltzen zaigularik. Alabaina, gazte ginenean, turismoaz bizitzeko ideia
|
bera
, euskaldun jatorrarentzat bekatua zen, beniala baino gehiago, mortala; bekatuaren kontzientzia ahultzen zihoan heinean, mortaletan mortalena. Halatan, ikastolaren alde luzatzen ziren berrehun metroko edangi miragarrietan bizkarrez bermatuz genioen goraki:
|
|
|
Lehen musu eta balaken trukatzeko toki horiek zituzten preseski, bikote moldatu berriek hautatzen, ezer ez bailitzan. Haserre nintzelako agian, amodioa
|
bera
gohain orokorraren zurrunbiloan urtarazi nuen.
|
|
|
Eskerrak ez ninduela orduan, noiztenka hesitzen nauten egiazko euskaldun zuhur eta zintzo bihi batek begiztatu: mirakulua izanen zen naski gizonezko erkide batekin pornokien komentatzeko ekina, jadanik lizun eta lohi baldin bazitzaion estatistika zurrungatsuetarik isuri euskararen desagertzearen aipamena
|
bera
. Hau to!
|
|
|
Gauez ibiltari nenbilenetan, bilkuraz bilkura zehazkiago, Norma Jean anderea ardura neukan gogoaren zirikari, Emile Zola
|
bera
asmatzera ausartuko ez zen haren bizipen sufritua: abandonatu haurra, Gladys" ama" deitzea debekatzen ziotena, bederatzi urtetan Murray Kinnel aktoreak bortxatu zuena, umezurztegiz umezurztegi hartze familiaka erabilia, Di Maggio eta Arthur Millerren emazte baliatua, JF eta Bob Kennedy anaien amante purtzilikatua, ondorioz CIA eta KGBk kontrolatua.
|
|
|
Aitzinamenduak behar du naski guztien zerbitzuko. Mendeko ardien bilakaera
|
bera
bizi izan dugu: bakardadearen edo desohorearen beldurrak kateztaturik, saldoan goaz lanera, supermerkatuetara, bilkuretara, alde bateko zein besteko pentsamendu bakunetik kanpoko gogoeta propiorik ez daukagu, eta beti, dena birindika aurtikitzeko jaidurak menperatzen ditugu.
|
|
|
–Bai. Hura eta
|
bera
. Naka naka jan duzu gelditzen zen zatia?
|
|
|
Luis eta bion ondora etortzen zitzaigun, Kasinora bisita egiten genuen aldiro. Euskaraz egunetik egunera gero eta gehiago konprenitzen zuen, eta hobe
|
bera
bertan baldin bazen haren kontrakorik ez erratea, badaezpada ere. Igandeetan elkarrekin joaten ginen usotara, mendian goiti, Baldrunera edo Alasetara, eta bidenabar onddo batzuk biltzea ere gustatzen zitzaigun, gero Minesenean berendu afaria egiteko.
|
|
|
Bertze aldetik, amodiozko desengainuren bat izan baldin bazuen, bolada hartan apalduxea izanen zuen segur aski bere oinazea, Minesenean apopilo berezia baitzen. Eta Mines
|
bera
ere ez lehen bezain alargun.
|
|
|
Ni joan orduko, hantxe nuen
|
bera
esperoan. Kontent ematen zuen.
|
|
|
Udako eguzkiak distira irasten zion ibaiaren azalari, haltzen soinekoari, belarraren berdeari eta trenbideko burniari. Hontxak ezkerreko eskuarekin kontzen zion zakilari eta ibai handiaren parean
|
bera
ere kontent zen, erreka sortzaile. Katua izan nahiko zuen, begiak erdi itxirik, bazkalondoko lo kuluxka belar haren gainean etzinda gustura egiteko.
|
|
|
Baserri guzietako zakurrak saingaka hasi baitzitzaizkien, etxeko leihora atera nintzen, zer gertatzen zen ikustera. Handik ikusi nituen, Joakin eta Pello, maleta bana eskuan, izerdi patsetan, eta
|
bera
, burua eta gorputza tente, ezker eskuin begiraka, hegal zabaleko zapela eta militar uniforme goititik beheitirainokoa, bere uhalak eta guzi. Lepotik zintzilik ekarki zuenak niri ere eskopeta motzen bat ote zen pentsarazi zidan.
|