|
2000
|
|
|
Besteari, aldiz, antzinakeriaren sunda. Lehena, fama
|
handikoa
eta orokorra; bigarrena, beheratua eta barrunbe mugatukoa.
|
|
|
Egiatan, aldera al daitezke herri hasiberri bateko erakundeak, aberastasun eta zibilizazio mailarik gorena bere barnean jaso duen herri batekoekin? Erroma bera ere,
|
handia
izateko jaioa eta zelanbait esateko, betiereko hiria izateko xedatua, ez al zen berehalakoan konturatu lege horien askiezaz. Haren ohituretan oharkabe gertatutako aldaketok, ez al zituen legerian arin arin ezagutarazi?
|
|
|
Orduan da dibortziorako ahalmena debekatua edo utzia, kasuan kasu, hala herri bakoitzak dituen ohitura eta ideietara, nola andrazkoei eman behar zaien askatasun luze edo laburraren iritzira; hala senarrak nagusigo
|
handiagoa
edo txikiagoa izatera, nola etxeko gobernua hertsitu edo zabaltzeko interesetara; hala ogasunen berdintasunera, nola ondasun banaketa larregikoa saihesteko gogoetara.
|
|
|
Dibortzioa eskuratu duen ezkontideak gorde behar ditu, moduan, ezkontza kontratuan itundutako abantailak. Arrazoi sustraidunak tartean direla erdietsi zuen hark dibortzioa; ordutik hona, haren egintzak, ordura arteko gaitzak menderaturik, beraren egoera hori ezerezten dio eta ordaindu beharreko kalte
|
handiak
ere egiten. Ez dago zertan orekatu, bi ezkontideon artean, dibortzioa nork eskuratu eta nork egin duen ezinbesteko.
|
|
|
Familia bakoitza elkarte bereizi eta apartekoa da. Horren gobernua familia
|
handiari
ardura zaio, horrek hartzen baititu bere barruan beste guztiak.
|
|
|
Molde horretan, konfiantza sor dezaketen erakundeak, fidantzen betebehar solidario edo ez solidarioen gaineko araubide egokiak, hipoteken oreka berma dezaketen lege jakintsuak, horien hartzekodunek zordunen aurka izan dezaketen akzioa laburtu, arindu eta merke dezaketenak, era erara datoz trafiko horri eusteko. Trafiko hori korritu tasa eta nazio aberastasunaren gainean eragin
|
handikoa
da.
|
|
|
Merkataritzan bertan, aberastasun
|
handiak
sarritan izan ohi dira ikustezinak. Norbanakoa da pertsegitua, ez ondasunak.
|
|
|
hipoteka erregistro legeen benetako jatorria fiskala da, egintza zibiletan parte hartzea edo erregistroaren legearena den bezalaxe. Fiskoak elkartasun egokia gauza dezake legeriarekin eta beraren interesetara ekarri ordena eta gobernu zuzena; edozelan ere, arreta
|
handiarekin
jokatu beharra dugu; betiere, adi egon behar batuketa horietan, legeriaren edo ordena eta gobernu zuzenaren asmoa beheratua izan ez dadin ogasunaren pean. Erregistroa, kasurako, bada ogasun zein herritarren onura eskuratzeko moduko erakundea:
|
|
|
Bata zein bestea ez dira inoiz ere kontratu feudalak izan. Alderantziz, lur goldaketak sustatu eta jabe
|
handiak
bultzatu dituzte, eurak eurenez landu ezineko lurrak saltzera. Bi biok ere baliabide errazak eman dizkiete baserritar nekazaleei, hain zuzen ere, besoak aberastasun sortzaile dituztenei, euren buruak lurren jabe egiteko.
|
|
|
Bi biok ere baliabide errazak eman dizkiete baserritar nekazaleei, hain zuzen ere, besoak aberastasun sortzaile dituztenei, euren buruak lurren jabe egiteko. Hori gorabehera, ezin izan ditugu ezkutatu legeria sailkatu eta korapilatsu bati loturik egon daitezkeen makur
|
handiak
. Kontratu horiek halakoa eskatzen dute; horrexegatik, gobernuaren zuhurtziaren pean jarri dugu auzia, hark erabaki dezan ea kontratu mota horiek beste behin ere arautu behar diren.
|
|
|
Askatasun
|
handia
eman diegu kontratu horiei. Kontratu horiek familiak lotu, familia berriak eratu eta gizateriaren zabaltzaileak dira.
|
|
|
Batasuna zen garrantzi
|
handikoa
. Beharbada, batasun hori, askoren aburuz, ez soilik ohituraren eta idatzizkoaren artekoa, ezpada aurreko erregimenaren eta erregimen berriaren artekoa.
|
|
|
Familia bakoitza elkarte bereizi eta apartekoa da. Horren gobernua familia
|
handiari
ardura zaio, horrek hartzen baititu bere barruan beste guztiak.
|
|
|
Ezkontzatik at sorturiko seme alaben egoera zehaztugabea da, neurri
|
handiagoarekin
zein txikiagoarekin. Zuzenbide presuntziorik ez dago haren alde eta egintza ilunetan du jatorria, horien froga ere ezina dela sarritan.
|
|
|
Ezkontzaren izate, ezaugarri eta xedea ezagutzen direnean, ahalegin
|
handirik gabe
idoro daitezke norbanako batek ezkontza ontzeko izan ditzakeen oztopoak; halaber, oztopo horien artean, zein diren lege positiboak eratorriak eta zein izadiak berak ezarriak. Izadiarenak tartean du adin nagusiaren gabezia.
|
|
|
Nazio batek ez baditu bere egoeran ikusten zio
|
handiak
arrazoi politikoari jarraitzeko, zuhurtasun handiz jokatuko du, arrazoi zibila gidaritzat hartzen badu. Arrazoi hori ez doa inoren aurka, elkarren arteko lehiakeriak baztertu eta familien arteko gorrotoak saihesten baititu.
|
|
|
Nazio batek ez baditu bere egoeran ikusten zio handiak arrazoi politikoari jarraitzeko, zuhurtasun
|
handiz
jokatuko du, arrazoi zibila gidaritzat hartzen badu. Arrazoi hori ez doa inoren aurka, elkarren arteko lehiakeriak baztertu eta familien arteko gorrotoak saihesten baititu.
|
|
|
Ados gaude, berebat, legeek oinordeko izateko aukera edo modua ezar dezaketen horretan. Irrigarri eta peril
|
handikoa
litzateke legeen egitekoa norbanako batek bere nahikeriaren arabera urratzeko ahalmen mugagabea izatea.
|
|
|
Sentimenduak ahuldu egiten dira hedatzen direnean; berezko euskarria behar da, komenigarritasun uztardurak egin ahal izateko. Bertute pribatuek berma ditzakete, besterik gabe, bertute publikoak; hartara, norberak ere, aberri txikia duen horren bitartez, hau da, familiaren bitartez, aberri
|
handirako
atxikimendua erakusten du; guraso on, senar on, seme alaba on horiek egiten dituzte herritar onak. Nolanahi ere, erakunde zibilei dagokie izadiaren nahiera egokiak arautzea eta babestea.
|
|
|
Gizarte eta legeria berri hark, neurri
|
handi
batean bederen, Euskal Herriarena deuseztatu zuen arian arian. Kode Zibilaren oinarri berriak eta Foruen aspaldiko indarra:
|
|
|
Aberriaren eta Gobernuaren aurrean gara erantzule hala gure egiteko
|
handia
gauzatzeko hartu dugun ideiaz nola berori garatzeko behar izan dugun moldeaz.
|
|
|
Frantzia, Europako beste Estatu
|
handien
antzera, orpoz orpo handitu da, herri desberdinen konkista eta batuketa askoren bidez.
|
|
|
Magistratu deduzko batzuek asmatu dute, behin baino gehiagotan, erabereko legeria ezartzeko proiektua. Idazle aipatu baten hitzetan, eraberekotasuna bikaintasun mota da, izpiritu
|
handiek
noizbehinka antzeman eta txikiak, hutsik egin gabe, jipoitu egiten dituena.
|
|
|
Lege zibil egokiak dira gizakiek eman eta har dezaketen onik
|
handiena
; eurak dira ohituren iturburua, jabetzaren palladiuma, eta bake publiko eta partikular ororen bermea; eurok ere, gobernua bera sortu ez arren, fermuki sostengatzen dute hura; orobat, boterea mugatu eta aldi berean, berorri begirunea gordetzera behartzen dute, Justizia bera balitz bezala. Norbanako guztiak ukitzen dituzte, horien bizitzaren egitate garrantzitsuetan nahasten dira, noranahi jarraitzen diete haiei:
|
|
|
Alabaina, zer nolako lana legeria zibila idaztea herri
|
handi
batentzat! Egiteko hori giza indarretatik gaindi legoke, herri horri erakunde berri berriak eman eta bazter eta ahazturik utziko balitz, besteak beste, herri hori, herri zibilizatuen artean, lehendabizikoa dela.
|
|
|
Legegileak, aginpidean baino, apaizgoan dihardu. ...ak eta ez, ostera, haren gaitzak, horiek bakar bakarrik praktikak idoro ditzakeelako; ona ere zokondoratu behar da onena zalantzan izanez gero; abusua zuzentzerakoan, zuzenketaren beraren arriskuak ikusi behar dira; zentzubakoa litzateke, halaber, erabateko perfekzioaren atzetik ibili ontasun mugatua izan dezaketen gauza horietan; legea aldatu ordez, erabilgarriagoa da, ia beti, lege horiek estimu
|
handiagotan
jartzeko arrazoi berriak herritarrei aurkeztu; historiak berak ere, gizaldi batzuetan zehar, ozta ozta eskain dezake bizpahiru lege zuzenen argitalpena; azkenez ere, soil soilean dagozkiela lege aldaketok proposatzeko aukera izar onaren pean jaioei; hauek, bai, hauek dira gogo keinu eta bat bateko ongiketa moduko batez, Estatu baten egitura osoa iraularazteko gai direnak.
|
|
|
Alferreko legerik, beraz, inola ere ez, horrek premiazkoak beheratu eta legeriaren zehaztasuna eta aginpidekotasuna zalantzan jarriko lituzke eta. Horren ondorioz, Frantzia gisako Estatu
|
handi
batek, nekazaritza zein merkataritza baitaratu eta horrenbeste langintza desberdin eta mota anitzekoak eskaintzen dituen horrek, hain juxtu ere, ez lituzke gizarte ezeuki edo urriago bati dagozkion lege single horiek onetsiko.
|
|
|
Fenomenalismoaren aurkako Neurathen argudioak, haatik, ez ziren horrenbeste bermatu Zirkuluaren programaren helburuetan. Neurathena proposamen neurri batean berritzailea izan zen,
|
handik
lasterrera Carnap erakarriko zuena. Neurathen ustez, soilik subjektuarteko hizkuntza bat ikas eta erabil daiteke, hau da, hizkuntza fisikalista:
|
|
|
Sartu ezin dena, errefusatu egiten da ez zuzena delako. Enuntziatu berria errefusatu beharrean, existitzen diren enuntziatuen sistema osoa alda daiteke, enuntziatu berria sartu ahal izan arte; oro har, haatik, erabaki hau zuhurtasun
|
handiz
hartzen da.103
|
|
|
zientziaren filosofia eta epistemologia gauza bera direla baieztatzen duenari. Berlingo taldea ere guztiz ados zegoen honekin, hain zuzen ere Reichenbach izan baitzen hobekien aurkeztu zuena106 Reichenbachen baliokidetasun horrek oso ongi islatzen zuen filosofia zientifikoaren ikusmoldearen pentsaera, eragin
|
handia
izanik harrezkeroko ikusmolde estandarrean, batik bat hark garatu zuen aurkikuntza/ justifikazio testuinguruen arteko dikotomia izan zela eta.
|
|
|
Reichenbachek Kepler eta Newtonen adibideak aipatu zituen: lehenengoak, eguzki sistemaren eta Hirutasun Santuaren arteko analogian oinarrituz zientzi komunitateak onartutako emaitzak lortu zituen; bigarrenak gauza bera, baina bere ikerkuntzaren ehuneko
|
handia
esoterismoaz, erlijioaz eta magiaz arduratua. Esan bezala, ikusmolde zientifikoaren ustetan, garrantzizkoa zientzi ikerkuntzaren azken emaitzak ziren:
|
|
|
Vienako Zirkuluaren proiektuak jasotako kritikek —ikusmolde estandarrarenak, 1960ko hamarkadako historizistenak, etab.— hura neurri
|
handi
batean zapuztea lortu badute ere, ezin zaio nolanahi ere filosofiarentzat ekarri duen lorpen garrantzitsu baten meritua kendu, alegia: pentsamendua bide argi, zehatz eta zorrotzaren ildotik sartzea, honek dakartza ondorio egoki guztiekin.
|
|
|
Carnapek bere karrera filosofikoan zehar erakutsitako hainbat parametrok bihurtu zuten zientziaren filosofo
|
handienetakoa
. Besteak beste, jarrera antimetafisikoa, filosofia analisi kontzeptual gisa deskribatzea edota filosofiarentzat interesgarriak ziren zientzi garapenekiko hurbiltasuna azpimarra daitezke.
|
|
|
Baina, zalantzarik gabe, Carnap hobekien ezaugarritzen duen marka tolerantziarena izan zen. ...n itxia eta mundua bururatzeko beste metodoen aurrean gorra; hau da, edozer, tolerantea ezik—, garaiko testuen berrirakurketa egoki batek —batez ere 1928ko Aufbau arena, hau izan baitzen garrantzitsuena Vienako etapan— bere jarrera pluralista zein egiaztagarritasunaren bere ikusmoldetik haratago zihoan premisa kontzeptualen aberastasuna azaltzen ditu —egiaztagarritasuna, neurri
|
handi
batean, Zirkuluaren partaideekin partekatu arren—.
|
|
|
1) Aufbau ean garatzen den eraikuntza logikoaren zati
|
handi
bat sentimen esperientzia pribatuaren esparruan kokatzen zen — autopsikologikoaren eremua, zioen Carnapek— Eta eginkizun horretan, enpirismo tradizionalak ez bezala, Carnapek ez zituen sentsazioak edota sentimen datuak hartu ezagutzaren oinarri sendoa bailiran; horien ordez, berriz, berak ‘esperientzia elemental’ deiturikoak, bere esanahi holistan ulertuak117, aukeratu zituen,... Beraz, eta Gestalttheorie aren118 eraginpe garbian, Carnapek enpirista tradizionalarentzat ‘sentimen atomo’ primitiboak zirenak errefusatzen zituen eta, alderantziz, oinarri gisa hartu beharrean, bere teoriaren xede bat zirela erakutsi nahi izan zuen, hau da, eraikuntza logikoaren emaitza bat —’quasi analisiari’ esker lortutakoa—, eta ez premisa.
|
|
|
Zirkuluaren ikusmolde filosofiko zientifikoa beste edozein ikusmoldetatik bereizi ezina, ezta ikusmolde metafisikoetatik ere. Arazoa benetan serioa zen, zientziaren filosofiaren baitako lehendabiziko proiektu
|
handia
eta anitza uztera behartu baitzituen vienarrak. Ez zen horretarako zio bakarra, baina bai garrantzizkoa.
|
|
|
Beraz, tesi batek esanahia duen ala ez adierazterakoan, zer motatako esanahiari buruz ari garen zehaztu behar dugu. Tamalez, filosofia eta zientziaren diskurtsoan Carnapen irekitze honek ez zuen ez eraginik ez arrakasta
|
handirik
lortu, esparru hauetan —filosofia zientifikoa bailitzan ulertuz, jakina— garrantzizkoa esanahi teorikoa bakarrik baitzen. Beste osagaiok, emotibo, estetiko edo bestelako edozeinek, albo eragin psikologikoak eduki ahal izan arren, ez zeukaten zeresanik zientzia edo filosofiaren enuntziatu bat indartzeko garaian.
|
|
|
Nondik atera ziren, haatik, arestian aipatu ditugun erantzun irmoak? Batik bat, Logische Syntax (1934) testuan Carnap bere uste konbentzionalistetan indar
|
handiagoz
bermurgildu zenean. Bere ustez, eta Tolerantzia Printzipioa deiturikoa aplikatuz, esanahia konbentziozko auzia da:
|
|
|
Jadanik ideia filosofikoak ez ziren aztertzen beren egiaztapen gaitasunaren arabera, beren ondorioen arabera baizik, beren onura pragmatikoaren arabera, azken buruan. Jakina, hau Zirkuluko ideien kopuru
|
handi
baten aurka zihoan, baina ez zituen denak deusezten. Lehenengo eta behin, egiaztagarritasun printzipioa soilik partaide batzuen esku geratu zen, eta berauek ziren printzipio hau beste batzuk baino hobea zela frogatu eta erakutsi behar zutenak.
|
|
|
Geroago, gerran zehar, Neurath sozialismoarekin identifikatu zen estuago. Ikuspegi honetatik,
|
handik
gutxira ‘gerra ekonomiari buruzko ikasketak’ lez ezagun bihurtuko zirenak hasi zen garatzen eta, sail honetan, Leipzig museoko zuzendari izendatu zuten. Geroago irakasle izan zen Heidelbergeko Unibertsitatean, Max Weberren ondoan, baina lanpostu horiek guztiak laster utzi zituen sozializazioaren esperientzian berriro murgiltzeko, kasu honetan aipaturiko Bavariako Errepublika Sozialistan.
|
|
|
joera sozialistaz gain, antimilitarista, bakezale eta kosmopolita lez ikusten zuten beren burua. Eta Wittgensteinen gogoz bestera —hau izan baitzen, Frege eta Russellekin batera, eragin
|
handiena
izan zuena Carnapengan—, Carnap nazioarteko hizkuntza batekin interesatuta egon zen, esperantoarekin alegia, eta horri esker aipaturiko C.K. Ogden ezagutu zuen Ingalaterran.
|
|
|
Ez zehatz mehatz, baina bai modu probable eta pragmatikoan: etorkizunari buruz ari bagara, razionalena, bere ustez, indukzioaz fidatzea da91 Hautaketa honen aurkako oztoporik
|
handiena
, alabaina, aurresateari buruzko beste arau askoren, baita ere razionalen, baliozkotasunean zetzan.
|
|
|
Horkheimerrentzat, ezagutza behakuntza kontzeptuan oinarritzea azaleko kontu bat besterik ez zen, ordenaren itxura bakarrik; miseria
|
handienak
bere azpian ezkutatzen dituen mundua nola ezagutzen dugun azaltzeko era xinple eta kaskarrena, azken finean. Miseria hauek osatzen baitzuten benetako desordena, gehienetan ezkutatu nahi den anabasa:
|
|
|
Zeintzuk ziren, beraz, Machen elementuak? Izenak zerikusi
|
handia
du Machen metodologiarekin, esan behar baita ‘elementu’ izena ‘sentsazio’ terminoaren ordez erabiltzen zuela bere diskurtso sistematikoan. Eta horren arrazoia sinplea zen:
|
|
|
Gainera, inoiz ez zuen lortu erlatibitateak izandako eragina Vienakoen pentsamenduan. Beraz, Russell eta Whiteheaden Principia Mathematica eta Wittgensteinen Tractatus Logico Philosophicus en atzetik, Zirkuluan eragin
|
handien
izandako zientzi aurrerapena Einsteinen erlatibitatea izan zen.
|
|
|
Logika berriak eta ikuspegi logizistak eragin
|
handia
izan zuten Vienako Zirkuluaren gain. Horiekin, logika nahiz matematika ongi ulertzea lortu zen, ordura arte enpirismoak erdietsi gabe zeukan ikasgai bat.
|
|
|
Wittgensteini lotu zioten printzipio hura, zalantzarik gabe33, baina neurriz gain. Egiaztagarritasuna bateragarria da Tractatus arekin, eta corpus koherente bat osa dezakete batera, baina ez zuen eragin
|
handirik
izan Wittgensteinen beste printzipio askoren gain. Vienako Zirkuluko partaideek horrenbeste azpimarratzeak badirudi azalpen pragmatiko bat izan dezakeela:
|
|
|
Nolanahi ere, taldea eraikitzeko egin zuen lana aurretiaz existitzen zen beste talde batek erraztu zion. Beste talde honek, ‘Historiaurreko Vienako Zirkulua’ deiturikoak, Vienako Zirkuluaren nukleoaren zati
|
handi
bat osatu zuen, bere izen asko ikusita nabari daitekeenez: Hans Hahn matematikaria zegoen, Otto Neurath ekonomialari eta soziologoa, Philipp Frank fisikaria —Josef Frank arkitektoaren anaia— eta Richard von Mises matematikari eta ingeniaria —Ludwig von Mises ekonomialari ospetsuaren anaia, hain zuzen—.
|
|
|
Zientzia Zehatzen Epistemologiaren Kongresua, Fisikako Elkarte Alemaniarraren Kongresua, eta Matematikarien Elkarte Alemaniarraren Kongresua. Hauei esker, gainera, Vienako Zirkuluak sekula baino abiada
|
handiagoa
hartu zuen eta bere manifestu programatikoa argitaratu zuen orduan, ‘Munduaren ikusmolde zientifikoa. Vienako Zirkulua’ izenpean38 Berlineko Elkartea 1928an sortu zen, eta filosofia zientifikoarekiko zeukaten interesak Vienako Zirkuluaren antzeko ildoak jarraitzen zituen.
|
|
|
Vienako Zirkulua’ izenpean38 Berlineko Elkartea 1928an sortu zen, eta filosofia zientifikoarekiko zeukaten interesak Vienako Zirkuluaren antzeko ildoak jarraitzen zituen. Joera hau zela eta,
|
handik
gutxira ‘Filosofia Zientifikoaren Elkartea’ deitzera aldatu ziren. Bere partaideen artean, besteak beste, Hans Reichenbach, Karl Gustav Hempel eta Kurt Grelling zeuden; hirurek harreman estuak zituzten Vienakoekin.
|
|
|
Erkenntnis. Egun oraindik filosofiaren alorrean existitzen den ospe
|
handiko
aldizkari hau, Vienako Zirkuluaren eta enpirismo logikoaren publizitate organo bihurtu zen. Gainera, Neurathen ekimen gaitasun beti trebea ez zen atzean geratu eta, handik gutxira, 1933an, Einheitswissenschaft [Zientzia bateratua] saila argitaratzen hasi zen.
|
|
|
Egun oraindik filosofiaren alorrean existitzen den ospe handiko aldizkari hau, Vienako Zirkuluaren eta enpirismo logikoaren publizitate organo bihurtu zen. Gainera, Neurathen ekimen gaitasun beti trebea ez zen atzean geratu eta,
|
handik
gutxira, 1933an, Einheitswissenschaft [Zientzia bateratua] saila argitaratzen hasi zen.
|
|
|
Beharbada horregatik izan ziren bere tesiak, fisikalismoarena ezik ikusiko dugunez, sarritan ahaztuak eta baztertuak —gaur egun, dena den, zientziaren filosofiaren hainbat analisiek Neurathen ikusmoldeak berreskuratu dituzte— Beste partaideek nahiago zuten Carnapen ildo neurritsua onartu, irekia baitzen zentzu askotan: irekia hasiera batean proposaturiko egiaztagarritasunaren tesi hertsiekin, hertsitasun hori zela-eta ikusmolde zientifikoaren proiektua kinka larrian ibiliko baitzen
|
handik
gutxira.
|
|
|
Dama amerikar aberats eta ohoragarri batekin ezkondu zen, eta entzute horretaz bere burua harro erakusten zuen nonahi. Ayerren ustez42, harrotasun horrek ziur asko zerikusi
|
handia
izango zuen bere hilketarekin 1936an.
|
|
|
Hortaz, testuinguru honetan ere ez da estimu
|
handian
izan Vienako Zirkuluaren ikusmoldea. Egia esanda, filosofia analitikoaren korronte berrienek ezeztaturiko zerbait legez ikusi izan dute.
|
|
|
Baina, edozein kasutan, gomendagarria da luzaro filosofiaren historia estandarrak saldu duen ezagutzaren gorputz txirotik haratago joan daitekeen informazioa lortzea. Hau zailtasun
|
handirik gabe
lor daiteke. Azkenengo hamabost urteetan Vienako Zirkuluaren filosofiaren egitura eta garapenari buruzko ikerkuntzak aurrerapauso garrantzitsuak eman ditu.
|
|
|
Zirkuluaren filosofia ezin da Rudolf Carnapen filosofiara murriztu beste kideen ideia batzuekin apainduz. Zuzenagoa izanda, interpretazio berriak arreta
|
handia
jartzen du Schlick, Neurath, Frank, Hahn edo Zilsel zirkulukide ahazturikoengan. Zirkulua ‘eskola’ filosofiko monolitikoa baino gehiago izan dela erakusten da horrela.
|
|
|
Eta hau ez da soilik zio historikoengatik garrantzitsua: kontuan hartzen badugu —zuzenki— vienarren positibismo logikoa filosofia analitiko berriaren iturri berezien arteko bat dela, Zirkuluaren filosofiaren berrinterpretazioak zerikusi
|
handia
du filosofia analitiko eta kontinentalaren arteko erlazioen auzian.
|
|
|
Versus Kant berriro ere, ez zituzten osagai formalak —razionalak— ukiezinak bailiran hartu, hau da, beharrezko eta apriorizkotzat. Labur beharrez, zientzia berriak eztabaidaezintasun kantiarraren zutabeak jada bertan behera botata zituen, eta horregatik geometria euklidearrak eta espazio eta denbora newtondarrak zeresan
|
handirik
ez zeukaten ordurako. Hortaz, Schlickek, Reichenbachek eta Carnapek ez zuten onartu naturaren ezagutzan ezer a priori eta ukaezinik zegoenik.
|
|
|
Beraz, dagoeneko ezaugarri pragmatikoak suma daitezke munduko deskribapenen bat aukeratzeko unean. Joera hau epistemologia teorikoaren eta objektibotasunaren kontrako hasierako urrats eszeptikoa besterik ez zen izan, Vienako giroan ongi islatuko zena
|
handik
gutxira. Oraingoz, Schlickek, Reichenbachek eta Carnapek gai zerrendan gordetako tesia zen, une horretako beren helburua erlatibitate berezia ulertzea eta kritikatzea zelako, eta konbentzionalismoak ikuspegi guztiz baliagarria ematen zielako.
|
|
|
Aurreratu dugun bezala, Neurathen jarrera eta joera Schlicken antipodetan zeuden. Adimen
|
handiko
gizona, Neurath ekintzaren aldekoa zen. Leku batetik bestera zeramaten akademiaz kanpoko hainbat jardueratan erroldatu zen, behin bereziki bizitza motzeko Bavierako gobernu boltxebikean parte hartuz.
|
|
|
Utz iezadazue azaltzen. Demagun zuetako bat pertsona orojakilea dela eta beraz munduko gorputz guztien, bizirik edo hilik dauden guztien, higidura guztiak ezagutzen dituela, eta bizi izan diren gizaki guztien gogo egoera guztiak ere ezagutzen dituela, eta demagun gizon honek liburu
|
handi
batean dakien guztia idazten duela. Liburu horrek munduko deskribapen osoa edukiko luke.
|
|
|
Utz iezadazue hau azaltzen. Zentzu erabat argia dauka zerbait agitzeak harritzen nauela esateak; guztiok ulertzen dugu zer esan nahi duen inoiz ikusitakoa baino
|
handiagoa
den txakur baten tamainak harritzen nauela, edo, hitzaren zentzu arruntean, ezohizkoa den beste gauzaren batek harritzen nauela. Kasu horietako bakoitzean, kasua ez izatea pentsa nezakeen zerbait kasua izateaz harrituta geratzen naiz.
|
|
|
Hitz erlijiozkoak ere erabiltzen dira modu honetan berean, antza, konparazio edo alegoria gisa. Bada, Jainkoaz mintzatzen garenean eta Jainkoak dena ikusten duela esatean, eta bere aurrean belauniko jarri eta otoitz egitean, badirudi gure hitz eta ekintza guztiak alegoria
|
handi
eta landu baten zatiak direla, eta alegoria honen bidez irudikatzen dugu Jainkoa botere handiko gizakia dela eta bere grazia lortzen saiatzen garela, eta abar. Baina arestian aipatu ditudan esperientziak ere deskribatzen ditu alegoria honek.
|
|
|
Hitz erlijiozkoak ere erabiltzen dira modu honetan berean, antza, konparazio edo alegoria gisa. Bada, Jainkoaz mintzatzen garenean eta Jainkoak dena ikusten duela esatean, eta bere aurrean belauniko jarri eta otoitz egitean, badirudi gure hitz eta ekintza guztiak alegoria handi eta landu baten zatiak direla, eta alegoria honen bidez irudikatzen dugu Jainkoa botere
|
handiko
gizakia dela eta bere grazia lortzen saiatzen garela, eta abar. Baina arestian aipatu ditudan esperientziak ere deskribatzen ditu alegoria honek.
|
|
|
Beraz, gure artean jende ezjakinak gaixotasuna burutik bularrera mugitzen dela esaten duen printzipio beraren arabera, besteak beste. Jakina, irudi bakun hauetan pertsonifikazioak eginkizun
|
handia
du, guztiek baitakite gizakientzat gizakiak (hots, espirituak) arriskutsu izan daitezkeela.
|
|
|
Basati bat akats batengatik hil dela sinesteko gauza da Frazer. Lehen mailako irakaskuntzaren testuliburuetan esaten da Atilak bere kanpaina militar
|
handiei
ekin ziela trumoiaren jainkoaren ezpata bere esku zegoela sinesten zuelako.
|
|
|
Baker eta Hackerren lanak, batez ere Philosophische Untersuchungen i egindako komentario analitikoak, Wittgensteini buruzko entziklopediarik
|
handiena
dira. Paragrafoz paragrafoz, lerroz lerro, ideiaz ideia, ez dute ezer uzten kanpoan.
|
|
|
Bilduma honen artikulu batzuk oso zaharrak eta ezagunak dira modu batean edo bestean. Dena den, egile batzuk garrantzi
|
handikoak
dira, Stanley Cavell, Cora Diamond, Peter M.S. Hacker eta Hilary W. Putnam, kasu.
|
|
|
Ferrater Morarekin, Raimundo Drudis Baldrichek sartu zuen lehen aldiz Wittgensteinen filosofia iberiar penintsulan. Zoritxarrez ez du inoiz pentsalari austriarrari buruzko liburu
|
handirik
idatzi. Hori dela eta, liburu txiki honek Drudisen jarrera laburtzen du gai honetan.
|
|
|
Kultur erreferentziez beterik dago. Bestalde, saiakera moduan Engelmannek idatzitakoa balio
|
handikoa
da Wittgenstein vienarra ezagutzeko. Engelmann Adolf Loos arkitektoaren eta Karl Kraus idazlearen dizipulua zen.
|
|
|
Biografiarik hoberena eta biribilduena. Oreka
|
handikoa
da, bai bizitzaren analisian, bai pentsamenduaren ikerketan. Biografia hau egiteko, testu, gutun eta datu sekretuak eskuratu zituen filosofo honek.
|
|
|
Hizkuntza aztertuz, Vienako filosofoa etika erromantiko existentzialean sartzen da. Wittgenstein hau sortzaile eta artista da, Nietzscheren bidean, eta Sadabak freskotasun eta naturaltasun
|
handiz
erakusten digu bidea (nahiz eta bidearen zati batzuk zaharkituta egon).
|
|
|
Liburuaren helburua logikan eta matematikan Godelen aurrerapena berrikustea da logikari eta matematikari
|
handien
eskutik (Stephen C. Kleene, Michael D. Resnik eta Michael Detlefsen ditugu artikulu bildumako adituen artean). Baina hemen interesatzen zaiguna Shankerrek idatzitako artikulua da," Wittgenstein’s Remarks on the Significance of Godel’s Theorem" izenekoa.
|
|
|
Nire gaiari berari buruz hitz egin baino lehenago, sarrera ohar gutxi batzuk egiteko baimena eskatzen dizuet. Nire pentsamenduak komunikatzerakoan oztopo
|
handiak
edukiko ditudalakoan nago eta uste dut horietako batzuk desagertuko direla aurretiaz aipatzen baldin baditut. Lehenengoa, aipatzea kasik beharrezkoa ez dena, ingelesa ez da nire jatorrizko hizkuntza, eta, beraz, gai zail bati buruz hitz egitean desiragarriak diren zehaztasun eta zorroztasuna falta zaizkio maiz nire adierazpenari.
|
|
|
Apirilean britainiar naturalizatu zen. Ekainean Britainia
|
Handiko
pasaportea. Viena, Berlin eta New Yorkera bidaia familia juduaren egoera konpontzeko.
|
|
|
XX. mendeko kultura eta filosofia menperatzen ez dituenarentzat zaila da bere lana irakurtzea. Baina oztopo guztiak pasatuz gero, probetxu
|
handikoa
izango da. Bestalde, Wittgensteinen pentsaera, bai logikarena, bai mistikarena, kontuan hartzen du Cacciarik.
|
|
|
hizkuntzaren alienazioa (Kakania Oraingo Gizarte gisa). Liburu hau irakurtzea gozamen
|
handia
da beti, batzuetan" filosofikoegia" izan arren.
|
|
|
Oso orekatua. Wittgenstein eta beste pentsalari austriarrak dabiltza orrialde artean naturaltasun
|
handiz
. Liburuaren abilezien artean argazkiak eta ilustrazioak daude.
|
|
|
• 1913 Bere aita hil zen. Honen ondorioz jasotako jaraunspen
|
handia
(100.000 koroa) bere anai arreben eta artista idazle austriar batzuen artean (Trakl, Lasker Schuler, Loos eta Rilke, besteak beste) banatuko zuen hurrengo hilabeteetan. Irailean Norvegiara joan zen Pinsentekin.
|
|
|
Aukera hauek arbuiatu ditut eta nire ikuspegitik garrantzi orokorra duen gai batez mintzatzea erabaki dut, zuen ideiak argitzen laguntzeko asmoz (honi buruz esango dudanarekin ados egongo ez bazinate ere). Hirugarrena eta azken oztopoa, egiaz, iraupen
|
handiko
hitzaldi filosofiko gehienetan ohizkoa, hurrengoa da: entzulea ez da gauza erakusten zaion bidea zein iritsi nahi den helmuga ikusteko.
|
|
|
" nora heldu nahi duen ikusten dut, baina nola arraio lortuko du?". Berriro, egin ahal dudan guztia da pazientzia
|
handikoak
izan zaiteztela eskatzea, bukaeran bai bidea bai horrek iritsi nahi duen helmuga ikusiko dituzuelako esperoan.
|
|
|
Agian biktimaren sufrimendua da hunkitzen gaituena, besterik ez? Haatik, hau bezalako sufrimendu
|
handiarekin
lotuta dauden mota askotako gaixotasunek ez gaituzte hunkitzen. Ez, sakontasuna eta lazgarrikeria ez dira berez ulertzen kanpoko ekintzen historia soilik ezagutuz, baizik eta guk geuk onartzen ditugu gure barruko esperientzia batetik.
|
|
|
Baina hunkipena dakarrena ez da bakarrik Beltaneko jaiaren jatorri posibleari buruzko pentsamendua, pentsamendu honen oso probabilitate
|
handia
deritzona baizik. Materialetik egiten den heinean.
|
|
|
Bada, biktima salbatzen duenak irabaziko duela prestatuta egon arren, hala eta guztiz ere, antzezpen dramatiko batek ez duen izaeraren gehigarri bat dauka gertatutakoak beti. —Baina, oso antzezpen hotza izan arren, kezka
|
handiz
geure buruari hurrengoa galdetuko genioke: zer gertatzen da antzezpen honetan?; zein da bere zentzua?!
|
|
|
Erantzuna hauxe dateke: ez bide zen erraza gezurra aurkitzea, eta porrotak ez bide ziren hain agerikoak, zeren eta kasu askotan, gehienetan agian, desiratzen zen gertaera gertatu egiten baitzen benetan, tarte
|
handiagoz
edo txikiagoz, hura ekartzeko erritoa burutu ondoren, eta gogo arrunta baino zorrotzagoa den zerbait zen ezen, halakoetan ere erritoa ez zela hain juxtu gertaeraren kausa atzemateko. Haizeak jo dezan edo euria egin dezan, edo etsai baten heriotza ekar dezan asmatutako zeremoniaren ondotik, lehentxeago edo geroxeago, beti etorriko da erakarri nahi den gertaera huraxe, eta antzinako gizakumeari barkatu egin behar zaio gertaera zeremoniaren emaitza zuzentzat eta eraginaren froga hoberentzat hartu izana" (Urrezko abarra, I bol., 102 orr.).
|
|
|
" Haurrek hain gogoko duten imajinazioaren printzipio berberak eraman ditu beste herri batzuk jaiotzaren antzezpena norbait seme edo alabatzat hartzeko bide gisa erabiltzera, are hildakotzat jotzen dena berpizteko prozedura gisa ere. (...) Horregatik, Diodorok dioskunez, Zeusek bere emazte jeloskor Hera konbentzitu zuenean Herkules semetzat har zezan, jainkosa oheratu egin zen eta, heroi
|
handia
bere bularraren kontra estutuz, bere jantzien azpitik bultzatu eta lurrera erortzen utzi omen zuen, hartaz benetan erditu izan balitz bezala; historialari horretxek eransten du behiala barbaroek gauza bera egiten zutela umeak seme alabatzat hartzeko. Gaur egun hala egiten omen da oraindik ere Bosnia eta Bulgariako turkiarren artean.
|
|
|
" Eta jaten amaitu bezain laster, atsegin pixka bat hartzen zuten kantuan eta suaren inguruan dantzan. Atseginaldia amaitzerakoan, jaiaren buru egiten zuen pertsonak arrautzopil
|
handia
egiten zuen, ertzetan txigortua, am bonnach bela tine zeritzana —hots, Beltaneko opila— Puska asko egiten ziren, eta handikiro banatzen bildutako guztien artean. Puska jakin bat hartzen zuenari cailleach bela tine deitzen zioten, hots, Beltaneko carline a, lotsabide handiko izena.
|
|
|
Atseginaldia amaitzerakoan, jaiaren buru egiten zuen pertsonak arrautzopil handia egiten zuen, ertzetan txigortua, am bonnach bela tine zeritzana —hots, Beltaneko opila— Puska asko egiten ziren, eta handikiro banatzen bildutako guztien artean. Puska jakin bat hartzen zuenari cailleach bela tine deitzen zioten, hots, Beltaneko carline a, lotsabide
|
handiko
izena. Hura jakiten zenean, bildutako batzuek hari heldu eta sutara botako zutelakoa egiten zuten; baina gehienak tartean jarri eta erreskatatu egiten zuten.
|
|
|
Ez zegoen desberdintasunik logika eta etikaren artean. Trebetasun
|
handiz
—eskailera batean igoko balitz bezala geroxeago eskailera bera botatzeko—, logika eta arrazoizko hizkuntza erabili zituen logikatik haratago joateko. Logika eta zientziatik haratago joan behar zuen nahitaez, bizitzaren zentzua ez zetzalako arrazoizko hizkuntzan.
|
|
|
(...) Nahiko ziur nago [Tractatus a] irakurriz ez duzula onura
|
handirik
hartuko. Ez baituzu ulertuko.
|
|
|
Basati bat akats batengatik hil dela sinesteko gauza da Frazer. Lehen mailako irakaskuntzaren testuliburuetan esaten da Atilak bere kanpaina militar
|
handiei
ekin ziela trumoiaren jainkoaren ezpata bere esku zegoela sinesten zuelako.
|
|
|
Ingelesez idatzita dago, eta izengabea da. Testu mekanografiatuarekin bat ez datorren eskuizkribu bat badagoen arren, aldeak ez dira
|
handiak
.
|
|
|
1890ean James George Frazer antropologoak The Golden Bough (Urrezko abarra) lanaren lehenengo liburukia atera zuen, baina magia eta erlijioari buruzko lan antropologiko hau ez zen bukaturik geratu 1915 arte, 12 liburukia agertu arte. Ospe
|
handia
izan zuen arren, Wittgensteinek ez zuen inoiz lan osoa irakurri. 1931n M. O’C. Druryrekin lehenengo liburukia irakurri zuen, orrialdez orrialde eztabadaituz (ikus M. O’C Drury:
|
|
|
Edozein modutan, Beltaneko jaiaren, kasu, jatorria onartzeko uste sendoa dugu: hau da, gizon batek halako jaiak ez dituela, nolabait esan, hola edo hala asmatu, baizik eta oinarri
|
handiagoa
, are handiagoa, behar dutela jaiek luzaroan iraun dezaten. Jai bat asmatu nahi izango banu, hau oso azkar hilko litzateke edo jendearen joera zabaldura egokituz moldatu litzateke.
|
|
|
Edozein modutan, Beltaneko jaiaren, kasu, jatorria onartzeko uste sendoa dugu: hau da, gizon batek halako jaiak ez dituela, nolabait esan, hola edo hala asmatu, baizik eta oinarri handiagoa, are
|
handiagoa
, behar dutela jaiek luzaroan iraun dezaten. Jai bat asmatu nahi izango banu, hau oso azkar hilko litzateke edo jendearen joera zabaldura egokituz moldatu litzateke.
|
|
2001
|
|
|
filosofoa ez da mundua eta gizartea hobekien ezagutzen dituena, ezagutza hori bere portaeran erakusten duena baizik. Eta, azkenik, filosofia ez da ezagueren frogapen apodiktiko bat soilik, filosofian garrantzi bera edo agian
|
handiagoa
baitaukate galdeketak eta elkarrizketak: elkarrizketarik gabe ez dago filosofiarik; hau da, nabarmenki, filosofiaren dimentsio soziala.
|
|
|
Umeek, inudeekin bizitza osorako iraungo duten afektibitate loturak garatzeaz gain, herriaren tradizioak eskuratuko dituzte. Inudeek kulturaren parte diren tradizio, kondaira, eta era guztietako istorioak eta literatura lan
|
handien
laburpen eta iruzkinak —Homero eta Hesiodo batez ere— nahasten dituzten haur ipuinak kontatuko dizkiete2.
|
|
|
Bigarrenean, hamalau eta hemezortzi urte bitarteko adina hartzen zuen horretan, gimnasiaren praktika areagotu egiten zen, eta zitarak eta literaturak berebiziko garrantzia hartzen zuten. Literatur hezkuntzari zientziaren hezkuntzari baino garrantzi
|
handiagoa
ematen zitzaion. Literaturaren irakaskuntzaren helburu nagusia gaztearen heziketa morala da, hau da, bizitzarako baliagarriak izango zaizkion bizitza eta portaera ereduak eskaintzea.
|
|
|
Literaturaren irakaskuntzaren helburu nagusia gaztearen heziketa morala da, hau da, bizitzarako baliagarriak izango zaizkion bizitza eta portaera ereduak eskaintzea. Horregatik, olerkariak kritika
|
handiak
jasotzen zituen baldin eta zuzentasun moralik gabe adierazi edota eredu moral desegokiak eskaintzen bazituen. Olerkaririk maitatu eta ezagunenak Hesiodo, Solon, Arkiloko eta fabulistika izan ziren.
|