|
2022
|
|
|
Allande Sokarros, gorago idatzi dudan bezala, Saran gurutzatu nuen lehen aldikoz, Idazleen Biltzarrean. Nahiz lehenagotik ere ikustez ezagutzen nuen, politikaren alorrean denek
|
dakigun
euskal militante suharra baitzen, eta garai batean Ekaitza aldizkariaren publikazio zuzendaria ere. Pastoraletan ere urte oroz ikusten nuen bere argazki tresna eskuetan.
|
|
|
" Langileriaren aldeko sindikalismoan zuen aurkitu bere bihotz handiaren beteko bidea". Erretiroan, proposatu zuen Herria laguntzea,"
|
jakinik
kazeta guziak mehetik ari direla diruz". Eta zenbait urte laburrez artoski jo zuen kazetaren itxura hobetzeari, kazetaren ezagutarazteari.
|
|
|
Hain zuzen, 1995ean inkesta bat egin genuen, Gilen Irigoin bunuztar kolaboratzaileak eraman zuena. Inkesta horrek helburutzat zaukan
|
jakitea
zertan genuen euskara Euskal Herrian –horretarako Siadeco institutuak egin ikerketa batean oinarritu ginen–, Herria astekariaren harpidedunak zein ziren eta ere zer zioten euskal astekari honetaz. Siadecok 16 urtetarik goitikoen datuak bildu zituen.
|
|
|
Iparraldeko zenbakiak hauexek ditugu. Euskara baizik ez
|
zekitenak
: 2.900 lagun, horietatik 2.100 Lapurdin, 500 Nafarroa Beherean eta 300 Zuberoan.
|
|
|
Las tima! Ohar bat halere," Zer artikulu edo gai mota eskas edo falta dago Herrian" galderari, zenbaitzuk,
|
jakin gabe
zuberotarrak diren ala beste euskal lurralde batetakoak," Zuberoako berri gehiago" nahiko zutela diote.
|
|
|
Kopuru apalagoko beste ihardespenetan: plazerez, gure kazeta da, goxoa da, herrikoia, etxekoa, familiakoa, ondoko belaunaldiari zerbait uzteko, maitagarria da, gabe ez nuke nahi, ene adinean ohartzen naiz euskara ez dakidala ontsa, Euskal Herria sartzen zait ene ganbaran (eri batek), herrietako berriak
|
jakiteko
, ohiduraz, aita amekin beti irakurri dugulako, 50 urte hauetan irakurtzen dut, ama zena bezala egiteko, aspaldikoa delakoz, ez du politikaren trabarik, pilota aipatzen du, gure inguru hurbileko gauzez arduratzen da, berrien jakiteko, euskaldun berriak ematen ditu, erlijiozko artikuluentzat, denbora pasa, kuriostasunez...
|
|
|
Kopuru apalagoko beste ihardespenetan: ...uzteko, maitagarria da, gabe ez nuke nahi, ene adinean ohartzen naiz euskara ez dakidala ontsa, Euskal Herria sartzen zait ene ganbaran (eri batek), herrietako berriak jakiteko, ohiduraz, aita amekin beti irakurri dugulako, 50 urte hauetan irakurtzen dut, ama zena bezala egiteko, aspaldikoa delakoz, ez du politikaren trabarik, pilota aipatzen du, gure inguru hurbileko gauzez arduratzen da, berrien
|
jakiteko
, euskaldun berriak ematen ditu, erlijiozko artikuluentzat, denbora pasa, kuriostasunez...
|
|
|
Zer beherakada 25 urtez! Argi da Herria astekariak ez duela
|
jakin
zuberotarrei hurbiltzen, zuberotarren baitan merezi zukeen interesik pizten. Alta, hango berriak, ez baziren ere guk nahiko genuen heinean heldu, beti gogotik zabaldu ditu Herriak.
|
|
|
Ez zidaten iritzirik eskatu
|
jakiteko
hegazkinez ala trenez bidaiatu nahiago nuen! Kur kur kur!
|
|
|
Elkarbizitzarako arazoei eta totalitarismoari buru egiteko oinarrizko baliabidea da. IKren barnean, borroka izugarriaren erdian, sekulako umorea ibili dugu beti, baina
|
bagenekien
serioski aritzen ere. Umoreari beti lekua ematen jakin izan dio gu.
|
|
|
IKren barnean, borroka izugarriaren erdian, sekulako umorea ibili dugu beti, baina bagenekien serioski aritzen ere. Umoreari beti lekua ematen
|
jakin
izan dio gu.
|
|
|
Euskararen sustatze lanetan diharduen Sü Azia elkartekook igorri genien gutunari, oso suminduta erantzun diote atarraztar merkatarien batasunekoek. Haien" harridura eta amorrazioa jakinarazi" nahi zi guten eta," pentsaezinezkoa" zela euren baimena eman zezaten" euskara ez
|
dakitenentzako
kaltegarria litzatekeen ekitaldi diskriminatzaile bati". Hori bera!
|
|
|
Jakin 58 baitira. Eta hain zuzen ere, nire ustea da Atarratzeko" frantximantek" nolabait gaizki bizitzen dutela egoeraren bilakaera hori, hots euskaraz
|
jakitea
beraiek ez daukaten zerbait gehiago dela eta ohartze horrek diela min egiten.
|
|
|
Alabaina, nik uste dut gaur badela garaia eta aukera, alderantzizkoaz gog orarazteko, hau da euskaraz
|
jakitea
dela erdaldunek ez daukaten zerbait gehiago. Euskaraz jakiteak aukera eta ahalik ematen duela Euskal Telebistari begiratzeko eta ulertzeko, Hego Euskal Herrikoekin harremanak edukitzeko eta, egia baita ere zenbait kasutan, lanpostu baten lortzeko.
|
|
|
Alabaina, nik uste dut gaur badela garaia eta aukera, alderantzizkoaz gog orarazteko, hau da euskaraz jakitea dela erdaldunek ez daukaten zerbait gehiago. Euskaraz
|
jakiteak
aukera eta ahalik ematen duela Euskal Telebistari begiratzeko eta ulertzeko, Hego Euskal Herrikoekin harremanak edukitzeko eta, egia baita ere zenbait kasutan, lanpostu baten lortzeko. Azken finean, euskarari begira he rabe direnak (etsai amorratu daudenak konbentzitzea alferrikako lana da, ordea) euskararen aldeko jarrerara ekartzera saiatu behar genukeela.
|
|
|
Ho rretarako ere, beste euskal lurraldetatik ez gara bereiztuta egon behar eta eredu gi sa ere baliatu behar ditugu, euskararen ofizialtasun egoera berri emanda.
|
Badakit
eskas ugari eta euskararen kalterako jokaera asko daudela, bai Euskal Aut onomi Erkidegoan zein Nafarroako Foru Erkidegoan, baina, hala ere, euskarak estatutuak badauzka, hobetu beharrak baldin badira ere. Oraingoz, horre tatik oso urruti gaude Ipar Euskal Herrian, kontu hau lotuta baita gure onarpen juridiko instituzionalari.
|
|
|
Kontrako iritzirik ez da aditu, halaber, Herri Elkarteak aurten bertan ere moldatu eta aho batez onartu duelarik euskararen sustatzeko egitarau bat jasotzen duen liburu zuria. Ez nago, hargatik, ameskerietan ibiltzen;
|
jakin
badakit euskararen plazaratze horren aurkakoak badaudela, baina hauen iritzi esparrua estutu egin da. Gaur egun, oso zaila bihurtu da euskararen aurka, argiki ala zeiharka, agertzea, kargudunen munduan batez ere.
|
|
|
Mirari huts bat bilakatua da haur edo gaztetxo bat euskaraz hitz egiten entzutea, Zuberoako herri ustez euskaldun batean ere. Gainera, euskaraz
|
dakiten
bi haur egonda ere leku batean, haur
|
|
|
Gamere Zihiga eta Aloze Ziboze Onizegaine aipatu izan dira, baita Ezpeize Ündüreine, Ainharbe, Ürrüstoi Larrabile eta Sarrikotapea herrien arteko elkarlanerako zerbait ere. Ezpeize Ündüreine eta Sarrikotapea herrietan, esaterako, euskara
|
daki
ten bakanak, salbuespenak salbuespen, 60 urtetik gorakoak dira. Pastoralei dagokienez, 18 mendean eman zituzten azkenak.
|
|
|
Gure hizkuntzarekiko axo lagabezia horren agerpen agerizkoenak karrika edo bide bazterretan ikus di tzakegu, hots, herri batzuetan jarrarazi dituzten etxaldeen edo auzoen izenen idazkerarekin. Itsuskeria edo itsukeria... ez
|
dakit
zein den hitzik egokiena, eta
|
|
|
Hori ez da harritzekoa, zeren eta, jende horrentzat, frantses hizkuntza baita ukatu eta ukitu ezineko erreferentzia, inoiz ere zalantzan jar ez daitekeena... euskararen kontuarekin eta bereziki idazkerarekin, aldiz, nahi dena egin daitekeelarik! Pena ematen du, haatik, Urdatx Santa Grazi izan dadin" eredu" lotsagarri horren aurrendarien artean,
|
jakinez
herri horretako seme direla Aita Junes Casenave Harigile eta Txomin Peillen euskaltzainak eta euskal kulturako izen handiak... Jatorriz behintzat, bertakoak ziren ere Bigarren Mundu Gerraren aurretik eta ostetik euskaltzale sutsua izan zen Albert Constantin mediku eta hautetsia eta XVIII. mendean bizitu zen Jusef Egiategi historia ikertzaile eta filosofoa.
|
|
|
Hain zuzen, hau da azken 40 urte hauetan Zuberoako antzerki zaharrak bizi duen arrakasta handiaren ondorio tamalgarrienetarik bat: jende anitzek uste dutela pastoralaz zerbait
|
dakitela
, ezer gutxi dakitelarik ordea... Udan ematen diren trajeria horien ikustera datorren jendetza handiaren artean egonda edo pastorala eman osteko azalpen edo iritzi trukatzeetan, sekulako astakeriak entzun daitezke, kasu gehienetan, egia esan, euskaraz gutxi dakitenen edo euskal kulturaren mundutik aski aldenduak direnen ahotan entzuten direnak.
|
|
|
Hain zuzen, hau da azken 40 urte hauetan Zuberoako antzerki zaharrak bizi duen arrakasta handiaren ondorio tamalgarrienetarik bat: jende anitzek uste dutela pastoralaz zerbait dakitela, ezer gutxi
|
dakitelarik
ordea... Udan ematen diren trajeria horien ikustera datorren jendetza handiaren artean egonda edo pastorala eman osteko azalpen edo iritzi trukatzeetan, sekulako astakeriak entzun daitezke, kasu gehienetan, egia esan, euskaraz gutxi dakitenen edo euskal kulturaren mundutik aski aldenduak direnen ahotan entzuten direnak.
|
|
|
jende anitzek uste dutela pastoralaz zerbait dakitela, ezer gutxi dakitelarik ordea... Udan ematen diren trajeria horien ikustera datorren jendetza handiaren artean egonda edo pastorala eman osteko azalpen edo iritzi trukatzeetan, sekulako astakeriak entzun daitezke, kasu gehienetan, egia esan, euskaraz gutxi
|
dakitenen
edo euskal kulturaren mundutik aski aldenduak direnen ahotan entzuten direnak. Bai, nonbait arazoa da pastoralen jarraitzaileen kopurua horrela handitu egin dadin, euskal kulturaren ezagupena eta bizipenak nabarmen gutxiagokoak direlarik.
|
|
|
|
Dakidanez
, Jean Mixel Bedaxagarrek hautua egin du aktoreen kopurua hogeita hamar batera mugatzeko, horiek denak neskak edo emakumeak izango di relarik. Satan dantzariak, ostera, mutilak izango dira.
|
|
|
Ziur asko, nahiz eta honetaz daturik batere ez dudan, bide aski diferenteetatik ibiliko da Garindaine herrian uda honetan emanen den pastoralaren idazle den Pier Pol Berzaitz kantari ezagun eta guztiz talentuduna. Horrek,
|
dakigunez
, buhame edo ijitoen gaia du pastoralera egokituko. Aurretik azaldutakoaren il dotik, ez naiz batere ziur trajeria bat den gai horren biziarazteko modurik ego kiena, baina aurreiritziz ez jokatzeko, horretan geldituko naiz, behinik behin.
|
|
|
Bai, Züberoa hori oro da... bena ez hori bera! Züberoa da ere aspaldiko denboretan algar etxekidüraz ebilten den jentarte bat, artzangoaren lege eta ebildüra besteak ez bezalakoak. lpar Eüskal Herri barnealdeko indüstria güne bakarra, mendiko laborantxa oranokoan ja bizirik begiratzen düan lürra, eüskal kultürako agerkünteak berri tzen eta oraikotzen
|
jakin
üken düan probintzia... bena eüskaraz mintzatzea ge roago eta haboro gibeltzera üzten düan esküaldea ere. Aspaldiko historia baten ürratsetarik ebiltez, egünko egüneko izateala jitearekila ohartzen ahal gira Züberoa argiak eta itzalak dütüan kartiela dela.
|
|
|
Euskara estandarrak baliabidezko tresna bat baino gehiago izan luke, eta ez jendarte zehatz bati loturik egon. Damugarria da Nafarroako eskualde zonbai tetan bertako euskara bere berezitasunekin galtzea eta oraingo hiztunek batuaz baizik ez
|
jakitea
. Ez zen hori euskara estandarraren funtzioa.
|
|
|
Zail, oso zail. Hor inkestek gezurrak esaten dituzte, ez da posible, ez da jada Xiberoan herritarren %70ek euskara
|
dakitela
; jakitea, beharbada, bai, baina praktikatzen dutela behintzat ez. 14.000 xiberotarretatik euskara egunero bizi
|
|
|
Zail, oso zail. Hor inkestek gezurrak esaten dituzte, ez da posible, ez da jada Xiberoan herritarren %70ek euskara dakitela;
|
jakitea
, beharbada, bai, baina praktikatzen dutela behintzat ez. 14.000 xiberotarretatik euskara egunero bizi
|
|
|
Xiberotar gutxik
|
dakite
batua, edo gutxik egiten dute indarra ulertzeko edo egokitzeko. Baina, bestalde, erran genezake Hegoaldetik, Nafarroa Beheretik edo Lapurditik etortzen direnetatik, zenbatek egiten dute indarra zuberera emateko?
|
|
|
Iduri du Zuberoan ere lanik frango badela euskaraz bizitzen. Adinekoek ontsa
|
badakite
. Gazteei denez bezainbatean, ez da ber egoera.
|
|
|
Bai, eta gehien bat 1914 gerlak," 14ko Gerla Handi" deituak. " Eskuara baizik ez
|
zakiten
haiek, mort pour la patrie", Gorka Knörren kantua da, ezta?, oso kantu indartsua. Hala 1914ko Gerlak, nola Bigarren Mundu Gerlak bere partea egin dute hemengo jendea frantsesteko, seguru.
|
|
|
Zurrumurru hori bazen, baina handik bi asteren buruan IK k ofizialki erran zuen: " Gutarik batek ez du ihes egitea lortu, eta ez
|
dakigu
non den". Anartean hasi ginen bilaketak egiten.
|
|
|
Autodeterminazioak bai. Autodeterminazioak erraten du beste Eu ropa bat behar dela, Europa federala, autodeterminazio eskubidea onartuko duena; eskatzen duten herriei, erran nahi dut, eta
|
badakit
batzuek ez dutela es katuko.
|
|
|
|
Badakit
ontsa nik hori. " Ez, ez, elebitasuna!", diote, baina faltsua da hori.
|
|
|
Pastorala euskaraz emanen du te, ikasiko baitituzte bertsetak eta kantuak, baina ez da besterik izanen. Makur tzen ari gara euskaraz ez
|
dakitenen
egokitzera. Eta ez da hori bidea.
|
|
|
" Ez dugu inoiz
|
jakin
zenbat militante ginen. Badira zifrak, baina ez dira guk emanak.
|
|
|
IK k bere ekintzak bere kabuz egin zituelarik, eta berak sinatuta, eta bere argudiaketarekin, ETAk erran zuen: ‘Batere ez
|
dakit
gazte hauek zer ari di ren! ’ Ni erabat ETAren kontrakoa nintzen, eta naiz. Ez ETAren borrokaren kontrakoa, hala ere, ETAren jokamoldearen kontrakoa, ETAren ikuspegi to tali tarioaren kontrakoa baizik".
|
|
|
Harekin mahai baten inguruan biltzerik ez zegoenez —nik behintzat ez nuen lortu—, Zuberoako muinoetan, basoetan eta herri arteko bideetan elkartzen ginen tartean behin; baten eta bestearen berri ematen, zubereraz hau eta bestea nola esaten zen entzuten, eta politikari errepasoa egiten, beti
|
jakin
minez baitzegoen gauzak nola ikusten genituen mugaz bestaldeko kontaktuek.
|
|
|
Bereziki Xiberoko Botzeko behazale kartsüek egürükitzen züen arrahenki haren" Egün bat hitz bat"! Eta ez da erraiteko baizik, ez nüan haren heriotze berria
|
jakinik
baizik, non eta irratiaren bidez entzüten düdan: " Nik exi goraintzi erran izozü!" (nik exi delarik ene partez xiberotarrez) Agitzea ere...
|
|
|
Ezkerrekoa zela hura, eskuinekoa bestea? Ez
|
dakit
, ez zuen inporta, herriaren alde ari ginelako. Hori genuen helburua.
|
|
|
Beraz urguilu poxi batekin erran dezaket Allande eta biak zuberotar osoak garela. Ez
|
dakit
hortako ginen ote hain ongi konpontzen, bestalde politikan bereziki genituen diferentzia batzuen gainetik. Baina beste arrazoinik ere ukan dukegu elkarlanerako.
|
|
|
Ez zuen jaun baten itxurarik, ezta nahi ere. Bere buruari kasu eskasa egiten zion, ez
|
dakit
noiz debru lo egiten zuen, eta ni beldur bere lan erraldoiak leherturik joan zaigula.
|
|
|
Urte eta urte behar izan da lagün honen maskorraren pean zoin nolako süak igiarazten züan denmendren bat bada ere ikusteko. Egiaren erraiteko, ez
|
dakit
norbaitek kausitü düanez bere maskorraren elkaraztea edo bederen erreskiñatzea, zütüan bihotzminak eta barne ausnarketak mihi püntalat ekarreraz teko. Ondoko hitzetan, Argia astekariaren berriketariari egin zeion algarrizketaren zati zonbaiten bidez ohartüren gira bere ibilbide politikoaren aipatzeko ez zela hitzez zühür bena barneko sentimentüen agertzeko püntüan, atea hesten züan eta giltzatzen.
|
|
|
" Badago gazte bat Zuberoan politikan abiatu nahi dena, zentrista..." esan zion Bayrouri. Ez
|
nekien
holakoa nintzenik ere, nire burua ez nuen abertzaletzat alta.
|
|
|
Landako herriak (Biarno), Puyredon pastorala eman zuelarik (1997), argazkitan hartzeko baimena galdegin genion eta, txiste modura edota arrailerian, pastorala oholtzako deabruaren aitzinean hartuta izatea proposatu geniolarik, berak baietz erran zuen. Ez
|
dakit
apaiz askok onartuko zuten bromaz jokatzea erlijioari lotutako gai batekin; Junes bai ordea, Zuberoan, erran ohi dugun bezala, arrailerianta baita. Luzaz iraun beza gure artean, lan anitzez betetako bizibide luzean!
|
|
|
Hala ere militante güzi horien begietan, argi, alkartarzüna, anaitarzüna ikus ten ahal zen eta mila bederatzü ehün eta lautanhogeita hiruko agorrilaren zazpi hartan, Landesetan, lagün horietarik baten herexa har eta txakürrek ihiztekatü ondoan... desagertü zen edo xüxenago izateko, balinba desagerrazirik izan zen. Zerbait berriren
|
jakiteko
nahian, urteak igaran ziren eta Allande bilatze lan güzietan zen. Egün arte, Popo Larre borroka lagünaren berri ez da izan eta ezinbeste honek zauri sendaezin baten gisa, beste lagünak bezala Allande mintzen züan.
|
|
|
Lehenak hizkuntzaren aldetik aberastarzün izigarrikoa eskentzen dü eta hiztegi tti pia euskalkitik euskara batualat heltze ko zaldain bat izaten ahal da. Nahiz eta xiberotarrari zinez etxekia izan,
|
bazakian
Allandek honen eremüa hertsi dela eta egün batez, nahiz eta euskalkia komunikazio tresna bezala etxeki eta garatü behar, idatzia eta mintzamena euskara batuaz egi tea beharrezko dela. Ützülpen lan parrasto bat, gehienak ordaintürik izan gabe, bere gain hartü züan eta Herri Alkargoa eta Aüzetxeetako idazki aministraziokoak euskara batualat moldatzeko behar gorria ikusten züan.
|
|
|
Beti erraiten züan ez zela ez dantzari, ez kantari. Bena dantzaz ere
|
bazakian
eta emaiten zeigün informazionea.
|
|
|
Edota" Kantore kronika" izeneko emanaldia, non dantzan eta kantatzen ez omen
|
zakianak
argitarzün zinez interesgarriak emaiten zeizgün Xiberoko 40 üngürü khantore nausietaz, hain ezagütürik direnak, ikusbidez: Txori erresiñula, Eperra, Goizian goizik, Orai hasten niz kantatzen herrikoiak direnak; Etxahun Barkoxe ren Maria Solt eta Kastero edo Bi bertset dolorusik; Etxahun Iruriren Ai zer plazera eta Ama Euskadi; eta baita egünko kantariek sortüak ere, hala nola Berzaitzen Baratze bat.
|
|
|
Kantoreen aztertzean, hiztegiak ükeiten ahal dütüan kuxelüz oro argitzen zeigün. Bere trebetarzün handienetako bat erakusten
|
bazakian
holako lanetan. Xiberoko eüskalkiaren eleen errejenta zen, nontik jiten ziren, zonbat erranahi züen, frantses, biarnes ala espainolaren eragina bazüen...
|
|
|
Üngürüan agitzen zen orotaz züan interesa. Etxezilo zela erran zeitan behin, bena kanpoan agitzen zenaz bazüan
|
jakiteko
interesa eta manera zonbait. Eta ontsa ekar ten züan paperera, nazioartekoa, zoin Eüskal Herrikoa ala Xiberokoa.
|
|
|
Laster jin zeigün Allande eta azken herrokan kantari ari zirenetan, Pastoraletako süjetak eta kantari handiak zirela erran zeigün (Erik Alzazebe, Jean Louis Aranburu, Mixel Arotze, Jean Pierra Barneix, Johañe Bordaxar, Niko Etxart, Jean Pierra Ttutu Luro, Jean Noël Pinque eta Dominika Urruti). Ez
|
zakiala
kantatzen erraiten züan Allandek. Agian hala zen, bena Xiberoko kantarien eta kantoreen berri bazüan.
|
|
|
Xenda honetatik ibilita, ohartuko gara itsasertzeko landaredia ez dela batere urria, ez3 Artikulu honen erreferentzia Berrian: donibane lohizunera.htm.
|
jakinez
hala pentsa bagenezake ere. Itsas pinuak ikusiko ditugu, jakina, baita sahats eta huntzosto mota batzuk eta sastraka oparo bat ere.
|
|
|
Azkenik, Sü Aziako kideek kasetarier erran deienez: " orai, esperantxa dügü EEPk ere lagüntüko gütüala, hori laster
|
jakinen
dügülarik".
|
|
|
Atarratzez mintzatzen hasia bainaiz, aurrera joko dut eta atarraztar askoren euskararekiko gutxiespenaz arituko naiz. Jarrera honen argibide bat gehiago izan dugu berrikitan, hain zuzen ere," saltegiak ere euskaraz" kanpainaren barruan, Atarratze eta Mauleko merkatari guztien ikusterat ibili garelarik, euskarari leku bat ematea onartuko zutenez
|
jakin
guraz. Mauleren kasua, laburki aipatzeko lehendabizi, aurrenez ongi genekiena egiaztatu da tamalez, hau da mauletar denda jabe oso gutxik (bizpahiruk) dakiela euskaraz eta, hortaz, kanpaina horretan esku hartzea ezinezkoa zaiela.
|
|
|
Jarrera honen argibide bat gehiago izan dugu berrikitan, hain zuzen ere," saltegiak ere euskaraz" kanpainaren barruan, Atarratze eta Mauleko merkatari guztien ikusterat ibili garelarik, euskarari leku bat ematea onartuko zutenez jakin guraz. Mauleren kasua, laburki aipatzeko lehendabizi, aurrenez ongi
|
genekiena
egiaztatu da tamalez, hau da mauletar denda jabe oso gutxik (bizpahiruk) dakiela euskaraz eta, hortaz, kanpaina horretan esku hartzea ezinezkoa zaiela. Alabaina, zin zinez ho ri pentsatzen dutenez ez bada ziurtatzen ahal ere, euskararik ez jakitea dolugarritzat daukate eta minez bizitzen dutela aitortu digute batzuek.
|
|
|
Mauleren kasua, laburki aipatzeko lehendabizi, aurrenez ongi genekiena egiaztatu da tamalez, hau da mauletar denda jabe oso gutxik (bizpahiruk) dakiela euskaraz eta, hortaz, kanpaina horretan esku hartzea ezinezkoa zaiela. Alabaina, zin zinez ho ri pentsatzen dutenez ez bada ziurtatzen ahal ere, euskararik ez
|
jakitea
dolugarritzat daukate eta minez bizitzen dutela aitortu digute batzuek. Ikastea, haatik, oso neketsutzat ikusten dutela gaineratu digute, denbora eskasia ai tzakiatzat harturik, kasu gehienetan.
|
|
|
Aitzinsolasean lauzpabost egia agerian ematen zi tuen: ...euskara bat baizik ez dela eta euskalki bat besteak baino gehiago edo ho be ez dela; hamar hitzetarik zortzi, bederatzi ez bada, berdinak direla Euskal Herri osoan, ahoskatze ezberdinak direlarik, eta beste hitzak ikasteko di rela; euskara batua beharrezkoa dela euskaldunen artean elgar ulertzeko; eus karazko prentsa irakurtzeko zailtasunak badirela baina ikasi behar zela, frantsesez irakurtzen ez
|
jakitea
harrigarria litzatekeelarik...
|
|
|
Lan anitz egin du hor ere, adibidez" Egün bat Hitz bat" kro nikaren bostehun grabaketa eginez edo" Pasealdi" kronikan mendietako landareen, animalien izenak eta guneko toponimia landuz. Allanderen azken ibilaldia Ligitik Etxebarre sorterrira izan zen, halabeharrak haren azken ibilaldia izanen zela
|
bazekien bezala
. Beñatek hola bukatzen du lekukotasuna:
|
|
|
" Laudoriotan ari tzea ez zuen Allandek maite; ekintzetan, ordea, hor han hemenka ekimenak antolatzen eta ekitaldiak moldatzen, maisu eta eragile gorena zen Socarros(...) Zuberoako lurrak ematen dituen giza seme alaba aparteko horietarik euskararen mundura etorria". Andresek erraten du orain guri zaigula Allandek ireki dituen lan ildoak jarraikitzea eta, Lehen hola, orain hala, gero ez
|
jakin
nola Bela zaldun zuberotarraren atsotitzaren azken zatia ezeztatuz, badakigula, partez bederen, Allanderi esker zer egin etorkizunean.
|
|
|
" Laudoriotan ari tzea ez zuen Allandek maite; ekintzetan, ordea, hor han hemenka ekimenak antolatzen eta ekitaldiak moldatzen, maisu eta eragile gorena zen Socarros(...) Zuberoako lurrak ematen dituen giza seme alaba aparteko horietarik euskararen mundura etorria". Andresek erraten du orain guri zaigula Allandek ireki dituen lan ildoak jarraikitzea eta, Lehen hola, orain hala, gero ez jakin nola Bela zaldun zuberotarraren atsotitzaren azken zatia ezeztatuz,
|
badakigula
, partez bederen, Allanderi esker zer egin etorkizunean.
|
|
|
Azken maskarada Muskildiko herriarena izan zen 1989an, eta beraz urte bat egon da egin gabean. Gaurkoan
|
dakigunez
, urte berriaren urteko lehen igandean izanen da lehen emanaldia, Al tzain bertan segurraz ere. Ondotik hamar bat ateraldi egin behar lezakete jokolariek.
|
|
|
Amaieran egin, ohi den dantza erosteak marka guztiak hautsi zituen, 7.000 lib e ra es kaini bait zituen garaile irten zen Atarratzeko herriak. Bestalde, bigarren emanaldi hori ez dela azkenengoa izango ere
|
jakin
zen, Gipuzkoako Ordizia herriak harrera emanen bait dio ‘Santa Kruz’ pastoralari datorren irailaren 12an.
|
|
|
Euskaldunon Egunkaria 28 lagun ho tzagatik hil ziren. Zifra hori oso mugatua dago, Frantzian gaur egun, gutxienez 220.000 herritar biz itegirik gabe direla eta beste sei milioi larri bizi direla
|
jakinez gero
.
|
|
|
Eta alde guztietatik frantses bandera urdin, zuri eta gorriz inguratuak. Ez
|
dakit
zein talde zen eta ez nuke hemen salatuko baina badakit, aldiz, ardura dunek ez dutela harro izateko motiborik.
|
|
|
Hortan da eüskararen geroaren giltzetarik bat: euskaldünek, hots eüskaraz
|
dakienek
, mintza dezaen. Ho riek ez badüe egiten, nolaz galtatzen ahal zaie eüskaraz ez dakiener ikas eta balia dezaen?
|
|
|
Arrisküa beita, bai seriosa ere, azkenean heben gainti baratüren den laborantxa heinttoa bazterren doi bat xahü etxekitzeko eta aizi narteen bai bakantza igaraileentako berdegüne segürtazale bera izan dadin. Segur izan gitean, halere, Züberoak
|
jakin
ükenen düala herriaren bizi seinale den laborantxa azkar eta sento baten zaintzen eta hazten. Gure geroaren giltze tarik bat da.
|
|
|
Beharria laster eginik da eta Hego Eüskal Herriko irratien eta Euskal Telebistaren jarraikitzeko ez dügü indar hanitxen egin beharrik. Eüskarazko prentsarentako neke bat haboro bada, irakurten
|
jakin
beharrez... bena hori ere ez ote dea gütienezko gaüza bat bere mintzajea bizirik etxeki nahi düan popülü batentako. Frantsesez irakurten ez jakitea alabaderekoa lizate hanitxen ustez.
|
|
|
Eüskarazko prentsarentako neke bat haboro bada, irakurten jakin beharrez... bena hori ere ez ote dea gütienezko gaüza bat bere mintzajea bizirik etxeki nahi düan popülü batentako? Frantsesez irakurten ez
|
jakitea
alabaderekoa lizate hanitxen ustez. Halaber behar leite izan eüskararen kasüan edo damügarriago orano, gure mintzajea denaz gainen.
|
|
|
Halerik ere, eüskarazko hitz bakant elibat herrialde bakoitxean edo probintzia zonbaitetan baizik ez dirade erabilirik. Eüskarazko hitz horik batuan sartürik agitzen ahal dira eta horien erran nahia ez da miraküiluz
|
jakiten
: ikasi behar da.
|
|
|
Mixel Labegerirengana hurbildu nintzaion,
|
jakin
nahi bainuen Maule Baithako baitha horrek zer erranahi zeukan. Euskarak elkartu gintuen.
|
|
|
Baina, gero, Hegoalde hori zegoenik
|
banekien
, eta ezezaguna zitzaidan. Eta argazkigintzaren estakuruaz bertaratu nintzen.
|
|
|
Borroka armatuak Iparraldean ondorio onak eta eraginkorrak ekarri baditu, arrazoi honexegatik ekarri ditu: herriko jendea ginelako, jendeak
|
bazekielako
ez ginela ero talde bat. Herriko bizian eta errealitatean erabat murgilduriko gazteak ginen.
|
|
|
Eskuinekoa bestea? Ez
|
dakit
, ez zuen inporta, herriaren alde ari ginelako. Hori genuen helburua.
|
|
|
Joan den urtean, esaterako, Ligi, Atherei, Lexantzü, Zunharre eta Etxebarrek taularatu duten Bereteretxe pastoralean ia esan daiteke erdaldunak euskaldunak baino kopuru handiagoan zirela! Gauzak horrela, eta sinesgaitza badirudi ere,
|
jakin
beharrekoa da JeanPierre Rekalt errejenta frantsesez mintzatzerat behartuta zegoela mustraka edo trebealdi saioetan!
|
|
|
Hala agitü zen Peio Quihillalt Ligiko merarekin eta Ligi Etxebarre izan zen arren Allanderen azken ebilaldia Xiberoko Botzarentako. Üdüri abantxü harentako zen deseinak
|
bazakiala
azken pasealdi züküala. Etxebarren hasirik Etxebarren ürrentzeko.
|
|
|
Pentsatzen düt haboroxeak xiberotar ginen. Gero
|
badakit
emeki emeki denborarekin zabaltzen hasi zela eta jenteak bestetarik jiten hasi, haboroenik Baxe Nafarroatik eta Bearnotik ere bai. Segür ere ahomihiz aipatzen zen eta hola ebilzale berriak agertzen.
|
|
|
Üsüan, hilabeteko ebilaldiak antolatzen günütüan eta ahalaz güne ezbardinetan (Eüskal Herrian, Bearnoan...). Hartara gabe, elkaldia ez bazen ezagutürik, esprabü bat egin behar zen,
|
jakiteko
zoin izaten ahal ziren nekeziak (zonbat oreneko ebiltea, zonbat metra petigora e.a.). Sail hortan, Allande laket zen, Jean Claude SÉHÉBIAGUE. Bortükariak 160 karta (mapa) bat har eta txerkatzea nontik igaraiten ahal zen (G.P.S. eta ho lako rik ez beitzen ordüan).
|
|
|
Behin, GR 10 xenda famatüan ginelarik Larraineko gaintian, lagün batek hamar bat igeltsü granada (grenade en plâtre) atzaman züan, nekez baizik armadaren trebatze zonbaitetan han ützirik. Pentsatürik ez zirela granada hurak han üzten ahal, jente hanitx igaraiten den xenda baten bazterrean eta agerian, bildü günütüan xüxen
|
jakin gabe
zer egin behar zen eta norbaitek erran züan Atharratzeko hedexuritegiala eramaiten ahal günütüala. Orit niz segidan Allandek erran züala ez zela bera joanen, ez zela hedexurien aitzinean agertü nahi granada hurak esküetan.
|
|
|
Bena horien antolatzeko jente beharra bagünüan. Lehenik, esprabü bat egiten günüan, bereziki
|
jakiteko
ützüliaren egiteko zonbat denbora behar zen. Ordüan günüan deliberatzen ebilaldi harek nonbait han zonbat oren iraüten züan.
|
|
|
Artzain ola zaharren ez galtzera üzteko europar programa bat zen. Lehen aldian, orai düala hogeita hamar bat urte, proposamena üken günüan
|
jakiteko
, ea holako xede baten gure gain hartzeko edo bürützeko prestik ginenez. Eztabadatü ondoan, honartü günüan, sosa franko aisa emaiten beitzüen püntü hartan.
|
|
|
Eta bestalde, Xiberoko zindikata edo botin goaren lagüngoari esker bürütü ahal izan günüan. Gure egitekoa zen lehenlehenik
|
jakitea
zoin ola eta zer balintzetan haütatü behar zen. Ahalaz, Bortüko güne ezbardinetan izan behar züela erabaki günüan (nahiz eta Ardane eta Pixta ez diren algarretarik hürrün).
|
|
|
Haütüa egin ondoan, ola horien partzuerren baimena behar zen. Erran nahi beita, hasteko, zoin ziren eta zonbat ere xüxen
|
jakin
behar günüala, gero gure
|
|
|
Bortükariak 162 xedea zer zen jakinarazteko (ola zaharraren berritzea; lanak egin ondoan, ebilzaleentako zabalik üztea...), parteliantek prefosta jabegoa be giratzen züelarik. Ba
|
dakit
Allandek lan hortan gogo honez erauntsi züala, jabeekin harremanetan sartzeko e.a.
|
|
|
Lerro hauek idazterakoan, ez
|
dakit
zehatz mehatz zeri egin kasu gehiago. Allande Socarros adiskidea gogoan izatea eskatzen dit nire buruak; aldiz, haren figurak ezinbestean narama Zuberoako herrialde euskaldunera.
|
|
|
Lanean jarraituko dugu zure gomuta gogoan eta euskara ezpainetan ditugula. Zuberoa eta Euskal Herria bat datoz zure bitartez eta
|
badakigu
bati muzin egin gabe, bestean ere jarduteko ahala badugula, herria, kultura eta hizkuntza bat eginez.
|
|
|
Behinolako Bela zalduna zuberotarrak idatziriko hura betor gure buruetara: Lehen hola, orain hala, gero ez
|
jakin
nola. Guk, aldiz, eta zuri esker, Allande, badakigu gerogarreneko hori, zati batean bederen, euskaraz nola moldatu eta eskuratu:
|
|
|
Lehen hola, orain hala, gero ez jakin nola. Guk, aldiz, eta zuri esker, Allande,
|
badakigu
gerogarreneko hori, zati batean bederen, euskaraz nola moldatu eta eskuratu: Ekin eta jarrai!
|
|
|
Guduka luzea eraman zuten senpertar laborari askok, Henri Duhau baten laguntza goraipagarria ukanik, besteen artetik. Ororen buru galdu zutena,
|
dakizuen
aintzira hor baita, arrakastatsu. Delako editorialean, ene etxekoekin hurbiletik bizi izan nuen guduka hori aipatu nuen –" Laku bat munduan" lemak bihotza minberaturik, guretzat desohorezko lakua izan baita– eta gaur egungo belaunaldieri jakinarazteko nolako iragana zuen Senpereko aintzirak.
|
|
|
Gaüza arraroa xiberotar ba tentako. Ez
|
dakit
zertako bena bada mikroaren" basahalke" bat orano hanitxen tako. Jendek erranen düanaren lotsa bat bada agian, eüskararen heinaz ala gaxki hartürik izanen den ohar batetaz.
|