|
2000
|
|
|
Neskatxa hori irakurle eredu baten sinbolo da" Aita edo ama presondegi urrunen batean zergatik daukaten apenas ulertzen duen haurrari; edota izeba edo neba aspaldian non dauden ez dakienari Ainhoa deitzen diot: (...) Gure gerlako haurrari izkiriatu
|
nahi diot
". Hauxe da autoreak hitzaurrean ematen duen azalpena.
|
|
|
Sarrionandiak inoiz idaztea sinesgarri litzatekeen testuak dira berez, tankeraz, aipatzen dituen autoreengatik, erabiltzen dituen gaien taxuarengatik, baina ez dira idatziak dituen liburu horretakoen aipamen zuzentzat jo behar. Zehaztasunak, izenburu eta data zertzeladak emanez, sinesgarria den entorno literario bat sortu
|
nahi du
. Dena joko bat da, ordea, azken narrazio horretaraino iristeko.
|
|
|
Kazetariek eta fotografoek eman lezakete errealitate objektiboaren berri idazle artisauak baino hobeto (85 -86 orr.). Ez da hori idazlearen jomuga, idazleak" gauzen bihotzetara hurbildu"
|
nahi du
:
|
|
|
" Europarekiko zabaltasuna, baliabide poetiko erabilien aniztasuna eta hizkera berezi propial baten guraria". Bere belaunaldikoentzat liburuak izaniko garrantzia azpimarratzean, bereziki liburuaren hasierako Bitakora kaiera aipatzen du" gutariko askorentzat guk egin
|
nahi genuen
literaturaren manifestu bilakatu zitzaigun".
|
|
|
Halere," sentsibilitate berri bat erne zaio hauen ondoan, militantziaren eta literaturaren bideak elkarganatu egin zaizkio. Ekintzetan ezik, literaturan ere eman
|
nahi du
zapalketaren aurkako erantzuna, nahiz eta literaturgilearen konpromezuari halako urruntasun ironiko batez begiratzen dion".
|
|
|
Halere liburuari hasiera ematen dion" Irakurtzailearentzako abisua" hitzaurreak aditzera ematen du itxaropentsuagoa den oreka berreskuratze saioan ari dela poeta bere baitan: " euskal poesia itsasoaren eta lurraren mugaldeko marinel-ostatu bat legez imajinatu
|
nahi nuke
, eta bertan eseri, ezen eta gu-pirata ingeles hark esan zezakeen bezala-tolerantziarako eta taberna batetan edateko jaio gara." (9 or.)
|
|
|
Izan ere, egileak harridura eragingo duten anakronia eta atopia horien bidez beti erne eduki
|
nahi baitu
irakurlea bere ipuinetako errealitatea ez dela" historikoa" ohartarazteko. Horregatik kontakizun arturikoetako pertsonaiak(" Amorante ausarta in Ifar aldeko orduak") Durangon kokatzen dira:
|
|
|
Ohargarria da bere lagunen hainbat aipamen jasotzen dituen ipuin horretan esaten dena nabegantea izan nahi lukeen zuhaitz horrek,
|
nahi lukeen
moduan bidazti, peregrina edo nabigatzailea izaterik ez izatearen arrazoia bere sustrai sakon ikaragarriak direla. Sarrionandiaren obrak ezin du bere sustraien gatibotzatik ihes egin inolaz, eta ezinbertzean" arteztasunarekin" besarkatzen duela eguratsa.
|
|
|
Estetika eta konpromezuaren arteko eztabaidak bizirik dirauela dio, eta Sarrionandia eta Omar Navarro joera berri baten eredu direla: " Euskal poesiak bere izaera garatu
|
nahi badu
, kanpora begira egon beharko duela erakutsi digute poeta biek. Eta horrela, politika bai ala ez eztabaidaren bi aldeak jartzen dituzte ageritan euren lanean."()" J.
|
|
|
" Baina zertarako egin poesia aro gaitz hauetan?" (33 or.). Sarrionandiak ez daki," baina ekin behar da zeren hobe da burrukatu eta galtzea/ galera aurrez onartzea baino" (52 or.). 1987ko Marinel zaharrak liburuan ere galdera bera da hitzaurrean" Zertarako poesia hondamen aro hauetan?" (8 or.). Oraingoan ordea, sasoi guztiak ez ote diren makalak galdetzen dio bere buruari, haatik ezinbestekoa dela pertsonarentzat kantatzea, itsasontziarentzat nabigatzea bezala. Bere kasuan, gainera, Coleridgeren marinel zaharrak bezala, inork entzuteko trenta handirik hartu
|
nahi
ez duen moduko kontuak esan behar ditu. Aldiz, 1995eko poema sortan gainditua du, bizitzaren beraren indarrez, Becketten hastapen gisako hura" nothing is left to tell"-ek (ez da esatekorik geratzen), metaliteratura ororen abiapuntua izango zena.
|
|
|
Honela, belaunaldi ezberdinen joan etorriak denboraren sinbologia izango lirateke. Aitzitik, denborak aurrera egin arren, belaunaldi berrien bizitzak funtsean aurrekoen ildotik jarraitzen duela adierazi
|
nahi duela
dirudi. Hots, sentimenduen, beldurren, zalantzen, ilusioen,... betierekotasuna adieraziz.
|
|
|
Itxuraz, eleberri honek galdera honi erantzun
|
nahi dio
: " Zer gara?
|
|
|
Beraz, kronotopo determinatua irudikatu du maitasun loraldi honen berri emateko. Izan ere, sinesgarritasuna islatu
|
nahi duela
dirudi.
|
|
|
bere semea, Eneko, atxilotu dute, ETAko kidea delakoan. Egoera berri honen aurreko amaren sentipenak islatu
|
nahi dizkigu
idazleak. Idazlearen beraren hitzetan" emakumearen sentimendu unibertsala nahi izan dut isladatu, ama baten ikuspegitik." (Zabala, Juan Luis:
|
|
|
Amodiozko harreman bitxiez idatzi
|
nahi duelarik
, txistearen mugara eraman gaitu. Nire ustez, idazleak gainera nahiko ondo daki honelako joku batean sartu dela, libururaren izenburua lekuko.
|
|
|
Hala ere," istorioak aurrera egin ahala, erromantizismoak misterioari utziko dio lekua eta thriller baten ezaugarriak hartuko ditu kontakizunak." (El Correo 1998-VIII-12) Bigarren narrazioan, honen moduko garapena ere suma daiteke. Idazleak jakinmina sortaraziz irakurlea irakurtzen jarraitzera bultzatu
|
nahi du
. Gaiari begiratuz, ordea, Rikartek berak esan bezala" desioaren narrazioak" direla ikus dezakegu (Elizondo, Edurne:
|
|
|
Istorio hauek ikuspuntu ezberdinak azalduz kontatzen dizkigu: " Irakurleari erakutsi
|
nahi nion
edozein istoriok ikuspuntu bat baino gehiago duela, literaturan, batez ere." (Elizondo, Edurne: Egunkaria 1998-VII-26) Honela, pertsonaia ugari aurkezten dizkigu liburuan.
|
|
|
Izan ere, pertsonaia nagusiak, hoegeita hamar urtetatik berrogeitara bitarte horretan daudelarik, beren ohiko mundutik itzurtzeko grinak harrapatuta daude. Helduarora iritsi dira ia-ia konturatu gabe, eta egoera horretan badirudi errealitatetik ateratzeko nolabaiteko bidea asmatu
|
nahi dutela
: ihes egin, bidaia baten bidez batzutan; bestetan, edarian edo drogan (suizidioaren aldaki bigunak) aurkituko dute personaiok inora ez daraman bidea.
|
|
|
Azkenik, Laudanoa eta sutautsa bilduma izango dugu hizpide. Oraingoan, mundakarrak izenburuaren bidez, atseginaren bilaketa eta heriotzaren ezinbestea adierazi
|
nahi ditu
. Beraz, aipatu bezala itsas giroaz gain, gaiek ere kateatzen dituzte ipuinok.
|
|
|
Izan ere, aldatze hori ez baita bat-batean egiten; transizio garaia dago, non oraindik ikasle garaiko ohiturak mantendu
|
nahi diren
. Parrandak; pisu antolamendu kaotikoa, ajeak, sexu teorizazioak, baina era berean ikasle garaia amaitu den kontzientziarekin.
|
|
|
Lagun batek esan zidan, behin, euskal literaturak abenturazko eleberrien eta best-sellerren beharrean zegoela, hots," bigarren mailako" literatura baten beharrean. Euskal Herrian, ordea, argitaratzen den oro kontsideratu
|
nahi dugu
literatura garaia. Eta, halaxe, Jon Arretxeren liburu hau ager daiteke, liburudendako apal txukun batean, bere argitaletxeko bilduma berberak plazaratutako Joseba Sarrionandiaren, Mercé Redoredaren edo John Steinbeck-en lanen artean.
|
|
|
Orduan pentsatzen dut ez dela lexiko arraro, hitz zail eta joskera korapilatsuen bila ibili behar. Hortaz, hizkera ulergarria, samurra
|
nahi bada
, irteten zait, eta gainera ez daukat asmorik korapilatzeko. (Egunkaria 1996-XI-21)
|
|
|
Bestalde, lekuari buruzko aipamen gutxi egiten direla azpimarratu behar da. Javier Rojoren hitzek oso ongi adierazten dute adierazi
|
nahi duguna
:
|
|
|
Eleberri beltzari suposatzen zaizkion elementu gehienen presentzia erakusten du liburu honek: protagonista ikertzaile pribatua da; honek normalean diru arazoak ditu; ironikoa eta batzutan zinikoa ere bada, baina funtsean erromantiko hutsa;
|
nahi
gabe, egoera nahasi batean sartu da, hasieran inolako misteriorik ez zeukan ikerketari ekin ondoren; ikerketa honetan aberastasunaren atzean izkutatzen den usteldura agertuko zaigu. (El Correo 1997-IV-24)
|
|
|
Azkenean, kazetari hau bidaltzen dute berri honen inguruko gertaerak ikertzeko. Gobernu indartsuenek eta Kazakhstango gobernuak gertaturikoa ezkutuan mantendu
|
nahi dute
, arazorik ez sortzearren. Isidorok korapilo honen erdian nahasturik aurkituko du bere burua, bera izango delarik hau askatzeko ahalmena izango duen bakarra:
|
|
|
Etorkizunean kokaturiko istorio honi sinesgarritasuna erantsi
|
nahi zaionez
, leku errealak erabili dira narrazioa kokatzeko: besteak beste, Tokio, Frankfurt, Zurich, Paris, Londres eta New York.
|
|
|
Honako hau, azalkerian oinarrituriko literatura dugu; hots, sakontasunik gabekoa. Antza denez, narrazio hauetan ageri den sakontasunik eza, islatu
|
nahi den
gizartearen beraren azalkerian oinarriturik legoke. Hau da, inongo baliorik gabeko gizartea eraikitzen da; Gotzon Garatek zioen bezala" balio gehiegi eskaintzen dire10 Ikus Granta aldizkariaren 8 eta 19 zenbakietan eskainiriko antologiak. lako, balio guztiak gutietsiak dauden gizartea" eskaintzen zaigu. (Deia 1987-VIII-4)
|
|
|
Egun zoriontsuak eman nituen han, Alde Zaharrean, Katedrale inguruan, Museoan... Horretaz gain, Bilbok duen Ondare Historikoaren hondamendia salatu
|
nahi dut
, ez dago batere zaindurik eta galzorian dago. Obra honetan aipatzen diren lekuak errealak dira, nere esperientzien lekuko, eta beren nortasuna dute.
|
|
|
Sinesgarritasuna islatu
|
nahi duen
eleberri honetan, hiri erreal batzuetan kokatzen dira ekintzak: Bordele, Donostia eta Baionan batez ere.
|
|
|
Xabier Mendiguren Elizegiren aburuz, aldiz, Flaubert-en L´Education sentimentale bezala Gauak eta hiriak heziketa sentimental bat da eta" idazlea horren gaztea izanda harrigarria egiten zaio irakurle zaharxeagoari zein sakon eta barnetik ezagutzen dituen giza erlazioen miseriak,
|
nahi
eta ezinak, mozorro-jokoak, jokabide ustelak..." (ikus liburuaren hitzaurrea).
|
|
|
Antza denez, Dionisosen jokaera ulertzeko giltza azaldu nahian dabil, baina, horretarako beharrezkoa izango litzatekeen pertsonaiaren barne munduan sakontzeko ahaleginik ez du egiten. Bestalde, gainerako pertsonaien hainbat gogoetaren berri ematen badigu ere, ez da beraien barne munduan sakontzeko ahaleginik sumatzen, pertsonaia lauak aurkeztu
|
nahi dizkigu-eta
. Ez da garapen psikologikorik islatzen, barne hausnarketa ugariren berri eman arren.
|
|
|
Miren Trekuk eleberri modernotzat du liburu hau: " Eta nobela deritzot, batek ez dakielako oso ongi nola definitu ipuin bilduma hau, eta modernoa gainera bere baitan gutunak, egunkari pasarteak, poesia, metaliteratura eta"
|
nahi duzun
guztia" sartu duelako." (Egunkaria, 1996-X-19) Hots, eleberri modernoetako ezaugarria da aniztasuna.
|
|
|
Euskal Herrian eta Irlandan kokaturik daude, bere esperientzian oinarritu baita liburuak idazteko. Baina, islatu
|
nahi duen
errealitate horri fantasia erantsi diola nabarmena da.
|
|
|
Estiloari dagokionez, oso tonu subjektiboan idatziriko ipuinak dira.
|
Nahi duena
adierazteko estilo zuzena, hizkera lotsagabea, gordina erabiliz. " Idazkera laua da, hau da, gauzak modu errealean daude idatzita.
|
|
|
" Je suis un syntaxier", definitu zuen bere burua Herodiasen egileak. Idazle baten mailu eta ingude hitza izaki, hitz horren zerbitzutara, sentimenduen eta estadu animikoen esanetara baino, jarri behar luke bide horri ekin
|
nahi liokeen
idazleak. Zerbitzu hori korrekzioa eta dotorezia bera baino harantzago doa-Unzuetari ukatu ezin zaizkionak-hitza bilakatzeraino atmosferaren habe eta sostengu bakar.
|
|
|
Horretaz gainera, eta bigarren ezaugarri moduan, elkarrekin nolabaiteko harreman tematikoa duten ipuinak zekarzkigun. Modu honetan antolatutako testuak, generoen mugak gainditu
|
nahi ditu
eta nobelatik gertu dagoen kontamoldea aurkezten digu. Ingelesez, 70eko hamarkadaz geroztik," short story cycle" deritzo ipuin bilduma mota honi.
|
|
|
Lehendik zeuden horiek idatzirik eta, argitaratzeak ez dio talentuan murrizketarik eragingo egileari. Auzia beste bat da hemen, nik uste; hain zuzen ere, idazkuntzatik bizi
|
nahi duen
euskal idazleak non eta zelan erabili behar duen bere talentua. Edo beste modu batera esanda, Canok eta bestek erakusten duten bokazio sendoak zein etorkizun duen hedabideetatik kanpo geratuz gero.
|
|
|
Honakoa adierazi zuen bilduma honetaz mintzatzean Edorta Jimenezek: " Ohi duen irudimen oparoa eta hizkuntzaren erabilpen preziosista galdu gabe, inoiz baino narratzaileago ageri zaigu, kontakizuna mendean hartuz eta harekin
|
nahi duen bezala
jostatuz." (Jakin 103)
|
|
|
Kioskero ero batek ETAn sartu
|
nahi duela-eta
Herriko tabernara doa kontaktuaren berri izateko. Bertan, tabernariak gezurra esaten dio eta nahi gabe Patxi oso egoera arriskutsuan sartuko du.
|
|
|
Kioskero ero batek ETAn sartu nahi duela-eta Herriko tabernara doa kontaktuaren berri izateko. Bertan, tabernariak gezurra esaten dio eta
|
nahi
gabe Patxi oso egoera arriskutsuan sartuko du. Izan ere, tabernariak Patxi izendatuko baitu ETAren kontaktu gisa.
|
|
|
pertsonaia talde baten barne mundua islatzen denean. c) Aldakorra: pertsonaia anitzen barne mundua islatu
|
nahi denean
, horretarako fokalizazioa pertsonaia batetik bestera mugituz.
|
|
|
. DIALOGIA: Honen bidez hiztunen arteko elkarrekintza adierazi
|
nahi da
: elkarrekintza honetan aniztasunak eta bestearen ahotsaren garrantzia onartzea beharrezko da.
|
|
|
Ipuin hauetan eguneroko egoera batzuk kontatu
|
nahi zaizkigunez
, kronotopoa zehazteke utzi du. Gainera, honela sentimendu eta egoera horien unibertsaltasuna ere aldarrikatzen du.
|
|
|
" Julen Azkue zerbait izatekotan askatasuna maite duen pertsonaia da, eta eleberri hau zerbait izatekotan askatasunari buruzko erreflexioa da. Askatasuna
|
nahi
aske-aske ez izanda edo aske izan eta askatasunik nahi ez... hor dago." Gainera, liburuko izenburua Lauaxetaren aipua izatea hortik datorrela aitortzen du. Beste iruzkin batean ere askatasunaren aipua topatu dugu:
|
|
|
" Julen Azkue zerbait izatekotan askatasuna maite duen pertsonaia da, eta eleberri hau zerbait izatekotan askatasunari buruzko erreflexioa da. Askatasuna nahi aske-aske ez izanda edo aske izan eta askatasunik
|
nahi
ez... hor dago." Gainera, liburuko izenburua Lauaxetaren aipua izatea hortik datorrela aitortzen du. Beste iruzkin batean ere askatasunaren aipua topatu dugu:
|
|
|
Hala ere, gure aburuz, ez ditu beti irudi iradokitzaileak erabiltzen, adierazi
|
nahi duena
hainbatetan zuzenean aipatzen du. Iturberen ipuinetan bezala, ipuinotan ere elkarrizketek garrantzia handia dute, narrazioari bizitasuna eransten baitiote.
|
|
|
Bai gaiz bai estiloz, Euskal Herrian egin izan den ipuingintzatik urrundua," bihotzaren pozaldi bakanen eta larrialdi ugariren gaineko hamaika ipuin" dira egilearen hitzetan, jende arruntaren maitasun-
|
nahi
, sexu-irrika eta bakardade behartuari buruzko maisu lan gazi-gozoa. Idazketa lau eta minimalista batean, doinu mantsoan, erretratu soziologikoa egiten duten albo-istorioz inguraturik, oso atzean uzten du Non dago Stalin?
|
|
2001
|
|
|
Lehenengo euskal nobela modernoa deitua izan zen Egunero hasten delako-n (1969), etengabe txandakatuz doazen bi plano desberdinetan aurkezten zaizkigu gertakariak. Batetik, abortatu
|
nahi duen
ikasle gazte baten istorioa kontatzen zaigu (Gisèle Sergier deritzonarena, hain zuzen) eta bestetik, pertsonaia ezezagun batek tren-geltoki batean nahiz telefono-kabina batean solaskide ezezagunekin dituen elkarrizketek osatzen duten planoa. Planoen erabilera hau iraunkorra izango da egile donostiarraren nobela guztietan, eta honen ondorioz, plano desberdinak elkarrekin konbinatu eta lotzeko gai den irakurle gogotsua eskatzen dute testuok.
|
|
|
101), baina guztien artean, dudarik gabe, abortoaren gaia da gailentzen dena. Nobelaren 148 -152 orrialdeetan transkribatzen diren Le Temps aldizkariko pasarteek, abortoak gizartean eragiten zuen kezka irudikatu
|
nahi digute
fikzioan. Honengatik guztiagatik, nobela hau argitaratu zen garaiari hertsiki lotuta dagoela esango dugu eta gorago aipatu dugun bezalako erreferentzia batek, 1942an desagertu zen Le Temps egunkariari baino gehiago, J.P. Sartrek, Simone de Beauvoir eta bestek 1945ean sortutako Les Temps Modernes aldizkaria gogorazi nahi digute.
|
|
|
Nobelaren 148 -152 orrialdeetan transkribatzen diren Le Temps aldizkariko pasarteek, abortoak gizartean eragiten zuen kezka irudikatu nahi digute fikzioan. Honengatik guztiagatik, nobela hau argitaratu zen garaiari hertsiki lotuta dagoela esango dugu eta gorago aipatu dugun bezalako erreferentzia batek, 1942an desagertu zen Le Temps egunkariari baino gehiago, J.P. Sartrek, Simone de Beauvoir eta bestek 1945ean sortutako Les Temps Modernes aldizkaria gogorazi
|
nahi digute
. Feminismo garaikidearen aitzindari jotzen den Beauvoir-en Le deuxième sexe-k (1949), emakume" egin" egiten garela baieztatu zuen," jaio" ez, eta nobela honetan feminismoaren aldarrikapen nagusietakoa, abortatzeko eskubidearena, da hizpide.
|
|
|
" ihesle"," jarraitzaile"," pivot" hitzak). Ikuspuntu objektibo edo behaviorista deritzon hau protagonistaren kontzientziaren solas ezkutua azaleratu
|
nahi digun
bigarren pertsona gramatikalaren erabilerak eteten du. M. Butor-en La Modification (1957) nobelaren ostean hedatu zen kontateknika honekin, heriotzaren ikuspuntu arras fisiologikoa aurkezten zaigu, baina hori bakarrik ez, irakurleok iheslearen solasaren hartzaile testualak bihurtu ere bai.
|
|
|
Ezin dugu ahaztu, euskararen egoera diglosikoa salatzen duten pasarteez gain, garaiko errepresio politikoa eta euskal izaera kultural oro ukatzen duen erregimena daudela oinarrian, eta horregatik, ezin da ukatu, nobela honetan ere garaiko egoeraren oihartzun ugari kausi dezakegula. Horrela ulertu
|
nahi genituzke
, ikastolen hastapenak gogorarazten dizkigun Xabiertxo (1925) liburuari egindako erreferentziak, edo nobelaren zenbait kapitulutan errepikatzen den kantak: " It turns the earth, it turns with its trees, its gardens... its houses...".
|
|
|
Kontaketa bera hizpide bihurtzen duen nobela-mota honi metanobela deritzo. Istorioak kontatzea ezinezkoa bihurtu da eta hauxe da, hain zuzen, nobela honetan aditzera eman
|
nahi zaiguna
. Protagonistak behin eta berriro egiten dituen ahaleginetan, hizkuntzak berak etengabe traizio egiten diola ikusten du, azkenean, nahi gabe ere, betiko istorioak errepikatuz amaitzen baitu.
|
|
|
Istorioak kontatzea ezinezkoa bihurtu da eta hauxe da, hain zuzen, nobela honetan aditzera eman nahi zaiguna. Protagonistak behin eta berriro egiten dituen ahaleginetan, hizkuntzak berak etengabe traizio egiten diola ikusten du, azkenean,
|
nahi
gabe ere, betiko istorioak errepikatuz amaitzen baitu. Ezintasun honen ondorio literarioari isiltasunaren poetika deitu izan zaio eta nobela honen kasuan Samuel Beckett irlandarraren Malone meurt (1951) nobelarekiko antzekotasunak dudagabeak dira.
|
|
|
Eta Victoriak ez du pintatua izan nahi, maitatua baizik. Bost axola berari artista baten anbizioaren akuri izatea, berak" bizi"
|
nahi du
, edo nobelan metaforizatzen den bezala," bidaiatu". Eta horretarako, Juan Martin bidaialagun eskasa da, nobelaren amaieran aurpegiratuko dion bezala, Juan Martin ez baita ausartzen bidaiatzera= bizitzera (213).
|
|
|
Nobelan etengabe egiten diren erreferentzia psikoanalitikoek (Londreseko kongresua, Sedano psikoanalistaren esanak, Eromen sortzailea liburua (98), Freuden lanak,... ) lerro artean irakurtzen jakin behar dugula iradoki
|
nahi digute
. Psikoanalista baten antzera, irakurleak jakin egin beharko du pertsonaia hauen jokabidea interpretatzen, Victoriari entzuten, bere iritzietan baitago nobelaren klabea.
|
|
|
XIX. mendeko nobelagintza errealistak munduarekin erlazio gatazkatsurik ez daukan izakia iradokitzen badigu, XX. mende hasierako nobelak krisian dagoen gizartearen adierazbide berria izan nahiko du, eta horretarako, Filosofian eta Artean hedatuz joan zen adierazbidearen gaineko gogoeta egingo du bere. Egoera berriari, kontamolde berriak egokituko zaizkio, eta M. Butor-ek Répertoire (1964) liburuan baieztatu zuen moduan, XX. mendeko nobela esperimentazio gune bihurtu zen, kontamolde berriez errealitate berriak iradoki
|
nahi zituen
gunea, preseski. Ondorioak begibistakoak izan ziren:
|
|
|
Egileak historia-maila testuratzeko darabiltzan estrategiak hagitz aberatsak baitira eta hortxe baitauzkagu Frantzian mende honen erdialdera sortu zen Nouveau Romanen ezaugarri nagusiak: ikuspuntu behaviorista; narratzaile oparotasuna (3 eta 2 pertsona narratiboen konbinaketatik sortua); maila narratibo desberdinen konbinaketak; adjektibo antropomorfikoen desagerpena; orainaldiaren nagusitasuna (flash-back teknikaz lehenaldirantz egiten diren erreferentziak salbu); mundu estereotipatu eta faltsua salatu
|
nahi duten
hizkera eta errepikapenak (egunkari, gida turistiko,... eta abarretik hartutako pasarteak); kronologiaren etengabeko apurketak (aurrerantz eta atzerantz egiten diren saltuekin); semantikoki adierazkorrak diren izenez soilik definitzen diren pertsonaiak (poliziak, apaizak,)... eta abar.
|
|
|
Modu honetan, heriotzera garamatzan denbora suntsitzailea gelditu egiten da nobelan, izan ere, J.J. Lasak zioen moduan, bizitzea, denbora asesinatzea baita. Hori da hain justu nobelak eszena eta etenaldiekin ekidin
|
nahi duena
, denboraren nahitaezko iragaitea.
|
|
|
" ihesle"," jarraitzaile"," pivot" terminuak) aurkezten zaizkigu. Ikuspuntu behaviorista hau protagonistaren kontzientziaren solas ezkutua azaleratu
|
nahi digun
bigarren pertsona gramatikalaren erabilerak eteten du. M. Butor-en La Modification (1957) nobelaren ostean hedatu zen kontateknika honekin, heriotzaren ikuspuntu arras fisiologikoa aurkezten zaigu, baina hori bakarrik ez, irakurleok solasaren hartzaile testualak bihurtu ere bai.
|
|
|
Desagertuz joan dira, maila eta atal desberdinetan antolatutako kapituluak, eskema esplizito baten arabera zehaztutako nobelak, eta azaleratzen, aldi berean, pertsonaia desberdinen ezinegon eta bizikizunak. Gero eta garrantzi handiagoa du kontagai denaren bilakaerak berak, eta horretarako irakurlearen jakinmina piztu
|
nahi duten
estrategiak erabili behar badira (azpimarragarria da Bihotz bi-ren azken orrietan kausi dezakegun suspentsea) narratzaileak erabili egiten ditu.
|
|
|
Rosseti-ren obsesioa-k, beraz, horixe du abiapuntu: literatur testuez baliatuz neskak seduzitu
|
nahi dituen
Juan Martinen istorioa. Urruti dago Juan Martin euren literatur lanetarako elementuak esperientzian bertan bilatzen zituzten egile famatuetatik.
|
|
|
Zuhurkeria, txukuntasuna, begirada, aldi analaren fijaziotzat hartzen diren sintomak dira Freuden testuetan. Jakina denez, neurotikoak bere hausnarrarekin, dudarekin, ekintzarako ez-gaitasunarekin, bere ni-sexuala babestu
|
nahi du
(ik. J.D. Nasio, La mirada en el psicoanálisis, Gedisa, 1992), babestu, desiratzen duena menderatuz (ik. Freuden The uncanny [Bitxia, arraroa]).
|
|
|
Hortik, Eugeniak hartuko duen mendeku doilorra, Juan Martinen izakera miserablea agerian jarriko duena (206). Bere aluan ditxosozko testua sartzen duenean horixe lortu
|
nahi baitu
: gizon doilor horrek ez dezan gehiago izorra6 Nobelako eszena izugarriena den honetan, testua alutik ateratzean, berez, zakila ateratzen du Juan Martinek.
|
|
|
Eta irudiak," flash" ak, begiradak aipatu ditugunez, hementxe kokatu
|
nahi genuke
100 metro-n fokalizazio edo ikuspuntuaren arazoak duen garrantzia. Esan daiteke, nobela honetan erabilitako teknika guztien gainetik, fokalizazioarena dela, ezpairik gabe, narrazioestrategia nagusia.
|
|
|
Gorago aipatzen genituen irakurketa" desegokien" atzean, itxurazko formalismo gehiegizko batekin batera, Saizarbitoriaren bigarren nobelari euskal irakurleek hartu zioten kutsu" errealista" aipa dezakegu. Eta Errealismoaz hitz egin
|
nahi badugu
laugarren nobela honek eduki ditzakeen arriskuak aipatzeko da. Izan ere, nobela honetaz 1995eko elkarrizketa batean egileak berak esandakoek nolabaiteko" igurikimen" errealistak sor baititzake zenbait irakurlerengan7.
|
|
|
Guziarekin ere, nobelaren" forma" hizkuntzazkoa den heinean, nobela oro," ahots desberdinez osaturiko koru baten moduan", bizi duen garai sozio-historikoaren eta aurreko testu literarioen oihartzunez betea dago. Terminologia bajtinianoa erabiliz, nobelaren polifoniaz edo dialogismoaz hitz egiten dugunean, nobela sortu den gizarte-egiturak nobelaren beraren egitura formalarekin duen erlazioa adierazi
|
nahi dugu
.
|
|
|
Hain da boteretsua narratzaile hau irakurketa bat ezezik kritika mota bat ere aurreikusten duela nobela honetan. Bere baliabide teknikoez jakitun delarik, ez du inondik ere
|
nahi
irakurlea (eta kritikoa irakurlea den neurrian) errepikapen horien kasuistikan gera dadin: " 89 aldiz azaltzen dira zapatak Hamaika pauso-n, aipatuko ez den filologoaren esanetan.
|
|
|
Egileak badaki bere nobelan pertsonaia" errealak" aipatzen baditu nolabaiteko muga batez, ezintasun batez idazten duela: pertsonaia ezagun hauetaz" gezur" handiak esaten baditu irakurlea segituan ohartuko da, eta idazleak hasiera batean pertsonaia horri egotzi
|
nahi zizkion
tasun eta gertaerez ahaztu egingo da. Irakurleak ardura gehiago edukiko du egiazkotasun frogetan, bilakaera literarioaren egokitasunean baino.
|
|
|
Azken batean, idazleak" errealitate" berri bat eraiki
|
nahi du
bere nobelan, errealitate guztiz" sinesgarri" eta" koherentea", baina mundua eta iragana erreferente bakar ez dituena. Esparru berri honetan, irakurleari sinesgarria egingo zaio bertan kontatzen den guztia, eta poliki-poliki egilearen ikuspuntu berria" bere egingo du".
|
|
|
Ikusi dugunez, ihesaren planoan fokalizazio aldaketak ugariak eta interesgarriak dira, eta ihesleak hil baino lehenago korritzen dituen 100 metro horiek beragan duten garrantzia erakusten digute. Halaber, plano honetan fokalizazioa gehienetan intradiegetikoa izateak nobela honetan HERIOTZAk duen garrantzia azpimarratu
|
nahi du
. Esan daiteke gertaera honen ingurukoa estradiegetikoki fokalizatua egoteak (objektibotasun osoarekin) nobelaren gaia edo" leit-motiv" den gertaera izugarri hori nabarmendu besterik ez duela egiten.
|
|
|
Alde honetatik," helburu abertzalez" idazteak ez du, belaunaldi honen kasuan," literatura irakurterraza", euskal literatura-irakurlearen euskara-maila jasotzeko balio dezakeena adierazi
|
nahi
. Alderantziz, belaunaldi honen traiektorian, eta bereziki Saizarbitoriarenean, zerbait argi badago, garaiko Europako literatura berriekiko duten zaletasuna da.
|
|
|
Izan ere, gure artean" metanobela" rik egon bada, esku artean dugun hau izan dela baieztatu behar. Nobela honetan, espresiobide berrien esperimentazioaz harago, kontaketaren beraren ezintasuna da, behin eta berriro, nabarmendu
|
nahi zaiguna
. Jon Juaristik nobela honetan hizkuntzaren patologiaren azalpena bazekusan, guk baieztapen hori moldatuz, nobelaren patologia, idazketarena berarena dela behin eta berriro azaleratzen dena esangu dugu (azken finean, gauza bera esatea dela onartuz ere).
|
|
|
Murrizpen horren atzean ez da ulertu behar Saizarbitoriaren azken nobela honek teknikaren alderditik baliabide aberastasunik ez duenik. Ez da hori adierazi
|
nahi duguna
, baizik eta, bere erreferentea behin eta berriro zalantzan jartzen duen nobela izatean datzala bere berezitasunik aipagarriena.
|
|
|
Molloy nobelan bezala, pertsonaia bere amaren bila dabil, ama (irudi negatibokoa hemen ere) beharrezkoa baitzaio berjaiotzeko. Edozein kasutan, Ene Jesus-en, askozaz ere itogarriagoa suertatzen da amaren irudi hori eta pertsonaiak ihes egin
|
nahi du
, eten, lotura horretatik.
|
|
|
Ihes egin
|
nahi
hori hasieratik frakaso bihurtzen da. Protagonistak, nobela aurrera joan ahala, bukaera hurbiltzen zaiola sentitzen du eta azken kapituluan Amarekin eduki nahi duen elkarrizketa ahalegin antzua bihurtzen da.
|
|
|
Ihes egin nahi hori hasieratik frakaso bihurtzen da. Protagonistak, nobela aurrera joan ahala, bukaera hurbiltzen zaiola sentitzen du eta azken kapituluan Amarekin eduki
|
nahi duen
elkarrizketa ahalegin antzua bihurtzen da. Amaren diskurtsoan harrapaturik dagoen bezala (131.or.), bere diskurtsoaren erreferente bakarra Ama bilakatzen da.
|
|
|
Alabaina, gure ustez, badago bertan zenbait iluntasun. Esate baterako, barru-fokalizazioaz ari garenean, zer adierazi
|
nahi dugu
zehazki?: fabula barruko pertsonaia bat dela fokalizazio-ekintza horren subjektua edota fokalizatzen den hori psikeari (sentimenduak, pentsamenduak,...) dagokiola?, ala biak?
|
|
|
Fokalizazioaz hitz egiten hasi baino lehen, ahotsari dagozkion zenbait ezaugarri aipatzea gustatuko litzaiguke. Maila honetan iheslearen istorioa kontatzeko erabiltzen diren pertsona gramatikalen alternantzia aipatu
|
nahi genuke
.
|
|
|
Plano osoa 2 eta 3 pertsonan kontatuta dago, lehenengo kapituluan izan ezik. Hemen, 14 orrialdean" Arnasa hartzea automatikoki egin
|
nahi nuke
(...)" lehenengo pertsonarekin hasten da ihesaren kontaketa, segituan, 2 pertsonara pasatzen bada ere. Edozein modutan, azpimarratu beharra daukagu esku artean izan ditugun nobelaren bigarren eta zazpigarren artigalpenetan horrela bada ere, gaztelaniazko eta ingelesezko itzulpenetan bigarren pertsonarekin hasten dela ihesaren kontaketa.
|
|
|
(44.or): " Teoriaz, irabazi
|
nahi den
egoera horrekin [gustuko egoera] ados datorren historia bat berbizitzeak edo imajinatzeak aski izan beharko luke. Ondo esan dut, teoriaz.
|
|
|
Saizarbitoriaren nobela askozaz ere fragmentarioagoa izanik, hizkuntza literarioaren mailan ikus daitekeen sinpletasunak eta sekuentzia berdinen etengabeko konbinaketak irlandarrarenean aurki daitekeen hizkera eta intrigaren tratamendu barrokoagoarekin zerikusi gutxi du. Esan nahi dugu, Ene Jesus-en ikusten dugun etengabeko errepikapen horrek, zenbakietan babesa aurkitu
|
nahi
horrek, hutsune nabarmenez beterik dauden orri horiek, antz gehiago dutela irlardarraren beranduagoko edozein lanekin. Azken batean, desberdintasun hauek literatur testuen autonomia eta berezkotasunaz asko esaten dute.
|
|
|
Baina norbaitek uste izango balu urrunegi joan garela ispilu, leiho eta pinturaren batuketan, beste alde irudimenaren aldetik oso elkarkidetza erraza eta garbia, aipatu
|
nahi nuke
ispiluaz Sarrionandiak egiten duen bertso bat. Begi bistakoa da bertso honek duen indarra, identifikazioa aparte beste zerbait ere adierazten duelako.
|
|
|
Hori da, beharbada, liburu honen lehendabiziko ezaugarria. Fikzioaren gainean bidaia jarri duela, edo,
|
nahi bada
, bidaiaren gainean fikzioa, biak elkartuz, biak indartuz, biak, bata bestearen elkartasunean, biziberrituz.
|
|
|
Idaztea memoria gordetzea baita, idaztea norberaren izaeraren testigantza bihurtu
|
nahi du
idazleak.
|
|
|
Joseba Sarrionandia ere zalantzan dago; alde batetik bere duda-mudak daude, bere izaeraz nahiaren eta ustearen arteko kinkan eta zalantzan; beste aldetik, zazpi zenbakiak adierazi
|
nahi duen
harmonia nahia.
|
|
|
Duda-muda eta zalantzan agertzen du bere joanetorria, bere beste izateko gogo eta asmoa. Baina, era berean, bidaia kontatzen duenak bere helburua zuzen adierazten du; sorterri hautatutik utopiaraino mugitu
|
nahi du
bere borondatea, eta bidaia hauxe da, hauxe liburuak adierazten duen joera nagusia: sorterritik utopiarainoko bidea da egiten dena.
|
|
|
Horrek guztiak badu, ziurrenik, zentzu zuzena: poetak ez zituen oso gustura idatzi lehen liburuko poema guztiak, batzuk badute falsete tonua, edo,
|
nahi bada
, joko literario hutsaren usain larregi:
|
|
|
Ez dakit erantzuten, baina badakit zein literatura bilatzen den ahalegin honetan. Berria
|
nahi da
, Europara zabalik dagoena, kultista, José María Álvarez, eta Gimferrer-en oihartzunaren pean ere sortzen dena.
|
|
|
Pausatu
|
nahi du
bidairariak, eta bere burua deserrian galtzen duenean ere kontuan du sorterriko mina:
|
|
|
Zer jarri digu begien aurrean? Beste alde batetik, bidaiaren zentzu erromantikoan sakondu
|
nahi genuke
, liburuaren zentzu politiko eta literarioa genero horren jarraipena den heinean gertatzen dela uste baitugu.
|
|
|
Paradoxa nagusia da testuan zehar: joan eta geratu era berean
|
nahi duen
ni idazlearen tinta papurretan. Lehendabiziko paradoxa" Sorterri hautatuan" gertatzen da, zeren alde batetik urruntzearen lilura aipatzen da:
|
|
|
" Gure harmak
|
nahi dituzu
, hartzera zatoz baina ez dauzkizut emanen.
|
|
|
Gizasemeagan proiektu kolektiboaren oihartzuna sortu
|
nahi duenean
erabiltzen du egileak ahots ezezagun eta" bozeramailea".
|
|
|
Lehendabiziko erantzunak literatura, musika, eta kultura hartuko lituzke kontuan. Idazkera berria egin
|
nahi da
eta Europako finezia deseatzen da Frankismo peko folklorismoarekin bukatzeko, mugak zabalik nahi dira, berrogei urtetan itxita egon den gogo etxea hezteko.
|
|
|
Ez noa orain oihartzun zehatzak azaltzera, ezta influentzia aztarnak banan-banan aipatzera ere. Erromantizismoak sortu duen bidaia mitologia aipatu
|
nahi nuke
, eta ahal dela, bere esanahia azaldu: testu honetan utzi duen urratsa azaldu.
|
|
|
Zentzu honetan egin dezakegu lotura Sarrionandiarekin. Bitakora kaiera idazten duen pertsonaia frankismopeko kultura arbuiatzen duena da, gizarte zaharkitua eraberritu
|
nahi duena
, errebeldia, lilura eta larritasuna maite dituena, eta, agian, heroi erromantikoak baino etsipen handiagoa duena.
|
|
|
Munduan baziren hainbat gauza eta elementu bananduak, kontrajarriak eta oposaketan direnak. Blake-k bere Zeru eta infernuaren arteko ezkontza poeman agertu zuenez, mundua hautsia zegoen, Adanen bekatutik; bekatu honek Adan hautsi egin zuen, zatitan hautsi zen batasuna (bidenabar Blake-ren aipamen honek ez luke Atxagaren Etiopiarentzat irakurketa berri,
|
nahi bada
metafisikoa, ekarriko?). Beraz, mundua aurkako eta oposatuen artean mugitzen da.
|
|
|
Nitasuna da norberaren gogoaren lehendabiziko muga, lehen murraila. Gogoak munduan, airean mugitu
|
nahi luke
, baina nitasunean aurkitzen du lehen hesia. Utzi dugu poeta hormari begira, ispiluari begiratzen dion moduan.
|
|
|
Zinemaren mitologiak funtzio garbia betetzen du mass-mediaen elementuak biltzen direlarik poemak
|
nahi duen
hizkuntza berreskuratzeko asmoz. Ez da kasualitatez hitz magikoekin bukatzea:
|