|
2007
|
|
|
Thomas Young-ek, 1803an, argiaren uhin higiduraren teoria garatzeko balio izan zuen esperimentua egin zuen. Urruneko iturburu bateko argia bi saretatatik igaro ondoren norabidez aldatzen zela
|
ikusi
zuen, eta izandako interferentzien patroi bat eratu zuen. Orain, ikertzaileek esperimentu hura errepikatu dute, baina elektroiak erabilita argiaren ordez, eta hidrogenoaren protoiak igorpen sareten ordez.
|
|
|
Gertatutakoa
|
ikusi
zutenean, zientzialariek pentsatu zuten espazio ontziak bildu zuen informazio guztia galdu zela, baina aztertzen hasi eta ikusi zuten informazioa egon bazegoela; ez zela galdu, alegia. Hori bai, hasieran espero zuten baino askoz denbora gehiago behar izan dute informazio hori espazio ontziaren pusketetatik ateratzeko:
|
|
|
Gertatutakoa ikusi zutenean, zientzialariek pentsatu zuten espazio ontziak bildu zuen informazio guztia galdu zela, baina aztertzen hasi eta
|
ikusi
zuten informazioa egon bazegoela; ez zela galdu, alegia. Hori bai, hasieran espero zuten baino askoz denbora gehiago behar izan dute informazio hori espazio ontziaren pusketetatik ateratzeko:
|
|
|
Mitalipoven argazki honetan, obulua
|
ikusten
da, justu nukleoa kendu aurretik. Mitalipov
|
|
|
Halaber, supernobaren zenbait ikerketa egin ditugu interferometriaren laguntzaz. Supernoba antzinatik ezagutzen da, baina, teleskopio arrunt batean behatuz gero, argi puntu txiki distiratsuak besterik ez da
|
ikusten
. Irrati interferometriaz aztertuz, berriz, donut baten antzeko egitura duela ikusi dugu.
|
|
|
Supernoba antzinatik ezagutzen da, baina, teleskopio arrunt batean behatuz gero, argi puntu txiki distiratsuak besterik ez da ikusten. Irrati interferometriaz aztertuz, berriz, donut baten antzeko egitura duela
|
ikusi
dugu. Teorian aurreikusitako egitura horren lehenengo behaketak interferometriari esker egin ahal izan ditugu.
|
|
|
Interferometriari esker egindako zenbait neurketak erakutsi dute gure galaxiaren erdian objektu bat dagoela. Objektu horren tamaina eta masa zehaztu ditugu, eta
|
ikusi
dugu Lurraren eta Eguzkiaren arteko distantzia baino txikiagoa dela distantzia horri unitate astronomiko deritzo. Masa, berriz, lau milioi aldiz Eguzkiaren masa dela ikusi dugu.
|
|
|
Objektu horren tamaina eta masa zehaztu ditugu, eta ikusi dugu Lurraren eta Eguzkiaren arteko distantzia baino txikiagoa dela distantzia horri unitate astronomiko deritzo. Masa, berriz, lau milioi aldiz Eguzkiaren masa dela
|
ikusi
dugu.
|
|
|
Alegia, zulo beltzak igortzen duen erradiazioaren ondorioa den edota etengabeko izarren sorkuntzak sortzen duen zerbait den jakin nahi dugu. Teknika interferometrikoen laguntzaz, prozesu fisiko batzuek zein beste batzuek galaxien jokabidean nola eragiten duten
|
ikusi
nahi dugu.
|
|
|
Gizakiok, adibidez, modu horretan ikasten dugu irakurtzen edo aurpegi bat ezagutzen: behin eta berriz soluzioa
|
ikusi ondoren
. Aurpegien ezagutza adibide ona da; ume jaioberriek hilabeteak ematen dituzte gurasoen aurpegiak ezagutzen ikasten, horretarako abstrakzio maila minimo bat behar baita.
|
|
|
Garunak antzera funtzionatzen du: neurona batzuek jasotzen dute inputa(
|
ikusitakoa
, entzundakoa eta abar), neurona talde jakin batzuk aktibatzen dira lan mota jakin bakoitzarentzat, eta beste batzuek eragiten dute outputa (erreakzioa). Baina garuna informatikako neurona sareak baino askoz konplexuagoa da.
|
|
|
Oso sare sinpleetan erraz
|
ikusten
da, pertzeptroietan adibidez. Asmatu ziren garaian, pertzeptroiak neurona bakarreko sistemak ziren.
|
|
|
Izan ere, output hori 0 edo 1 zenbakia zen, inputeko balioen eta balio horien pisuaren arabera. Gerora
|
ikusi
zuten pertzeptroiek ikasteko oso ahalmen mugatua zutela. Horregatik, gaur egungo pertzeptroiek neurona gehiago dituzte, geruzatan antolatuta.
|
|
|
Teknologiak lagun dezake ikatza kontsumoa hain zikina ez izaten. Baina
|
ikusi
egin da beltzetik berderako bide horretan non gelditzen den ikatza, eta zer kolore hartzen duen.
|
|
|
EHUko ikertzaile taldeak urteak daramatza bareen hazkuntzaren konplexutasuna ikertzen. Animalia baketsu horiek bere horretan
|
ikusita
, inork gutxik imajina dezake hazkuntza hain konplexua dutela.
|
|
|
Azken belaunaldiko bideo-jokoek duten arrakasta
|
ikusita
, argi dago gaur egungo haurrak ordenagailuaren munduan murgilduta bizi direla, eta tresna hori oso ohikoa dela haien eguneroko bizitzan. Guraso askok, baina, oraindik errezeloz begiratzen diete jokoei, erabilera txarra edo adinera egokitzen ez diren edukiak izan ditzaketelakoan.
|
|
|
Karlistaren torka 712 metroko garaieran dago, Karlista mendiaren gailurrean ia, Enkarterrin. Egitura karstiko bikain hori behar bezala
|
ikusteko
, mendiaren barruan sartu, eta 340 metro jaitsi behar da. Torkak edo dolinak oro har sakonune txikiak izaten diren arren, hori itzela da:
|
|
|
Suitzako Minbiziaren Ikerketa Esperimentalen Institutuan, berriz, ustekabeko aurkikuntza bat egin dute: telomeroek RNA ekoizteko informazioa dutela
|
ikusi
dute. Telomeroen DNA sekuentziak ez du generik; beraz, ez zuten halakorik espero.
|
|
|
Agerraldia 2006ko irailean detektatu zuten, eta berehala ohartarazi zituzten Munduko Osasun Erakundea eta Nigeriako osasun arduradunak, baina ez zuten zabaldu, beldur baitziren txertoaren aurkako iritzia sendotuko zela. Orain, ordea,
|
ikusita
poliomelitis kasuak ugaritzen ari direla, publiko egin dute eta kanpainarekin jarraitzeak duen garrantzia nabarmendu dute.
|
|
|
Baina, garai berean, artean esploratu gabeko beste unibertso bat ikertzen hasi ziren zientzialari batzuk. Eta oinekin zapaltzen dugun mundua ulertzeko gako batzuk itsas sakonean zeudela
|
ikusi
zuten.
|
|
|
Hala ere, oraindik galdera asko daude erantzuteko itsas hondoko jarduera bolkanikoaren gainean. Adibidez, orain arte inork ez du aurrez aurre
|
ikusi
erupzio bat gertatzen ari den unean. Aitzitik, badira hogeita hamalau urte hedapen ozeanikoaren arrasto garbiak deskubritu zituztela.
|
|
|
Xavier Le Pichon geologoak zuzendu zuen, eta Azoreen hegoaldera 700 bat kilometrora dagoen rifta esploratu zuten, hau da, Atlantiko erdiko dortsalaren gandorra erdibitzen duen haran sakona. Hedapen ozeanikoaren aztarnak
|
ikustea
zuten helburu.
|
|
|
Operazio hartan, Alvin ez gain, Archimede batiskafoa eta itsaspeko tripulatu frantziar bat erabili zituzten, Cyana. Haren barrutik, zientzialariek basaltozko mundu harrigarri bat
|
ikusi
zuten lehen aldiz. Operazio benetan emankorra izan zen, itsaspekoek aukera eman baitzieten ozeano hondoaren gainean ibiltzeko, eta beren begiz ikusteko lurrazal sortu berria.
|
|
|
Operazio hartan, Alvin ez gain, Archimede batiskafoa eta itsaspeko tripulatu frantziar bat erabili zituzten, Cyana. Haren barrutik, zientzialariek basaltozko mundu harrigarri bat ikusi zuten lehen aldiz. Operazio benetan emankorra izan zen, itsaspekoek aukera eman baitzieten ozeano hondoaren gainean ibiltzeko, eta beren begiz
|
ikusteko
lurrazal sortu berria. Ikusi ez ezik, irudiak hartu eta laginak bildu zituzten, eta hainbat parametro fisiko kimiko neurtu zituzten han bertan.
|
|
|
Operazio benetan emankorra izan zen, itsaspekoek aukera eman baitzieten ozeano hondoaren gainean ibiltzeko, eta beren begiz ikusteko lurrazal sortu berria.
|
Ikusi
ez ezik, irudiak hartu eta laginak bildu zituzten, eta hainbat parametro fisiko kimiko neurtu zituzten han bertan.
|
|
|
tximinia hidrotermalak. Egun batean, zientzialari mexikar bat jaitsi zen Cyana ren barruan, eta kolore biziko egitura berezi bat
|
ikusi
zuen. Gainean, hildako animalien aztarnak zituen, hala nola desegiten hasitako oskolak.
|
|
|
Horrela deskubritu zituzten lehen tximinia aktiboak. Hain juxtu, Bresteko Unibertsitateko irakasle emeritu den Thierry Juteau geologoak
|
ikusi
zituen lehen aldiz, eta txundituta geratu zen haien inguruko ekosistemarekin. Iluntasun betean, ozeanoak mortua dirudien sakoneran, milaka animalia biltzen ziren ur beltza isurtzen zuten fumarola ikusgarrien inguruan:
|
|
|
Thierry Juteau: Sekula ez dut ahaztuko 1979ko apirilaren 21ean
|
ikusitakoa
|
|
|
Thierry Juteau ezaguna da geologo ona eta komunikatzaile aparta izateagatik; baina, batez ere, tximinia hidrotermalak aurrez aurre
|
ikusteko
aukera lehenengo aldiz berak izan zuelako da ezaguna. Zumaian aurkikuntza hari buruz eman zuen hitzaldi batean jarri genuen harekin hitzordua.
|
|
|
Baina artean ez genekien nolakoa zen itsas hondoa. Orduantxe, 1960ko hamarkadan, estatubatuarrak ozeano hondoen mapa egiten hasi ziren, eta haiek
|
ikusi
zuten dortsal ozeanikoa. Eta garai hartan sortu zen plaka tektonikaren teoria (1967) ere, eta dortsalak hor funtzio garrantzitsua zuela pentsatzen hasi ziren.
|
|
|
Eta garai hartan sortu zen plaka tektonikaren teoria (1967) ere, eta dortsalak hor funtzio garrantzitsua zuela pentsatzen hasi ziren. Hala, nire espezialitatea dortsal fosilak izanik, dortsal aktiboak
|
ikusteko
gogoa piztu zitzaidan.
|
|
|
Hala ere, hurrengo urtean hara itzuli ginen, Rise espedizioan, eta orduan bai, lehen aldiz, ekosistema hidrotermalak
|
ikusteko
pribilegioa izan nuen. 1979ko apirilaren 21ean izan zen, eta ez dut sekula ahaztuko.
|
|
|
Zelulak infartua jasan duten muskulu kardiakoan eta haren inguruan txertatzen dituzte. Dena den, aurrez, zelula ama heldu horien lagin bat aztertzen dute mikrobiologia laborategian, infekziorik ba ote duten edo ez
|
ikusteko
, eta osasuntsu daudela ziurtatzeko.
|
|
|
Teknika hori lantzen ari dira oraindik ere, eta haren helburua da tratamendu berri horren eraginkortasuna egiaztatzea eta miokardioko infarturen bat jasan duten gaixoen bihotzaren funtzionamendua hobetzen den edo ez
|
ikustea
.
|
|
|
Capecchik frogatu zuen DNA arrotzaren eta kromosomen artean errekonbinazioa gerta zitekeela ugaztun zeluletan; besteak beste, erakutsi zuen gene akasdunak konpon zitezkeela kanpotik sartutako DNAren bidez. Smithies, berriz, mutatutako geneak konpontzen saiatu zen hasieran. Saiakera haietan,
|
ikusi
zuen gene guztietan eragin daitezkeela aldaketak errekonbinazioa erabilita.
|
|
|
Gainazaleko lasterren eta sakonekoen bidez garraiatzen dute ozeanoek beroaren erdia, ozeanoen banda garraiatzaile izenez ezagutzen den sistemaren bidez (zirkulazio termohalinoa,
|
ikus
beheko irudia). Golkoko itsaslasterra da gehien erabiltzen den ozeanoko ibilbideetako bat, eta, ekialdetik, Europa berotzen du.
|
|
|
Ur gaziak baino dentsitate txikiagoa du ur gezak; eta hainbeste ur geza gehitzean, ur sakonek ohi bezala sortzeari utzi zioten Ipar Atlantiko polarrean. (
|
ikus
Ozeanoaren banda garraiatzailea atala). Horren ondorioz, zirkulazio termohalinoa gelditu egin zen, eta, hamarkada batean baino gutxiagoan batezbesteko tenperaturak 5 ºC inguru jaitsi ziren Ipar Atlantikoan.
|
|
|
El Niño, buiek
|
ikusita
|
|
|
Tenperatura ebakidura Ozeano Pazifikoan; Ekuatorean ekialdetik mendebaldera doa, iparralderantz begira, Pazifiko tropikaleko buia finkoetatik
|
ikusten
den bezala. Oro har, ur beroen kontzentrazio baten gainetik igotzen da airea Pazifikoko mendebaldean (goiko irudia), eta ekialdeko azaleko haizeak erakartzen ditu.
|
|
|
Dozena erdi bat pasatu dituzu honezkero, eta euskarazko emaitzen arrastorik ez. Ingelesezkoak, gaztelaniazkoak, portugesezkoak, katalanezkoak...
|
ikusi
dituzu, aitzitik. Zer egin?
|
|
|
Bilaketa aurreratua botoian sakatu duzu. Erakutsi hizkuntza honetako orriak aukera
|
ikusi
duzu, eta, ondoan, lauki batean, edozein hizkuntza ageri da. Euskara hautatzerik egongo al da?
|
|
|
Lehenengoa, gainera, Wikipediako energia sarrera. Hasperen egin duzu, zure burua salbatuta
|
ikusi
duzu eta.
|
|
|
Elikagairik eman gabe eduki dituzte 168 egunez, eta gorputzaren tenperatura ez jaistera behartu dituzte, laborategia 27 ºC an mantenduta. Egoera horretan, sugeen arnasketari erreparatu diote, eta
|
ikusi
dute oxigeno kontsumoa% 72 txikiagoa dela baraualdian. Hortaz, ikertzaileek uste zuten baino askoz gehiago moteltzen dute metabolismoa sugeek.
|
|
|
Munduko kakalardo espezie handiena Amazona oihaneko Titanus giganteus da: arraren batez besteko neurria 13,5 cm da eta ia 17 cm-rainokoak
|
ikusi
izan dira (antenak kontuan izan gabe). Galantak dira,
|
|
|
Munduko kakalardo espezie handiena Amazona oihaneko Titanus giganteus da: arraren batez besteko neurria 13,5 cm da eta ia 17 cm-rainokoak
|
ikusi
izan dira (antenak kontuan izan gabe). Galantak dira, baina askoz kakalardo handiagoak izan ziren garai batean, Paleozoiko berantiarrean.
|
|
|
izpi bidez, oso tamaina diferenteetako lau kakalardo espezieren barruari erreparatu diote. Eta
|
ikusi
dute handienek hodi trakeal handiagoak dituztela proportzioan txikiek baino oxigenoa gorputz atal guztietara garraiatzeko erabiltzen dituzten egiturak dira hodi trakealak. Ikertzaile horien arabera, hanketako hodi trakealek mugatzen dute, batez ere, kakalardoen tamaina; eta, egin dituzten kalkuluen arabera, kakalardoak izan dezakeen tamaina handiena Titanus giganteus ek duena da, hain zuzen ere.
|
|
|
Kolore urdin bizikoak Wolf Rayet izarrak dira, ingurura masa handia askatzen duten izar beroak. Orain arte, ez ziren inoiz halako zehaztasunez
|
ikusi
,
|
|
|
Kolore urdin bizikoak Wolf Rayet izarrak dira, ingurura masa handia askatzen duten izar beroak. Orain arte, ez ziren inoiz halako zehaztasunez
|
ikusi
, eta astronomoek uste dute jasotako datuek balioko dutela IC 10 galaxiaren gaineko hainbat galderari erantzuteko.
|
|
|
Izan ere, IC 10 galaxiak ez ditu betetzen beste galaxia nanoetan
|
ikusten
diren patroiak, itxura batera ez behintzat. Besteak beste, ez ditu proportzio berean nitrogeno askoko izarrak eta oxigeno askokoak.
|
|
|
Oro har, azido laktikoak kutsu negatiboa du. Danimarkako zientzialari batzuek azterketa batean
|
ikusi
dute azido laktikoak alde positiboak ere badituela, eta The Journal of Physiology aldizkarian argitaratu dituzte emaitzak.
|
|
|
|
Ikusi
dute jarduera fisiko luzeetan, azido laktikoari eta adrenalinari esker, muskuluek uzkurtzen jarrai dezaketela. Jarduera fisiko luzeetan, potasio ioiak muskulu zuntzetatik kanpora ateratzen dira, eta egoera normalean egon ohi den ioi oreka hautsi egiten da.
|
|
|
Duela hamarkada batetik hona, onartu izan da Jupiterrek Lurra babesten duela asteroideetatik; nolabait, ezkutu gisa jokatzen duela inguratzen zaizkion asteroideak eguzki sistematik urrunduz, eta, beraz, barrualderago iristea eragotziz. Baina, ordenagailuan simulazioak eginda,
|
ikusi
dute Jupiterrek ez duela Lurra babesten: are gehiago, kontrako eragina duela ikusi dute.
|
|
|
Baina, ordenagailuan simulazioak eginda, ikusi dute Jupiterrek ez duela Lurra babesten: are gehiago, kontrako eragina duela
|
ikusi
dute.
|
|
|
Sistema horretan, Kuiper-en gerrikoko ehun mila gorputz ere jarri dituzte. Eta denborarekin eredu bakoitzean zer gertatzen zen
|
ikusi
dute (birtualki, hamar milioi urte igaroarazi dituzte eredu bakoitzean). Bada, simulazio horien arabera, Kuiper-en gerrikoko objektu batek Lurra jotzeko arriskua% 30 handiagoa da Jupiter egonda, gabe baino.
|
|
|
ez dago argi obarioa ez denik gai obozito berriak egiteko bizitzan zehar, orain dela gutxi arte segurutzat hartu izan den arren. Bestalde,
|
ikusteko
dago ikerketan lortu dituzten sagu obozitoak heltzeko gai izango diren, hau da, obulu bilakatzerik izango ote duten, eta, ondorioz, ugalketarako gai diren. Helburu horri helduko diote aurrerantzean ikertzaileek.
|
|
|
Hegaztiak hegan
|
ikustean
, bati baino gehiagori piztuko zitzaion hegan egiteko gogoa, ziur. Demagun norbaitek horretarako aukera ematen digula, eta hegan egiteko modu bat aukeratzeko esaten digula.
|
|
|
Hegoak astintzeko erritmoa, dena den, oso aldakorra da hegazti batetik bestera. Batzuek mugimendu motela dute lertxunek, adibidez, eta beste batzuek, berriz, hegoak hain azkar mugitzen dituzte,
|
ikusi
ere ez zaizkie egiten kolibriak dira adierazgarrienak. Hegazti batzuek, hegoak etengabe astindu beharrean, etenaldiak egiten dituzte tarteka.
|
|
|
Etenaldi horietan hegoak geldirik izaten dituzte, abiadura galdu arte. Noiznahi
|
ikus
ditzakegu usoak, txolarreak, txantxangorriak... era horretan hegan egiten.
|
|
|
Distantzia luzeak eremu irekietan planeatuz egiten dituzten hegaztiek hego zabalak eta luzeak dituzte.
|
Ikusi
besterik ez dago nolako hegoak dituzten amiamokoek edo sai arreek.
|
|
|
Kolibriek oso azkar mugitzen dituzte hegoak, eta begi hutsez
|
ikusi
ere ez zaizkie egiten. Horretarako, argazkia abiadura handian egin behar da.
|
|
|
Hegan egiteko modu bat aukeratu behar izatekotan, eta
|
ikusitakoak
ikusita, ez genuke, ez, lan erraza izango! Zorionez edo zoritxarrez, horrelakorik aukeratzerik ez daukagu; animalia bakoitza bere arbasoen ondorengoa da, eta bizitzeko egokitu zaizkion ezaugarriekin bizi beharra dauka.
|
|
|
Hegan egiteko modu bat aukeratu behar izatekotan, eta ikusitakoak
|
ikusita
, ez genuke, ez, lan erraza izango! Zorionez edo zoritxarrez, horrelakorik aukeratzerik ez daukagu; animalia bakoitza bere arbasoen ondorengoa da, eta bizitzeko egokitu zaizkion ezaugarriekin bizi beharra dauka.
|
|
|
Hegaztiak
|
ikusten
ditugunean, badirudi hegan egitea oso erraza dela; alegia, nahikoa izango litzatekeela guk besoetan lumak izatea hegan egin ahal izateko. Eta egia da hegan egiten duten hegaztiek hegoei esker egiten dutela, eta hegoek lumei zor dietela gaitasun hori.
|
|
|
Karbono nanoadarrak 1999an
|
ikusi
ziren lehenengoz. Nanohodien antzeko egiturak dira, baina mutur batean ixten dira, eta adar baten antzeko forma konikoa hartzen dute.
|
|
|
Gizartearen ikuspuntutik, berriz, itxaropen handia sortu dutela uste dut. Itxaropen hori neurri batean bakarrik ari da betetzen, eta arlo batzuetan oraindik bide luzea dago aurretik; hori dela eta, gizarteak sumatzen du oraindik denbora asko igaroko dela agindu ziren zenbait gauza egia bihurtuta
|
ikusterako
.
|
|
|
Nire iritziz, enbrioiaren gaineko araudietan dagoen aldea, une honetan, gainezka egin duen eztabaida baten ondorio da. Eztabaida hori neurri handi batean izendapen kontu hutsa dela, ordea, garbi
|
ikusi
da Espainian onartu berri den legearekin edo Britainia Handian aurki onartu behar dutenarekin. Enbrioiaren babes juridikoa unean uneko beharretara egokitzen joan da.
|
|
|
Hemen, berriz, oraintxe hasi dira. Horregatik, biziki gustatu zait
|
ikustea
hemendik aurrera bultzatu egingo dela.
|
|
|
Azkenik, nire ustean, gai bati ez diote irtenbide egokia eman, eta oso gai garrantzitsua da; ikerketarako obuluak emateari buruz ari naiz. Beste herrialde batzuetan, Britainia Handian, adibidez, galdeketa publiko handia egin da hori baimendu ala ez erabakitzeko, baina Espainian ez dut
|
ikusi
inolako ahaleginik egin denik horretan. Izatez, ez da aipatu ere egin.
|
|
|
Frantzian zelula amekin ikertzeko aukera dute, eta, hala ere, duela gutxi arte, oso proiektu gutxi egin dituzte. Gizartean kontrako jarrera zegoela
|
ikusita
, zientzialariek berek atzera egiten zuten. Horregatik diot arlo honetan oso garrantzitsua dela gizartearen babesa izatea.
|
|
|
Baina, bitartean, misilak garatzen aritu ziren, Eisenhowerren aginduetara bata, eta Stalinenera lehenengo eta Khrustxev enera ondoren bestea.
|
Ikusi
zuten V2 misilak egokiak zirela lehergaia garraiatzeko, nahiz eta haien diseinua dezente oinarrizkoa zen. Orduan, 50eko hamarkadan, atomoa zen armarik preziatuena, eta misilek bide ezin hobea ziruditen lehergai atomikoak garraiatzeko.
|
|
|
Ez zen talkarik gertatu, ordea. Bestetik, goi atmosfera ikertzeko ez ezik, instalatutako ekipoen eta klimatizazio sistemaren portaera
|
ikusteko
ere balio izan zuek Sputnik ek.
|
|
|
Sobietarrentzat, arrakasta izan zen Sputnik; estatubatuarrentzat, beldur iturri. Izan ere, satelite artifizial hartan arrisku atomiko handia
|
ikusi
zuten amerikarrek. Eta espaziorako programa berrantolatu egin zuten goitik behera.
|
|
|
Hainbat urtean AEBk eta Sobietar Batasunak bakarrik izan zituzten espazio programa zehatzak, baina 1973an Europan espazio agentzia bat sortzeko erabakia hartu zuten, eta ESA (European Space Agency) sortu zen. Ordutik, hainbat zunda jaurti da Saturno, Artizarra, Ilargia, Jupiter, Eguzkia eta espazioko beste hainbat txoko ezezagun
|
ikusteko
eta ezagutzeko. Parisen du egoitza nagusia ESAk, eta Europako 17 herrialdek osatzen dute.
|
|
|
|
Ikusten
denez, Sputnik ekin hasi zen espazioa konkistatzeko lehia puri purian da oraindik.
|
|
|
Gainera, 1954an deia egin zuen aipatutako kontseiluak: Lurraren azala nolakoa zen
|
ikusteko
, komeni zen ikerketarako satelite artifizialak eraikitzea. Horrenbestez, hilabete batzuk geroago, estatubatuarrek iragarpen publiko bat egin zuten:
|
|
|
Ondorioz, elektroiaren inguruko burbuila askoz nabarmenagoa bihurtu zen. Hala ere, begi bistaz
|
ikusteko
txikiegia zen artean, 40 angstromekoa baitzen.
|
|
|
uhinek elektroia jotzen zutenean, elektroiaren inguruan presioa handitu egiten zen, eta burbuila txikitu; eta elektroitik urruntzen zenean, berriz, presioa txikitu eta elektroiaren burbuila handitu egiten zen, 8 mikra izatera iritsi arte. Tamaina horrekin begi bistaz
|
ikus
zitekeen, hauts partikula txiki baten tamaina baitzuen. Orduan, argi egokiarekin argitu eta grabatu egin zuten.
|
|
|
Brown Unibertsitateko bi fisikarik orain arte ezinezkotzat jotzen zen zerbait egitea lortu dute: elektroi bakar bat begi bistaz
|
ikusteko
gai egin, eta haren mugimendua etxeko bideokamera arrunt
|
|
|
Brown Unibertsitateko bi fisikarik orain arte ezinezkotzat jotzen zen zerbait egitea lortu dute: elektroi bakar bat begi bistaz
|
ikusteko
gai egin, eta haren mugimendua etxeko bideokamera arrunt batez grabatu dute.
|
|
|
Aurkikuntza hori egin zenutenetik gauzak asko aldatu dira, debeku asko ezarri dituzte. Orain
|
ikusita
, 30 urte geroago, badirudi deskubritu eta oso gutxira ezarri zituztela debekuak. Zuk bertatik bertara bizi izan zenuen prozesu hori guztia.
|
|
|
Orduan ere Estatu Batuak izan ziren aitzindariak; Europak ez zuen interesik azaldu lehenengo urteetan. Arazoa argi
|
ikusi
zutenean, alegia, ikusi zutenean ozono geruza oso azkar desagertzen ari zela, jarrera aldaketa nabarmen bat ikusi genuen. Europa, Estatu Batuak, Japonia... laburbilduz, garatutako herrialde guztiak, ados jarri ziren, eta arazoa konpontzeari ekin zioten.
|
|
|
Orduan ere Estatu Batuak izan ziren aitzindariak; Europak ez zuen interesik azaldu lehenengo urteetan. Arazoa argi ikusi zutenean, alegia,
|
ikusi
zutenean ozono geruza oso azkar desagertzen ari zela, jarrera aldaketa nabarmen bat ikusi genuen. Europa, Estatu Batuak, Japonia... laburbilduz, garatutako herrialde guztiak, ados jarri ziren, eta arazoa konpontzeari ekin zioten.
|
|
|
Orduan ere Estatu Batuak izan ziren aitzindariak; Europak ez zuen interesik azaldu lehenengo urteetan. Arazoa argi ikusi zutenean, alegia, ikusi zutenean ozono geruza oso azkar desagertzen ari zela, jarrera aldaketa nabarmen bat
|
ikusi
genuen. Europa, Estatu Batuak, Japonia... laburbilduz, garatutako herrialde guztiak, ados jarri ziren, eta arazoa konpontzeari ekin zioten.
|
|
|
Bada, alde batetik, ohore handia da, eta oso onetsitzat daukat neure burua sari hori jasotzeagatik; aintzatetsi nautela sentitzen dut. Beste aldetik, ordea,
|
ikusten
dut gizartea ohartarazteko beharra dudala ditugun arazo batzuez. Beraz, arazo horiek eta horien konponbideak zein diren zabaltzen lagundu behar dut, ahal dudan neurrian, behintzat.
|
|
|
Jim Lovelock kideak hainbat neurketa egin zituen, eta
|
ikusi
zuen CFCak atmosferan pilatzen ari zirela; alegia, modu naturalean sortzen ez ziren gas horiek neurtzeko moduko kantitateetan zeudela atmosferan. Oso egonkorrak ziren, eta planeta guztiko atmosferan neur zitezkeen.
|
|
|
Erretxinak, animalia handiak baino gehiago, txikiak harrapatzen ditu, eta Arabako anbara animaliaz josirik dago. Orain arte aipatutakoak begi hutsez
|
ikusten
dira, baina orain arte ikusi ez ziren sorpresa gehiago ere gordetzen zituen anbarak.
|
|
|
Erretxinak, animalia handiak baino gehiago, txikiak harrapatzen ditu, eta Arabako anbara animaliaz josirik dago. Orain arte aipatutakoak begi hutsez ikusten dira, baina orain arte
|
ikusi
ez ziren sorpresa gehiago ere gordetzen zituen anbarak.
|
|
|
Duela 114 urte inguruko intsektu baten hego honetan detailerik txikiena ere
|
ikus
daiteke, anbarak kontserbatzeko duen ahalmen bikainari esker. Arabako Museo Naturala
|
|
|
Eta horrela iraun dute gaur egunera arte. Iberiar plakak Europarekin talka egin zuenean, jalkin horiek tolestu eta azaleratu zituen, eta ondoren jasandako erosioak Rafael Lopez del Vallek
|
ikusteko
moduan utzi zituen sedimentuok.
|
|
|
Gainera, prozesuak betikotu egiten ditu: erretxina jariatu zenean inurri talde bat hostoak mozten eta garraiatzen ari bazen, horixe
|
ikusten
da anbarean.
|
|
|
Aeronautikaz edo hegazkinez hitz egiten dugunean, burura lehenengo datozkigunak Boeing eta Airbusen irudiak izango dira, seguru asko. Haiek
|
ikusten
dira gehien, eta ez handienak direlako bakarrik. Badirudi hegazkin erraldoi horiek direla azken urteetako aurrerapenik handiena hegazkintzan.
|
|
|
Aratz Arregik eta Ugaitz Iturbek alde horretatik jo nahi izan dute. Aeronautika arinean
|
ikusi
dute aurrera egiteko bidea, eta Aeris Naviter beren enpresan produktu propioa lantzeari ekin diote. Gu haiekin izan gara, aeronautika arinaren mundua ezagutzeko asmoz.
|
|
|
Duela bost bat urte hasi ziren Estatu Batuetan honelako hegazkinak egiten, merkatuan zegoen hutsune bat betetzeko asmoz. Izan ere,
|
ikusi
zuten badagoela hainbat jende, negozio munduan batez ere, ohiko airelineak erabiltzen ez dituena, ordutegi arazoengatik eta abarrengatik; eta jet pribatuak edo business jet ak ere ez, kostu handiegia dutelako. Aitzitik, horien ordez hegazkin txiki pribatuak erabiltzen dituzte.
|
|
|
Aitzitik, horien ordez hegazkin txiki pribatuak erabiltzen dituzte. Beraz,
|
ikusi
zuten hor hutsune bat bazegoela dio Arregik eta interesgarria izan zitekeela nolabaiteko airetaxi funtzioa beteko luketen jet txikiak egitea.
|
|
|
Aeris Naviter en, teknologia errotodinamikoa garatzeko erabaki sendoa hartu dute. Izan ere,
|
ikusi
dute hegal finkoaren merkatua oso landua dagoela, eta ez dagoela ekarpen handirik egiteko aukerarik. Errotodinamika, aldiz oso gutxi lantzen da Europan, eta arlo horretara bideratu dute euren ahalegina Aratz Arregik eta Ugaitz Iturbek.
|
|
|
Zergatik? Dirudienez, ez zutelako posible
|
ikusten
, eta ez zirelako gai izan aukera hori iragartzeko. Barcelók azaltzen du zergatik:
|
|
|
Begi bistaz
|
ikusten
dena da talde batean beti dagoela gainerakoak baino eltxo ziztada gehiago jasaten duen norbait. Zer du horrek eltxoak horrenbeste erakartzeko?
|
|
|
Azterketa horietan
|
ikusi
dute eltxoen ziztadak jasotzen ez dituzten zorionekoek eltxoentzako nazkagarriak diren molekulak ekoizten dituztela. Beraz, norberaren gorputza eltxoentzat erakargarri bihurtzen duten substantziak bezala, nazka ematen dietenak ere badaude; esate baterako, kolesterolari edo hipertentsioari aurre egiteko erabiltzen diren botikenak.
|
|
|
Gaitza kanpotik
|
ikusi arren
, onddoa barrutik hedatzen da. Pinuaren azal azpian bizi da, zura gogortu gabe dagoen zatian, aktiboen dagoen zatian alegia, zati horretako osagaiez elikatzen baita.
|
|
|
Tumorea sortzen duten zelulek hazkuntza tasa oso handia dute. Argazki honetan
|
ikusten
diren zelulak mitosian daude. I. Badiola
|