|
2000
|
|
|
Horrexegatik ez ditugu onartu, lege arrazoien artean, heriotza zibila —naturalaren antzekoa— eta ezkontide batek bestea salatzeko moduko delituak. Ez dugu zuzen
|
ikusi
dibortzioak onargarriagoa izan behar duenik, beste garai batean banantzeak ziren bezainbestekoak, behinik behin.
|
|
|
Gizaki tolesgabe eta trauskilei ez zaie neketsu izaten seme alaba anitz izatea; aitzitik, hainbaten ezean, beldur dira horiek, ea nahikoak dituzten; bide beretik ere, eskandalurik gabe
|
ikusi
ohi da nola doan andrazkoa eskurik esku eta besorik beso, senar batengandik beste batengana; ume ahul eta gaixoen babesgabekeria ahalbideratzen da; ezkontzeko gaitasuna ukatzen zaie norbanako batzuei, horiek, euren adina dela eta, izadiaren egitekoentzat aproposenak ez direnean. Ezkontza lege politiko batzuek arautzen dute, ez lege zibil eta naturalek.
|
|
|
Gure gurasoen ekitateak gomendatu zigun xedapen hori aldatzeko premiarik ez dugu
|
ikusi
; hala ere, berori arriskutsu bihur dezaketen kari horien aurkako neurriak geureganatu ditugu.
|
|
|
Argi
|
dakusagu
, hortaz, egoera zibilaren arloan, lekukoen bitarteko froga ezin daitekeela hainbestean onartu, sekula ez baita hori onargarri izan idatzizko froga aztarnarik gabe. Badago lasai egoteko premia, mesfidantza sortzen duen froga mota baten aurrean:
|
|
|
Oinarrian ere badugu bestelakorik. Tenore horretan, legeak, gizakien makurrak aurretiaz
|
ikusteko
edo zuzentzeko dira; halako zintzotasuna, halako tolesbakotasuna erakutsi behar dute. Gaitz oro eta norbanakoek gauzatu ditzaketen abusu oro ere aurreikusi behar direlako ideia aintzat hartu behar bada ezinbestean, galdua da dena.
|
|
|
Arazo horietan, Estatuaren esku hartzea ezin utzizkoa dugu, behar beharrezko baita baten bati oinorde izateko eskubidea ematea eta zatiketa modua ere finkatzea. Jabearen heriotza dela eta, ondasun jabegabe horietan ez da
|
ikusten
, lehen so batean bederen, bestelako jaberik Estatua baino. Ez gaitezen nahas; eskubide hori ez da eta ezin izan daiteke ere, oinordetza eskubidea; administrazio eta gobernurako eskubide hutsa da hori.
|
|
|
Ez gaitezen nahas; eskubide hori ez da eta ezin izan daiteke ere, oinordetza eskubidea; administrazio eta gobernurako eskubide hutsa da hori. Aberastasun pribatuetan oinordetza eskubidea ez da sekula ere izan botere publikoaren ahalmenik; bada, Tazito idazle aipatuak ondutako Agrikola izenekoaren bizitzan
|
ikus
daiteke nola, betidanik tiranotzat hartuak izan ziren Erromako enperadore haiek, hain zuzen, ezinbestekotzat agindu zuten euren buruak oinordekoak izendatzea zati batean, oinordetzaren beste zatiaren usurpatzaileak ez izatekotan. Horren bitartez, Estatua ez da oinordeko, ez dauka beste zereginik oinordetza horien ordena ezartzea baino.
|
|
|
Arrazoimenak darama zuzenbide zibila Ancient Regime ren magaletik Iraultzaren altzoraino. Portalisek ere horretan
|
dakusa
sistema berriaren aldaketarik funtsezkoena:
|
|
|
Fido da Portalis Konstituzioarekin. Goi mailako lege testu horretan
|
ikusten
du, galbidea baino, urgazi tinko eta boteretsua, hain zuzen ere, legegileak behar duen giroa bermatzen duena: " Gaur, Frantzia bizirik dago, konstituzioak oraingo atsedena bermatu eta bihar etziko aurrerabideak ziurtatzen baitizkio".
|
|
|
Horiek, bistan da, barne mugarik gabeko estatua behar dute, eta merkatu aske baten gogotan dabiltza. Liberalismoaren aldekoak ditugu horiek, eta estatua bera ere, ekimen pribatuaren begipean
|
ikusten
dute. Konstituzioan dute antolakuntza berriaren goi legea eta Kode Zibilean harreman pribatuetarako norabidea.
|
|
|
Ezkontza elkartea dela azpimarratzeko tenorea ez du alboratzen Portalisek. Bide beretik ere, edu honetan
|
ikusten
du elkarte hori: " Ezkontza elkartea da; elkarterik naturalena, santuena eta guztien artean ere, urraezinena".
|
|
|
Hona hemen Kode Zibilaren berrikuntzarik aipagarrienetakoa. Dibortzioa begi onez
|
ikusten
du Kode Zibil berriak. Ez nolanahikoa, arautua eta manupekoa baino.
|
|
|
Ezkontzaz kanpoko eta osteko seme alabak mesfidantzaz
|
ikusten
ditu Portalisen ahaleginak:
|
|
|
Aro horretako ajeak direla eta, bizitza iraungiz doa. Horren astuna arintzen da familia gaztearen baliabide eta artapen hunkigarrien bidez, hortxe
|
ikusten
baita norberaren birjaiotzea, hilobiaren ikusmugan gerarazten gaituena.
|
|
|
Nazio batek ez baditu bere egoeran
|
ikusten
zio handiak arrazoi politikoari jarraitzeko, zuhurtasun handiz jokatuko du, arrazoi zibila gidaritzat hartzen badu. Arrazoi hori ez doa inoren aurka, elkarren arteko lehiakeriak baztertu eta familien arteko gorrotoak saihesten baititu.
|
|
|
Familia baten egoera nolakoa izan eta seme alaben artean banaketa zati berdinetan egitea, ez ote litzateke, besterik gabe, desberdintasun izugarriaren iturburua? Gizartearen maila langintsuetan, zein seme alabek bilduko ote ditu bere ahaleginak gurasoenekin, nekearen ordez irabazpideak
|
ikusi
ez, eta okerragoa dena, bere industriaren emaitzak galtzeko tenorean sumatzen baditu. Zer gertatuko da artisau eta nekazariekin, behin bizitza norbaitzuei eman, eta horiek, lehenengoak bertan behera uzten badituzte, euren zahartzaroa dela eta?
|
|
|
Nola baztertu pribilegio moduan norberaren izateari atxikita zeuden ohiturak? Hain zuzen ere, halakoak
|
ikusten
ziren botere arbitrario baten borondate aldakorraren aurkako behaztoparik sendoenak. Neurri gogorrak hartzera, aldiz, zalantzan jar zitezkeen —areago, deusezta ere bai— aginpidearen eta menpekotasunaren arteko lotura erkideak.
|
|
|
Orduantxe datoz, berriro ere, legeriaren inguruko eraberekotasun ideiak, orduantxe
|
ikusten
baita, inoizkorik ederrenean ikusi ere, berori gauzatzeko abagune apartekoa.
|
|
|
Orduantxe datoz, berriro ere, legeriaren inguruko eraberekotasun ideiak, orduantxe ikusten baita, inoizkorik ederrenean
|
ikusi
ere, berori gauzatzeko abagune apartekoa.
|
|
|
Legegileak, aginpidean baino, apaizgoan dihardu. ...an daitekeen herri horren aldarte, jardun eta egoerei; berrikuntzetan ere, zehatz izan behar dute, ezagutzeko modukoak izan baitaitezke, erakunde berri baten aurrean, teoriak eskaintzen dizkigun abantailak eta ez, ostera, haren gaitzak, horiek bakar bakarrik praktikak idoro ditzakeelako; ona ere zokondoratu behar da onena zalantzan izanez gero; abusua zuzentzerakoan, zuzenketaren beraren arriskuak
|
ikusi
behar dira; zentzubakoa litzateke, halaber, erabateko perfekzioaren atzetik ibili ontasun mugatua izan dezaketen gauza horietan; legea aldatu ordez, erabilgarriagoa da, ia beti, lege horiek estimu handiagotan jartzeko arrazoi berriak herritarrei aurkeztu; historiak berak ere, gizaldi batzuetan zehar, ozta ozta eskain dezake bizpahiru lege zuzenen argitalpena; azkenez ere, soil soilean dagozkiela ...
|
|
|
Inon bada barkagarri iradokizunak egin eta eztabaida eta idazte kontuan jardutea, jurisprudentzian bertan da. Argi
|
ikusten
da hori, herritarrak lotzen dituzten estekadura kontaezinak aintzat hartzen badira. Orobat, magistratuek eta juriskontsultoek ebatzi behar dituzten gaien bilakaerari so egiten bazaio.
|
|
|
Oraina eta geroa, etorkizuna eta egungoa, horra hor, urri nahiz oparo, berezko eta betiko harremanak. Horiei adi egon behar du legegileak, berak ezarritako erakundeak lur gaineko euskarrietatik bakartuta
|
ikusi
nahi ez baditu. Berezko harreman horiek ahalbideratzen dute herri baten nortasuna eta eitea ez galtzea, herri hori azkendua edo hori baino makurragoa dena, beheratze maila espantagarrian amildua izan ez bada.
|
|
|
Lehenengo oharbideak ilunak ziren, erakunde zibil eta erlijiosoen nahasmendua zela eta. Zenbait teologok ez zuten besterik
|
ikusten
, ezkontzaren esparruan, sakramentua baizik; juriskontsultorik gehienek, bestera, kontratu zibila. Hirugarren batzuek, hala ere, ezkontza antzaldatzen zuten, egintza misto moduan hartuz, alegia, aldi bereko kontratu zibil eta eliz kontratu moduan, bi izate horiek bertara bilduta.
|
|
|
Comteren ideietan oinarritu zen, beregandik ezagutzaren izate unitarioa hartuz, eta Duhem eta Poincareren konbentzionalismoan. Ez zuen zientziaren batasuna ikerketa espezializatuen batuketa lez
|
ikusten
, zientzi jarduera gobernatzen zuten printzipio komunetan (gemeinsame Prinzipien) oinarrituriko zerbait lez baizik. Comteren aurka, haatik, ez zuen onartu zientzi jarduera filosofoen esku utzi behar zenik, horren trukean zientzialariek beren mugak gaindi zitzaten zientziaren ikusmolde orokorrago bat besarkatzeko.
|
|
|
esan bezala, senarena, agintearena (mitoa, erlijioa), sasirrazionalista (metafisika) eta zio laguntzailearena (zientzia razionala), hurrenez hurren. Batzuek, inozoki hirugarrenari hoberena irizten dioten arren —razionalismorik antimetafisikoena defendatzen dutelakoan—, ikuspegi zabalago batetik gauzak horrela ez direla
|
ikus
dezakegu. Harrezkero Neurathek Vienako Zirkuluaren partaide batzuei eginiko kritika pragmatikoa 1913ko ideia hauetan funtsatuko da.
|
|
|
Sasirrazionalistaren bide bakar hau —Neurathen aburuz, Schlick eta Carnapena—, ustezko jarrera razional hau, irrazionaltasunaren emaitza besterik ez zen. Bere aurrean, aukera desberdinen arteko hautaketari tokia ematearen alde zegoen Neurath, aurreko azpiatalean
|
ikusi
bezala.
|
|
|
Neurathen ikusmolde entziklopedistak, hortaz, entziklopediaren ideia nahi zuen finkatu zientziaren esparruan, horrela
|
ikus
zedin zientzien arteko elkarlana eta orkestrazioa noraino ailega zitekeen, proiektu hura zientziarekiko ikusmolde hertsietatik bereizteko, hizkuntza zientifikoaren konplexutasunaren inguruan arreta gehiago jarriko zuten terminoak proposatzeko eta zientzia gehiegi idealizatzen zuten hitzak eta kontzeptuak —metodoa, sistema— arbuiatzeko. Labur beharrez, Neurathek enpirismoa zientziaren baitan nahi zuen, baina baita zientzia bera aztertzeko ere132.
|
|
|
Baina zein zen, benetan, ikusmolde zientifikoak zuen harremana ideologia naziarekin? Hegselmannek garbi aurkeztu lez," zein da enpirismo logikoaren eta (in) kultura politikoaren arteko erlazioa?" 133
|
Ikusi
dugunaren arabera, eta Horkheimerren burugabekerien aurka, munduaren ikusmolde zientifikoak ondorio latzak ekar ziezazkiokeen nazien ideologiari, batik bat hiru zio hauek direla eta:
|
|
|
1) Lehenengo eta behin, nazien mundu ikuskerak bere deskribapen arrazistak ‘zientifikoki’ frogatzen zituela
|
ikusita
—arrazen existentzia, arrazen arteko hierarkia kognoszitibo eta fisikoak, arrazen arteko gatazkak historian, etab.—, ez da hain zaila ulertzea Zirkuluaren ikusmoldeak haiek frogantza zientifiko baten menpean jarriko zituela. Eta, argi eta garbi dagoenez egun, nazien tesiak babesteko erabili zituzten baieztapen enpirikoek ezin dezakete azterketa zientifiko zorrotzik gainditu.
|
|
|
Dena den, alabaina, interesgarria da beti ikusmolde filosofiko bat bere garaiko beste batzuen aurrean kokatzea, batik bat antagonikoak badira. Antagonismo mota hauen haria erraz nabaritzeko,
|
ikus
adibidez D’AGOSTINI, F.: 1997, Anatfticos y continentales, Madril, Catedra, 2000.
|
|
|
3 XX. mendeko zientziaren filosofian jorratu eta garatu diren arazo eta ikusmolde desberdinen ikuspegi orokor eta zorrotz baterako,
|
ikus
BAZTARRIKA, P.; EIZAGIRRE, X.; IBARRA, A.; OIANGUREN, J.: 1992, Zer da zientzi teoria delako hori?
|
|
|
14 Einsteinen gain enpirismo logikoak izan zuen eraginaren inguruko zehaztapen gehiagorako,
|
ikus
EINSTEIN, A.: 1921, Geometrie und Erfahrung, Berlin, Verlag Julius Springer:
|
|
|
16
|
Ikus
, adibidez, CASSIRER, E.: 1910, Substanzbegriff und Funktionsbegriff, Berlin, B. Cassirer.
|
|
|
28 Carnapen eta Wittgensteinen esanahiari buruzko ikusmoldeak aurrez aurre jartzen dituen sintesi baterako,
|
ikus
WITHERSPOON, E.: 2000," Conceptions of Nonsense in Carnap and Wittgenstein", in A. Crary, R.
|
|
|
30 Lotura bitarren taulak modu errazean ulertzeko,
|
ikus
adibidez DEAÑO, A.: 1974, Introduccion a la logica formal, Madril, Alianza:
|
|
|
35 Onarpena garbi
|
ikus
daiteke bere Abriss der Logistik [Logika formalaren eskema] idazki txikian (Viena, Springer Verlag, 1929).
|
|
|
36 Carnapek Vienan izandako ikusmoldearen aldaketari buruzko ikuspegi garrantzizkoenetakoa Michael Friedmanena da egun. Carnapen eta enpirismo logikoaren berrirakurketa sakon baterako,
|
ikus
FRIEDMAN, M.: 1999, Reconsidering Logical Positivism, Cambridge, CUP.
|
|
|
37 Termino hauei buruzko iruzkin gehiagorako,
|
ikus
ANTISERI, D.: 1966, Dal Neopositivismo alla filosofia analitica, Roma, Abete:
|
|
|
46
|
Ikus
CIRERA, R.: 1994, op., 86 orr., 21 oharra.
|
|
|
49 Jakina, hau guztia bere lanetan
|
ikus
daiteke, Der Raum etik hasita (1922), 1970ean mexikar filosofoekin izandako eztabaidak arte. Euskaraz, espainolez edo frantsesez ez dago oraindik libururik Carnapen lan eta bizitza osoa aintzat hartzen duenik.
|
|
|
50 Logikaren filosofia eta logika desberdinen izaera hobeki ulertzeko,
|
ikus
adibidez HAACK, S.: 1978, Filosofia de las logicas, Madril, Catedra, 1982.
|
|
|
Garai batean hura onartu bazuen, zio pragmatikoengatik izan zen. Tesi honen antzeko interpretazioentzat,
|
ikus
CREATH, R.: 1992," Carnap’s conventionalism", Synthese 93:
|
|
|
85 Philipp Frankek aipatu bezala, jada hasieratik erakutsi zuen Carnapek pragmatikaren aldeko joera, nahiz eta hura ez jorratu lanaren espezializazioa zela eta —sintaxiaz eta semantikaz arduratu zen—(
|
ikus
FRANK, P.: 1963," The Pragmatic Components in Carnap’s ‘Elimination of Metaphysics’", in P.A. Schilpp (arg.):
|
|
|
op., 159). Pragmatika eta pragmatismo terminoen bereizketarako,
|
ikus
MORRIS, C.: 1963," Pragmatism and logical empiricism", in P.A. Schilpp (arg.):
|
|
|
93 Berronespenak, dedukzioak eta, batez ere, indukzioak Carnapen lanean eta ikusmolde estandarrean izandako bilakaeraren azterketa on baterako,
|
ikus
MOULINES, C.U., DIEZ, J.A.: 1997, Fundamentos de filosofla de la ciencia, Bartzelona, Ariel:
|
|
|
Hizkuntza horri buruz aritzen diren beste hizkuntzak metahizkuntzak lirateke ikuspegi horretan.
|
Ikus
CARNAP, R.: 1936/ 7, op., 163 orr.
|
|
|
101 Egiaren teorien bi joera hauen garrantzia Hempelek ongi erakutsi zuen" Positibista logikoen egiaren teoria" sinopsi interesgarrian(
|
ikus
HEMPEL, C.G.: 1935," On the Logical Positivists’ Theory of Truth", Analysis II/ 4:
|
|
|
481). Egia egokitzapen gisa ildo aristotelearra erraz ulertzeko
|
ikus
, adibidez, Franz Brentanoren" Sobre el concepto de verdad" (1889), Madril, UCM, 1998.
|
|
|
102 Egia egokitzapen gisa
|
ikusten
duen teoriak, gogoetek beren artean duten adostasun gisa definitzen du egia. Adierazpen bat onartu edo errefusatzeko irizpidea, onarturiko beste adierazpenekiko bere egokitzean datza.
|
|
|
Nola ulertu, hortaz, egokitzapen hau? Adierazpen bat besteekin kontraesankorra ez denean eta adierazpen sistema osoarekin harmonizatzen duenean, orduan egokia dela irizten zaio(
|
ikus
AJDUKIEWICZ, K.: 1949, Introduccion a la filosofia.
|
|
|
107 Ibid., 5 orr.
|
Ikus
baita ere BAZTARRIKA, P. et al.: 1992, op., 79hh orr.
|
|
|
108 Gogoratu beharra dago, berriro ere, Neurathen salbuespen argia eta hizkuntzaren analisi eginkizunerako Carnapek proposaturiko lan trikotomia: sintaxia, semantika eta pragmatika(
|
ikus
FRANK, P.: 1963, op., 160 orr.).
|
|
|
109
|
Ikus
FRIEDMAN, M.: 1999, op., 17 Gomendagarria da, baita ere, Arbor aldizkariak 1996an argitaraturiko zenbaki berezia:
|
|
|
hots, saski itxurako zerbait dira, non une batean bizi izandako guztia sartzen den.
|
Ikus
MOULINES, C.U.: 1973, op., 131h orr.
|
|
|
118
|
Ikus
CARNAP, R.: 1928, op., 124, 142 orr.
|
|
|
Fenomenalismo honen defentsak, gainera, ‘ilusioen argumentuaren’ babesa jaso zuen. Batzuetan berez ez dituzten propietateak izango balituzte bezala hautematen ditugu objektu fisikoak —uretan goilara okertua dagoela dirudi, bi dimentsioko irudiek hiru dimentsio dituztela dirudi, etab.— Goilara okertua ez dagoenez eta marrazkia hiru dimentsiokoa ez denez,
|
ikusten
dugunak zerbait gehiago izan behar du, goilara eta marrazkia errepresentatzen dituen irudi mentalaren antzeko zerbait. Gauza bera gertatzen da haluzinatzerakoan, ikus dezakegun objektua benetan ikusten dugun tokian ez dagoelako.
|
|
|
Batzuetan berez ez dituzten propietateak izango balituzte bezala hautematen ditugu objektu fisikoak —uretan goilara okertua dagoela dirudi, bi dimentsioko irudiek hiru dimentsio dituztela dirudi, etab.— Goilara okertua ez dagoenez eta marrazkia hiru dimentsiokoa ez denez, ikusten dugunak zerbait gehiago izan behar du, goilara eta marrazkia errepresentatzen dituen irudi mentalaren antzeko zerbait. Gauza bera gertatzen da haluzinatzerakoan,
|
ikus
dezakegun objektua benetan ikusten dugun tokian ez dagoelako. Ikusten duguna, esango lukete fenomenalistek, gure sentimen daturen bat da.
|
|
|
Batzuetan berez ez dituzten propietateak izango balituzte bezala hautematen ditugu objektu fisikoak —uretan goilara okertua dagoela dirudi, bi dimentsioko irudiek hiru dimentsio dituztela dirudi, etab.— Goilara okertua ez dagoenez eta marrazkia hiru dimentsiokoa ez denez, ikusten dugunak zerbait gehiago izan behar du, goilara eta marrazkia errepresentatzen dituen irudi mentalaren antzeko zerbait. Gauza bera gertatzen da haluzinatzerakoan, ikus dezakegun objektua benetan
|
ikusten
dugun tokian ez dagoelako. Ikusten duguna, esango lukete fenomenalistek, gure sentimen daturen bat da.
|
|
|
Gauza bera gertatzen da haluzinatzerakoan, ikus dezakegun objektua benetan ikusten dugun tokian ez dagoelako.
|
Ikusten
duguna, esango lukete fenomenalistek, gure sentimen daturen bat da. Eta ilusioak eta haluzinazioak gure benetako hautemateetatik bereizten ez direnez, hautemate kasu batean ikusten duguna gure sentimen datuak besterik ez direla esan behar da.
|
|
|
Ikusten duguna, esango lukete fenomenalistek, gure sentimen daturen bat da. Eta ilusioak eta haluzinazioak gure benetako hautemateetatik bereizten ez direnez, hautemate kasu batean
|
ikusten
duguna gure sentimen datuak besterik ez direla esan behar da.
|
|
|
Horregatik, ordez, hura enuntziatuen inguruan eraiki zuten. Horrela, sentimen datuak zituzten enuntziatuek ‘Uste dut gorria
|
ikusten
dudala orain eta hemen’ itxurakoak ziren. Eta enuntziatu hauek ezin zuten hutsik egin, ‘uste’ bat pribatua eta eztabaidaezina baita.
|
|
|
Ustezko sentimenen sentsazio pribatuei dagozkien perpausek, egoera fisikoak —espazioan eta denboran gauzak kontuan hartzen dituzten egoerak, hain zuzen— deskribatzen dituzten beste perpausen baliokideak izan behar dute. Esanahia ‘Uste dut gorria orain eta hemen
|
ikusten
dudala’ motako enuntziatuetan oinarritu beharrean, fisikalistaren aburuz hobe litzateke ‘Hau gorria da’ edota ‘Norbaitek u unean eta t tokian hau eta bestea hautematen du’ motakoetan oinarritzea. Horrela, esanahia duten enuntziatuak subjektuarteko hizkuntza batera murriztu zitezkeen, Carnapek ‘gauza hizkuntza’97 edo ‘gauza hizkuntza fisiko’ deiturikora, hain zuzen ere, zeren
|
|
|
Nola ez, gauza hizkuntzaren enuntziatuek —Carnapek hizkuntza hau fisikalismoari ongietorria egin eta gero bereganatu zuen— ez dute ‘Uste dut gorria orain eta hemen
|
ikusten
dudala’ motakoen estatus bera. ‘Uste’ batean oker ibiltzea zaila dirudien bitartean, erraza da onartzea akatsen bat egon daitekeela ‘zerbait propietate batzuekin’ ikusten dudala adierazten dudanean:
|
|
|
Nola ez, gauza hizkuntzaren enuntziatuek —Carnapek hizkuntza hau fisikalismoari ongietorria egin eta gero bereganatu zuen— ez dute ‘Uste dut gorria orain eta hemen ikusten dudala’ motakoen estatus bera. ‘Uste’ batean oker ibiltzea zaila dirudien bitartean, erraza da onartzea akatsen bat egon daitekeela ‘zerbait propietate batzuekin’
|
ikusten
dudala adierazten dudanean: ustearen kasuan, iritzian, ez dago arazorik; ilusioekin gertatu bezala, ez da ez faltsua ezta egiazkoa ere.
|
|
|
Ildo horretan, enuntziatu bat egiaztatzeko, esperientzian emandakoarekin erkatu besterik ez dago: oinarrizko enuntziatu —protokolo enuntziatu ere deituriko— baten baliozkotasuna, emandakoarekin bat etortzearen ala ez etortzearen arabera
|
ikusten
da. Ondorioz, ziur egonez gero enuntziatu onargarri oro errealitatearen objektu batekin erlazionatzen dela, ziur baita ere ezagutzak bere burua eraikitzeko enuntziatu mota bat aurkitu duela.
|
|
|
Eztabaida mahai gainean zegoen, beraz.
|
Ikusi
dugunez, fenomenalistek ezagutzaren oinarri objektiboaren eta ziurraren amets errealista sustatu zuten. Bere baitan, haatik, solipsismoa eta subjektibismoa agertzen zen, eta hauek anatemak ziren errealistentzat.
|
|
|
Bere teoria koherentistak, oinarrizko enuntziatuek interpretatu beharreko edukia zeukatela baiesten zuen. Enuntziatu baten egia, hortaz, ez ‘emandakoarekin’, baizik eta beste enuntziatuekin koherentea den
|
ikusiz
juzgatzen da:
|
|
|
Interpretazio batzuen ustez, lehenengoa gertatu da; beste batzuk, aldiz, bigarrenaren alde gaude. Izan ere, Vienako Zirkuluaren ideia asko egungo filosofiaren baitan
|
ikus
ditzakegu eta, orobat, Zirkuluaren ekarpenak neurri juxtuagoan kokatzea lortzen ari diren hainbat berrirakurketa zabaltzen ari dira. Honek guztiak beharbada balioko du, termino kontraesankorretan esanda, Zirkulu irekiaz mintzatzeko.
|
|
|
Baita gertatutakoari fidela ere, hau da, nahitaezkoa korronte filosofiko hura ulertzeko. Haatik, aurkezpen hau ez da nahikoa Zirkuluaren osotasuna
|
ikusteko
. Ildo horretatik, azken hamabost urte hauetan, Zirkuluaren partaide garrantzizkoenen lanaren ekarpenak hobeki ulertarazteko asmotan, ahalegin sakonak egin dira horien berrirakurketa serioa garatu eta vienarren tesi eta ibilbideak behar den lekuan kokatu ahal izateko.
|
|
|
Berrinterpretazio hauek aintzat hartu dituzten partaide garrantzitsuenak, liburuan zehar
|
ikusitakoaren arabera
asma daitekeenez, Schlick, Carnap eta Neurath dira, jakina. Eta preseski beren inguruan jardun dute gehienbat analisi berrirakurtzaileek.
|
|
|
Schlicken lanari buruzko analisi arduratsu baten ezak estereotipo askori eman dio lekua. Ohikoena Schlick Vienako Zirkuluaren egiaztagarritasunaren defendatzaile gisa
|
ikustea
izan da, Zirkuluaren ideia eta joeren alternatibei itxitako filosofoa bailitzan. Baina auzia ez da hain erraza.
|
|
|
Azken hauek sentimen datuetan oinarrituz era daitezkeen eraikin logiko lez uler ditzakegu, baina sekula ez ezagutza zuzena bailiran. Schlicken jarrerak, honetan, bi oztopo
|
ikusi
zizkion auzi honi buruzko Russellen ikusmoldeari:
|
|
|
hots, liburu honen jite ez itxia edo, beste era batera esanda, bertsio enpirista eta fenomenologistekiko atxikimendu itsuaren eza.
|
Ikus
dezagun atzartasun gehiagoz azken puntu hau116.
|
|
|
Hortaz, enuntziatuei egibaldintza enpirikoak egokitzeko metafisikak zeukan ezintasunak sumintzen zituen gehien Vienako Zirkuluaren partaideak, batez ere diskurtso metafisikoa akademiako eta ezagueraren aldareko tontorrean jartzen zela
|
ikusterakoan
. Filosofoak, zientzialariak legez, errealitateari buruz mintzatu nahi izatean oinarritzen zuten Zirkulukideek filosofiari halako hertsitasuna eskatzea.
|
|
|
|
Ikusi
dugunez, esanahia eduki zezaten, proposizioek analitikoak —tautologiak— edo esperientziaren bitartez egiaztatuak izan behar zuten. Beraz, egiaztatuak izateko aukera horrek definitzen zuen proposizio enpirikoen esanahia.
|
|
|
Hots, bi ezagutza mota daude soilik, enpirikoa eta logikoa, hirugarrenik gabe. Diziplina ezberdinak hauetariko batean sartzen ote ziren
|
ikusteko
, haiek aztertu beharra zegoen, ea Vienako Zirkuluak proposaturiko frogak gainditzen zituzten. Eta ez bakarrik metafisika, baita teologia edo etika diziplinak ere; soziologia ere analizatzear zegoen, eta psikologia, ekonomia, historia, denak egiaztagarritasun frogaren azpian kokatuz.
|
|
|
Eta ez bakarrik metafisika, baita teologia edo etika diziplinak ere; soziologia ere analizatzear zegoen, eta psikologia, ekonomia, historia, denak egiaztagarritasun frogaren azpian kokatuz.
|
Ikus
ditzagun kasu batzuk.
|
|
|
Psikologiak ere behartuta
|
ikusi
zuen bere burua postulatu positibistak onartzera, Vienako Zirkuluak hasiera emandako erreketan erori nahi ez bazuen behintzat. Ikerketa eta ezagutzaren benetako formatzat onartua izateko, baldintza bat kontuan izan behar zuen psikologiak, alegia:
|
|
|
Etika zuzena denari edo ez denari buruzko ezagutzaren gorputz legez ulertuz gero, eta ez horrenbeste giza ekintzen jatorriari buruzko ikerketa enpirikoa bailitzan, orduan etikak ez luke inolako zentzurik Zirkuluko partaideentzat, ezagutza mota hori ez zelako posible. Horren aurrean, enpirista logikoek, beren printzipioak asetuko zituen eta beraiekin koherente izango zen ‘balio judizioen’ deskribapena eskaintzera behartuta
|
ikusi
zuten beren burua. Asmoa ez zen erakustea balio adierazpenak, esanahia baldin badute, orduan adierazpen ‘zientifiko’ arruntak direnik; ezta ere, zientifikoak ez diren neurrian, ez direla, hitzez hitzeko zentzuan, esanahidunak; baizik eta, soilki, ez egiazkoak ez faltsuak izan ezin diren sentimen adierazpenak direla.
|
|
|
Egiaztagarritasun printzipioaren bertsio hertsiaren ondorioak oso latzak izan ziren,
|
ikusi
bezala, ikerkuntzaren adar ez zientifikoentzat. Alta, laztasun hori, geroago, batez ere ezker alderdiaren iritziak —Carnap eta Neurath, batik bat— ikusita, bigundu egingo zen.
|
|
|
Egiaztagarritasun printzipioaren bertsio hertsiaren ondorioak oso latzak izan ziren, ikusi bezala, ikerkuntzaren adar ez zientifikoentzat. Alta, laztasun hori, geroago, batez ere ezker alderdiaren iritziak —Carnap eta Neurath, batik bat—
|
ikusita
, bigundu egingo zen. Eskuin alderdiak, bestalde, postulatu berberekin jarraitu zuen —Schlick eta Waismann, batez ere—, kontserbadoreak betiko lez, egiaztagarritasun printzipioaren liberalizazio ororen aurka.
|
|
|
Nire aldetik, iraganari buruzko proposizioak esperientzia ‘historikoen’ aurresatearentzako arauak direla mantentzen duen iritzian ez dut ezer bereziki paradoxikorik aurkitzen—oro har, egiaztatzen dituztela esaten da—, eta ez dut
|
ikusten
beste modurik ‘gure iraganeko ezagutza’ analizatu behar izateko.71
|
|
|
Iraganari buruz esan dezakeguna, argi dago, egun ditugun arrasto eta ondorioen menpe egongo da73: idazkiak, oroitzapen pertsonalak,
|
ikus
entzunezko grabaketak, edo historialariak bere zientzi jarduerarako balio dezakeela onartzen duen edozein arrasto.
|
|
|
Eta ez zeukaten modurik enuntziatu kontrafaktikoak logika horretan ahokatzeko.
|
Ikusi
dugunez —Wittgensteinen egibalioen taulan—, P aurrekaria faltsua denean, enuntziatu osoa egiazkoa da. Eta baldintzazko hauetan aurrekaria beti faltsua denez —oraingoa [de facto] ez den zerbait izan behar duelako, horregatik kontrafaktikoaren izena—, serioski hartzen badugu lehenengo ordenaren logika, baldintzazko kontrafaktiko oro egiazkoa den intuizioaren kontrako ideia onartu genuke —baldintzazko kontrafaktikoaren egitaularen definizio oro logika klasikoaren egitaulen berdinak izanez gero— Berdinak ez balira, orduan zailena baldintzazko kontrafaktikoak logika horren barne ezaugarritzea litzateke.
|
|
|
Gure etorkizuneko esperientziari buruzko hipotesia da eta erraza da ulertzea zerk egiazta dezakeen hura. Alabaina, hilezkortasunaren hipotesia ez da zientziaren berezko auzia, eta egiaztagarritasun printzipioa ikerketa guztiak zientziarekin batu zitezen sortu zen74 Argumentua C.I. Lewisena zen, eta Schlick izan zen lehena erantzuten, oztopo seriorik ez baitzuen
|
ikusten
horretan: egon zain zendu arte eta kitto.
|
|
|
Indukzioaren zaharra honako dilema honetan datza. Alde batetik, zientzialariak eta kaleko gizonak arrazoiketa induktiboa ardura barik erabiltzen dutela
|
ikusten
dugu; eta baliogarria eta ezinbestekoa dela iruditzen zaigu. Bestaldetik, Humek gure kontzientzia intelektuala ireki eta gero, ez dugu erantzunik aurkitzen oztopo honentzat.
|
|
|
Zein dabil ongi, sen oneko gizona ala filosofo kritikoa? Askotan gertatu bezala,
|
ikusten
dugu biak ongi dabiltzala zerbaitetan. Indukzioaren ohituraren bi moduei Humek eginiko kritika zuzena zen.
|
|
|
Adibidez, ‘Arzalluzek minaren esperientzia du urdailetik sufritzen duenean’ motakoak.
|
Ikusi
dugu Vienako Zirkuluak konduktismoak bezala azaltzen zituela egoera mentalak, hau da, portaerez edo prozesu fisiologikoez mintzatuz. Ildo honetan, nornahik mina sentitzen duela jakiteko bere portaera behatzen dugu —keinuak, oihuak, mota guztietako neurketa medikoak, etab.— Eta portaera hori da mina osatzen duena.
|
|
|
Haatik, nolanahi, metafisikak berriro ere aurkitzen ditu argudioan arrakala nahiko zabalak egiaztagarritasunaren eraikinean sartu ahal izateko, bertsio berri honek edozein enuntziaturi eslei baitiezaioke esanahia. Eta Ayerrek kritika hau begi onez
|
ikusi
zuen, bere adibide honetan ikus daitekeen legez:
|
|
|
Haatik, nolanahi, metafisikak berriro ere aurkitzen ditu argudioan arrakala nahiko zabalak egiaztagarritasunaren eraikinean sartu ahal izateko, bertsio berri honek edozein enuntziaturi eslei baitiezaioke esanahia. Eta Ayerrek kritika hau begi onez ikusi zuen, bere adibide honetan
|
ikus
daitekeen legez:
|
|
|
|
Ikusten
denez, beraz, Vienako Zirkuluaren egiaztagarritasun printzipioari emandako irekiera berriek bere hasierako bereizgarritasuna uztera eraman zuten, alegia: enuntziatu esanahidun eta esanahigabeen artean bereizten zuen sailkapen hertsia eta fidakorregia izatea.
|
|
|
Beste arrazoi batzuek Zirkulukoek ezagutzaz, esanahiaz eta zientziaz ulertzen zutenarekin izan zuten zerikusirik.
|
Ikus
ditzagun hurrengo kapituluan.
|
|
|
Ikuspuntu aniztasuna, hortaz, nabarmena zen. Enpirismo logikoaren eragina, zentzu honetan, erabat indartsua izan zen, eta zientzia zer zen ala zer ez zen zedarritzeko joerari ekin zion —Popperren ildotik, batez ere—86 Ez da arraroa
|
ikustea
, hortaz, neurketa eta egiaztagarritasunetik urrun zeuden ikerketa joerek —psikoanalisia edo sasizientziak, esate baterako— ezin izan zutela zientzi akademian sartu.
|
|
|
Hots, zientziaren zati batzuk ezagutza ez zirela esatera ailegatu ziren; bestela esanda, zientzia ez zela zientifikoa. Zentzugabekeria honen aurrean,
|
ikusi
moduan, printzipioa ahuldu zuten, baina ondorioz metafisikak berriro ere ezagutzaren diskurtsoan sartzeko zekarren mehatxua kontuan izanik.
|
|
|
Zentzu honetan, bere bizitza oso aberatsa izan zen ñabarduretan.
|
Ikus
ditzagun bikainenak.
|
|
|
Baina sozialisten artean ere autonomoa izan zen; ez zuen begi onez
|
ikusten
Bavaria Soviet Errepublika batean birmoldatzearen ahalegina, baina, hala eta guztiz ere, Plangintza Zentraleko Bulegoan egin zuen lan alternatiba hobeak heldu arte. Dena den, bere plan sozialistek eta bere lagunenek ez zuten asko iraun:
|
|
|
Moskun bizi zela hain zuzen, naziek estatu kolpea eman zuten 1934an eta Dollfuss faxista hil zuten. Vienara itzultzerakoan komunista izatea leporatu zioten; hori izan zela-eta, Holandara abiatu zen, eta bertan
|
Ikus
hezkuntzarako Nazioarteko Fundazioa izeneko erakundea ordurako eraikita aurkitu zuen. Fundazio honetan berak egindako ikerketaren emaitza ISOTYPE sistema izan zen (Errepresentazio Tipografikoen bitarteko Hezkuntzaren Nazioarteko Sistema), bere emazteak ipinitako izena, berau baitzen sistemaren garapena sutsuki defendatu zuena, ikusmenarekin arazoak zituelako47.
|
|
|
Baina naziek Holanda indarrez hartu zutenez, Neurathek ospa egin behar izan zuen berriro, oraingo honetan Ingalaterrara. Han bere
|
ikus
metodoaren erakusketa bat prestatu zuen C.K. Ogden ospetsuak asmaturiko ingeles hizkuntza oinarrizkoa erabiliz, hau komunikaziorako hizkuntza unibertsal gisa onartu baitzuen bere proiektu kontrababelikoan.
|
|
|
Neurath iritzi horren aurka zegoen, berarentzat gizarte garapenaren etsaiei laguntzen baitzien, batik bat Hans Hahn orduantxe jorratzen ari zen parapsikologia sasizientifikoa
|
ikusita
. Halere, Zirkuluko ezker alderdiaren partaideak elkarren artean ongi moldatzen ziren:
|
|
|
Halere, Zirkuluko ezker alderdiaren partaideak elkarren artean ongi moldatzen ziren: joera sozialistaz gain, antimilitarista, bakezale eta kosmopolita lez
|
ikusten
zuten beren burua. Eta Wittgensteinen gogoz bestera —hau izan baitzen, Frege eta Russellekin batera, eragin handiena izan zuena Carnapengan—, Carnap nazioarteko hizkuntza batekin interesatuta egon zen, esperantoarekin alegia, eta horri esker aipaturiko C.K.
|