|
2007
|
|
|
Terexa erakasleak pazientzia galduz, alkatearen alaba zaflako batekin etxerat igorri zuen, hunek Xano defenditu zuelakotz natura zientziako kursoaren erdian, erranez kurso horien gatik zuela burua galdu, eta bixtan dena erakaslearen gatik. Eltzea gainditu zuen xorta izan zen gertakari hau, eta herriko arduradun, apez, kontseilari eta beste jakintasun
|
handiko
jendeak bildurik, alkateak deliberatu zuen biztanleen erdian ezin bizi zitakela hoien era hartu nahi ez zuen izaki bat. " Joan bedi beraz, xoriak diren lekurat, kaiolarat".
|
|
|
— Zer jakintsun
|
handia
zu! Inguru hauetako errient apez eta ikasiek baieztatzen dutena zuk uka zinezake?
|
|
|
— Holako ikerketak ez baitira denen bixtan egin behar, dudarik gabe. Balio
|
handiko
gauzak kausitu dituztelako marka dukek, hori, Kaiet, ez duk uste?
|
|
|
Geroztik, Xantxo eta Kattina goibel eta ilun bezain kurios agertzen ziren elgarrekin zirelarik" zer ote da hau?" eta besteak" ez dakiat, bainan hitzemana diauk, orduan..." eta hortan ahantziarena egiten zuten, jakin minez erreak zirelarik. Bainan, bazakiten ere alai eta irustasunez beterik agertzen burrasoen aintzinean, harro beren aitatxik sekretu
|
handi
baten jabe ezarri zituela eta hartaz gai izan behar zutela, gezurrean atxiki behar balira ere!
|
|
|
Anartean, Arñot bere buruari beti galdezka ari zen" bainan nola debru egiten du beti egiaren kausitzeko", sekulan errantzunik aurkitu gabe: ahal bezain ongi so eginez, entzunez, behatuz, miatuz, ikertuz ez zen oraino heltzen ulertzera zer truka erabiltzen zuen Maritzak eta hori zitzaion mirakuilu
|
handi
bat, izanik ere, berak, ez zuela elizako erranetan sineste pilik...
|
|
|
Goiz goizean merkaturat heldu ginen eta, lehen jende saldoa lekuen hartzen ari zen, bakoitzak behi, ardi edo zerri tropa bat estekatzen zuela burdinezko kadenetan, bertze batzuk aldiz saski edo zareetan zituzten mozkinak lurrean hedatzen denek ikusteko gisan, aitak aldiz zaldia uzten zuela bere karrosarekin merkatuaren erdian zegoen platana erraldoi baten azpian eta giderrak enborrari estekiz — zaudezte hor biak, itzalean izanen zirezte sarri — eta, bere karrosan zuen zaku gotor eta beltzaran bat platanako abar bateri lotuta dilingo, laster joan zen kurri, kabala hau kunki, beste huni so, jende ainhitz agurtuz, irriz batzutan, erdi kexu bezala bestetan, eta, ni, harritua, ahoa xabal xabala, ez jakin norat ez nori so egin, erdi burxoratua hainbeste azantz eta oihu entzuten baitzen plaza guzian, han egon nintzen tente potente, aitaren makila eskuan, hain ohorezko lana manatu baizautan. Goiza joan zautan kasik ohartu gabean jendez mukurru zen plaza hartan, eta ordukotz begiak klikaka hasiak nituen akidura eta lo eskasa gatik, azkenean jarri bainintzen karrosaren alkian,
|
handik
bederen goradanik ikusten nintuela merkatuko harat hunatak, emazte, gizon, kabala, erhauts eta kearen artean, aments batean bezala.
|
|
|
— lui, mon fils... voila laisser passer... — eta aintzina gindoan,
|
handik
laster beste norbait kurutzatu ginduelarik, ezaguna dudarik gabe, zeren eta aitak agurtu zuen brauki —... bai zuri ere... — merkatu ona egin?
|
|
|
Bazter guziak ikertu ziztean, bai polizak, bai aleman armadak, bai milizianoek, heietarik ere baiziren Donapaleun orduan, bainan gau guzian xerkan ari izanik ez zutean harrapatu. Aise, denek uste zutelarik iheslariak karrika guziak lasterka zeharkatu zituela hiritik ihes egiteko ahal bezain laster, aski abila eta ausarta izan zian merkatuko plazan den platana
|
handi
baten hostotzaren barnean gordetzeko, bakarrik plaza hartako komersant batek ikusi baitzuen. Beharrik hau aldekoa zitean, eta hola gauerdiri buruz, ukan nian Donapaleurat joateko manua, eta haren ekartzeko" demarkazioneko" alde librorat, gure etxerat behin — horiek zinituen beraz... gure mutil berria... eta ere... zure semea...!
|
|
|
Zortea!". Pettan, mendixka oihantsu baten maldan sortua zen, gaineko aldean deitzen zuten bezala, uhaitza abiatzen den arkaitzaga baten sahetsean eta han pasatua zuen bere biziaren parterik
|
handiena
. Berarekin bizi zen denboran, Maddi, bere herrenak uste zuen arnegu hitz bat zela eta matelak gorritzen zitzaizkion entzuten zuen aldi guziz.
|
|
|
Nahiz ez den beti gaitz hortaz ohartzea, ikusten badut batek edo besteak besoetan ene hartzeko desira duela, segur naiz nunbait zerbait ongi ez dagonik badela. Hola entzuten dut usutan, batek" a, hi ba, zakurra lagun bat hiz, konfidantzazkoa, hi ba..." eta
|
handik
berehala besteak nau deitzen" llabri, te, te, haugi haugi enekin, gu biek elgar ulertzen diauk hobeki..." jakin zazue orduan hobe dutala biekin akort izaitea, bat ez bestea hautatu gabe, zeren eta zerbaitetaz edo nunbait elgarren samur baitira, eta nik, pairatzeko partez, nahiago dut biekin ongi izan, hori ikasi dut ene bizi luzeari esker.
|
|
|
Ez ditu ardiak atera, bainan dilingo zen makila beltz bat hartu du, zaku
|
handi
bat bizkarretik ereman eta joan gira biak oihanari buruz. Nekez segitzen nizaiola, bi hankaduna aintzinean bazoan, burua apal eta haritzondo baten albora helduta, han plantatu da, niri buruz itzuli eta orduan dut ikusi, espaldari kontra emaiten zuen makila luze eta beltz harek bi begi zulo bazituela, beltzak heiek ere, eni so zirela azkar, eta handik, su, pindar eta danbadak
|
|
|
Ez ditu ardiak atera, bainan dilingo zen makila beltz bat hartu du, zaku handi bat bizkarretik ereman eta joan gira biak oihanari buruz. Nekez segitzen nizaiola, bi hankaduna aintzinean bazoan, burua apal eta haritzondo baten albora helduta, han plantatu da, niri buruz itzuli eta orduan dut ikusi, espaldari kontra emaiten zuen makila luze eta beltz harek bi begi zulo bazituela, beltzak heiek ere, eni so zirela azkar, eta
|
handik
, su, pindar eta danbadak
|
|
|
— ba, berdin, hik edo beste batek, berdin balio dik. Orduan, bakarrik izan banintz, zerurat heltzeko punpea egingo nuken hain nintzen irus, harro eta nik dakita zer oraino, ene asebetea ezin gordez nun, zakurrari berari kondatu nion segidan — aitak nitan konfidantza
|
handia
dik, uste duka — amak bere aldetik dudak ezarri bazituen ere — uste duk zuhur dela Eñauten eremaitea? — baietz, ba emaztea, enekin izanen dun — eta hortan finkatu zen, ene atsegin handian, beren deliberoa.
|
|
|
Orduan, bakarrik izan banintz, zerurat heltzeko punpea egingo nuken hain nintzen irus, harro eta nik dakita zer oraino, ene asebetea ezin gordez nun, zakurrari berari kondatu nion segidan — aitak nitan konfidantza handia dik, uste duka — amak bere aldetik dudak ezarri bazituen ere — uste duk zuhur dela Eñauten eremaitea? — baietz, ba emaztea, enekin izanen dun — eta hortan finkatu zen, ene atsegin
|
handian
, beren deliberoa. Eta, gero, goizeko argi xirrintak agertzeari eta hiritik hurbiltzeari sukar beroenean nintzen aita hasi zaitalarik" kontseilu" emaiten — hemendik goiti ez haiz gehiago haur bat, ene laguntzale bezala nahi baduk onhartua izan, jakin behar duk, lehen lehenik, ulertzen ez den aferetan ixiltzea dela hoberena.
|
|
|
Dozierretan deus ez bada agertzen ere, uste dugu bederen Maddi eta Lastagak holako gauza bat onhartu zuketela pentsatuz laguntza pixka bat bilduko zutela bai diru aldetik, bai lanen egiteagatik. Bainan, gertatu beharra gertatu zen, eta
|
handik
laster" lotura azkar batek hartu zituen Maddi eta Olate, hau gizon lerden eta gaztea izanez, ez baitzuen Maddik lan handirik izan hunen enganatzeko, bera ere gazte eta asebete ez izaneko neska baitzen". Noiz eta nola deliberatu zuten geroko ekintza, nehork ez daki eta auzoek diotenez, errejistroetan ikusi dugun bezala," laster hasi ziren Lastagaren goaitatzen edo elgarri keinuka ere beraren bixtan, hunek ez baitzuen deus entzuten ez ikusten, alta hainbeste duda zuelarik Olate jin aintzin".
|
|
|
Dozierretan deus ez bada agertzen ere, uste dugu bederen Maddi eta Lastagak holako gauza bat onhartu zuketela pentsatuz laguntza pixka bat bilduko zutela bai diru aldetik, bai lanen egiteagatik. Bainan, gertatu beharra gertatu zen, eta handik laster" lotura azkar batek hartu zituen Maddi eta Olate, hau gizon lerden eta gaztea izanez, ez baitzuen Maddik lan
|
handirik
izan hunen enganatzeko, bera ere gazte eta asebete ez izaneko neska baitzen". Noiz eta nola deliberatu zuten geroko ekintza, nehork ez daki eta auzoek diotenez, errejistroetan ikusi dugun bezala," laster hasi ziren Lastagaren goaitatzen edo elgarri keinuka ere beraren bixtan, hunek ez baitzuen deus entzuten ez ikusten, alta hainbeste duda zuelarik Olate jin aintzin".
|
|
|
Azken batean, hamabost urtez berak buru eman zuen herri hartan eta ez zuen laguntza baten beharrik, bereziki hainbeste ahuleziaz hornitua zen apez gazte jilufri baten ganik. Bixtan dena, koralak sofritu zuen eta kasik gelditu ere, bainan ene arrebak bere lekua berriz hartu zuen eta eliza guzian berriz ezagun ziren" te deum" eta beste litaniak, hauek gure apez xaharra loriatzen baizuten, bere beharri tutek ez bazuten ere deus ezagutzen musika mailan, bederen igandetako oilaskoaren berri izanen zuela berriz
|
handik
goiti.
|
|
|
" Hitz horiek erran ondoan, amak kartonezko balisa hetsi zuen, Xantiana lagundu geltokira, Miaritzera abian zen treinean sakatu bi musu motz motza mateletan pausatuz (amak ez gintuen sekulan amultsuki besarkatzen, horren egitea ahulezia bat zaiolata), eta adios ttipi batez agurtu zuen kaia ertzetik. Ene arreba" lanera" badalia izan zen, penitentzia gisa, gure apez xaharraren kontseiluen bidez, kostakaldeko familia
|
handi
batetara, errotik katolikoa, aberatsa izana gatik, Miaritzeko auzo gune batetan zuten gaztelu kozkor bezain apaindu batetan bizi zena. Famili hartako jabek eskutan zuten kostako" villa" ederrenetarik bat, itsasoa alde batetik, mendia bestetik, bide zarratatsuetarik urrun, nihunezko arbola, lore eta edergailuz inguratua, parabisu ttipi baten antzako leku hartan.
|
|
|
Santesteban apeza, apez gaztea zen, semenarioko ikaskuntzak berrikitan bukaturik, bere lehen postua aurkitu zuen herri ttipi batetan, nun ere eliztarrak doi bat mardo eta ezazolak ziren. O, ez fede gabekoak ez, bainan ez zitzaien iduritzen apezaren predikuek eragin
|
handirik
izaiten ahal zuela beren sineste mendrearen hobetzeko. Zuzenki erraiteko, prediku alkitik entzuten zituzten oihuek nardarazten zituzten, jakinez, apezak besteak bezala zirela, ez hobeak ez gaixtoagoak eta ez zutela heien gandik erasiaz besterik ukaiten ahal.
|
|
|
Behin pasatuko gira haitzulo
|
handi
baten barnean, Neanderthaleko gizonek erabili zutena bizitegi bezala, eta oraino ikerketetan dagona. Hemen miresten ahal duzue orduko gizonek eginiko grabatze bat, bizitegitzat erabilia izan diren aterpeetan hori bakan baita.
|
|
|
...bazuela ere orduko eran" kultura" pixka bat, eta erraz ditake gogoratzea... nahi badituzue" zinez" gogoratu... ilargitsu gau goxo batez... garraren bulta dantzak lagun... kantuz eta musika egiten... bai musika bai, zeren eta ikerketek erakutsi duten bezala, xirula moldeko xixtu batzuk kausituak izan dira, eta segurtatzen ahal dugu, saioak egin baititugu Euskal Herriko musikari
|
handi
batekin, xixtu haiek soinuaren ateratzeko gai zirela, beraz lehengo gizonek bazutela izpirituen oihukatzeko kar bat...
|
|
|
— Zaude, zaude, anderea otoi, nahi baduzu, galderak bukaerako utziko ditugu, gure bisitak segi dezan deus trabarik gabe, milesker. Beraz jaun andereak, erraten nuen bezala, historiaurreko gizonek ehizaz eta bizibideez artatzeaz besterik zuten gogoan, eta jakintsu
|
handi
handiengandik dakigu erlisione edo izpiritualismo mota zerbaiten seinaleak direla harpezuloetan ikusten diren tinta, margo, grabatze eta beste, baita ere orduko gizonek jotzen zuten histu soinu egiteko tresna horiek...
|
|
|
— Zaude, zaude, anderea otoi, nahi baduzu, galderak bukaerako utziko ditugu, gure bisitak segi dezan deus trabarik gabe, milesker. Beraz jaun andereak, erraten nuen bezala, historiaurreko gizonek ehizaz eta bizibideez artatzeaz besterik zuten gogoan, eta jakintsu handi
|
handiengandik
dakigu erlisione edo izpiritualismo mota zerbaiten seinaleak direla harpezuloetan ikusten diren tinta, margo, grabatze eta beste, baita ere orduko gizonek jotzen zuten histu soinu egiteko tresna horiek...
|
|
|
Anderea, nik ez dakit, ni, gidaria naiz bakarrik eta ez nintzen... ordu haietan bizi. Baina, gure jakintsu
|
handiek
erranik, nehork, nehon, nehoiz ez du baieztatzen ahal emazte batek edo emazte talde batek eginik izan den arrastorik kausitu dela. Eta, beraz," gizona" hitza aipatzen dugu lehengo biztanleez mintzatzeko,... hola delako gure mintzairan..." gizona" hitz horrek gizarte osoa izendatzen duelako, bai emazteak bai gizonak hein berean.
|
|
|
Oraingo eskalarrak, demagun, lehengoak baino goragoak egiten ditie. Mailak
|
handiagoak
dituk eta gehiago baduk. Edozein gisaz, bi maila batean igotzea ez zitak posible gehiago, gaur egun, bat aldian baizik aski lan diat.
|
|
|
... hire erraner bai, banikek hortaz zer... erran... nihaurek, sudur puntatik neramakela nahi bahu... gaizo ni... hi bezalako emazte galant eta distirant batek burua galarazteko baizik ez luken... bainan... hola hobe beharbada... gu biek badikenau gune iduritsu bat... egun batez baitugu itzuli
|
handi
bat hartu itzuliezinezko itzuli bat... erran nezaken... bainan horiek gure egitateak dituk... nehork ez dik deus jakin behar...
|
|
|
— Behereko herrirat, edo beste batetarat berdin, omoreak nola neraman, errantzun zion kasu
|
handirik gabe
.
|
|
|
Bi
|
handiak
xutitu ziren, ttipia aldiz, harriturik beha egon zaion bere beso eta bulharraren esperoan.
|
|
|
Josefina irriz zagon eta, bere saldo osoaz jarraiturik, auzoko herrirat buruz joan, etxeko jaun
|
handi
baten larrunbatetako eskearen bila.
|
|
|
Grefierrak deitu zituelarik, Pettanek hartu zuen boneta eskuan, besoa eman Kattalineri eta sartu ziren biak tribunaleko gela
|
handian
, banka baten puntan jarri beste jende zonbaiten artean eta ixil ixila, burua apal, beha egon zer nola pasatuko zen. Jaun juje arropadun bat han zagon jendeari buruz jarria, bi epaile lagun aldean zituela berarekin solasean ari.
|
|
|
... holako xantza izanik (denek hala baizioten), mutil ttipi jarri nindutean hasteko (eta betiko ere hain xuxen, bainan ez nakian oino!) etxalde
|
handi
batetan, abere kundiaz artatzeko, hartako bederen on nintzela, pestia eta ixila ere, nausiak mana zer egin eta nik" bai nausia", bai nausiaz besterik ez diat sekulan erran: " askal aintzin behiak uztarzkik"" bai nausia"," oherat joan aintzin arnesak bilzkik"" bai nausia", beti ixil ixila, botza altxatu gabe eta etxekandereari berdin (edo hobekiago, zeren emazte bat zian hura!); ene zorteaz frango kontent nindian, kanpoan ere izaiten ahal nintzelarik bakarrik, nehoren laguntza gabe, nihaun egitearen jabe, bai segur kontent nindian nausia baitzen plantakoa, ez baitzen ahatik obligatia ene hartzeaz...
|
|
|
Kasu, haatik! Beharri hauskor edo maltzur irakurleari mentura naiteke erraitera, ezkil zeinu batetik bestera desberdintasun
|
handia
kausi daitekela, ez bakarrik jasotzen duenaren partetik, bainan ere entzuten dugun soinua gatik! Beraz, bizi diren jende batzuekin edozoin iduripen aurkitzea ez ditake bataratasun soila, nihaurek bizi izan baititut.
|
|
|
... hogoi urteak jin zitzaizkitalarik, armada egitea izan zian ene lehiarik
|
handiena
, ene etxetik eta ene herritik jalgitzia, beste mundu baten ezagutzaren egitea, beste eremu batzuen kurritzia, beste jende mota baten kausitzia... bainan han ere ez die ene beharrik izan, jaun kasketadun kaskoin bat ari zautalarik gorputz guzian ikerka, entzuten nian beste bati ziokala" bla bla bla deficient mental... (zigarreta buhako bat emanez)... bla bla bla debilite marquee... (beste buh...
|
|
|
Bideko harrietan kasu emanez ez lerratzeko, bi anaiak zoatzin eskuak sakeletan, mantela
|
handi
bat soinean, konkorturik, burua apal kaparen barnean, haizearen mihi hotzak lekatzen zeiola aurpegia.
|
|
2008
|
|
|
" prima eijerra"," ene maitia barda non zinen" eta holako! Azkenera nihaur hasi nintzaion honek xirulatuen errepikatzen eta gau batez, izarrak zirela lekuko, hurbilagotu zen xirula eta bi arto zaintzalek topo egin zuten bat eta bestearen atsegin
|
handian
.
|
|
|
Auzapezak ala mirikuak ere ulertzen dute, egina zaioten sekretuzko kofesio horretaz parte emaitean, aitamen nahi premiatsuena ez dela semearen ahulezien probatzea, bainan horren josta gogo
|
handiegiak
berhorri bihurtu dizkion hersturen arintzea. Hitzeman dute aitameri beren ahal guziak egitea semearen onetan.
|
|
|
Balitzane Sakeleneko senar emazteak, Gillome eta Katixa, etsipen
|
handian
zeuden. Beren seme xoila Bittorek, soldadogoatik igorria zieten gutun sinetsezinezkoa gogoan.
|
|
|
Katixak lanak izan zituen abere zainetaratuen maltsoarazten. Barka otoi Katixa! Goregi mintzatu naiz! Ez da deusik. Zato, zato Jaun Auzapeza, badugu zuri zer erran, zerbitzu
|
handi
baten eske gatozkitzu. Gure mutiko deabru harek soldadogoan badu egina sinetsezinezko astokeria latzgarri bat, Haranoneko soldadotegian! Zer mirakulu ote. Zoaz bada Gillomeren ikustera, ezkaratzean ari da xintxuketa, arrestelu zirien berritzen.
|
|
|
Jadanik tutatzen zuten aintzindari orokorra hurbildua zela. Pentsa beraz laster kanpo alde punpe egin duela gure karkamaloak, soldado lerroaren aintzinean tente xutean jarriz aintzindari
|
handiaren
agurtzeko.
|
|
|
Guhaur iragan gara gorte gaineko teilatupera. Han goratik ongi ikus baigenion aintzindari
|
handiaren
sartzeko ospakizuna. Hura sartzean, gorputzak eta buru beharriak tente xutean zeuden horgo soldado eta aintzindariak.
|
|
|
Hura sartzean, gorputzak eta buru beharriak tente xutean zeuden horgo soldado eta aintzindariak. Arronda erdian, ilargi erdi baten itxuran, aintzindari
|
handia
ikurriñari buruz zoala. Denak ikurriñari papoz emanarazteko kapitain batek oihukatu du: Itzuli erdia eskuin!!..
|
|
|
Geuri teilapeko irriak sartu zitzaizkigun eta ordu berean zer dugu ikusten? Medor ihiztorra, bere nagusiaren orroak entzunik, gorteko ate
|
handietarik
sartzen soldado meta horri buruz, herrestan zakarrela ilar ontzia, kea zariola.
|
|
|
Ainitz puska balinbazen barne horretan, baziren ere ontziak ezantzaz beteak. Hauek zapartatzen hasi direlarik, aintzindariak,
|
handi
eta ttipiak, urrundu dira hortik, gaineratekorik galdetu gabe. Gortean etzen gelditzen, sokan goropilatuak, axurant karkamaloa eta ihiztorra baizik.
|
|
|
Apezak burutu zuen meza nihoiz eta deus gertatu ez balitz bezala. Kasik segur baitzen ororen barkamendua ardietsiko zuela Erromatik, Roger
|
haundiaren bitartez
.
|
|
|
Mikele laster oartu da Peio honek, jaun
|
haundi
baten antzea izan arren, diru gutti duela ostatuan xahutzen eta horko egonaldiak ez ditu bakarrik denbora pasa egiten bainan ere Marie Leona ederrarekin zenbait elebide idekitzea gatik. Aratsetan, Peio da azkena ostatua uzten duena.
|
|
|
Marie Leonak, bi etxeko seme dirudun eta bihotz ustelekoetarik bietan tronpatua izana bada ere, bertute ona atxikia du. Neska langile arradoa, bi ostatuetan estimu
|
handian
daukatena eta araberako hilabete sariak altxatzen dituena. Hortako ere da gai, hurbileko Porroxkenea deitu etxean logela baten aloiatzeko.
|
|
|
Xemartin Porroxkene! Triuxela sorgin ooin
|
handia
etxean sartua zaitzu! Triuxela sorgina!
|
|
|
Zakurrak entzun du haritz abarretako kraskadura latzgarri hori. Entzun ere behi adar
|
haundi
horren sudur ziztuak bizkar gainera eroriak zitzaizkion abarreria horren azpitik. Zakurrak uste izan du behi tzar horrek duela gau ezti hau zapartarazi.
|
|
|
Izan arren ezinbestelakoa, ikustaldi bihotz altxagarria zitzaiola hala ere. Azken lerroko bihotzgabeak genituzken laguntza ez ekartzeko ene bihotzeko arrebari. Ikusiko dinagun nola hire anaia amerikano
|
haundiari
pasatuko zion, sudurrarenpetik, hain polliki begiratzen dunan etxe pollit honetaz jabetzea, dio Katixak, suharki.
|
|
|
Holaxet mintzo da Gillome: Egia da aurten zuen migek gure behiek baino balio ttipiagoa dutela. Bainan urte baten buruan guk aurten emaiten dizueguna baino
|
haundiagoa
izanen dute. Hor da izanen gure mozkina.
|
|
|
Lutxiano bihotz
|
haundikoa
izanez, zartez negarra jauzi zitzaiola du erraiten Katixak.
|
|
|
Har edo utz! Erran gabe doa Peio hasarre
|
handitan
sartua dela itzalpeko Triuxela horren aurka.
|
|
|
Ileak dirdiran, gibel alde orraztatuak. Mikele, ukurdura bat eginez doakio beribil atearen idekitzera, buruzagi
|
handi
zerbait balitz bezala. Puro ontzia eskuineko eskuan baitauka, eskuineko sakelan sartu du autoan jarri baino lehen Bono!
|
|
|
Izpiritu hertsiko gizona zara zu! Min
|
haundi
bat egiten didazu! Ez nadazula gehiago hunki!
|
|
|
Jakin balute bederen, amerikanoa azkarki uspeldua zela, hartuak zituen ukaldietarik lehenik eta bigarrenik Marie Leonan galtzeak emaiten zion bihotz oinazeaz! Neskari berari ere min
|
haundia
egiten zaiola! Nehork ez du kasu egin zein eskuldetara hartua zuen!
|
|
|
Maiana eriaren gelan sartu denean ikusi du anaia izerditan, begiak hetsirik dagoela, doi bat durduzatua, galdetzen baitio: Ez bahaiz ongi senditzen, berantxago etor nindaikek! Ez, ez, egon hadi nerekin, erran gogo ditukanak, on edo txarrak, jakin ditzadan segidan, edozein gisaz, ez dinat gehiago axola
|
haundirik
ene biziaz! Ixil hortik eta entzun nik ekartzen dezteatan bi berri, bihotz eta biziguraren arrapitzgarri ere orobat! Horra lehena:
|
|
|
Horra nola diren denak eman auzapezaren inguruan. Hitz hauek kantatzen dituzte errespeturik
|
haundienean
:
|
|
|
Auzapeza beroki txalotu ondoren, plaza horretara oste
|
haundian
bilduak zirenak, adin guzietakoak, egia erran, Emilio Mizpirategiri deika hasi ziren nahi zituztela bertsu bat edo biga aditu segidan.
|
|
|
Epeldu da aire beroa. Karriketan jendea doa pultxoka, herriko biltoki
|
handiari buruz
. Hor, entzunen dituzte kondalariak.
|
|
|
Ez da deus ikusten, eskuin aldean ate bat itxia, horri bekoz beko ezkerrean beste bat, hetsia hau ere. Bien arteko gune xabal horren zolako paretan, berinazko ate
|
haundi
horren gain aldean idatzia da larriki: " Mixelengo Pialle, Ile apaintzale".
|
|
|
Eskuineko atea ideki da, horra, Manez Errota zahar, ez hain
|
haundia
bainan sorbaldaz zabala. Iduri leporik ez duela.
|
|
|
Baginakien basaberea oraindik bide horietan zabilala eta berdin berriz gutaratu zaitekela, emaztekiari galdetu bainion: Zer berri da karrika horretan, Ernextina. Berri pollitak, hor ere! Badakizute Hemen Bada Denetarik saletxean mirail edo izpiluz apaindu ate
|
haundi
batzu dituztela. Pintarreneko zezenak, etxetik eskapirik, lau hatzkadan, karrikan barna zoalarik, izpilu horretan ikusi du bere burua!
|
|
|
Beste entzule batek: H.B.D. saletxe
|
haundi
hori ez dut, herrian, behin ere ikusi!
|
|
|
Badu zenbait egun, ene denda lantegian ile mozten ari nintzen. Baziren lagun batzu jadanik etorriak, beren aldiaren haiduru zaudenak, Petan Gorria, Bittor Sakelenekoa eta horren adixkide
|
haundia
den Mikele Hegoarra. Hona non oto eder batetarik jeutsi eta sartzen diren bi jaun ene dendarat.
|
|
|
Hola egina izan zen gu bien arteko hitzarmen orhoitgarria. Eremu
|
handiko
alor horrek bazituen, bazter aldetan, haltz ondo gazte eta guriak. Erakatsiko dizut, amerikano jauna, zergatik nuen hautatua gune berezi hori, ezin asmatuzko gudu latzgarria irabaztea gatik. Hauxe gezur meta!... dio Peiok, burua bi eskuen artean hartzen duela.
|
|
|
Bai, ta, nitaz urrikaldu zen santu
|
handia
. Ez dakit nola, burua itzul eta oartu nintzen zilo gune bati, zeinetarik arbola eder batzuen kaskoak ageri baitziren.
|
|
|
Ezpeldiko Battittari mintzo zaiola, Bittor sortu baino lehenagoko ixtorioz: Oroitzen zara Battitta zer errekituak ginen gu gazte aroan. Ez ginen segurki besteak baino hobeak, dio erantzuten Battittak. Oroitzen zara Battitta, zer irriz asea egin genuen Arinlurrebordako arnontziari azpiko takeak kendu geniozkanean? Barnean ziren amorosek zer bidaia egin zuten Iturxiloko askan bainu freskoaren hartzeko. Gaitz bide
|
handian
ezarri genituen! Hobe genuke egitate trixte hori ixilean utzirik!
|
|
|
Semea da lehenik jeikiko dena. Bainu on bat harturik sukaldera agertu deneko erraiten dio amari: Ama, Arinlurrebordako Aitatxi Amatxieri helarazia dietet mezua egun eguerdiko balkaltzera joanen nitzaietela To, haurra, atsegin
|
haundia
egiten dietek. Soldadogoatik etorriz geroz ez haiz aldi bat edo biga baizik izan haien ikusten.
|
|
|
Atea idekiz eta jauzian doa negarra entzuten duen tokira eta sukaldean kausitzen Helena, negarrez hipaka! Zerk zaitu bada hola penatzen, ene maitea? Non dituzu zure ama eta Graxiana. Xorroxtegira joanak dira! Zu bakarrik utzirik. Bainakien etorriko zitzaidala! Zerendako zaude negarrez. Gure ama maitearengatik dut negar egiten, nekezia
|
handian
sartzera doalakotz! Zer gertatzen zaio bada. Goiz honetan etorri zaigu etxera gure oseba Peio amerikanoa eta paper hauk utzi dizkio. Ez du denbarik galdu! Goizeko seietan ostatuan zen.
|
|
|
Helenak ez du deus gordetzekorik Bittorri eta paperrak eskura ematen dizkio. Hor idatzia da, Maianak bazuela bere anaia Peiori dirua jesana, Leixturreaz berme, bere senarra Bixente, eri
|
handi
, bi urtez etxean artatu duen denboran. Paperrean idatzia da ere aurtengo urtean duela dirua ordaindu behar bere intresekin, ekainaren 30a barne. Goiz honetan!
|
|
|
dio galdetzen amak. Udako arats ezti bat zaitekeen! Arinlurrebordako alor malda buruko arnontzi
|
handi
haren barnean bazeuden bi amoros. Barrandalariak bazituzten!
|
|
|
Mendekatuko nitzaio! Peio
|
handiari
!
|
|
|
Peio Helenaren oseba dela! Diru laguntzak ere badizkietek eginak Bixente zena eri
|
haundi
zen denboran. Obra on bat egina dietek Peiok, eta iraganaz ahantzkor, guk ere barkatzen dioguk.
|
|
|
Badu orai zenbait aste Balitzaneko karriketan ikusten dutela jaun
|
haundi
hau. Ostatuetan ere ibiltzen da.
|
|
|
" Bihotz Etxe" hori da, Balitzaneko herriak eraikia zuen haur errebelatuen solegitzeko baserri
|
haundi
bat, kudeatzaile eta beste ainitz biziarazten duena. Erakaskuntza guzia Euskaraz emana da.
|
|
|
Hemen bagara orotarik: ederrak eta itsusiak,
|
haundiak
eta ttipiak, meheak eta lodiak.
|
|
|
Jendea irriz eta txaloka ari eta, zenbait ohartu ziren Arinlurrebordako alaba zen Katixa Sakelenekoa tokian zela entzule, bere adixkide
|
handia
zuen Maiana Leixturrekoarekin. Galdetu zioten heian Piallek kondatu zuen hori bertako putzkeria bat zenez, ala mendia bezain haundiko gezur iraunkor bat.
|
|
|
Jendea irriz eta txaloka ari eta, zenbait ohartu ziren Arinlurrebordako alaba zen Katixa Sakelenekoa tokian zela entzule, bere adixkide handia zuen Maiana Leixturrekoarekin. Galdetu zioten heian Piallek kondatu zuen hori bertako putzkeria bat zenez, ala mendia bezain
|
haundiko
gezur iraunkor bat.
|
|
|
Honek ere ahopetik erantzun: Bertsolariak. Ezkerreko
|
haundi
hori Patxi Gaztenalde, Basaitztarra, eskuinekoa aldiz Pettan Ildoxuri, Iturrietarra, gogo eta mihiak beren lekuetan dituzte! Ba, to, gure hauek ere ez ditiztek motxak, ez gogo ez mihiak, dio ihardesten attittok.
|
|
|
Hor dute ikusi, Gregorio
|
haundia
mututua, bere jar lekutik xutitzen, besoak altxatzen, arrano bat airatzera doan molde berean. Itotze hurranean!
|
|
|
Zenbait baziren kexu zirenak ere: " zer partida markitsten duen asto
|
haundi
horrek!"
|
|
|
Eta horra! Haize ukaldi baten harrabotsean, Gregorio
|
haundiaren
biriak airez betetzen direla. Aurpegia argitu zaio.
|
|
|
Han ziren ikusle guziek irri eginez txalokatu zuten gure Gregorio
|
haundia
. Jestu horrek berak indarberritu zuen gure gizona.
|
|
|
Hor dira ere Arinlurrebordako Kattaline eta Manexun. Sakeleneko Gillome eta Katixa, bai eta ere Bittor hauen semea eta honen adixkide
|
haundi
den Mikele Hegoarra. Zergatik?
|
|
|
Ez dituzte, gerorako, beren gogoetan haziko batzuk besteren alderat zor duten eginbide eta atxikimendua baizik. Apairu eta aratsalde arrado bat elgarrekin gozaturik jeutsi dira behereko jangela
|
haundi
horietara. Hor, mahai handi bat kasik hutsa izanez, horren inguru jarri dira zenbait ordu gehiago elgarrekin gozatzeko.
|
|
|
Apairu eta aratsalde arrado bat elgarrekin gozaturik jeutsi dira behereko jangela haundi horietara. Hor, mahai
|
handi
bat kasik hutsa izanez, horren inguru jarri dira zenbait ordu gehiago elgarrekin gozatzeko. Peio amerikanoak deneri zintzur bustitzeak pagatzen zituela eta.
|
|
|
Hor badago ere ainitz bestalier. Harrabots
|
handia
egiten dutenak. Batzuk kantuz, besteak ixtorio eta irri.
|
|
|
Ez" Orhoit hiltzea" ren beldurrez, bainan hau, ahalaz, urrunarazteko gaitasuna bilatuz, lehenagokoen jarraibidean bizi ondarea aberastekotan. Geroko
|
haundi
eta ttipien argigarri, Goiko izpiritua lagun.
|
|
|
Ahantziak dituzte biek, bardaratseko laidostalari herrebesak. Ez dira bakarrik hauek biak mahai
|
haundi
honen inguru. Hor dira ere Bittor Sakelene eta Helena, bai eta ere Mikele eta Graxiana, Gillome eta Katixa Sakelenekoak.
|
|
|
Horra non, bi bertsolari, Patxi Gaztenalde eta Piarre Beltxa. Patxi
|
haundia
bezain Piarre ttipia izanez, zenbait irriz zegotzin, ezberdinkeria hori ikusiz. Burlaz bezala, Panpaleneko Felitxek kantatu diete:
|
|
|
Patxi
|
haundia
bezain Piarre da ttipi!
|
|
|
Egia aztatuan daukat iritzia Gizonak diruari eman garrantzia Intres jokoan dela egina guzia Nik egindako lanen ekoizpen bizia Parte
|
haundian
dela zuretzat eutsia
|
|
|
hire bila nai dinat jin! Amodio
|
haundirekin
|
|
|
Herriko biltokia zanpez bete da, jendea oste
|
haundian
etorri. Gehiago dena, atsegingarri da hemengo ixiltasuna.
|
|
|
Jendea, ahopetik hola mintzo eliza batean bezala, agertzen daitzu hor, giroari doakion errespetu bat bezala. Areto
|
haundi
honen aintzinaldean dago, metro baten heintsuen gora eta berrogei bat metro karratu dituen taulada. Horren erdian, epaimahaia eta mahai horren bi eskualdetan dituzu bi zare.
|
|
|
Lurra inguratzean parte
|
haundi
batez Ipar hegoak ziren karroindu izotze Lurra du ihintztatzen gatzhilen alporez Hots, mundua bete da uraren bertutez Derauzkan arrain eta lurreko izaitez
|
|
|
|
Haundi
den partea
|
|
|
Patxi Gaztenalde, mikro aintzinetik urruntzean hasi zen entzuleen txalokada, gero eta hots
|
haundiagoan
. Zenbait minutuz, jendea xutik emanik egin dieie, lau bertsolarieri, esker bihurtze bero bat.
|
|
|
Honen neurriak beti hein berean dagozilarik. Ez da zientifiko
|
haundi
bat izaitearen beharrik ororen bixtan agerian dagonaz iritzi bat izaiteko.
|
|
|
Behin bazen aireko bat Euskal Herriko hiri batetik airatzen zena Errusiako hiri
|
haundi
bati buruz joaiteko. Berrehun bat ibiltari bazegon beren alkuetan jarririk.
|