|
2009
|
|
|
Migel Goiaingeruari bedratzi urrena (1956), Meza saindua (1958) eta Bederatzi urren beharrezkoenak eta eliz otoitz batzuk (1958). Horietaz gain, Urte guziko homiliak izeneko bilduma ere prestatu zuen, liburu mardul batean argitaratzeko asmoz, baina garai
|
hartan
atera zen ordenatik eta argitaratu gabe gelditu zen.
|
|
|
Bere aita, Tiburtzio Zavala, tolosarra zen; eta ama, Maria Echeverria, donostiarra. Baina amaren euskara zuen maite, bereziki,
|
hark
herri jakinduria eta herri hizkuntza izugarri estimatzen baitzituen. Adunatik ere gauza asko ikasi zuen, beretzat herria zen-eta.
|
|
|
Historia eta literatura erruz maite zituen, baina ez hala matematikak, kimika eta horiek. Mendiarekin zoramena zuen; eta mendiko artzain eta nekazariekin topo egitean hau galdetu eta beste
|
hura
esan ibili ohi zen. Jende orrekin izketalditxo bat egin gabe ezin utzi, eta izketaldi oiek bultza ninduten ontan sartzera.
|
|
|
Isilka eta bakarrik hasi zen lanean, oporraldian Loiolara edota Donostiara etortzen zenean. Baina
|
haren
lanaren oihartzuna zabaldu zen eta hitzaldi bat eskatu zioten, 1956ko irailaren 15ean, Arantzazun, Euskaltzaindiaren gerra osteko lehenengo batzar irekirako (Euskera, 1956). Eta bai hitz egin ere hark.
|
|
|
Baina haren lanaren oihartzuna zabaldu zen eta hitzaldi bat eskatu zioten, 1956ko irailaren 15ean, Arantzazun, Euskaltzaindiaren gerra osteko lehenengo batzar irekirako (Euskera, 1956). Eta bai hitz egin ere
|
hark
. Hace ya dos años que no hago sino leer y copiar bertso berriyas, esan zuen.
|
|
|
Berrogeita hamar mila bertso edo gehiago bilduta omen zituen ordurako. Hitzaldi
|
haren
izena bera ere aski esanguratsua izan zen: En busca de la poesia popular a través del Pais Vasco Bertso berrien billa Euskalerrian zear (Auspoaren auspoa I:
|
|
|
Une
|
hartan
gizona goitik behera biluztu nahi ez, eta aurreko azaroaren 10, 11 eta 12an Xabierrera joan eta elkarrekin prestatu genituen lehenengo 32 kaja handi, eta Donostiara ekarri. Orain beste paper, liburu eta dokumentu pila ederra zain daukagu Xabierren zain, berriro joan eta lanean hasteko.
|
|
|
Bitartean, ezin dut etsi berriro Antonio Zavalaren telefono deirik hartu gabe, badakidan arren abenduaren 30ean hitz egin nuela azkenengo aldiz. Sinismen handiko gizona zen, eta sinismen horretan eutsi dionak jakingo ahal du nola saritu
|
haren
leialtasuna.
|
|
|
Garaiotako seinalea da, modu batera zein bestera, ordenagailuaren aginpidea. Askoren ustez, gainera, bateraezinak dira
|
hura
eta herri literatura; azken honek, itxuraz, iritsiezinak baititu literatura idatziaren sona eta ospea, finkotasuna bera ez aipatzearren.
|
|
|
Luze eta onuratsu jokatu du gure Akademian, 1964an euskaltzain oso izendatu zutenetik. Herri Literatura batzordearen kide,
|
haren
itzala nabarmena izan da batzordearen lan eta ahaleginetan.
|
|
|
Orobat, Auspoaren azken aleak.
|
Haren
miresle eta jarraitzaile izan garenok badakigu Antonio Zavalaren ale garatu horiek ederki frogatzen dutela, beste behin ere, ikerketa, jakituria eta gozamena, bereiz baino barru barrutik bildurik eta estekaturik daudela.
|
|
|
Antonio Zavalak, Xabierrera bisitan joaten ginen bakoitzean, gazteluaren aurreko plaza
|
hartan
, esaten zigun:
|
|
|
Berrogei urte geroago, badirudi Antonio Zavala oraindik ere entzuten ari dela mutiko
|
haren
ahotsa (hitzez kontatzen zuenean, ederki asko imitatzen zuen mutikoaren Azkoitiko euskara). Eta begien aurrean du lekua.
|
|
|
Antoniok, une
|
hartan
, hogeita bost urte ditu. Bi aste barru beteko ditu hogeita sei.
|
|
|
310 ohikoak eta 22 sail nagusikoak; eta beste 29 ale, Biblioteca de Narrativa popular sailekoak; guztira, beraz, 361 (Erdarazko hauek 1993tik aurrera argitaratuz joan dira eta, azken batean, Auspoaren erdal adartzat jo ditzakegu. Urte batzuk itxaron behar izan dute, Azkoitiko mutiko
|
haren
ekarri ditut hura dela bitarteko.)
|
|
|
310 ohikoak eta 22 sail nagusikoak; eta beste 29 ale, Biblioteca de Narrativa popular sailekoak; guztira, beraz, 361 (Erdarazko hauek 1993tik aurrera argitaratuz joan dira eta, azken batean, Auspoaren erdal adartzat jo ditzakegu. Urte batzuk itxaron behar izan dute, Azkoitiko mutiko haren ekarri ditut
|
hura
dela bitarteko.)
|
|
|
Jean Saroihandi() jatorri euskalduneko hizkuntzalari frantses bat da.
|
Haren
aita aldudarra zen arren, Frantziako ekialdean den Vosges departamenduan jarri zen bizitzen, non eta jaio zen Jean. Haren karrera akademikoa nahikoa bitxia izan zen:
|
|
|
Haren aita aldudarra zen arren, Frantziako ekialdean den Vosges departamenduan jarri zen bizitzen, non eta jaio zen Jean.
|
Haren
karrera akademikoa nahikoa bitxia izan zen: aita gazterik hil zitzaiolarik, lanari ekin behar izan zion beti ikasketak ordaindu ahal izateko; hortaz, neurri handi batean autodidakta xamarra izan zen eta inoiz ez zuen lortu postu finko bat unibertsitatean.
|
|
|
Jean Baptiste Daranatzek()
|
haren
artxiboaren berri ematen digu, gaineratuz haren alargunak Bordeleko Michel de Montaigne Unibertsitateari eman zizkiola dohaintzan, Saroihandi hango irakasle izan baitzen urtebetez eta unibertsitate horretan bai baitago mota horretako ikasketaren tradiziorik. Artxiboa oso osorik digitalizatu da, jatorrizko ordenamenduari segituz.
|
|
|
Jean Baptiste Daranatzek() haren artxiboaren berri ematen digu, gaineratuz
|
haren
alargunak Bordeleko Michel de Montaigne Unibertsitateari eman zizkiola dohaintzan, Saroihandi hango irakasle izan baitzen urtebetez eta unibertsitate horretan bai baitago mota horretako ikasketaren tradiziorik. Artxiboa oso osorik digitalizatu da, jatorrizko ordenamenduari segituz.
|
|
|
Jean Saroihandiren artxiboa
|
haren
alargunak eman zion dohaintzan Bordeleko Michel de Montaigne (Bordeaux III) Unibertsitateari eta, beraz, haren jabetzapekoa da. Jatorrizko dokumentuak biblioteka horretan kontsulta daitezke.
|
|
|
Jean Saroihandiren artxiboa haren alargunak eman zion dohaintzan Bordeleko Michel de Montaigne (Bordeaux III) Unibertsitateari eta, beraz,
|
haren
jabetzapekoa da. Jatorrizko dokumentuak biblioteka horretan kontsulta daitezke.
|
|
|
Guziek miresten ahal ditugu Adema Zaldubiren idazkera eta kaligrafia. Miatu ditugu
|
haren
mila orrialdez goiti eta denak berdin onak! Zinez, holako euskarazko eskuizkriburik ez da maiz aurkitzen:
|
|
|
Henri Duhauren hitzetan, guziek miresten ahal ditugu Adema Zaldubiren idazkera eta kaligrafia. Miatu ditugu
|
haren
mila orrialdez goiti eta denak berdin onak! Zinez, holako euskarazko eskuizkriburik ez da maiz aurkitzen:
|
|
|
Eskualdeetako edo Eremu Urriko Hizkuntzen Europako Gutuna Europako Kontseiluak bultzatu zuen. 1992an onetsi zen baina, estatu gehienak mesfidati agertu ziren
|
haren aurrean
eta 1998ra arte ez zen indarrean sartu, lehendabiziko bost estatuek berretsi zutenean.
|
|
|
Adituen Komiteko lan talde bat bisita egiten du dagokion Erresuman, han maila guztietako agintariekin zein eremu urriko hiztunen GKEetako ordezkariekin informazioa zuzenean jasotzeko eta agintariek adierazitakoa kontrastatzeko. Hori guztia oinarri hartuta Komiteak Estatuari buruzko
|
haren
txostena egiten eta onesten du Komitearen osoko Bilkuran. Ondoren, txosten horretan oinarrituta, hala badagokio, Europako Kontseiluko Ministroen Komiteak Gomendioak zuzentzen dizkio dagokion Estatuari.
|
|
|
Euskaltzaindiaren izenenan, Xabier Kintana euskaltzainak eta Akademiaren idazkariak ongi etorria eman zien Adituen Komiteko kideei eta Komitearen izenean Stefan Oeter irakasleak,
|
haren
buru denak, eskerrak eman zizkion Euskal Akademiari izandako harreragatik eta adierazi zuen Europako Gutunaren Adituen Komiteko kideentzat ohore handia dela haren Bilkura egiteko Euskaltzaindian ostatu hartu izana.
|
|
|
Euskaltzaindiaren izenenan, Xabier Kintana euskaltzainak eta Akademiaren idazkariak ongi etorria eman zien Adituen Komiteko kideei eta Komitearen izenean Stefan Oeter irakasleak, haren buru denak, eskerrak eman zizkion Euskal Akademiari izandako harreragatik eta adierazi zuen Europako Gutunaren Adituen Komiteko kideentzat ohore handia dela
|
haren
Bilkura egiteko Euskaltzaindian ostatu hartu izana.
|
|
|
|
Haren
heriotzaren lehen urteurrena betetzearekin batera, Euskal Herriko Unibertsitateak (EHU) Henrike Knörr zena omendu zuen atzo, maiatzaren 5ean, Arabako campusean, bertoko Letren Fakultatean. Omenaldi honetan, Euskaltzaindiaren izenean, Andres Urrutia euskaltzainburua, Xabier Kintana idazkaria, Jose Luis Lizundia diruzaina eta Manu Ruiz Urrestarazu Arabako ordezkaria joan ziren.
|
|
|
Bada gai biziki zirraragarririk, adibidez, erregimen komunistarekin eta
|
haren
erorketaren izandako harreman bihurria; halaber, bitxia eta jakingarria da ikustea erregimenaren ideologia ofizialak izan zuen eragina unibertsitarien artean, bereziki hizkuntzalaritzaren esparruko zenbait teoria (Pragako Eskolako Funtzionalismoa) sustatzeko orduan, eta horien gainbehera komunismoa erori zenean; edo hizkuntza purismoak txekiar gizartean lortu duen arrakasta izugarria, non eta esa... bata informala, ahozkoa, aski zabarra; baina bestea, idaztekoa eta testuinguru formaletan erabiltzekoa, izugarri garbizalea; bien arteko aldea hain da handia ezen txekiar umeek ordu asko ematen omen duten eskolan ikasten eguneroko bizitzan esaten dituzten hainbat hitz gero ez direla idazten, haien kideko garbiak baizik (horretara goaz geu ere?).
|
|
|
Hori horrela, ikastaro
|
hartan
banatutako gogobetetasun galdetegian jasotako erantzunak eta hitzaldi bakoitzaren ondotik izandako elkarrizketetan agertutako kezka eta beharrak izan ditugu kontuan II. ikastaro hau antolatzean. Hortaz, ahalik eta saio praktikoena prestatzen saiatu gara.
|
|
|
Egitararauaren inguruko zehaztasunak eman ondoren, eskerrak eman zituen Jagon sailburuak, azaroan egindako saio
|
hartan
bezalaxe gaurkoan ere parte hartzeko interesa agertu duzuen guztiei. Eta eskerrak, bereziki, II. ikastaro honetako antolatzaile eta hizlariei.
|
|
|
Euskararekiko bere interesa ikusita, Tbilisira bidali zuten, euskararen ikasketak sendotzeko eta berpizteko. Garai
|
hartan
Georgiako Errepublika Sobietarreko Hizkuntza Akademiak bazeukan euskarari emandako atala. Gabriel Arestiren Nire aitaren etxea garai hartan itzuli zuen errusierara eta bere ikasleek Kaukasoko hainbat hizkuntzatan itzuli zuten poema bera.
|
|
|
Garai hartan Georgiako Errepublika Sobietarreko Hizkuntza Akademiak bazeukan euskarari emandako atala. Gabriel Arestiren Nire aitaren etxea garai
|
hartan
itzuli zuen errusierara eta bere ikasleek Kaukasoko hainbat hizkuntzatan itzuli zuten poema bera. Tamara Makharoblidzek, adibidez, georgieraz jarri zuen.
|
|
|
batetik, Euskal Literaturan Gerra Zibilari buruz mamitzen joan den azterketa egitea; bestetik, diskurtso historiko eta literarioaren arteko harremana aztertzea; eta hirugarrenik, memoria indibidularen eta literaturaren arteko loturaz hausnartzea. Banan banan azaltzen ditu Literatura Ikerketa batzordearen idazkari den Lourdes Otaegi Gerra zibila euskal literaturan() ikastaroaren zuzendariak.Literatur emaitzari dagokionez, gerraren testuinguru
|
hartan
bertan eginiko literatura hartuko da mintzagai, hala prentsa bidez aditzera eman zena Iparraldean bezala Hegoaldean:
|
|
|
Duela bi urte argitaratu zuen Euskaltzaindiak, Jon Casenaveren eskutik, Pierre Lhanderen euskarazko nobela bakarra, Yolanda, aurrez frantsesez argitaratutakoaren euskarazko egokipena, egileak berak egina (Euskaltzainak bilduma, 3 zenbakia). Jakina denez, ez da Lhanderen nobela bakarra, ezta ezagunena ere, baina ildo batean kokatzen da ziur aski
|
haren
lan arrakastatsuena izan zenarekin, Mirentxu.
|
|
|
Mikel Atxaga kazetari, itzultzaile eta euskaltzain urgazlea atzo, irailaren 10ean, hil zen, 77 urte zituela.
|
Haren aldeko
hileta elizkizuna bihar izango da, Donostiako Amara auzoan bertoko Olaeta plazan dagoen Nuestra Señora del Rosario elizan, arratsaldeko 19:30ean.
|
|
|
Herri gizon bezala politikan ere busti zen. ESEI alderdi sozialdemokratako kide izan zela uste dut eta
|
haren
izenean 1979.ko udal eta foru hauteskundeetan Euskadiko Ezkerreko zerrendetan aurkeztu. Alderdi txiki horren iraupena laburra izan zen, berea laburragoa, oker ez banago oraindik eta EAJ/ PNVra pasatu zen eta gainontzeko urteak jeltzale zintzo izan dela baieztatu didate.
|
|
|
Mikel Atxaga 1965etik aurrera euskal kazetaritzan koskortu ginen gazteon maisua izan zen. Nekez gero beste inor
|
haren
idaz jario jatorraren eta gauzarik zailena modurik errazenean kontatzeko ahalmenaren jabe. Atxaga sekula itzuliko ez diren garaien lekuko dugu.
|
|
|
Deiadarra taldeak horrela erabaki baitzuen Urepelen urte oroz, Xalbador eta Antonio Zavala izan da aurtengo Xalbador egunaren lema, hainbat elkarlan egin zutenak besteak beste, Odolaren mintzoa harrigarria goraldu eta omentzeko asmoz, Nafarroa Behereko mendiarte honetan. Eta aurtengo egitaraua onez onean burutu ostean, gure eskerrik zintzoena eman nahi diegu laguntasun berdingabea eman diguten Euskaltzaindiari, Urepeleko Herriko Etxeari, Ondarroako arrantzale jubilatu taldeari
|
hura
marmitakoa eta arrainaren ederra!, Mutriku eta Donazaharreko herri kirol taldeei, Goierriko gazte taldeari, zenbait komunikabideri inola ere ez denei, Koldo Mitxelena Kulturuneari eta antolaketan urte oro lagun izaten ditugun guztiei. Eta, nola ez, Xalbador egunean gurekin urte oroz biltzeko ohitura dutenei, eskerrik asko eta hurrengo urtera arte.
|
|
|
|
Hura
zen Villasantek duela 30 urte Euskaltzaindira ekarri zuen taldearen kidea: Zearreta, Lizundia, Badiola, Artza... ez dira alboan uzteko modukoak Akademiaren historian.
|
|
|
Badira Zearretaren biografian xehetasun adierazgarriak, euskal kulturari emanak, besteak beste, Euskaltzaindiaren kudeatzaile, lehen ere kontu eramaile izan zela, bertsozale, alfabetatze kanpainen sortzaile, euskara irakasle, sustatzaile nekaezina... gutxi izango dira Euskal Herrian zehar
|
haren
ekimenaren berri izan ez dutenak.
|
|
|
Bazen, alabaina, beste Juanjo Zearreta, niretzat barnerakoagoa, adixkideagoa.
|
Hark
kontatzen zituen bere lehen garaiak Akademian, Eusebio Erkiagari bisitak egiten zizkionean, bien artean Euskaltzaindiaren kontuak eramateko. Edota futbolerako zaletasuna, urte luzetan izan baitzen Juanjo Zearreta San Mames futbol zelaiaren esataria, euskaraz eta gaztelaniaz, jokalarien eta jokoaren gertaerak aldarrikatzen zituena.
|
|
|
Joan Mari Torrealdaik eta Imanol Muruak egindako liburu egokian dugu Juanjo Zearreta, euskaltzain eta langileekin batera, irudi dotore batean.
|
Hura
zen Akademiaren jagolea, hura zen gure erakundearen oroegilea.
|
|
|
Joan Mari Torrealdaik eta Imanol Muruak egindako liburu egokian dugu Juanjo Zearreta, euskaltzain eta langileekin batera, irudi dotore batean. Hura zen Akademiaren jagolea,
|
hura
zen gure erakundearen oroegilea.
|
|
|
Egun, hala ere, bera gure artean ez dugula, gogoratu behar ditugu
|
hark
utzi dizkigun lan egiteko moldea eta tenorea, erakundearen gobernamendurako eitea, giza legea eta ororen gainetik, adixkidantza eta leialtasuna.
|
|
|
1979.ko I Barne Jardunaldien ondorioz, Jagon Saileko hiru batzordetan agertzen bada ere, Alfabetatze Euskalduntzeko Gidaritza Teknikoan, Oinarrizko Euskara eta Irakaslegokoan laugarren baten, hots, Bertsolaritzakoan ere antolaketa laguntzaile ere aritu zen, zeren eta garai
|
hartan
Euskaltzaindiak antolatzen baitzituen txapelketak. 1981ean eta 1983 urtebiko batzorde berberetan jarraitzen du.
|
|
|
Hyacinthe de Charencey kontea() euskalgintzaren urrezko aroan dagoen pertsonairik enigmatikoenetakoa da. Izan ere, ez dakigu ia ia ezer berari buruz, Georges Lacombek()
|
haren
heriotzean RIEVen idatzitako hilberriaz gain, eta, nonbait, ematen du Lacombek berak ere ezer gutxi zekiela haren bizitzaz, honela aitortzen baitu bere txostenaren hasierako oharrean: Nous prions nos lecteurs de vouloir bien excuser le vague, l' incomplètude, voir l' inexactitude intermittente de la présente nécrologie, écrite sur le front avec nos souvenirs pour toute documentation.
|
|
|
Hyacinthe de Charencey kontea() euskalgintzaren urrezko aroan dagoen pertsonairik enigmatikoenetakoa da. Izan ere, ez dakigu ia ia ezer berari buruz, Georges Lacombek() haren heriotzean RIEVen idatzitako hilberriaz gain, eta, nonbait, ematen du Lacombek berak ere ezer gutxi zekiela
|
haren
bizitzaz, honela aitortzen baitu bere txostenaren hasierako oharrean: Nous prions nos lecteurs de vouloir bien excuser le vague, l' incomplètude, voir l' inexactitude intermittente de la présente nécrologie, écrite sur le front avec nos souvenirs pour toute documentation.
|
|
|
aristokrata frantses bat hizkuntza eta ohitura exotikoekin zaletua, huntaz eta hartaz zale mailan lan ugari egin eta argitaratu zituena, elkarte zientifiko askotan parte hartuz. Hots, beste Bonaparte bat, maila txikiagoan,
|
haren
antzeko kezkak zituena baina baliabide gutxiago eta, itxura guztien arabera, talentu eta formazio zientifiko kaxkarragoa ere. Dena den, ez naiz egokiena haren lanak kalifikatzeko eta, beraz, utzi dezagun horretan.
|
|
|
Hots, beste Bonaparte bat, maila txikiagoan, haren antzeko kezkak zituena baina baliabide gutxiago eta, itxura guztien arabera, talentu eta formazio zientifiko kaxkarragoa ere. Dena den, ez naiz egokiena
|
haren
lanak kalifikatzeko eta, beraz, utzi dezagun horretan. Norbaitek egingo ahal du neuk baino hobeto!
|
|
|
buruzagi maia batek, Nakuk Pech, 1562 inguruan maiaz idatzitako eskuizkribu baten edizioa da, latinera itzulia eta luze iruzkindua. Beraz, hiru atal ditu liburuak, lehenean, Texte, kronika bera eta
|
haren
latinezko itzulpena daude; bigarrenean, Analyse Grammaticale, hitz guztiak iruzkintzen dira, banan banan gehienetan; hirugarrenean, Vocabulaire, hitz zerrenda eta frantses baliokidea. Argitu beharra dago iturri gisa darabilen testua Brinton doktoreak aurrez argitaratua dela.
|
|
|
Andres Iñigok adierazi duen bezala, Baztan Bidasoako hizkeren azterketa dialektologikoa lanak aipatu eremu geografiko zabal
|
hartako
hizkeren egitura geolinguistikoa aztertzeaz gain, hizkera horiek dialektologiaren mapan ahalik eta zehatzen kokatzen ditu. Tesiaren zuzendaria Iñaki Camino irakasle eta ikertzailea izan zen, eta bere zuzendaritzapean metodologia berri baten ikuspegitik lan egin du Zelaietak, Iñigoren esanetan.
|
|
|
Besteak beste, Xabierko Gazteluko telefonoak gure agendan jarraitzen du, eta Antonioren sakelakoaren zenbakia ezabatu gabe daukagu, berriro ere elkarrekin hitz egiteko aukerarik ez dugula izango sinestu nahi ezta edo. Izan ere,
|
harekin
egunero berriketaldi bat egiten ohituta geunden, eta zail egiten da holako isilaldi luzea.
|
|
|
Alabaina ez dugu etsi nahi, eta Zavalak utzitako ondarea lantzen eta egunero berritzen jarraitu nahi dugu,
|
haren
Auspoa ederrari eraginez ahal dugun mailan.
|
|
|
2005eko azaroaren sinatutako tratuaren arabera 2008ko azaro abenduan hasi eta 2009ko urtarrilean azkenengo hondarrak bilduz Gipuzkoako Aldundira (Koldo Mitxelena) ekarri zen kaxa multzo handi
|
hura
, orain eta handiago eta ederrago iruditzen zaigu, egia esateko. Antoniok berak ezetz esaten bazuen ere, ondo genekien bilduma harrigarria zela hark urteen buruan maisukiro eginikoa.
|
|
|
2005eko azaroaren sinatutako tratuaren arabera 2008ko azaro abenduan hasi eta 2009ko urtarrilean azkenengo hondarrak bilduz Gipuzkoako Aldundira (Koldo Mitxelena) ekarri zen kaxa multzo handi hura, orain eta handiago eta ederrago iruditzen zaigu, egia esateko. Antoniok berak ezetz esaten bazuen ere, ondo genekien bilduma harrigarria zela
|
hark
urteen buruan maisukiro eginikoa. Alegia, ez zela hura ahuntzaren gauerdiko eztula, ez zela dozena bat karpetetan bil zitekeen paper zahar multzoa.Hala ere, pazientzia eta begirune handiz orain karpetaz karpeta ordenatzen eta katalogatzen ari direnean, harik eta handiagoa, ederrago eta tantaiagoa iruditzen zaigu gure kultura arduradunen eta erakundeen aitorpen eta saririk merezi izan ez duen artxiboa.
|
|
|
Antoniok berak ezetz esaten bazuen ere, ondo genekien bilduma harrigarria zela hark urteen buruan maisukiro eginikoa. Alegia, ez zela
|
hura
ahuntzaren gauerdiko eztula, ez zela dozena bat karpetetan bil zitekeen paper zahar multzoa.Hala ere, pazientzia eta begirune handiz orain karpetaz karpeta ordenatzen eta katalogatzen ari direnean, harik eta handiagoa, ederrago eta tantaiagoa iruditzen zaigu gure kultura arduradunen eta erakundeen aitorpen eta saririk merezi izan ez duen artxiboa. Gero izango da dirua, gero izango dira famak, esaten zuen tolosarrak disimulatu ezineko penaz.
|
|
2010
|
|
|
Berriz ere etenda geratzen zen argitaratze bidea, baina hamalau urte geroago aspaldiko asmo hori betetzea deliberaturik, Txinatik etorri arazi zuten beste aita jesuita bat,
|
hura
ere ez kasualitatez hain urrun eta hain denbora luzez hantxe bizi zena: aita Patxi Etxeberria() andoindarra.
|
|
|
Bi urte behar izan zuen honek idazlana prestatzeko eta argitalpenean 150 orrialdetik gora hartzen duten oharrak egiteko; tartean, estuki kolaboratzen du Jokin Zaitegirekin(), Euzko Gogoa n artikulu ugari idatziz. Gehiegizko ahalegina, nonbait, zeren azkar asko erabaki zuten
|
haren
nagusiek horrenbesteko adore, jakintza eta kemenak enplegu hobea zukeela Txinan Euskal Herrian baino, eta hara igorri zuten bueltan lanak argia ikusi bezain laster.
|
|
|
Akarra. Euskal hitz zahar baina bazterreko eta zirkulazio txikiko horietakoa, tipikoak Olabiderengan eta
|
haren
eskolakoengan. Esanahia zehatz jakiteko jo dezagun Azkueren hiztegira, han ikasiko baitzuen, dudarik gabe, gure Etxeberriak, eta hauxe da aurkitzen duguna:
|
|
|
Eta, hala ere, Aita Santuari zuzenean idaztea erabakitzen da. Gutun horren kopia erakundearen artxiboan kontserbatu da, baita ere
|
hura
erredaktatzeko erabilitako zirriborroa, Orixeren eskuz idatzia. Gutuna Ignazio Maria Etxaide euskaltzainburuak eta Nazario Oleaga idazkariak sinatua zen.
|
|
|
Gaur egungo perspektibatik bitxia da garai
|
hartan
euskara aldezteko erabiltzen ziren arrazoia irakurtzea, badu muntarik horrelako ariketak egitea, neurri handi batean guztiz konbentzionalak izan arren (ez da sinestekoa ordurako Mitxelena batek, adibidez, horietan sinesten zuenik) ondo laburbiltzen dutelako orduko giroa eta euskaltzain askoren (Etxaide, adibidez) mundu ikuskera. Baina bada zerbait aipagarriagoa.
|
|
|
Bere Santutasunaren bedeinkaziozko hitz bat itzulpenaren egileentzat, batez ere beren premia espiritualetan
|
hura
erabiliko duten guztientzat, adoretuko dituena, gainera, ez dezaten alperrik gal Erregio nabarmenki katoliko honen herri tradizioan dugun altxorra, izango litzateke Akademia honek gure Aita Santuaren ontasunetik jasoko lukeen saririk ederrena. (Euskaltzaindia, 1959ko ekainaren 25eko gutuna)
|
|
|
Zer ote dio Aita Santuak gutun horretan? Hain adoretsu eta apal eskatutako babes
|
haren
aztarnaren bat, akaso. Ez dakigu, Euskaltzaindiak ez baitu oraingoz gutun hori jaso.
|
|
|
Katoliko gisa, barru barruraino hunkiturik Aita Santuak gure oparia onartu izanaren ideiaz, eta
|
hark
gurasotasunez entitate honi gutun baten bidez ondra ematearen kausaz, Bere Gorentasunarengana jotzen dugu adierazteko gure kristau emozioa Egoitza Santutik idazki hori laster jasotzearen aukeraz. (I.M. Etxaide euskaltzainburua, 1959ko abenduaren 17)
|
|
|
Vatikanoak Euskaltzaindiari igorri zion gutuna, Gurpide apezpikuaren bidez, ez dago gure artxiboan, baina
|
haren
kopia Euskeran argitaratu zen(" Erromako erantzuna euskaltzaindiak Aita Santuari bialdu ta eskeiñi zion bibliaz/ D. Card. Tardini, Obispado de Bilbao», In:
|
|
|
Kardenal Tardinik sinatua da eta 1959ko urriaren 29ko data du. Beraz, ez da zuzena esatea «orain arte ez da agertu eta[...] ez da inoiz aipatua izan»,
|
haren
kopia Euskaltzaindiak berak argitaratu baitzuen. Barkazioa eskatzen dizuegu nahigabeko hutsagatik.
|
|
|
...itzaren tradizioak XX. mende hasieran, bata, humboldtiarra, energeia hitzaren inguruan antolatzen dena (hots, hizkuntza energeia gisa) eta bestea, Saussure-ri segituz sistema hitzaren inguruan antolatzen dena; bigarrena argi eta garbi nagusitzeak esplikatzen du, hein baten, hizkuntzalari humboldtiarrek pairatu duten marginazioa eta ahanztura; halaber, Humboldten asmo antropologikoak (jakina denez,
|
harentzat
hizkuntzalaritza antropologiaren atal bat zen funtsean) esplikatzen du primeran Uhlenbeck bezalako ikerle batek hizkuntza baten ikerketa herri baten manifestazio kulturalen osotasun banaezinaren baitan kokatu nahi izatea: oin beltzera, lehenengo eta behin, herri baten hizkuntza da, hots, osotasun baten zati bat.
|
|
|
Eta pena da, benetan, euskararen ikerketaren alde hainbat lan egindakoa izanik, hain oharkabean pasatzea. Zeren nahikoa da aipagai dugun liburuari begiratu azkar bat ematea munta eta maila handiko ikerle baten aurrean gaudela ikusteko,
|
haren
mundu intelektuala gurea den mundutxo ia ia beti halabeharrez txiki honetatik aski arrotz eta aski desgaraiko sentitzen badugu ere, Uhlenbecken munduak benetan mundu osoa hartzen zuelako, eta gureak, aldiz, gure etxeko txokoa eta beste lau gauzatxo, eta hortik aurrera ezer gutxi. Baina ekin diezaiogun albiste emate ordenatuago bati.
|
|
|
Giro horretan, hain juxtu ere, eta gazte gazterik, izan zuen euskararen berri eta maitemindu zen osotoro gure hizkuntzaz, bizi osoa iraun zion pasioa.
|
Hari
dedikatu nahi izan zion bere doktorego tesia, Unibertsitatearen debekuaren ondoren (ez zegoen inor Leiden-en mota horretako lan bat epaitzeko) sanskritoaren azterketara zuzendu zuelarik. Eta jada baditugu mahaigainean hiru elementu aipagarri:
|
|
|
Ondorioa ezin ageriagoa da 1866an jaio zen gazte batentzat: erromantizismoaren oldarra positibismoaren metodoarekin ezkondu nahi izango duen hizkuntzalari baten aurrean gaude, hala nola, gure inguruan, estriktoki
|
haren
garaikideak diren Azkue, Unamuno, Sabino Arana edo, apur bat urruntxoago, baina oso antzera, Menéndez Pidal. Jatorrizko elementu horien konbinazioak, noski, emaitza desberdinak eman ohi ditu, kasuan kasu.
|
|
|
bereziki Groenlandiakoa (k) eta Ipar Amerikako indioenak, eta horien artean Black Foot deitu herriarena (hots, Hollywoodeko filmetan hainbeste eta hainbestetan ikusi ditugun lautada handietako Oin Beltzak). Nago euskara, sanskritoa, groenlandiera eta oin beltzera ren artean sakoneko konexio bat dagoela,
|
haren
gaztetako poemetan bilatu beharrekoa ziur aski. Kasualitatea ote hitz horiek hain oihartzun azkarra izatea Bernardo Atxagaren edo Joseba Sarrionandiaren literaturgintza ezagutzen duen edonorentzat?
|
|
|
Ezin gara luzatu hemen artikulu bakoitzaren iruzkinean (ikus aurkibidea hemen). Teknikoki, Peter Bakker ek Uhlenbeck eta euskara gaiari dedikatzen diona da interesgarriena euskal filologoarentzat, baina
|
hura
besterik ez irakurtzea, nire uste apalean, Uhlenbeck-en irudi lehorregi bat izatera kondenatzea da. Ona izan daiteke, gutxienez, Jan Noordegraaf ek haren oinarri teorikoei dedikatzen dionarekin konbinatzea, zeinetan bete betean kokatzen duen berak Humboldtiar tradizioa deitzen duenarekin.
|
|
|
Teknikoki, Peter Bakker ek Uhlenbeck eta euskara gaiari dedikatzen diona da interesgarriena euskal filologoarentzat, baina hura besterik ez irakurtzea, nire uste apalean, Uhlenbeck-en irudi lehorregi bat izatera kondenatzea da. Ona izan daiteke, gutxienez, Jan Noordegraaf ek
|
haren
oinarri teorikoei dedikatzen dionarekin konbinatzea, zeinetan bete betean kokatzen duen berak Humboldtiar tradizioa deitzen duenarekin. Humboldt, Euskal Herriari buruz serioki hitz egiten hasita etengabe agertzen zaigun erreferentzia handia eta itzalezina.
|
|
|
Emaitzak, taxutuak, zehatzak eta zorrotzak. Irakasle eta akademiko egoki eta bikainei dagokien bezala gaineratzen du Urrutiak jakin zuen
|
hark
bere mezua zabaltzen. Horren lekukotasuna ematen dute hainbatek omenaldi liburu honetan, Euskaltzaindiak opa diona.
|
|
|
Bera isilik dago, baina hiru pertsona mintzatu dira
|
haren
izenean.
|
|
|
Zaldubi-k Hazparnen 1854 eta 1860 bitartean eginak. Garai
|
hartako
eliza katolikoaren ikuspegiak, euskaraz idatziak, aztertzeko oso baliagarria. Denbora bateko lekukotasuna eskaintzen dute.
|
|
|
Ekitaldia maiatzaren 8an egin zen. Eguerdian hasi zen ekitaldia Larreko elizan; hor Pruden Gartzia Isasti euskaltzain urgazleak Joan Perez Lazarragakoren nortasunaz,
|
haren
garaiko giroaz eta idazle honen lan historiko eta poetikoez hitz egin zuen euskaraz eta erdaraz, sermoilari onek bezala, mamia eta forma eskuarki ezkonduz eta hitzaldia labur gertaraziz. Gero Larreko Jose Lezea albokari eta klarinetista, Makario soinularia eta Gasteiztik joandako musikari multzo bat lau obra jotzen aritu ziren, kontzertuz jendea gozaraziaz, gaurko egunetan musikaz mutu edo trakets izaten den eliz giroa berriro bizkortuz.
|
|
|
Euskaltzaindiaren izenean pozik joan nintzen ekainaren 25ean Jose Migel Barandiaran Museoaren inaugurazio ekitaldira, euskaltzain
|
haren
omenez eta gogorapenez museo hau ireki zen egunean. Nire izen propioan ere pozez eta begirunez joan nintzen, aspalditik On Jose Migeli nion errespetu handia handiago egin zitzaidan Barandiaran Fundazioko Batzorde Zientifikoaren partaide izateko Fundazio horren lehendakaria zen Armando Llanos Ortiz de Landaluzek eta orduko Patronatuak aukera eman zidatenean eta batzorde horretan aritu naizen sei hilabeetan.
|
|
|
Hemen sortu, 1889 urteko azken egunean, hemen hazten hasi eskolan eta etxeko eta lur lanetan, hamalau urterekin apaiz izateko erabakia hartu eta Baliarrainen latin eta beste ikaskuntzetan bi urte eman ondoren, Gasteizko Seminarioan sartu zen eta 8 urtetan (azken urte erdia Burgosen) apaiz ikasketak burutu eta 1914an apaiztu zen gure euskaltzaina izango zena. Ordenatu ondoren, 23 urte, gerra etorri arte, Gasteizko Apaizgaitegian irakasle izango da, hiru lurraldeen garai
|
hartako
Elizbarrutiak egoitza Gasteizen zuen-eta. Gizakiekiko zientziak maite zituen gure maisua izango zenak, Deus scientiarum Dominus (Jaungoikoa zientzien Jauna) Pio XI.aren lemapean lan egin nahi zuen eta Gasteizen irakasle izan zen azken urteetan Erlijioen zientzia konparatua, Giza paleontologia eta Fisika teorikoa irakatsi zituen.
|
|
|
Aztarnen bila etengabe aritu gure jakintsua eta pasatu zen leku guztietatik bere aztarna joriak utzi zituen gizon handi
|
hark
, On Jose Migelek, bai beraren lanetan eta baita berak formatu zituen ondorengo ikertzaile argi eta ikasiengan ere.
|
|
|
Zaldubi-k Hazparnen 1854 eta 1860 bitartean eginak. Garai
|
hartako
eliza katolikoaren ikuspegiak, euskaraz idatziak, aztertzeko oso baliagarria. Denbora bateko lekukotasuna eskaintzen dute.
|
|
|
Gasteizen asmatu eta egin zuten obra
|
hura
handia izan zen benetan. Foru Plaza aldatu zuten erabat, baina plaza esan genezakeen gune propioa, plazaren triangelua mugatzen duten etxeak ukitu gabe gelditu ziren noski, behin lehen zen merkatua bota ondoren, eta hiru alde horietan badago perspektiba mugatzen duen itxura diferenteetako pareta geza.
|
|
|
Horra hor Haize Orraziarena Donostian. Galdutzat jotzen zen paseoaren ertz
|
hura
bizi berri erakargarrian bihurtu zen gure bi artisten obra eder horren bitartez. Itsasoko olatuen magia hor zen lehendik ere, baina orrazi horren zolitasuna bat batekoan gehitu zitzaion kresalaren lilurari.
|
|
|
Honenbestez, eskaera horri erantzuna eman nahirik gauzatu da atxikitako txostena.
|
Haren
ondorioen oinarrian iturri historiko dokumentaletan dauden datuak eta XX. mendeko hirurogeita hamarretako hamarkadan informatzaile adinekoei jasotako ahozko lekukotzak daude. Era berean, Salvador Velillak aurkezturiko arrazoibideak eta ekarpen dokumentalak ere aintzat hartu dira txostena gauzatzean.
|
|
|
Ikasteredu elebidunak eta euskararen azterketan (iker) molde berriak lanaren arduradunak Itziar Idiazabal eta Andoni Barreña izan dira. Haiek adierazi bezala, liburu honen helburua euskarari buruz eta
|
haren
ikas/ irakas prozesuaren inguruan egiten den ikerkuntza jasotzea da, euskararen irakaskuntzan aurrerapauso kualitatiboa eragiteko.
|
|
|
Gerra zibila eta euskal literatura lana Ana Toledok koordinatu du. Espainiako Gerra Zibila() amaitu zela 70 urte betetzen zirela eta, Euskaltzaindiaren Literatura Ikerketa batzordeak jardunaldiak antolatu zituen EHUko 2009ko Uda Ikastaroen barnean, gertakari
|
hark
euskal literaturan izan duen oihartzuna aztertzeko asmoarekin. Han aurkeztu ziren hitzaldiak bildu dira hemen.
|
|
|
Xabier Lete euskal poeta, kantari eta ohorezko euskaltzaina hil zen atzo, abenduaren 4an, 66 urte zituela.
|
Haren aldeko
hileta elizkizuna asteartean, hilaren 7an, izango da, Urnietako elizan.
|
|
2011
|
|
|
Amarita (164 toponimo), Erretana (157 toponimo), Gamarra eta Gamarragutxia (276 toponimo) eta, azkenik, Miñao eta Miñaogutxia (301 toponimo). Jose Luis Lizundiaren laguntza ez ezik, Roberto Gonzalez de Viñasprerena ere izan du Elena Martinez de Madinak,
|
hura
baita egitasmoaren aholkularia.
|
|
|
Musika arloan ezinbesteko erreferentzia izan da.
|
Haren aldeko
hileta elizkizuna bihar izango da, arratsaldeko 19:00etan, Gernikako Andra Mari parrokian.
|
|
|
Euskararen jakitean, erabileran zein
|
haren aldeko
sustapenean eragin nahian, hitzarmena sinatu dute Bilbo Zaharra euskaltegiak eta Euskaltzaindiak. Hori bai, bi erakundeon arteko lankidetza aspaldikoa da, eta ezaguna da euskaltegiak sustatzen duen Bilbo Zaharra Forumak antolatutako ekitaldiak Euskaltzaindiak babesten dituela.
|
|
|
Euskaltzaindiak urteak daramatza Bilbo Zaharra Forumaren ekitaldiak babesten. Babes horren garrantzia berebizikoa da;
|
hura gabe
genuke gure helburu estrategikorik bete.
|
|
|
Jose Ariztimuño Aitzol idazle eta kultur eragilearen omenez, urte osorako antolatu dituzten ekitaldien baitan, urriaren 14an, ostiralean,
|
hura
eta Euskal Pizkundea omenduko dituzte Euskaltzaindiak eta Euskal Herriko Unibertsitateak, Bilbon. Bi erakundeok, beste hainbat eragilerekin batera, Aitzol Euskal Pizkundearen urtea ekimenean parte hartzen ari dira, Joseba Ariztimuño, Aitzol hil zeneko 75 urteurrenaren kariaz.
|
|
|
Jardunaldia Bilbon egingo da, Euskal Herriko Unibertsitatearen Bizkaia Aretoan (Abandoibarra hiribidean) eta bi helburu nagusi izango ditu: batetik, Euskal Pizkundea euskara biziberritzeko ahalegin oso moduan hartzea, Soziolinguistikaren begiekin aztertuaz; eta, bestetik, ahalegin
|
hura
eta azken 25 urte hauetakoa alderatzea.
|
|
|
Larunbaterako programatuta zegoen Benito Lertxundiren kantaldia bertan behera utzi behar izan zuten, azken orduan. Hala ere, Kepa Junkerak eta bere taldeak ezin hobeto bete zuen
|
haren
hutsartea; eta Urepelen bildu zirenek pozik hartu zuten Keparen emanaldia, eta bai dantzan egin ere gogotik aldian aldian, goizeko ordu txikiak arte.
|
|
|
2000 urtean, Hizkuntzaren Galesko Kontseiluko kide izendatu zuen Galesko Batzar Nazionalak. 2010 urtean, Galesko hamalau taldek gutun irekia bidali zioten hango Kultura ministro Alun Ffred Jonesi, eta bertan eskatzen zioten galesa hizkuntza ofizial egiteko, eta
|
hura
eskoletan nahiz kalean bultzatzeko neurriak hartzeko. Sinatzaileen artean Colin Williams zegoen.
|
|
|
|
Haren ondoan
, Araban euskarak izan duen bilakaeraz mintzatu da Manu Ruiz Urrestarazu eta, Diputazioari eskerrak eman ondoren, Euskaltzaindiak Araban duen babesaz hitz egin du: –Euskararekiko arabarren atxikimena, espero zen bezala, ez da geratzen Diputazioan bakarrik, Gasteizko Udalak ere eta 1996tik Euskaltzaindiarekin urtero izenpetzen du hitzarmen berezi bat, Arabako biztanlego gehiena Gasteizen izanik eta udal barrutia euskal hiriburuen artean handiena delarik.
|
|
|
Belaunaldi oso bat hazi da diglosiaren miseriaz hitz egiten, esan du. Hori horrela,
|
haren
ustez, diglosiari buruz jendeak duen ustea ez da zuzena, ez beti, eta pentsatzen dut badela garaia honetaz hitz egiteko, batez ere ondorioak oso inportanteak baitira.
|
|
2012
|
|
|
Berri onak emango dizkizut ordea zure Auspoa maiteari buruz, ez badakit ere inondik entzungo didazun gaur. Mondragoiko kalezaiñaren bertsoak (Auspoa 312) egin eta plazaratzeko puntuan zegoela alde egin zenuen liburua ikusi gabe; eta
|
hura
argitaratu ondoren beste ale batzuk ere erantsi dizkiogu bildumari: Uztapide bat batean (Nikolas Aldai Pello Esnal, Auspoa 313); Leengo egunak gogoan (Uztapide A.Zavala, Auspoa 314), Ondorengoak jakin dezaten (Kruz Azkarate Joxemari Iriondo, Auspoa 315), Naizen apurra (Patxi Iraola Rufino Iraola, Auspoa 316), 2008ko nere egunkaria (T.
|