|
2013
|
|
|
Etxea mendiaren maldan zegoen, itsasotik ikusteko moduan. Haren goialdean, basoak gorantz egiten zuen euri hodeietaraino; behealdean, tolesduraz tolesdura jaisten zen laba beltza, garai bateko erregeek barruan gordetzen zituzten haitz
|
haiek
osatuz. Etxearen inguruan lorategi batek kolore guztietako loreak ageZeren goialdean?
|
|
|
Txakurraren galeraren berri zabaltzeko, txakurra nolakoa den deskribatzen duten kartelak egitea otu zaizu. Lehenik, galdu den bazterretik gertuen dagoen herrian jartzea pentsatu duzu, inork paraje
|
haietan
ikusi badu, zurekin harremanetan jar dadin.
|
|
|
Beste kultura errealitate batzuetara hurbiltzea, eta
|
haietako
giroan murgiltzea.
|
|
|
Bi herrietako euskalkiei buruzkoa,
|
haien
euskalkian hitz edo esapide batzuk esateko eta haiekiko begirunea agertzeko.
|
|
|
Bi herrietako euskalkiei buruzkoa, haien euskalkian hitz edo esapide batzuk esateko eta
|
haiekiko
begirunea agertzeko.
|
|
|
4 Zer esaten ote dute bideoko pertsonaiek? Idatzi
|
haien
hitzak. Horretarako, izan gogoan bakoitzari atxiki diozuen sentimendua.
|
|
|
Ikasle talde batek gelan bizi izan duen esperientzia aztertuko duzue. Mikel, Xabi, Eunate, Miren eta Urko dira ikasleak;
|
haien lekuan
jarriz, pentsa ezazue nola sentitu diren, zer bizipen izan dituzten, zer ekintza egin dituzten zailtasunei aurre egiteko
|
|
|
Hamahiru bat urte nituenean, krisi emozionala izan nuen.
|
Haiek
ziren kontrasteak! Bat batean, zoriontsu nintzen; bat batean, tristura ikaragarriak hartzen ninduen& Gorabeherak etxean, gorabeherak lagunekin& Ez nuen nire burua ulertzen, ez onartzen& Eskerrak egunerokoa hasi nuen!
|
|
|
1 Irakurri berri duzun poemari Juanek, Galderrek eta Olatzek oso esanahi desberdinak eman dizkiote. Baina
|
haien
hitzak bitan banatu dira; hemen dituzu, bi zutabetan. Lot ezazu ezkerreko esaldi bakoitza dagokion eskuineko jarraipenarekin.
|
|
|
Aitona amonek niri, lepo lepotik helduta, musu eman zidaten herenegun, etxera bisitan ustekabean joan nintzaielako. Nik emandako sorpresarekin
|
haiek
hain pozik ikusita, egindakoaz harro sentitu nintzen.
|
|
|
b) Errepikatutako informazioaz gain, informazio berriren bat badute, eta osagarriak izan badaitezke,
|
haiek
bildu eta berridatzi.
|
|
|
Konparatu jatorrizko testuak eta balioetsi
|
haien
fidagarritasuna.
|
|
|
Arbolatik ateratako zurak etxeak egiteko balio zien. Euren artaldeak
|
haien
itzaletan hartzen zuen babesa.
|
|
|
|
Haien
erabilerarako eskubidea inguruko herrikoek, herrietako auzokoek edo inguruko haranetako artzainek izaten dute.
|
|
|
b)
|
haiek
|
|
|
c)
|
haiei
|
|
|
b)
|
Haiek
|
|
|
Heskaiak, zuhaitz, zuhaixka edo bien arteko nahasketarekin osaturiko hesitura biziak, ohikoak izan dira Euskal Herrian.
|
Haiek
egiteko, gehienetan, landare autoktonoak, bertakoak, alegia, erabiltzen ziren: haritza, pagoa& Nolanahi ere, kanpotik ekarritako landareez ere baliatzen ziren:
|
|
|
Sua zen ospakizun haren erdigunea, baina urak ere leku berezia zeukan. Ospakizun
|
haien inguruan
ohitura eta erritu asko daude oraindik ere euskal kulturan.
|
|
|
Erabiltzaileek ulertzeko eta erakartzeko moduan adierazi behar da mezua.
|
Haien
interesa erakartzeko, erabil ezazu unitatean ikasitako baliabideren bat: esaera zaharra, esamoldea, lokuzioa
|
|
|
Batetik bestera ibiltzeko, eta urrun bizi den jendearekin komunikatzeko, garrantzitsua da leku
|
haietan
zer ordu den jakitea. Badakizue, adibidez, Euskal Herrian eguna denean Japonian gaua dela, munduko toki guztietan ez dela beti ordu bera, alegia.
|
|
|
Mapek ematen diguten informazioa lantzen aritu gara. Orain,
|
haietan
erliebe elementuak satelite irudietan eta mapa topografikoetan nola irudikatzen diren sakonago aztertuko dugu. Gero, irudi horien bitartez, informazio ugari atera ahal izango duzu hautatu duzun bizilekuaren erliebeari buruz.
|
|
|
Zer adierazten dute sestra kurba ilunenek? Eta
|
haietan
dauden zenbakiek?
|
|
|
2 Orain, zuen herriko erliebea irudikatzen duen mapa egingo duzue. Horretarako, talde handian, zerrenda itzazue bizi zareten inguruan dauden zortzi hamar bat erliebe elementu garrantzitsu (mendia, ibaia, aintzira, lautada, itsasoa, ur jauzia, lurmuturra...), eta ezar itzazue
|
haien
izenak taularen lehen bi zutabeetan. Adostu horiek markatzeko ikurrak.
|
|
|
Mapetan erliebe elementuak identifikatzen eta kokatzen ikasi duzue dagoeneko. Ikasitakoa oso baliagarria suertatuko zaizue hautatu duzuen bizilekua hobeto ezagutzeko, baita inguru
|
haietatik
bidaiak antolatzeko ere. Egin ezazue proba txiki bat.
|
|
|
5 Zein da orain
|
haien
etsaia?
|
|
|
inguru
|
haiek
ezagutzeko.
|
|
|
Lekuen ezaugarriak eta baldintzak kontuan hartuta,
|
haien
egokitasuna justifikatzean& Kokapen, distantzia, klima eta biomen ezaugarriak erabiliz, balioespenak justifikatzean
|
|
|
Bukatzeko, jasotzen joan zareten ezagutzak guztiontzat erabilgarri izateko, gelakideak hautatutako bizilekuak mapa digital batean kokatuko dituzue eta, baita
|
haiei buruzko
balioespenak bertan txertatu ere.
|
|
|
Buenos Aires hiri handia da, hantxe biziko nintzateke, inguru
|
haiek
ezagutzeko.
|
|
|
4 Lurralde horretako animaliak (nola belarjale, hala haragijale), eta
|
haien
egokitzapenak.
|
|
|
LHko 1 zikloko ikasleek Historiaurrea eta Antzinaroa lantzen dituzte, eta garai horiek hobeto uler ditzaten, honako hau esan dizuete
|
haien
irakasleek:
|
|
|
Iturri idatziak agertzen hasi zirenean, Historia hasi zela esaten da; ordura arteko garaia Historiaurrea/ Erdi Aroa da. Historiaurrea ikertzeko, aurrez arkeologoek/ matematikoek aurkitutako eta aztertutako iturrietan oinarritzen dira historialariak, baita gaur egun garai
|
haietan
bezala bizi diren tribu bakanetan ere.
|
|
|
Garai
|
haiei buruzko
zuen ezagutzak gainerako gelakideekin partekatzeko garaia iritsi da.
|
|
|
Ötzik 46 urte zituen hil zenean, 159 cm-ko altuera eta 50 kg inguru; artritisa zuen eta hesteetan zizareak. Garai
|
haietako
gizakien janzkerari buruzko informazio ugari atera dute zientzialariek, jantzita zeraman arropari esker. Alpeetako hotzetik babesteko kapela zeraman, haizetik eta hezetasunetik babesteko lastozko kapa, larruz egindako prakak eta hartzaren larruz egindako botak zituen.
|
|
|
f) Zer ez genuke jakingo mendizale
|
haiek
Ötzi aurkitu izan ez balute?
|
|
|
Hondakinen artean lan handia eginda, sei mila aztarna inguru salbatzea lortu zuten.
|
Haien artean
, gure artetik duela urte asko desagertutako animalien hezurrak; besteak beste: hipopotamoa, errinozeroa, lehoinabarra, haitzuloetako hartza, baita lepokoa eta bestelako apaingarriak ere.
|
|
|
a) Herritarren esanak eta informazio iturriak aztertu, eta eman itzazu
|
haiek
baieztatzeko edo
|
|
|
garai
|
haiei buruzko
informazioa bildu eta antolatu behar dugu.
|
|
|
Gure ikerketak Historiaurrean eta Antzinaroan oinarrituko direla adierazi bazaizu ere, ez dugu informazio gehiegi garai
|
haiei buruz
; beraz, lehenbizi, zertxobait gehiago ikasiko dugu aro haiei buruz.
|
|
|
Gure ikerketak Historiaurrean eta Antzinaroan oinarrituko direla adierazi bazaizu ere, ez dugu informazio gehiegi garai haiei buruz; beraz, lehenbizi, zertxobait gehiago ikasiko dugu aro
|
haiei buruz
.
|
|
|
e) Nola janzten ziren herritar
|
haiek
–
|
|
|
b) Nor zen agintaria garai
|
haietan
–
|
|
|
e) Garai
|
haietako
euskaldunei buruzko zer informazio agertzen da testuan?
|
|
|
f) Zer ez genuke jakingo garai
|
haiei buruz
garai hartako testu idatzirik gabe.
|
|
|
2 Hainbatetan, baditugu lan baterako baliagarriak izan daitezkeen irudiak, baina, agian, ez dute guk nahiko genukeen kalitatea edo ez dugu
|
haiei buruzko
informaziorik. Nola konpon dezakegu hori?
|
|
|
Iragana ikertzen ari den historialaria informazio iturrietan oinarritzen da historia idazteko,
|
haiek
ematen baitizkiote iraganeko gertakarien aztarnak. Baina informazio iturri ugari dago, eta hainbat modutara sailka daitezke.
|
|
|
1 Azter itzazue inguruan dituzuen magnitudeak, eta estimatu
|
haien
neurria. Ondoren, magnitude horiek zehatz mehatz neurtu, eskura dituzuen tresnak baliatuz (erregela, zinta metrikoa, balantza, ordularia, kronometroa, ontzi graduatua&).
|
|
|
C Honako adibidean, ABCD eta EFGH laukizuzenak antzekoak dira,
|
haien alde
homologoek, hau da 4 FG, BC eta HG, DC aldeek proportzio bat osatzen dutelako. Hain zuzen ere, 2= 5
|
|
|
Atal honetan zenbaki motak eta
|
haien
funtzioak aztertu dituzu. Funtzioen artean, ikusi duzu, garrantzitsua da neurketak egitean zenbakiak egoki erabili eta adierazpenen arteko eraldaketak egitea.
|
|
|
zenbaki motak sailkatzen eta
|
haien
funtzioa identifikatzen.
|
|
|
Askotan, kalkulu ekonomikoetarako, zenbakien arteko eragiketak egiten ditugu. Besteak beste, erosketa bat egin edo zerbitzu bat eskatzen dugunean,
|
haien
xehetasunak adierazteko tresna bereziak erabiltzen ditugu. Jarduera hau tresna horiek ulertzeko baliagarria izango zaizu.
|
|
|
1 Irakur ezazu Fakturak eta
|
haien
ezaugarriak testua. Ondoren, aztertu hiru agiriak eta erantzun:
|
|
|
Aurreko jardueran, faktura motak eta
|
haien
ezaugarriak aztertu dituzu. Ezaugarri horien artean BEZ zerga agertu zaizu, baina gai al zara BEZ zerga kalkulatzeko?
|
|
|
b) 2012ko uztailaren 17ko datuen arabera Euskal Autonomia Erkidegoan (EAE) biztanleria aktiboa (lana duena edo bila dabilena) 1.034.300 pertsonakoa zen, eta
|
haietatik
% 13,55 langabezian zegoen. Zenbat langabetu zegoen garai hartan EAEn?
|
|
|
Zenbakiek gure gizartean duten garrantzia halakoa izanik, unitatearen atal honetan zenbaki motak eta
|
haien
funtzioa eta adierazpena aztertuko dituzu.
|
|
|
Honezkero ohartuko zinen, hasierako egoerari aurre egiteko zenbakiez baliatu eta
|
haiekin
eragiketak egin dituzula. Baina, zer dakizu zenbakiez?
|
|
|
Zenbakiak eguneroko bizitzan ohikoak dira eta hainbat egoeratan
|
haien
beharra izaten dugu. Hala ere, zenbaki guztiak ez dira berdinak eta erabilera ugari dituzte.
|
|
|
Zenbaki osoak dira zenbaki arruntak,
|
haien aurkakoak
eta zero zenbakia. Hau da,{ &,,, 1, 0, 1, 2, 3, 4&}.
|
|
|
Zenbaki horiek guztiak irizpide batzuen arabera sailkatzen dira, gainera. Jarduera honek zenbakiak eta
|
haien
funtzioak sailkatzen lagunduko dizu.
|
|
|
3 Asma itzazu zenbakiak sailkatzeko irizpide berri batzuk eta,
|
haien arabera
, sailka itzazu zenbaki hauek:
|
|
|
Orain arte zenbaki motak eta
|
haien
erabilerak aztertu dituzu. Jakin badakizu, zenbakien ohiko erabilera bat neurketak egitea dela.
|
|
|
zatiki baliokideak identifikatzen eta
|
haiek
anplifikatuz eta sinplifikatuz zatiki baliokideak kalkulatzen.
|
|
|
nitatearen lehenengo atalean zenbakiak eta
|
haien
funtzioak aztertu dituzu. Jakin badakizu, zenbakiek erabilera asko dituztela, besteak beste, magnitudeak neurtzeko erabiltzen ditugu eguneroko bizitzan.
|
|
|
Horrez gain, zenbakiekin hainbat eta hainbat eragiketa egin behar izaten ditugu bizitzako eremu askotan sortzen diren galderei erantzuteko. Eragiketa horiek egiteko modua,
|
haien
propietateak eta kontuan hartu behar diren bestelako ezaugarriak aztertuko dituzu unitatearen atal honetan. Azkenik, gaur egun bitarteko digitalek eragiketak modu azkarrean egitea ahalbidetzen dute, eta horiek egoki erabiltzen ere ikasiko duzu unitatearen atal honetan.
|
|
|
FAKTURAK ETA
|
HAIEN
EZAUGARRIAK
|
|
|
Aurten DBH 4 mailan 22 ikasle dira. Irakur ezazue, talde txikian, Aurrekontuak, eta
|
haien
ezaugarriak testua eta, ondoren, erantzun galdera hauei:
|
|
|
AURREKONTUAK, ETA
|
HAIEN
EZAUGARRIAK
|
|
|
Itsulapikoan 54 dituzu aurreztuta eta gainerakoa gurasoei eskatzea erabaki duzu.
|
Haiek
, gehienez, 20 emango dizkizutela esan dizute. Oinetakoei dagokien BEZa% 21 bada, estreinatuko al dituzu oinetako berriak?
|
|
|
Unitatearen lehenengo atalean aztertu dituzu zenbaki motak eta
|
haien
erabilerak. Hurrengo jardueretan zenbaki arrunten hainbat propietate landuko dituzu.
|
|
|
Zenbaki arruntekin eta
|
haien
zatitzaileekin jarraituz, badago zatitzaile kopuruaren arabera zenbaki horiek sailkatzeko irizpide bat.
|
|
|
Unitatearen hasieran ekintza baten planifikazioari buruzko egoerari aurre egitea proposatu zaizu. Horretarako, unitatean zehar zenbakien,
|
haien arteko
eragiketen eta neurrien hainbat alderdi ikasi dituzu. Orain hasierako egoerari aurre egiteko unea duzu.
|
|
|
Unitatearen hasierako egoera konplexuari aurre egin diozu eta irakaslearekin zuzendu duzu jada. Orain, taldean izan dituzuen zailtasunak identifikatzeko eta
|
haien gaineko
hausnarketa egiteko ordua da, hori oso baliagarria izango baita unitatearen hurrengo ataleko egoerari aurre egiteko.
|
|
|
Biztanleria hainbat elementuz osatuta dago, eta elementu horiek gizabanakoak, denbora tarteak, objektuak, izaki bizidunak edo bestelakoak izan daitezke. Ikerketa estatistikoen xedea talde baten ezaugarriak aztertzea eta
|
haien inguruko
ondorioak lortzea da. Biztanleriak ikertzen ari garen elementu guztiak biltzen ditu.
|
|
|
guztiek osatzen dute, eta kasu horretan,
|
haien artean
aukeratutako 135 erabiltzailek.
|
|
|
c) Herri bateko 136 denden zerrenda bat aurrean izanda, zozketa egin da
|
haien artetik
bat aukeratzeko. Ondoren zerrendan 25 unitateko jauzia eginez, kontsumo ikerketa baterako 45 elementuko lagina aukeratu da.
|
|
|
Ikerketa estatistikoaren helburuak bete daitezen, oso garrantzitsua da galdetegia ondo osatzea, galdetegi txar bat erabiliz zaila baita emaitza onak ondorioztatzea. Horregatik, galderak eta
|
haien
erantzunak idazteko garaian, arreta handiz jokatzea komeni da, honako hauek kontuan hartuz:
|
|
|
Desadostasunak egon direnean,
|
haiek
gainditzeko gai izan gara. Taldekide guztiek ekarpenak egin dituzte.
|
|
|
Estatistika latineko status hitzetik dator, izan ere, garai batean estatuetako gobernuen eginkizuna zen populazioaren, jaiotzen, heriotzen, zergen, uzten eta bestelako gaien erregistroak egitea. Populazioari eta
|
haien
bizi baldintzei buruzko datuak jasotzeko beharra, ziurrenik, giza talde antolatuak sortu zirenekoa da.
|
|
|
eta
|
haien
erabilera aztertzen da. Besteak beste, gehien bisitatutako webguneak eta sarrien erabiltzen diren Interneteko zerbitzuak zein diren.
|
|
|
1 Datuak egituratzeari buruz ikasitakoa baliatuz, talde txikitan, ikerketa estatistikoaren datuak antolatzen eta kontatzen hasi behar duzue, eta, txosten estatistikoaren hirugarren atala osatu. Horretarako, zuen unitatearen aurreko atalean jasotako datuak baliatu eta
|
haiek
ordenatu, eta maiztasun tauletan antolatu behar dituzue.
|
|
|
grafiko baten joerak aztertzen eta
|
haietatik
abiatuta datu berriak kalkulatzen.
|
|
|
Unitatearen lehenengo egoera konplexuari aurre egin diozue. Orain, taldean izan dituzuen zailtasunak identifikatzeko eta
|
haien gainean
hausnartzeko ordua da, hori oso baliagarria izango baita unitatearen hurrengo ataletako egoerei aurre egiteko.
|
|
|
Unitatea amaitzen ari da, zenbat gauza berri! Unitatearen azken saioetan hainbat egoerari aurre egin eta
|
haiei
irtenbidea eman diezu. Zer moduz moldatu zara lan horietan?
|
|
|
aldagaiaren balioak multzokatu egiten dira, balio b t baino gehiago bilduz. Maiztasun taula taldekatuak erabiltzen dira aldagai kuantitatibo jarraituen kasuan eta, baita zenbaitetan, aldagaia kuantitatibo diskretua izanik ere, hartzen dituen balioak oso sakabanatuta daudelako,
|
haiek
biltzea komeni denean ere.
|
|
|
eredu jakin bati jarraitzen eta zaila da
|
haietatik
informazio berria aurresatea. Ordenatuetan, aldiz, magnitudeen arteko erlazioan agintzen duen legeren bat egoten da eta horrek ikaragarri laguntzen du informazio berria lortzeko ahaleginean.
|
|
|
Zatikiek, eta
|
haien arteko
eragiketek, aplikazio ugari dituzte eguneroko bizitzan. Hainbat egoeraren aurrean, maiz, zatikiekin aritu duzu.
|
|
|
Aurreko jardueretan, zatikiekin lan egin duzu, bereziki, zatikien arteko eragiketak eta
|
haien
aplikazioak aztertu dituzu. Bestalde, badakizu zatikiek ere bi magnituderen arteko erlazioa adierazten dutela, eta erlazio horiek batzuetan proportzionalak direla.
|
|
|
Unitateko lehengo egoerari aurre egin diozu. Orain, taldean izan dituzuen zailtasunak identifikatzeko eta
|
haiei buruz
hausnatzeko ordua da, hori oso baliagarria izango baita unitatearen hurrengo ataletako egoerei aurre egiteko.
|
|
|
Triangeluak eta laukiak sailkatzeko garaian,
|
haien
angeluak eta aldeak aztertu behar dira. Ea nola moldatzen zaren jarduera honetan!
|
|
|
Triangeluak eta laukiak irudikatzeko, ongi ezagutu behar dira
|
haien
ezaugarriak. Ea, bada, nola moldatzen zaren poligono horien irudikapenarekin!
|
|
|
Aurreko jardueretan triangeluen eta laukien ezaugarriak eta
|
haien
propietate batzuk ikasi dituzu. Irudi horien konbinazioak eginez irudi berriak sor daitezkeela ikusiko zenuen noizbait.
|
|
|
5 Neur ezazu zure gela eta, 1:50 eskala erabiliz, egin haren planoaren zirriborroa orri laukidunean. Neur itzazu irakaslearen mahaia, leihoak, atea eta arbela, eta, irudikatu
|
haiek
ere, eskala bera erabiliz.
|
|
|
gorputz geometrikoen ezaugarriak eta
|
haien
erlazioak identifikatzen.
|
|
|
Unitatearen lehen atalaren amaierara iritsi zara. Irudi geometrikoak eta
|
haien
ezaugarriak ezagutzeaz gain, planoan irudikatzen ere ikasi duzu. Orain, ikasitakoa eguneroko bizitzako egoera batean erabiltzeko aukera izango duzu.
|
|
|
Errealitateko hainbat irudi deskriba ditzakezu, angeluen sailkapena eta
|
haien arteko
erlazioak baliatuta. Ea nola moldatzen zaren eginkizun horretan!
|
|
|
Argi dago ikaragarria dela errealitatean elementu geometrikoen presentzia, etengabe agertzen baitira ikusten ditugun objektuetan. Nolanahi ere, elementu horiek ikusteaz eta interpretatzeaz gain, beharrezkoa izaten dugu behin eta berriro
|
haiek
irudikatzea. Hainbat tresna baliatzen ditugu irudikapen horietan.
|
|
|
Nolanahi ere, lan horiek egiteaz gain, askotan egokituko zaizu irudi horiek sortutako eremuak banatzea, neurtzea eta neurrien arteko erlazioak aztertzea ere. Horiek ongi eginez gero, erraza izango da, esate baterako lur eremu bat inguratzeko edo gelako hormak margotzeko behar duzun hesiedo pintura kantitatea eta
|
haiengatik
ordaindu beharrekoa kalkulatzea.
|
|
|
1 Azaroan Zientziaren astea ospatzen da, urtero, Euskal Herrian. Ekitaldi ugari antolatzen dira hainbat herritan eta zientziari buruzko zenbait galdera egiteko, eta
|
haiei
erantzuteko, aukera bikaina da. Duela zenbait urte, zientziaren astean egindako ekitaldi horietako bat Unibertsoa aztertzen deituriko hitzaldia izan zen.
|
|
|
Gizakiak espazio ontziak diseinatu eta eraiki ditu, eta
|
haiek
erabiliz urrats handiak eman unibertsoa ezagutzeko eta unibertsoan zehar nabigatzeko.
|