2017
|
|
Hasieran dirua aurrezten hasi ginen, geroz eta gehiago, baina alperrik zen. Orduan,
|
gauzak
saltzen hasi ginen, baina bere bilduma kuttuna ukitu barik... Geneuzkan bitxi apurrak saldu genituen, baina, Alajainkoa!, txakur handirik ere ez zitzaigun geratzen, aitak guztiak enplegatu baitzituen arte laminak erosten.
|
|
Eta orduan, zer saldu ez genuela... eta zer egin ez genekiela... orduan... amak eta biok pieza bat saldu genuen. Aitak ez zigun egundo baimenik emango, baina berak ez daki
|
gauzak
zein gaizki dauden, ez daki zein zaila den merkatu beltzean jatekorik aurkitzea, eta gerra galdu dugula ere ez daki, Alsazia eta Lorena entregatu behar izan dugula ere ez... Egunkaria irakurtzen diogunean ez diogu holakorik aipatzen, kezkatu ez dadin.
|
|
Hatz puntez ukitu zuen kontu handiz, passe partout bat zen, barruan lamina huts bat zuen, hori kolorekoa, eta eskuetan eusten zion baliorik gabeko paperari bozkario handiz. Zenbait minutuz egon zitzaion begira, ikusten ez bazuen ere; lamina hutsa begi parean jarri eta adi adi begiratzen zion, eta bere aurpegiak ikusteko
|
gauza
den pertsonaren keinua adierazten zuen magikoki. Eta bere begietan, bere begi nini hiletan, bat batean, argi distira islatu zen, argi orojakilea paperaren erreflexua zen edo barrutik zetorkion sua?
|
|
" Hara, begiratu behi horiei!" oihukatu zuen izebak. Trenbidearen inguruko zelai guztiak behiz eta idiz beterik zeuden, baina izebak, umearen arreta desbideratu nahian edo,
|
gauza
bitxia balitz bezala adierazi zuen.
|
|
" Jardinean, bazeuden bestelako
|
gauza
atseginak ere: urdin, berde eta urre koloreko arrainez beteriko umaelak, bat batean esaldi zorrotzak botatzen zituzten papagaiak eta egun osoan kantu kantari aritzen ziren kolibriak.
|
|
" Ekarridazuz hiriko bi
|
gauza
ederrenak" eskatu zion Jainkoak aingeruetako bati.
|
|
Gerra aurretik, behin baino gehiagotan gozatu eta ikusi nituen bere dendan liburu zaharrak eta autografoak. Hasieran garrantzi gabeko
|
gauzez
jardun genuen. Bat batean, hauxe esan zuen:
|
|
Nondik natorren kontatuko dizut, izan ere, arte saltzaile lez ibili izan naizen hogeita hamazazpi urtetan gertatu zaidan
|
gauzarik
bitxiena da. Agian jakingo duzu zer gertatzen ari den gaur egun artelanen salerosketetan diruaren balioa gasa airean bezala desagertzen ari denetik:
|
|
" Nolanahi ere" esan zuen mutilzaharrak
|
gauza
guztiak hartuta eta joateko prest," umeak hamar minutuz isilik egotea lortu dut, zuk lortu ez duzuna alegia"
|
|
Albertinan edo ditxosozko Paris horretan baino ikusi ez daitekeen zerbait... Bai, hirurogei urtez ibiliz gero bildumak egiten
|
gauza
asko lortu ahal dira, kalean botata ez dauden gauzak alegia. Luisa, emadazu armairuko giltza!
|
|
Albertinan edo ditxosozko Paris horretan baino ikusi ez daitekeen zerbait... Bai, hirurogei urtez ibiliz gero bildumak egiten gauza asko lortu ahal dira, kalean botata ez dauden
|
gauzak
alegia. Luisa, emadazu armairuko giltza!
|
|
Orain, bakardadea delarik arnas dezakezun oxigeno bakarra, denboran atzera egin nahiko duzu une batez, berriro iraganera bueltatu; horrela, agian,
|
gauzak
ezberdinak izan litezkeela imajinatzen duzu. Momentu honetan, guzti hau amets gaizto bat bailitzan irudikatzeko gai izan nahi zenuke.
|
|
Etxean zaude, liburu potolo bat eskuartean duzula. Hitzak esaldiak, parrafoak... astiro irakurtzen dituzu orrialde horietan ezkutuan dirauten
|
gauza
guztiez jabetu nahirik bezala, bat batean telefonoaren txirrin hotsak mundu horretatik bortizki atera zaituen arte. Eta telefonoa ondoan badaukazu ere, ez duzu aurikularra jaso.
|
|
Behingoagatik lo lasai egin nahi zenuke, zure barnea zulatzen duten pentsamendu horietatik at. Barrena garbi sentitu nahiko zenuke, eguneroko nahaspila horren presentziarik gabe. Irtenbiderik ez duen
|
gauza
berari milaka buelta eman gabe. Arazorik gabe.
|
|
Han gu bezalako pinu asko zeuden, batzuk siku siku eginda, beste batzuk ez hainbeste. Bakoitzak bere istorioa zuen; ondokoak kontatzen zidan bera dendan egon zela denbora guztian, ez zuela inork erosi eta azkenean bota egin zutela, beste batek umeak su eman ziola eta horrelako
|
gauzak
. Arrazoi batengatik edo beste batengatik denek amaitu zuten zakarrontzian eta han geunden, berriro ere kamioi batean, nora gindoazen jakin gabe eta hori galarazteko zer egin jakin gabe.
|
|
Lantegi itxurako leku zikin batean utzi gintuzten botata, han egurrezko
|
gauza
zahar piloa zegoen, armairu zaharrak, aulki apurtuak, zuhaitz desberdinak etab. Bazirudien azkenean denon patua berdina izango zela.
|
|
Hurrengo goizean, gizonak lantegian agertzearekin batera heldu zen gure amaiera. Makina txikitzaile batera botatzen zituzten
|
gauza
guztiak. Azkenean hilik eta hauts bihurturik, nire bizia zertan oinarritu zen pentsatzen hasi nintzen, beti gizakien menpe, gizakien zerbitzura, ezer ezin esan gabe.
|
|
Nire bizitzaren historia hau irakurtzen bukatzen duzunean, hartu minutu bat eta pentsatu lore, zuhaitz, animalia edota edozein izaki bizidun erosten duzunean bizi bat erosten duzula. Eta bizia
|
gauza
guztien gainetik errespetatu behar da. Edonor edo edozein izanda biziduna, gizakiok bizitzeko eskubidea badugu, beste izaki bizidunek zergatik ez?
|
|
Edozer
|
gauza
egiteko prest zegoen Ataulf Tarqquus jauna paper horiek lortzearren.
|
|
Eta Moërgell enpresaren mundua, errauts bihurtzen ari zen momentu berean
|
gauzak
nola diren, amets ederren bat egiten ariko zen gure Dubio, zeinetan berak hainbeste laket zituen errepideetako klubetako dama ederrak erdi biluzik agertuko ziren, seguru aski; azpiko antena piztuta baitzekarren.
|
|
Herritar askok mesfidati begiratzen zioten, ez baitzitzaien normala iruditzen kanpotar bat besterik gabe beraien herrian bizitzea. Jendea kexuka joan zen apaizarengana, beltzaran begi urdin ezezagun hark ez zuela herrira
|
gauza
onik ekarriko esanez, baina apaizak lasai egoteko esaten zien, pertsona ona zela eta ez zuela arazorik sortuko.
|
|
|
Gauza
horiek guztiak uretan islatuta ikustea iruditu zitzaion, hain kultura zabala ageri zuen, Ataulf Tarqquusi. Hartara, bere bulegoko piraña ontzia buru gainera erori izan balitzaio bezala sentitzen zen.
|
|
14:30ak dira eta Margot ez da etxera iritsi. Zoriontsu naiz, lanean
|
gauzak
oso ondo doazkit eta Margotekin ezin hobeto nago. Zein azkar doan denbora.
|
|
Ahal dudan guztia egingo dut Margot non dagoen jakiteko. Zoaz etxera eta ez zaitez etxetik beharrezkoa baino gehiago irten
|
gauzak
lasaitu arte, behintzat. Egoera ez dago batere ondo, hobe da istilurik ez ateratzea.
|
|
Andreas, hau oso
|
gauza
serioa da. Benetan, zoaz etxera eta ahal dudanean, berriekin joango natzaizu.
|
|
Zer gertatzen ari ote zaio Margoti?
|
Gauzak
okerrerantz doaz. Alemaniako judutar guztiak kontzentrazio esparruetara eraman dituzte, Frantzia eta Italiakoekin batera.
|
|
Ez dakit zenbat denbora jasan ahal izango dudan hau. Ilea ebaki digute,
|
gauzatzat
hartzen gaituzte, gosez hiltzen ez direnak gaixotasunen batek eramaten ditu, sarnak, tifusak,... hau jasangaitza da. Zergatik ez ote naiz hiltzen behingoz?
|
|
Andreas!
|
Gauzak
ez dira hain errazak!. Badakit Auschwitz-era joanez gero haietako bat izango naizela baina ez dut beste aukerarik.
|
|
Hau, Naziekin gertatu zen istorioetariko bat izan da; baina, Andreas eta Margot bezala milioika pertsona hartu zituzten
|
gauzatzat
, gizakiok garen bezalakoak izanda ditugun eskubide guztiak zanpatuz.
|
|
Eta ez dut ulertzen zergatik. Nik biak maite ditut, eta hori esaten diedanean ezinezko
|
gauza
balitz legez begiratzen naute. Eta biak haserretzen dira nirekin.
|
|
Eta biak haserretzen dira nirekin. Izekok sarri errepikatzen dio
|
gauza
berbera: " Cualquier día te denuncio cabrón!
|
|
" Joxean, haurdun nau."" Lasai laztana, neronek lagunduko zaittut abortetan eta..." eta segundo bakar batean, mila
|
gauza
irakurri ditu Joxeanek Maiteren begietan. " Ze abortetie gurozu, ezta?".
|
|
Txikia nintzela aititak ile artean jartzen zizkidan hirustak. Behin, nik ere
|
gauza
berdina egin nahi izan nion eta hirusta polit bat aukeratu nuen, hiru beso ikaragarri zituena. Berak orduan, lau petalodun batekin egin zuen topo eta petalo bat kendu ondoren, nire ileen artean kateatu zuen.
|
|
Oin pausoak entzun zituenean begirada alde batera eraman eta mutikoa ikusi zuen lurreko orbel eta sustraien artetik oinez zetorrela. Ibaik jarraian ezagutu zuen neskatxa, bere lagunek hainbat
|
gauza
kontatzen zizkioten arrebari buruz. Entzuna zuen polita eta liraina zela, baina ikusi eta batera konturatu zen ez zegoela hitz nahiko neskatoaren edertasuna deskribatzeko, Ibai zeharo txundituta geratu zen zuhaitzaren azpian zegoen harekin.
|
|
" Joxe Mari emazteak beti deitzen zion bere izenez, ez dut taberna hori gustuko! Ziur nago ez duela
|
gauza
onik ekarriko"," Emakumea taberna bat besterik ez da, lasaitu zaitez". Eguneroko eztabaidak ziren.
|
|
Iruditzen zait izan dela espresatzeko eta komunikatzeko kanal pribilejiatu bat. Askotan prosan, edo gertatu izan zait, edo nire anaiari ere inoiz hitzez elkarrizketa, familiarteko elkarrizketan esateko gai izango ez nintzen
|
gauzak
, anaiari bertso kontestu batean esatea. Izango balitz moduan, bai geruza pribilejiatu bat bestela azaltzeko gai izango ez ginatekeen sentimenduak azaltzeko, bestela egiteko gai izango ez nintzatekeen kritikak egiteko, eta bestela espresatzeko zaila zaidan sentimendu batzuk hunkitzeko.
|
|
Badago lizentzia berezi bat, lizentzia poetikoa, lizentzia satirikoak, hartzeko komunikazio modu horretan. Eta askotan gertatu zaigu lagunartean ere bueno orain bertsotan hasten gara, orduan kantuan kokatzen gara, orduan kantuaren bidez ikutu ditzakegu hobeto gure sentipenak eta gure satira gogoak, orduan orain esan ditzakegu
|
gauza
batzuk. Ordu erdi lehenago esan ez genitzakeenak.
|
|
Dugun bakarra gure barnetasuna da eta gure hori ateratzeko eta argudiatzeko gaitasuna da. Eta gainera uzten dugu gure burua amildegira hurbiltzen, badakigulako amildegi horretan bi
|
gauza
gertatuko direla, sortu egingo dugula, eta gainera amildegi horretan entzuleak ere emozioa sentitzen duela gurekin batera. Hori da.
|
|
Eliminatzen duanarekin sortzen du infinitua eta ez duana jartzen da ematen diona indar hori bertsoari, neretzako.. Ez dauka musikarik, bere ahotsa besterik, ez dauka inolako
|
gauza
espektakularrik, ez dauka inolako tramoiarik, da bere gorputz biluzia, bere aho biluziarekin, eta biluztasun horrek ematen dio, ez edukitze horrek ematen dio iñolako poderioa niretzako bertsolariari.
|
|
Nik Maialen ere ikusten dut bide bat egin duen bertsolari bat moduan, pixka bat, ezta? Identifikatzen dut baita ere nik bizi izandako
|
gauza
batzuekin. Hamabost urterekin bertsotan hasi, eta gainera etortzen zaizu bertso mundua, zure nortasuna eraikitzen ari zara eskaparatean, eta gero bide bat egiten duzu, pertsonalizazio bide bat, sakontze bide bat, nik Maialen bide horretan ikusten dut eta emozionantea iruditzen zait.
|
|
Zergatik? Ba bueno, ikusi dudalako bertsolari zenbaitengan, zenbait sobre entrenamentu sintoma ezta, asko entrenatu eta ya nazkatu norbere burua entzuteaz,
|
gauza
politak esaten ari baina ez iruditu, zerbait berria esaten ari denik, ta orduan norbera emozionatzen ez bada, bertsotan ari denean eta harritzen ez bada bere kapazidadearekin jendea harritzea ere zaila da. Ta horrekin jokatzea espero dut aurten.
|
|
Baina nik uste inportanteena nire kasuan behintzat ez zutik baizik eta oinez egiten dela. Nik
|
gauzarik
inportanteenak, edo erabakirik inportanteenak hola hartu ditut, oinez beti, paseoan, mendian, eta... Eta hor hartzen diren erabakiak dira pixka bat jarrerari dagozkionak, jarrerari, posizioari, begiradari, non kokatzen zaren gaiekiko, gauzekiko, bertsolari bezala nola nahi duzun hitz egin, zer izan nahi duzun, zer doinukera erabili nahi duzun, zer tonu erabili nahi duzun, zer diskurtso mota, zenbat edertu nahi duzun bertsokera, edo zenbat nahi duzun fidela izatea zure pentsamenduari, zer tipotako bertsokera egin nahi duzun, eta pixka bat non kolokatzen zaren bertsoarekiko, eta bertsoaren bidez munduarekiko, edo proposatzen zaizkizun gaiekiko.
|
|
Nik gauzarik inportanteenak, edo erabakirik inportanteenak hola hartu ditut, oinez beti, paseoan, mendian, eta... Eta hor hartzen diren erabakiak dira pixka bat jarrerari dagozkionak, jarrerari, posizioari, begiradari, non kokatzen zaren gaiekiko,
|
gauzekiko
, bertsolari bezala nola nahi duzun hitz egin, zer izan nahi duzun, zer doinukera erabili nahi duzun, zer tonu erabili nahi duzun, zer diskurtso mota, zenbat edertu nahi duzun bertsokera, edo zenbat nahi duzun fidela izatea zure pentsamenduari, zer tipotako bertsokera egin nahi duzun, eta pixka bat non kolokatzen zaren bertsoarekiko, eta bertsoaren bidez munduarekiko, edo proposatzen zaizkizun gai...
|
|
Bai, eta gainera oinez egiten da bi eratan, modu metaforikoan, eta modu fisikoan. Modu fisikoan, alegia, mendira joanez, eta pentsatuz, eta bueltak emanez, jarrerari,
|
gauzen
zentzuari, zure bilakaera hori, eta baita ere oinez denboran zehar. Alegia, urtetatik gaur egun arte etengabeko kontraesan horretan bide eginez.
|
|
Ez da erreza asmatzen nola ondo egon bertsotarako, eta noiz zauden argi eta noiz zauden lanbro. Behar bada egun batean oso saio ona egin duzu, oso ondo sentitu zara, eta hurrengo egunean pauta berdinak errepikatzen dituzu, saioaren aurretik egiten duzu lehen egindako
|
gauza
bera, baina ez zaude berdin, burua ez dago berdin. Eta nik ez dakit, faktore askok eragingo dute hor, nekeak, lekuak, motibazioak, tentsioak, nerbioak, ilusioak, gauza askok eragin dezakete.
|
|
Behar bada egun batean oso saio ona egin duzu, oso ondo sentitu zara, eta hurrengo egunean pauta berdinak errepikatzen dituzu, saioaren aurretik egiten duzu lehen egindako gauza bera, baina ez zaude berdin, burua ez dago berdin. Eta nik ez dakit, faktore askok eragingo dute hor, nekeak, lekuak, motibazioak, tentsioak, nerbioak, ilusioak,
|
gauza
askok eragin dezakete. Baina bada misterio bat ere, ez da batere formula matematiko bat.
|
|
Kontrakoa ere bai, oso nekatuta zoaz eta behar bada egun brillante bat daukazu. Nekearen barruan axolagabekeria puntu horrek zaramatza
|
gauza
brillanteak egitera. Orduan ez dago formula bat.
|
|
Badago elkartasun bat, eta badago talde kontzientzia bat, eta nik uste dut batzen gaituena dela,
|
gauza
asko dira, batetik herriz herri eta astez aste eta urtez urte elkarrekin gabiltzala, plazetan, eta azken batean bertsolaritza elkarlanezko jardun bat da, nahiz eta indibiduala ere baden, baina jardun kolektibo bat da. Eta gu kasik gure lagunekin baino gehiago egoten gara gure bertsokideekin, beraz azkenean gure lagunik minenak gure bertsokideak bihurtzen dira, eta urte guztian elkarrekin gaude, urtetan.
|
|
ez delako benetan neurtu daitekeen zerako bat, pelotan, frontoian, badakizu tantoa egiten denean ba erraza da neurtzen, baina bertsoan nola neurtzen dezu? enpate hori denontzat da
|
gauzarik
ederrena, por que, enpate dira neurri baten, jartzen dituzu bertsolariak, bi hauek, eta ari zien, ba baten gustutik egon daiteke ba beteaino ba, bestea baino, baina nola neurtzen dezu zera hori, neretzako enpate, enpate benetan, enpate bat.
|
|
Gaur egun konpetizioa ulertzeko modua oso beste bat da. Oso besteak zapalduz aurrera egitekoa, edo besteak txikituz, edo edozer
|
gauza
ontzat joz irabazteagatik. Eta uste dut bertsolaritzak bestelako eredu bat proposatzen duela, hain zuzen ere ez delako kirol lehia bat.
|
|
Bertsotan ere etor daitezke sormen kolpe onak, eta nik uste dut hor inprobisazioak badituela mugak, ezin duelako gero elaboratu eta hobetu, baina sinisten dut jendearen aurrean eta estuasun horretan eta zure burua tentsio goren horretara eraman eta aldi berean erlaxatzeko gai baldin bazara, sormen kolpe bikainak sor daitezkeela eta sortzen direla. Beste
|
gauza
bat da elaborazioa, horretarako ez daukagula gaitasunik, eta gainera sormen kolpe hori errenditu behar dugula oso hizkuntza jakin estu eta prekario batean.
|
|
Nik uste dut Bertsolaritza bat batean gertatzen dela baina ez dela bat batekoa. Atzean lan handia daukala, baina benetan plazan ateratzen den hori, bat batean ateratzen den hori aurretik mamitutako hainbeste
|
gauzaren
emaitza dela. Eta bertso batean, lanbro batean bezala, bertso batean kutsatuta azaltzen direla aurretik egindako lan ordu guzti horiek.
|
|
Jendeak bertsolaritzaz ikasi dezakeena zera dela: giza adimenak ezinezkoak zirela uste genuen
|
gauzak
egin ditzakeela, oso gauza konplikatuak, gauza asko aldi berean eta gainera modu inprobisatuan.
|
|
Jendeak bertsolaritzaz ikasi dezakeena zera dela: giza adimenak ezinezkoak zirela uste genuen gauzak egin ditzakeela, oso
|
gauza
konplikatuak, gauza asko aldi berean eta gainera modu inprobisatuan.
|
|
Jendeak bertsolaritzaz ikasi dezakeena zera dela: giza adimenak ezinezkoak zirela uste genuen gauzak egin ditzakeela, oso gauza konplikatuak,
|
gauza
asko aldi berean eta gainera modu inprobisatuan.
|
|
Behar diat bertigo hori sentitu igual kalitate gorena emateko". Ez dakit zenbateraino hola den
|
gauza
guztietan baina iruditzen zait sormen kolpe batzuk ez direla posible bertigo hori sentitu gabe.
|
|
Askotan tabladuan baldin bazaude oso pertzibitzera, oso kontestua eta ingurua jasotzera, igual kontzentrazioa galdu dezakezu. Esango nuke, txapelketan adibidez, finaleko une gorenetan, igual dena, poro guztiak, eta belarriak, eta dena itxi egiten duzula, zure baitan murgiltzen zarela, kontzentrazio maila harrigarri bat ikusteko, ez duzula jenderik ikusten, zure bertsoan bakarrik zaudela, eta igual da ba hori, zentzumen guztiak blokeatu eta buru barrenean murgilduta lortzen den
|
gauza
.
|
|
Askotan tabladuan baldin bazaude oso pertzibitzera, oso kontestua eta ingurua jasotzera, igual kontzentrazioa galdu dezakezu. Esango nuke, txapelketan adibidez, finaleko une gorenetan, igual dena, poro guztiak, eta belarriak, eta dena itxi egiten duzula, zure baitan murgiltzen zarela, kontzentrazio maila harrigarri bat ikusteko, ez duzula jenderik ikusten, zure bertsoan bakarrik zaudela, eta igual da ba hori, zentzumen guztiak blokeatu eta buru barrenean murgilduta lortzen den
|
gauza
.
|
|
Eta ederra da ikustea era guztietako jendea bertso saioetan biltzen dela. Nik uste dut lotura horren motiboa hizkuntza dela berriz ere, eta bertsoak balio dezakeela gaur eguneko egoera sozio politiko latz honetan benetan bateratzeko gune bat izaten, eta ez bakarrik bateratzeko, baizik eta hizkuntzatik eraikitako
|
gauza
baikor bat, kreatibo bat, dibertigarri bat, pentsarazten duena, aliziente bat dena, aberasgarria dena, hori dena da bertsoa. Eta benetan esango nuke Euskal Herriak behar dituela holako guneak eta bertsolaritza baino gehiago baldin balira askoz hobeto.
|
|
Jo hori da beste
|
gauza
oso inportante bat. Zer transmisio sen egon den bertsolarien artean ere.
|
|
Ez da erreza asmatzen nola ondo egon bertsotarako, eta noiz zauden argi eta noiz zauden lanbro. Behar bada egun batean oso saio ona egin duzu, oso ondo sentitu zara, eta hurrengo egunean pauta berdinak errepikatzen dituzu, saioaren aurretik egiten duzu lehen egindako
|
gauza
bera, baina ez zaude berdin, burua ez dago berdin. Eta nik ez dakit, faktore askok eragingo dute hor, nekeak, lekuak, motibazioak, tentsioak, nerbioak, ilusioak, gauza askok eragin dezakete.
|
|
Behar bada egun batean oso saio ona egin duzu, oso ondo sentitu zara, eta hurrengo egunean pauta berdinak errepikatzen dituzu, saioaren aurretik egiten duzu lehen egindako gauza bera, baina ez zaude berdin, burua ez dago berdin. Eta nik ez dakit, faktore askok eragingo dute hor, nekeak, lekuak, motibazioak, tentsioak, nerbioak, ilusioak,
|
gauza
askok eragin dezakete.
|
|
Kontrakoa ere bai, oso nekatuta zoaz eta behar bada egun brillante bat daukazu. Nekearen barruan axolagabekeria puntu horrek zaramatza
|
gauza
brillanteak egitera. Orduan ez dago formula bat.
|
|
Eta hori bertsoaren osagai funtsezkoa da, edo bertsolaritza mugimenduaren osagai funtsezkoa da. Beste
|
gauza
bat da konturatzea hori egiteko modu bizigarri bakarra, hori egiteko merezi digun modu bakarra sortzea dela. Nolabait izatea, tradizionala izateko modu bakarra sortzailea izatea dela, eta beharbada sortzailea izateko ere gure modua, edo modu interesgarri bakarra ere tradizioen fluxuan kokatzea dela.
|
|
Nolabait izatea, tradizionala izateko modu bakarra sortzailea izatea dela, eta beharbada sortzailea izateko ere gure modua, edo modu interesgarri bakarra ere tradizioen fluxuan kokatzea dela. Eta tradizioa eta sorkuntza
|
gauza
beraren bi aurpegi direla. Azken finean zer da tradizioa?
|
|
Eta nola jarraitzen duzu tradizioan, sortuz, sortzen jarraituz.
|
Gauza
bera baita azkenean. Eta nik uste dut hori dela bertsoa, memoria eta sorkuntza, jarraidura eta irekidura.
|
|
|
Gauza
bat da zuk esateko daukazuna eta zuk edukitzea bizitza dentsitate bat, zer esan bat, sentipen gaitasuna batzuk, idea batzuk, transmititzeko gaitasuna. Gertatzen dena da gero bertsotan tokatzen zaizu igande goiz batean kantatzea jubilatuen elkarte batean jubilatuei.
|
|
Orduan horregatik esaten nuen bertsolari ona izatea dela ur putzuak edukitzea, propioak, zer esana, sentipenak, baina jakitea ur putzu horietatik zipriztintzen maila ezberdinetan. Jubilatuekin zaudenean jubilatuei esatea
|
gauza
pertinenteak, eta haiekin txirikordatzea, haietako, haien festan parte hartzea.
|
|
Bizitzaren korapiloak eta bertsoaren korapiloak askotan berdintsuak izan dira. Eta zentzu horretan iruditzen zait niri gertatu zaidan
|
gauzarik
ederrena.
|
|
Guk badaukagu almazen bat, badaukagu memoria, memoria kolektibo bat ere eta bertso memoria bat. Entzuten ditugu, ikusten ditugu
|
gauza
pilo bat, iritsi pilo bat irakurtzen ditugu, eta beharbada hoiek dira buruan lehen planoan dauzkagunak ezta. Berriki entzundakoak, berriki irakurritakoak, ikasitako bertsoak, eta hoiek dira derrepente, azkarren ateratzen dianak.
|
|
Guk kanpoko improbisatzaileak ezagutzen eta beaiekin trukean oso berandu hasi ginan, ezta? Hasieran nolabait hemen zegoen pentsamendua zan hau Euskal Herrian bakarrik gertatzen zala eta oso
|
gauza
berezia zala munduan, eta ez geneukala parekorik,. Eta gero egin genuen apropos irekidura bat, esan gendun ba guazen ba, beste jende bat dago, guazen ezagutzera, guazen esperientziak trukatzera.
|
|
Ez dauka inolako
|
gauza
espektakularrik, ez dauka inolako tramoiarik, da bere gorputz biluzik, bere aho biluziarekin eta biluztasun horrek ematen dio, ez edukitze horrek ematen dio inolako poderioa neretzako bertosolariaren hitzari.
|
|
Konsziente zara isiltasunaren denbora hortaz, eta bertsoa pentsatzeko denbora noiz den aski, noiz den gehiegi, askotan ezintasunean baldin bazabiltza, borrokan, barne borrokan, ezin bertso tolestuz, esku lanetan bezela
|
gauzak
hitzak kabi arazi nahian eta ezin kabituz, konsziente zea denbora horren loditasunaz eta tensioaz. Isiltasun horren tensioak agintzen du noiz hasi.
|
|
Hasi eta hasi beharra daukazulako, nundik hasi ere ez dakizu, beharbada bai nora zuazen baina ez nondik hasi. Dena, poro guztiak eta belarriak eta dena itxi egiten duzula zure baitan hurbiltzen zerala konzentrazio maila harrigarri bat lortzeko, ez dezu jenderik ikusten, zure bertsoan bakarrik zaudela eta igual, da hori sentsumen guztiak blokeatu eta buru barrenen mugilduta lortzen den
|
gauza
bat, ezta?
|
|
Nik uste erakargarritasuna baldin badu dela, ikusten delako zerbait benetakoa gertatzen ari dela hor. Jendeak somatzen duelako amildegian eta arrisku baten aurrean egindako hitzak direla eta gainera, uzten dugu gure burua amildegira hurbiltzen badakigulako amildegi hortan bi
|
gauza
gertatuko direla: sortu egingo dugula eta gainera amildegi horretan entzunleak ere emozioa ere sentitzen duela gurekin batera.
|
|
Bertsolaritza gertatzen dela baina ez dela. Atzean lana haundia daukala eta benetan plazan ateratzen den hori, ateratzen den hori, aurretik mamitutako hainbeste
|
gauzaren
emaitza dela, ezta?
|
|
Hori da beste
|
gauza
inportante bat, ze transmisizio zen, egon den, bertsolarien artean ere, ez bakarrik, mugimenduak eduki duela belaunaldi berrieta transmititzeko sena, baizik eta bertsolarien artean ere. Nik jaso dudala nire aurreko belaunaldiarengandik, jaso ditudala animoak, jaso dudala erakusteko gogoa, eta jaso dudala baita ere beraien artean onarpena, onartua izateko irekiruda hori neretzat kriston eskola izan da.
|
|
|
Gauza
haiek orduan zuzenean ulertuko balituzte, bueno ba fusilatuko zituzten danak. Azpillagak ere Zerainen kantatu zuen bertsoa, orain egon naiz pentsatzen.
|
|
Neronek holako
|
gauzak
aitu ditut, ez. Ba... gizonezkoak esaten ba ez direla sekula ohituko emakume bat kantatzen ikustea.
|
|
Errekonozitzea alegia baloratzea, baino ez bertsotan bakarrik, emakumea jende aurrean egiten duen edozer
|
gauzari
bere balorea ematea.
|
|
Prestatu, nik uste, eserita bai koadernoko lana badala, nik uste inportantena nere kasuan behintzat, ez zutik baizik oinez egiten dala. Eta hor pentsatzen diren
|
gauzak
edo hartzen diren erabakiak dira jarrerari dagozkionak, begiradari, ze tipotako bertsokera egin nahi duzun eta nun kolokatzen zeran bertsoarekiko, eta bertsoaren bidez munduarekiko edo proposatzen zaizkizun gaiekiko.
|
|
Eta noiz ez zauden argi eta noiz zauden lanbro. Beharbada egun batean oso saio ona egin duzu, oso ondo sentitu zea eta hurengoan egunean pauta berdinak errpikatzen dituzu saioaren aurretik egiten duzu lehen egindako
|
gauza
bera baina ez zaude berdin, burua ez dago berdin.
|
|
Nik uste dut bertsolari munduan badaudela bi
|
gauza
.
|
|
Bueno, nik uste dut guk kanpoko inprobisatzaileak ezagutzen eta beraiekin trukean oso berandu hasi ginen. Hasieran nolabait hemen zegoen pentsamendua zen hau Euskal Herrian bakarrik gertatzen zela eta oso
|
gauza
berezia zela munduan eta ez geneukala parekorik. Eta gero egin genuen apropos idekidura bat.
|
|
Jendea batu egiten dute, ez dute bereizten, elkarrengana bilarazi baizik. Horixe da jendeak ahozko tradizioei buruz ondo ulertzen ez duen
|
gauzetako
bat. Izan ere, ahozko tradizioetan ikuslea artista bezain garrantzitsua da, elkarlanean aritzen dira.
|
|
Eta orduan, bertsoan, daukalako forma artistiko hori, Bertsoak permititzen dizu esatea mezu bereziak artistikoki esanak direlako. Orduan performance aren aspektu hori da oinarri oinarrizkoa eta orduan, euskaldun lotsatiak geranok, ba bertsotan esaten ditugu, betsela inoiz esaten ez ditugun
|
gauzak
.
|
|
Eta oso modu zailean sortzen dituzte gainera, doinua, errimak, hainbat poesia egitura, gaiari erantzun, aurrekoaren bertsoari ere bai eta abar.
|
Gauza
asko egin behar dira aldi berean."
|
|
Eta nire ikasleei erakuts diezaieket badagoela lotura bat ahozko tradizioaren jardun horren eta bertara joaten den jendetzaren artean. Hori ez dugu ikusten liburuetan, jakina, eta hori da
|
gauza
garrantzitsuenetako bat: posible dela ikusleria hain jendetsua, gogotsua eta saioan hain inplikatua egotea.
|
|
Nik uste jarduera parekoena jazz musika dela. Jazza ere inprobisazioa da, baina ezin da edozer
|
gauza
egin. Tonu jakin batean jo behar da, instrumentu jakin bat, melodia bat jo behar duzu nolabait, baina melodia horren inguruan zerbait sortzen duzu.
|
|
Bai, badaude beste
|
gauzak
ere, bakarrizketak daude, antzerkia dago, baina beti badago nolabait esanda gidoi bat, erreproduzio bat, prestatze bat atzetik, eta bertsoan berriz zoaz egunero bertsotara jakin gabe egun horretan, egun hori den erridikuloaren eguna, edo egun hori den distira berri baten eguna, ez dakizu bost minutu lehenago zer gertatuko zaizun, zer gertatuko den. Eta hori da.
|
|
|
gauza
izango zarenik?
|
|
|
gauzekin
eta pertsonekin
|
|
zenbat
|
gauza
esaten dugun
|
|
Biolentziaz hitz egitea ez zetorkion ondo, ez zen bere mundua, baina inposatu egin zitzaion, ezinbestean. Idazleak
|
gauza
inportanteei aurre egin behar die, hartara, hori da konpromisoa, kable bat izatea lurrera. Rivasek, bere aldetik, konpromisoaren zera horretan, garrantzitsua dela ñabardura.
|
|
" Nire bizitza erabiltzen dudanean ez da nire bizitza, paretan zintzilikatutako obra bat baizik.
|
Gauza
arruntetatik datorren poesia da interesatzen zaidana". Calleren lanak ez baitu zerikusirik intimitatearekin:
|
|
El Botín bukatu nuenetik ez dut bururik altxa".
|
Gauza
bat baita 36ko Gerraz New Yorketik idaztea, eta beste bat gertatu lekuan berean: " Agertzen diren izenak ez dira, Dovstoieskirenean bezala, errusiarrak, zure familiarenak baizik, ahaide, adiskide, barride, herrikideenak".
|
|
Horrek dena aldatzen du: " Ez duzu
|
gauza
abstraktuez hitz egiten, gertatu ziren gauza batzuez baino, oso ondo ezagutzen dituzun paisaia batzuez, zureak direlako".
|
|
Horrek dena aldatzen du: " Ez duzu gauza abstraktuez hitz egiten, gertatu ziren
|
gauza
batzuez baino, oso ondo ezagutzen dituzun paisaia batzuez, zureak direlako".
|
|
Kontxo, idaztea ez da hori. Eta azkenaldian errealitatea asko errepikatzen da,
|
gauzak
azkartu egin dira, herrialdea zitaldu egin da modu beldurgarrian. Nekatu naiz ustelkeriak, abusu polizialak, biolentziak apuntatzeaz.
|
|
Iruñea helburu, sei bat egun eman zituzten bazterrotan, eta hamabi argazki atera guztira. Berlinera itzuli zirenean, ordea,
|
gauzak
ez zeuden partitzean utzi bezala.
|