|
2009
|
|
|
Da egon nitzen moduen joan nitzen trenen, tranbien, biara ta tranbian biatik etorri nitzen Igorreraino, oinez, ba, oinez. Etorri
|
nitzan
da etxera etorri nitzen orduen zenbat eta etxetik eta urrago da bildur gehau, e. Aitek eta amak zeozer egingo ete ostien neuri, euki neuen bildurre.
|
|
|
Ados nago Muñozen nobelaz esan duzunarekin, Jacinto. Iruditzen zait edozein irakurlek goza
|
dezakeela
Antzararen bidea irakurriz. Indarkeriaren gainean gogoeta egiten du, kasu honetan bai, indarkeria politikoa dugu?, eta eszenario politikoan zein gizartean duen eragina azaltzen digu.
|
|
|
zoritxarrez XIX. mendean idatzitako euskarazko nobela errealista potolorik ez dugunez, Iban Zalduak apokrifo bat osatzeko komenientzia aipatu du, eta era horretara kolorez zipriztindu euskal literaturaren historia grisa eta apaizez josia, hein txiki batean bada ere. Apokrifoaren ideiatik tiraka, Jurgik aztertu egin du nork idatz
|
zezakeen
zinez horrelako nobela bat euskaraz, eta guztiz ezinezkoa zela begitandu zaio, konplikatuegia, euskarak ez baitzuen sistema literario bat bere inguruan. Ostera, posibleagotzat jotzen du bostehun bat orrialdeko nobelatzarra barik testu laburragoren bat, «hain laburra non irakurle falta eta argitaratu ezina ez zen aski arazo izango autorea idaztetik desanimatzeko» (12 or.). Jurgi giro burgeseko autore eta obra ezezagun horren peskizan aritu izan da lan hipotesi horrekin.
|
|
|
Dakidalarik, inork ez du Jean Etxepareren paper horiek bilatzeko lana hartu. Nik neuk badut itxaropenik hor topa
|
genezakeen
ezustekoan.
|
|
|
Indarkeria politikoak eragindako minean (Lisaren minean, Jesusenean), horien erruduntasun sentimenduan, zergatien, galderen, zalantzen tunel beltzean sakontzeko gonbidapena baita, azken finean. Eta bestetik Gigiren pertsonaia egin zait interesgarri, Lisak, batez ere, ordezka
|
dezakeen
tragediaren aurrean kontrapuntua delako, ezker abertzalearen munduarekiko duen distantzia ironikoarekin, erakusten duen energia eta bizitzeko gogoekin. Liburuan hunkitzen diren gaiek halako zerbait eskatzen zuten.
|
|
|
Eta egia da Muñozen nobelak ez duela sermoirik botatzen ongiaz eta gaizkiaz, eta bere meriturik handienetakoa altxamendua gertatu eta hurrengo hilabeteetan Nafarroan hil ziztuzten hiru milen memoriari gorazarre egitea izan dela, euskal imajinarioan epikarik merezi izan ez duten horiei, hain justu (154). Oroimen leku kontsidera
|
genitzakeen
hainbat elementu eta objeturen inguruan antolatzen da narrazioa, dela Sorollaren koadroa, dela Jesusen lagunarteari egindako argazkia, baina hori bakarrik ez, Donostia berri bat begitantzen zaigu eleberrian, ohiko hiri turistiko edo ederraz oso bestelakoa.
|
|
|
Kirmen Uriberen Bilbao New York Bilbao, Anjel Lertxundiren Zoaz infernura, laztana eta Jokin Munozen Antzararen bidea. Nobedadeen kategorian sar
|
genitzake
hirurak, azken bi urteko epean argitaratuak izan baitira. Nobedade izate horrek bultzatu nau haiek hautatzera, baina bestelako arrazoiak ere izan dira tartean.
|
|
|
Psikologoarekin duen solasaldian, berriz, gehiago azaleratzen dira emakume honen barne zauriak eta autoestimu baxua. Gaiaren gaurkotasun tragikoak izan
|
lezakeen
erakargarritasunaz gain, tratu txarren etiologian sakontzeko ahalegina egin du Lertxundik. Bortxatzaile biktima harremanaren disekzioa egiten ahalegindu da, bakoitzaren karakterizazio sinesgarria eskainiz (amaren gonapenik atera gabeko semea da senarra/ aitak abandonatutako autoestimu baxuko emakumea emaztea).
|
|
|
Harrizko monumentuan azken hirurogeita bost horien izenak eta jaiotze nahiz heriotza datak grabatu eta, apaintzeko, Estatu Batuetako bandera eta ikurrina elkarturik eta lauburuak zizelkatu ziren. 2000ko uztailean Juan José Ibarretxe lehendakariak Boise bisitatu zuenean, Hardestyk hilerrian zehar eraman
|
zezan
eta egitasmoa azal ziezaion eskatu zuen, baita bisita horretaz profitatu ere. Liz Hardestyren aitonak, Mateo Arreguik, bere maizterrak bizitzan nahiz heriotzan zaintzen zituen moduan, bilobak haien oroimen iraunkorra ziurtatu zuen, hiru urte eman zituelarik artxiboak arakatzen eta ikertzen, espezialistei elkarrizketak egiten, eta boluntario talde bat gidatzen.
|
|
|
Harrizko monumentuan azken hirurogeita bost horien izenak eta jaiotze nahiz heriotza datak grabatu eta, apaintzeko, Estatu Batuetako bandera eta ikurrina elkarturik eta lauburuak zizelkatu ziren. 2000ko uztailean Juan José Ibarretxe lehendakariak Boise bisitatu zuenean, Hardestyk hilerrian zehar eraman zezan eta egitasmoa azal
|
ziezaion
eskatu zuen, baita bisita horretaz profitatu ere. Liz Hardestyren aitonak, Mateo Arreguik, bere maizterrak bizitzan nahiz heriotzan zaintzen zituen moduan, bilobak haien oroimen iraunkorra ziurtatu zuen, hiru urte eman zituelarik artxiboak arakatzen eta ikertzen, espezialistei elkarrizketak egiten, eta boluntario talde bat gidatzen.
|
|
|
Finantziazio erantzukizunean sorturiko gero eta zama handiago horren ondorioz, zenbait ostatarik erabaki zuten beharrezkoa zutela elkar sorosteko erakunde bat. Euskaldunek hartan dirua sartuko zuten eta, beharrezko balitz, diru laguntza bat jaso
|
zezaketen
osasun edo heriotza gastuetarako. Boiseko La Sociedad de Socorros Mutuos eratu zen 1908an, 200 kide inguru zeuzkalarik.
|
|
|
Boiseko euskaldunek ba al zuten pertsona horrentzat helbide bat, hara bidaltzeko? Edo hobe al zen berriak haren herriko beste familia batengana igortzea, haiek eman
|
zezaten
zorigaiztoko berria. Ignacio eta Daniel Dobaran anaiak egun berean hil zirenean, 1918an, badakigu 50 zentimoko telegrama bidali zitzaiola sendiari berria jakinarazteko.
|
|
|
Heriotza ziurtagiriek batzuetan informazio nahikoa zeukaten hildakoaren familiari buruz, betiere, Boisen baten bat baldin bazegoen zendutakoari buruz zekiena, eta hark artxibo ofizialetarako informazioa eskain
|
bazezakeen
. Askok bazuten osaba edo lehengusu bat, eta hark emango zituen hildakoaren jaioterria, adina, gurasoen izenak, etab. Zoritxarrez, meategietan eta artzaintzan arituriko hainbat euskaldun bakarrik etorri ziren Idahora, eta inork ere ez zekizkien haien gurasoen izenak, edo nola kontaktatu Euskal Herriko ahaideekin.
|
|
|
Disoluzio diskretuagoak, bikarbonatuarenak: dena irensteko moduko digestio aparatua duen nobelak poesia murtxika
|
dezan
utzi, eta lantzean behin perlaren bat ahaztuta laga han eta hemen, balearen (nobelaren) sabelean, gure idazki «ez poetikoan» poesia apur bat, garai batean gau bakarreko maitaleek zure etxeko ohepean uzten zizuten belarritako ahaztu horren pareko perla bat: badaezpada, damututa ere, atzera bueltatzeko aitzakia bat izan zezaten.
|
|
|
dena irensteko moduko digestio aparatua duen nobelak poesia murtxika dezan utzi, eta lantzean behin perlaren bat ahaztuta laga han eta hemen, balearen (nobelaren) sabelean, gure idazki «ez poetikoan» poesia apur bat, garai batean gau bakarreko maitaleek zure etxeko ohepean uzten zizuten belarritako ahaztu horren pareko perla bat: badaezpada, damututa ere, atzera bueltatzeko aitzakia bat izan
|
zezaten
.
|
|
|
«poesia gauetako tele dendako iragarkietan saltzen dituzten trepeta horien antzekoa da», dio Chirbesek, «kableak eta pilak dituzten traste horietaz ari naiz, gorputzeko edozein partetan jarri eta haiek bakarrik giharrak sasoi puntuan jartzen dizkizutenak, zimurrak kendu edo tripa gutxitzen dizute zuk zirkinik ere egin beharrik gabe. Poesia irakurriz gero orduerditxo bipila igaro
|
dezakezu
orrialdea pasatu ere egin gabe. Poemek, literaturan, maketek arkitekturan sortzen duten efektu bera sor dezakete:
|
|
|
Poesia irakurriz gero orduerditxo bipila igaro dezakezu orrialdea pasatu ere egin gabe. Poemek, literaturan, maketek arkitekturan sortzen duten efektu bera sor
|
dezakete
: eraikin osoa ikusten duzu airetik, paisaia osoa begirada bakar batean, posible da maketari teilatuak kendu eta gelen barruan dagoena ere ikustea.
|
|
|
Saiatu idazten duzun liburu bakoitzaren bidez aurrekoarekin kontu kitatze bat egiten. Zeure idazkerak izan
|
dezala
kriminaletik zerbait. Segi hiltzen, segi zeure burua akabatzen.
|
|
|
Chirbes perla ahaztuak uzten, geure ohepean. Aitzakia bat izan
|
dezan
poesiak. Kearena egin izana damututa ere, bueltatzeko.
|
|
|
bere erdigunea leku guztietan izan arren, zirkunferentziarik inon ez duen zirkulua litzateke zinema. Gatozen bada poesiara eta aldarrika
|
dezagun
gauza bera: poesia ere, bere erdigunea leku guztietan izan arren, zirkunferentziarik inon ez duen zirkulua da.
|
|
|
Aipamenak modu askotara egin daitezke. Dena den, egin
|
dezagun
, hasteko, Posner en liburu klasikoarena, berrikitan kaleratu baita horren hirugarren argitaraldia.
|
|
|
Horretan, bistan da, legebiltzarrak eta aldizkari ofizialak behar beharrezkoak dira. Beste horrenbeste, esan gabe doa, sorkuntza lanak eman
|
ditzakeen
isla eta bultzada.
|
|
|
Baina Shorty ez zegoen berriketetarako. «Hi, Pete, segi
|
dezagun
Ballaratera», esan zion pazientzia galtzen hasita. «Ez, zuk harri hauei begiratu aurretik», eman zion erantzuna Petek.
|
|
|
Petek ezustean topatu zuen Panamint mendietara heldu berritan. Hain iruditu zitzaion berebizikoa, besteek ere ikus
|
zezaten
nahi izan zuen. Harainoko lehenengo bidea egin zuen pala eta pikotxarekin, eta zaindu ere berak zaindu du duela urte gutxi arte.
|
|
|
–Nik
|
dezakedana
baino gehiago kostatuko litzateke, eta ez dakit ezer horrelako negozioei buruz, esan zigun?. Zaharregia naiz, eta berandutxo da beste lan batean hasteko.
|
|
|
Eta hala ere Pete Aguereberryk inoiz ez zuen meatzaritzan karrera egiteko asmorik izan. Hasi zenean, XIX. mendearen bukaeran mutil emigrante batek topa
|
zezakeen
lanetariko bat besterik ez zen. 16 urterekin etorri zen herri honetara, txartel bakunarekin helduz San Frantziskora.
|
|
|
«Egungo kritikaz, hauexek dira boteprontoan bururatzen zaizkidan ideiak. Hasteko eta behin, esan
|
dezadan
badirela gurea bezalako gizarte batean gutxienez bi kritika mota: komunikabideetan agertzen dena eta kritika akademikoa.
|
|
|
Beraz, komunikabideek pil pilean dabilen aktualitatea dute helburu, eguneroko anabasaren artetik izenburu hau edo bestea nabarmentzea, normalean izenburu eta egileen inpaktu sozialak bultzata. Akademiek, berriz, beste sosegu batekin jardun
|
dezakete
, baina mundu zurrunbilotik kanpo ibiltzea dute ondorio.
|
|
|
Egia da, herri txikia gara eta denok ezagutzen dugu elkar. Inpaktu soziala dago hor eta zenbait lanetan horrek atzera egitera eraman
|
gaitzake
. Arte sorkuntzan, ordea, posible da egile batek lan bikaina burutzea nahiz eta herri txiki bateko partaide izan.
|
|
|
Herri txiki honetan bizi garelarik, beraz, salto egin
|
dezagun
beste arte mota batera. Zinemara, esate baterako.
|
|
|
Hori da Víctor Morenok literaturaren balioaz duen iritzia. Kontua da, berarekin bat etorri edo ez, jende askok jarraitzen duela literatura irakurtzen, lehen, duela berrogei bat urte eman
|
dezagun
, irakurtzen zen baino gehiago agian. Irakurri egiten da eta, gainera, literatura aztertu eta ikertu ere egiten da.
|
|
|
Hau da, idazle bat nobela bat idazten ari denean, zer gertatzen da? Zeintzuk dira idazle batek izan
|
ditzakeen
zalantza handienak. Galdera hau ere Víctor Morenok luzatu dio Anjel Lertxundiri.
|
|
|
Beste inork, senideek, lagunek edo ostatu zein jatetxeetako jendeak? zer esaten ari ginen jakiterik nahi ez genuenean, ingelesera jo
|
genezakeen
. Hizkuntza bat baino gehiago mintzatzearen ezkutuko abantailetako bat horixe da:
|
|
|
Enric Gonzálezek, Historias de Londres deritzan Londresi buruzko liburu barregarriaren egile eta El Paíseko korrespontsal ohiak dio ingelesok garela inoiz ezagutu dituen hiztunik txukunenak, baina hizkuntza ezkutu gisa erabiltzen dugula. Izan ere, bada halako ingeles tipo bat, klase ertainekoa eta ikasia Gonzálezen hitzetan, deseroso sentitzen dena oinarrizko ingelesa besterik jakin ez eta ironia ezin antzeman
|
dezaketen
arrotzekin. Haien ustez kamutsegiak dira hala nola umeak, zenbait estatubatuar eta, oro har, australiar gehienak.
|
|
|
Espainiarrek zintzo eta artez mintzatzen ikasi dute, komunikatu behar dituzten kontzeptu sinpleak adierazten, eta gainera animatu egiten dituzte beren gogoeta eta sentipenak azaleratu nahian ari diren atzerritarrak berdin jokatzera. Eta hau gertatzen da ideiaren atzean dagoen pertsona ideia bera baino gehiago interesatzen zaielako, eta jakin badakitelako hizkuntzak nekez eman
|
dezakeela
halako ezagutza.
|
|
|
Baina, politika alde batera utzita, kale mailan ondorio praktikoa hauxe da: zuk ikus
|
ditzakezu
bi emakume elkarrekin solasean azokan bata katalanez mintzo eta bestea gaztelaniaz ihardesten. Ez dira dialektoak, elkarren ondoan garatu diren hizkuntza zeharo bestelakoak baizik, maiz bietako bat ezabatzen alferrik ahalegindu diren arren.
|
|
|
Elebitasuna oreka misteriotsu baten barruan gertatzen da eta, askotan, Madril, Paris, Londres edo New York bezalako lekuetatik datozenek, lingua franca bakarra ukanik, nekez uler
|
dezakete
hori. Amerikarrentzat oso zaila bide da hau konprenitzea, eta ez da erraza britainiar edo frantsesentzat, nahiz eta pertsona irekiak izan.
|
|
|
Haien hizkuntza ez ezik, haien fraseologia berbera ere erabili ohi dugu. Nire kasuan esaera batzuk zetozkidan ezin gogora
|
nitzakeen
garaietatik, «Bedtime for Mummy, s little soldier»What on earth do you think you are doing (oheratzeko ordua amatxoren soldadu ttipiarentzat), kasurako. Zergatik dabilkio esaldi hori ene buruari inguruka arratsero?
|
|
|
Gauzak horrela, ez zuen zentzu handirik gure haurrari ingeles hutsean egin
|
ziezaion
eskatzea Sumptari. Edozelan ere, ez nion inoiz entzun hainbeste katalan erabiltzen Julia jaio zen arte.
|
|
|
Katalanarekiko ene harremanak, esaterako, bide luzea egin du (jakin min, arnegazio, onarpen eta begirune), amodio dei
|
dezakedana
iritsi aitzin. Atzerritar gutxik nahiago dute katalana gaztelania eztitsuagoa baino.
|
|
|
Geografian bidaiatzea hain erraza denez, bulegoko horman dagoen mundu mapari begira jarri eta aise imajina
|
dezaket
edonora noala etxetik autoz hamar minutura dagoen aireportutik. Badira oraindik arrotz edo helezin diren leku batzuk, edota latzak edo abegi eskasekoak?, hala nola Siberiako eremu zabal izoztuak, Groenlandia edo Ipar Kanada, baina ni sekula izan gabeko beste hainbat eta hainbat herrialde hurbil eta ezagun egiten zaizkit film, dokumental, liburu edota irudimen eta esperientziaren arteko nahasketa batengatik, eta ezin errazagoa zait nolakoak diren irudikatzea.
|
|
|
Nire familia ingelesaren kideak lau kontinentetan barrena zabaldu dira, baina ingelesa aski dute bizitzeko. Bost hizkuntzarekin, esaterako, munduko hizkuntz kulturaren zati ñimiñoa baino ezin bisita
|
zenezake
. Bartzelonan etorkin afrikarren elkarte batek afixak itsatsi ditu Afrikako zenbait hizkuntza ikasteko eskolak eskainiz:
|
|
|
Hiztegiaz gain egongo dira moldeak, esapideak, erritmoak, ideiak eta kantak hizkuntza horri bakarrik dagozkionak eta beste edozeinetan ezin entzun edo antzeman daitezkeenak. Nire ustez, segur aski, mandinga ikasiz gero gehiago ikas
|
genezake
Afrikaz, hizkuntza hori mintzo den lekuetara bidaia eginez baino. Pentsamendu honek sortzen duen zorabioaren iturria gizakiaren barne desira sakon bat da, megalomaniaren ñabardurak ere badituena:
|
|
|
Solasean ari direlarik, gure ezustekoak nonahi sortzen dira: nola beregana
|
dezake
haur txiki batek berez halako soinu eta esanahi mataza gaitza. Bai misteriotsuak gure ikasteko gaitasun inkontzienteak!
|
|
|
Julia alboko dendara eramaten dudanean, herriko andreak miraturik geratzen dira. Nola jakin
|
dezake
halako umetxo batek atzerritar hizkuntza bat. Ingalaterrara goazenean nire tartekoek irribarre isila egiten dute katalanez hasten direnean.
|
|
|
nire bi alaba txikiak nik egiten ez dudan hizkuntzan aritzen dira. Ulertu, ederki ulertzen dut eta, behar izanez gero, haren pidgin bertsio bat ere erabil
|
nezake
. Gure etxean hiru hizkuntza bizi dira elkarrekin:
|
|
|
Da. Luze joko lidake izaera horrek nire zeregin literarioari dakarzkion ondorioak zerrendatzeak, baina aipa
|
dezadan
bat, niri asko interesatzen zaidana: normala da hizkuntzaren izaera aglutinatzaileak perpausen erritmoa moteltzea.
|
|
|
hedabideek eta erakunde eskolarrek eta askotan baita kaleko hizkerak ere (afixetan, iragarkietan, bandoetan?) hizkera hori imitatzeko joera dute, naturaltasunaren kaltetan. Balirudike hizkuntza jasoak erregistro hori bakarrik eman
|
dezakeela
. Euskara erregistro bakarreko hizkuntza bihurtzen ari zaigu jardun formal askotan, eta, astiro astiro, gurdi astun batena bezalako ibilera hori hizkuntzaren ia kale kantoi, bazter eta zulo guztietara iritsi da.
|
|
|
Idazle naizen aldetik, zer egin
|
dezaket
–Hitza lanbide dudanez, hizkera horren naturaltasun falta salatu nuke, baina, aldi berean, kontraesana dirudien egoera bat bizi dugu euskal idazleok:
|
|
|
Baina hizkuntza hegemoniko bateko idazleak bizi duen neurosi linguistikoa oso arina da gurearekin konparatuta. Nirea bezalako hizkuntzetan idazten dugunok nekez ken
|
ditzakegu
gainetik gure hizkuntzaren egoera berezkoa eta hizkuntzaren testuingurua. Kaosa ordenatzen saiatzeaz gainera, hizkuntzari erreparatu behar diogu:
|
|
|
Hitzen atzetik nabil, hitzak ditut langai, eta pintoreak margoak konbinatzen dituen bezala, neuk ere halatsu egiten dut hitzekin. Ordu arte egundo elkar ikusi ez duten hitzak elkarrekin jartzeak ekar
|
lezakeen
efektua aztertzen dut. Denbora asko pasa dezaket esaldi baten barnean hiru silabako hitz bat baztertu eta bi silabako baten bila.
|
|
|
Ordu arte egundo elkar ikusi ez duten hitzak elkarrekin jartzeak ekar lezakeen efektua aztertzen dut. Denbora asko pasa
|
dezaket
esaldi baten barnean hiru silabako hitz bat baztertu eta bi silabako baten bila. Bestalde, aurrez erabakitako musika jakin bat eta pintura mota edo pelikula bateko argi konkretu bat bidelagun ditudala ekiten diot lanari:
|
|
|
Nahiko erraz seinala
|
ditzaket
orain hogei urteko euskara literarioaren eta gaurkoaren arteko aldeak. Egin dugun bidea sekulakoa da, eta nonahi antzematen ditut gure arrastoak.
|
|
|
ahal nuen naturalen, egoera bortxatu gabe. Irakurleak ezagutzen ez zuen hitza testuinguruak argitu
|
zezala
. Denok ez dugu ba horrelaxe ikasi irakurtzen?
|
|
|
Galtza hitzak baditu ahalmen batzuk praka hitzak ez dituenak; eta alderantziz. Perpaus baten kadentziak bi silabako hitz bat eska
|
dezake
, eta ez hirukoa; perpaus baten kadentzia hots gogorren baten premian egon liteke, eta ez leun batenean. Hitzen eta esaldien musikaltasunari eta erritmoari begiratzea ez da poeten egitekoa bakarrik.
|
|
|
Begira
|
diezaiogun
irain gisako ateraldi honi: kabroi zeken mutur zikin alena.
|
|
|
–Martxan dabilenean ez
|
ezazu
inoiz atea ireki! –esan dio amak askotan.
|
|
|
Liluratuta gelditu zen. Gerra ondoren egunero joaten zen askotan, eta gero ere, ni gogoratzen naiz, 80ko hamarkadan edo 70ko hamarkadan, taberna batetik bestera eramaten ninduen hango kuadrillen hizketa entzun
|
nezan
. Gizonak ziren gehienak, itsas gizonak,?
|
|
|
Azkenean, Antoniok atera egin behar izan zuen partidutik bukaera ikusi gabe, eta pegamentua erostera joan zen Mikelek bere etxea buka
|
zezan
. Horregatik anaiak pegamin deitzen zion, goitizen horrekin deitzen zion.
|
|
|
Bat Harvardekoa bada, idazten duena idazten duela ere?, lana argitaratuko diote, seguru; baita lau txorakeria esaten badu ere. Aitzitik, morroia herrialdeko lehenengo hamar unibertsitatekoa ez bada, gorriak eta bi ikusiko ditu artikulua, eman
|
dezagun
, argitara diezaioten, lanak urrearen balioa badu ere. Orokortzen ari naiz, baina horixe da bene benetako errealitate akademikoa.
|
|
|
Bat Harvardekoa bada, idazten duena idazten duela ere?, lana argitaratuko diote, seguru; baita lau txorakeria esaten badu ere. Aitzitik, morroia herrialdeko lehenengo hamar unibertsitatekoa ez bada, gorriak eta bi ikusiko ditu artikulua, eman dezagun, argitara
|
diezaioten
, lanak urrearen balioa badu ere. Orokortzen ari naiz, baina horixe da bene benetako errealitate akademikoa.
|
|
|
Operazio mahaiaren marmolean disekzionatzeko asmoz nire arimaren bila dabiltzanei, nire eskua idazten ari denean haren gainean lupa jartzen dutenei, ez dakit, ez dakit, nire polizi fitxa egin ondoren hartan nire taupada xaloak eta nire hatsaren dardarak agerrarazten dituztenei dena egina utziko diet. Idatz
|
dezatela
beren koardenottoan:
|
|
|
Idatz
|
ezazue
honako hau fitxaren paper zurrunean:
|
|
|
Hezi eta otzandu nahi izan naute, zuetako edonor bezala, baina nire hezle eta bezatzaileek zintzoki egia esan nahi badute, ez dutela erdietsi onartu. Apuntatu, idatz
|
ezazue
datua nire fitxaren paper zurrunean.
|
|
|
Eta eguneroko otoitza errezitatu beharra baldin banu, honelakoa izanen litzateke gutxi gorabehera: Jauna, Errukiaren Jainkoa, Ontasunaren jabe zaren Jainko hori, Jainko Bihozbera eta Guztia Ahal duena, baita hezleak eta bezatzaileak eta etxeko hegaztien hazkuntzako adituak astindu eta umildu ere, emadazu, eskura daukazun lehenbiziko aukeran, urakan bolada bat, min kaltegarri bat, kolpean kontzientziaren argitxo dardaratia itzaltzeko, bila
|
ezazu
zure larrialdietarako botika kutxan esparatrapu miragarri bat iltzez eta giltzez ixtearren nire begiak, belarriok, aho berritsu hau, eta, horrela, bihur nazazu nire bezatzaileek nirekin egin nahi duten hori: arnasa hartzen duen gorpu.
|
|
|
Eta eguneroko otoitza errezitatu beharra baldin banu, honelakoa izanen litzateke gutxi gorabehera: ...aita hezleak eta bezatzaileak eta etxeko hegaztien hazkuntzako adituak astindu eta umildu ere, emadazu, eskura daukazun lehenbiziko aukeran, urakan bolada bat, min kaltegarri bat, kolpean kontzientziaren argitxo dardaratia itzaltzeko, bila ezazu zure larrialdietarako botika kutxan esparatrapu miragarri bat iltzez eta giltzez ixtearren nire begiak, belarriok, aho berritsu hau, eta, horrela, bihur
|
nazazu
nire bezatzaileek nirekin egin nahi duten hori: arnasa hartzen duen gorpu.
|
|
|
arnasa hartzen duen gorpu. Eten
|
itzazu
nirea ez den kanpoalde horrekiko komunikazioak eta ekar iezadazu agudo iluntasuna, opakotasuna, belztasuna, ezkutuko asmoa, inozokeria erabatekoa, nahi dut haiek ni lasai uztea, bakean eta zure zerbitzura. Geldi daitezela pozik, eta ni soseguan.
|
|
|
arnasa hartzen duen gorpu. Eten itzazu nirea ez den kanpoalde horrekiko komunikazioak eta ekar
|
iezadazu
agudo iluntasuna, opakotasuna, belztasuna, ezkutuko asmoa, inozokeria erabatekoa, nahi dut haiek ni lasai uztea, bakean eta zure zerbitzura. Geldi daitezela pozik, eta ni soseguan.
|
|
|
Hasiera xumea da, dudarik gabe, eta bati baino gehiagori irudituko zaio misterio handirik ere ez duela. Izan ere, mendian zenbat denbora igarotzen duen kontuan izanda, logikotzat jo
|
genezake
artzain batek mendi ingurua etxetzat jotzea. Dena dela, ohar bedi irakurlea Laxaltek «hills» hitza modu zehazgabean erabiltzen duela, ez duela hizpide dituen mendien kokapenari buruzko inolako daturik ematen.
|
|
|
Zertara dator, orduan, kokalekuaren zehazgabetasuna? Hasteko, esan
|
dezagun
zehazgabetasun hori gakoa izan daitekeela Sweet Promised Landek aurkezten digun «gatazka» ulertzeko orduan. Gatazka horren muinean negoziazio prozesu bat dago, nortasun negoziazio bat zehatz esanda.
|
|
|
Aurpegiko bi perlekin ikus
|
dezakezuenok
itsuon begiak izan behar duzue. Eta, alderantziz, beste zentzumenen indar handiagoa dugunok zuen belarri, aire eta bizitzaren nondik norakoen hizkuntzaren itzultzaile izan behar dugu.
|
|
|
Irakurtzeko eta idazteko erabiltzen ditudan eskuetatik ateratzen diren hitz hauek irakurtzerakoan, itxi
|
itzazue
begiak mementu batez, bakoitzaren ikuspegitik nire pentsamendu eta sentipenak indar handiagoz bizi ditzazuen.
|
|
|
Irakurtzeko eta idazteko erabiltzen ditudan eskuetatik ateratzen diren hitz hauek irakurtzerakoan, itxi itzazue begiak mementu batez, bakoitzaren ikuspegitik nire pentsamendu eta sentipenak indar handiagoz bizi
|
ditzazuen
.
|
|
|
Gizakion kasuan, txikitan batez ere, mimikak edo errepikapenak gure ikasketen oinarri oinarriak direla ezin
|
dezakegu
dudan jarri.
|
|
|
Adibide gisa sukaldaritzaren zailtasunak aipatuko ditut. Den dena egiteko, begiak erabiltzen dituzue begietatik ikus
|
dezakezuenok
, bai kantitateak begiz neurtzeko, bai suarekin ez erretzeko, bai barazkiak neurri eta forma berean mozteko, bai olioaren berotasun punttu zehatza jartzeko zerbait frijitzerako orduan. Milaka eta milaka adibide daude.
|
|
|
Zuetako batzuek agian horrelako gauza asko gaur egun dauden tresnek egiten dituztela esan
|
diezadakezue
, baina kontuan izan: nola moldatuko zinatekete egunero arazo berri askoren kontra borrokatu bazenute, eta egunero eta egunero hamaika arazo berri.
|
|
|
Lehenengo eta behin, harriduraz eta kuriositatez begiratuko zeniokete, eta gero zerbait desberdina duen sentsazioa geldituko litzaizueke barnean kolaz itsatsita bezala. Berritasuna bukatzerakoan, lauzpabost egun igarota, bi portaera izan
|
ditzakezue
:
|
|
|
Irakurri, braille sistema erabiliz irakurtzen dugu. Eskuak dira gure begiak, eta pantailarik gabeko ordenagailu txiki batzuk erabiltzen ditugu apunteak hartzeko, baina zuek erabiltzen dituzuenak bezalako ordenagailu «normalak» erabil
|
ditzakegu
, zuek begiekin ikusten duzuena guri «Galaxien Guda» filmean ateratzen zen «R2d2» robotaren antzeko ahotsa duen ahots sintetizadoreak adierazten baitigu. Hori erabiltzen dugu pantaila ikusteko.
|
|
|
non dagoen itsasoa, marea gorantz edo beherantz doan, haizeak zer esan nahi digun, laino edo eguzkitsu dagoen eguna, olatuek arroken kontra jotzen duten ala ez? Sentipen, bizipen horiek guztiak ikusi egin
|
ditzakegu
begiak bagenitu bezala, edo hobeki esango nuke, duda zipitzik gabe. Ikusmenarekin jaiotzeko suertea izan duzuenok, batzuetan beste sentipen guztiak dituzue, baina existituko ez balira bezala bizi zarete, naturak zerbaitetarako eman dizkigula kontuan izan gabe.
|
|
|
Nire bizipen bat kontatuko dizuet hau dena hobeki uler
|
dezazuen
.
|
|
|
Nik ere, Bastianek egiten duen bezala, liburu azala altxa, eta jauzi batez, beste mundu batean aurkitzen naiz. Bizitza horretako begiekin, nire munduan ikusezin diren gauzak hor nire barneko begiekin ikus
|
ditzaket
. Hori da liburuen magia, ikusezina ez ikusezin bihurtzea hain zuzen ere.
|
|
|
Nobelatzat baino gehiago, kontaketatzat, errelatotzat? jo
|
dezakegu
: berebiziko irakaspena bizitzarako hala nola literaturaren lehenengo urrats bideetan.
|
|
|
Istorioa metafora gisa har
|
dezakegu
, alabaina, kontaketa erreala da oso. Erreala da Agurea, erreala bere kemena, errealak bere zauriak, eta marrazoak, erreala da Joe DiMaggio?
|
|
|
Bibliak halako originaltasuna, indar kognitiboa, metaforikoa dauka non Shakespeare ere ez baitzaio iristen Moisesi orporaino, berdin da zer esaten duen Bloom potoloak. Lot eta bere alaba malthusiarren istorioa goi mailako kronopioa da, Alvaro Pombok bere bizitza osoan idatz
|
dezakeen
guztia baino bikainagoa.
|
|
|
Olatuak buru gainean kolpeka sentitu ditu. Anek ez du momentuan erreakzionatu baina Laiaren ahotsa entzun
|
dezake
ur azpian. Uhinek dardarka jartzen dute haren ahots fina.
|
|
2010
|
|
|
Ordian tartaroa lasterrez abiatzen ziozü undoti, bena ez zitezün gida. Urthikiten diozü erhaztün eder bat, hura har
|
dezan
. Haurrak hartzen dizü eta ezarten erhi txinkarrean.
|
|
|
Ados nago Aulki jokoaz esaten dituzunekin, bereziki, Alberdiren lehen eleberri honek egin digun inpresio onarekin. Baina «eszenatoki konstunbrista» ikusi dudanean, eta barkatu, apur bat asaldatu naiz eleberriak ez baitu ez xedez, ez kontamoldez, kostunbristatzat har
|
dezakegun
ezer. Badakit ados zaudela, Alberdirenak mundu idilikorik ez duela azaleratzen esaten duzulako.
|
|
|
Beno, lasai, «kostunbrista» horrek harritu egin nau, eta agian «asaldatu»ren ordez horixe esan behar nuen, harritu egin nauela. Konnotazio markatuegiak dituen adjektiboa da «kostunbrista» eta Alberdiren ahalegin literarioa estal
|
lezake
. Aulki jokoa ez da tesi nobela bat, eta bere lerroetan ez duzu iraganeko munduarekiko begirada nostalgikorik topatuko.
|
|
|
Esango nuke Azurmendi filosofia irakasle izateak eragin nabarmena duela testu honen taxuan. Izan ere Altonagak dioen legez, Azurmendiren liburuan hainbaten esanak eta argudioak aurki
|
genitzake
, zegamarraren «beraren benetako ustea» jakitera iritsi gabe. Izan ere, egilea filosofia irakaslearen saio librea da liburua, aurkibiderik, egitura gidoirik edo genero didaktikoen ardatzik gabe eratua.
|
|
|
Arrazoi zuen Unai Elorriagak Londres kartoizkoa da eleberriak hasiera puntu berri bat, istorio nahiz estrategia narratiboei dagokien erabateko aldaketa bat izan nahi duela zioenean. Diktadurak ardatz dituen eleberri alegorikotzat har
|
genezake
testua, hori esatea ezer esatea bada gaur egun. Diktaduren biolentziaren adibide diren txosten, grabazio, nahiz gutunez osatutako testuen palimpsestoa, hain justu. Ankerkeriaren eleberria da Elorriagarena, Artaudek antzerkiari egindako ekarpena eleberrira ekarriz.
|
|
|
Juan Rulfo eta Julio Cortazar aipatu izan badira Elorriagaren orain arteko idazle erreferentziazkotzat, kasu honetan ez legoke soberan, Marijok egin bezala, Eugene Ionesco ekartzea hona, liburuko zita bat ere badena. Eleberriaren bigarren kapituluan, bestalde, Agatha Christieri eta sokako idazleei egindako omenaldi modura edo, detektibe nobelaren traza duen testua aurki
|
dezakegu
. Aipagarriak dira horiek guztiak.
|
|
|
Esti, zuk aipatutako «langue»a dago batetik, SPrako tranbiatik datorrena, eta edukiari baino gehiago formari errepa rarazten diona. Eta zalantzak sortu dizkit bere aurre ko lanetan, bai eta oraingoan ere, horrek azaleko irakurketa bat egitera bultza
|
baitezake
irakurlea. Eta nahiz eta oraingoan estilo soilagoa, zorrotzagoa bilatu nahi izan den, beste behin gailendu egin zait inpresio orokor hori.
|
|
|
Ez dakit oso ados nagoen pertsonaia femeninoen soslai psikologikoari Lourdesek ikusten dizkion mugekin. Teresa, Martiña eta Eulali sinesgarriak iruditu baitzaizkit niri, eleberriak bila
|
lezakeen
irakurketarako egokiro karakterizatuak. 15 orrialdean esaten den bezala:
|
|
|
Egia da Fermin Etxegoienek kontatu digun istorioa lineala eta misterio handirik gabekoa dela, eta estiloa ere ez duela zainduegia, baina eskertzekoa da liburuari alde guztietatik darion bizitasuna eta benetakotasuna. Nago, gainera, Elias Aldasoro protagonista lotsabako eta pindartsu horrek, beharbada, horrelako idaztankera desorraztu eta arteza behar zuela, irakurleak hurbileko eta sinesgarri senti
|
dezan
. Burura ekarri dit orain urte batzuk disfrutatu genuen Rock, n, roll nobela ederreko Eduardo Saragueta kazetari iruindarra.
|
|
|
Gero, liburuari aurretik egindako iruzkina borobiltzeko edo, gauzatxo bat. Aipatzen nuen eleberriaren bizitasuna, bertan irakur daitezkeen ideien joan etorri erakargarria, eta horien adibide ezin hobea aurki
|
dezakegu
298 orrialdeetan, Oñati eta Zaragoza arteko auto bidaia baten erdian: euskal musika garaikideaz ariko dira bi pertsonaiak, ea euskarazko pop musikarik ba ote den (Itoiz «salbuespen sui generis» izan omen zen), ea euskarak eta gaztelaniak berdin funtzionatzen duten talde «ideologikoen» kasuan («Kortatu oso talde ona izan zen Fermin Muguruzak euskara ikasi zuen arte»).
|
|
|
Eta hizkuntzen gaitasunaz ere bai, ea herri batek hizkuntzan bertan, eta haren moldagarritasunean? izan
|
dezakeen
aurrera egiteko aukera; ea, boterea alde izanez gero, hizkuntza guztiak ailega daitezkeen leku guztietara. Esan genezake, beraz, Etxegoienek aurretik idatzitako Neurona eta zeurona saiakerako hausnarketa haiek ekarri dituela orain «praktikara».
|
|
|
izan dezakeen aurrera egiteko aukera; ea, boterea alde izanez gero, hizkuntza guztiak ailega daitezkeen leku guztietara. Esan
|
genezake
, beraz, Etxegoienek aurretik idatzitako Neurona eta zeurona saiakerako hausnarketa haiek ekarri dituela orain «praktikara».
|
|
|
Kepa, ez dut uste Postkronikak lan objektiboa denik. Hain zuzen, esango nuke idazle/ kazetariaren inplikazioa gakoa dela kontakizunean, ez baititu gertakariak besterik gabe azaltzen; aitzitik, irakurleak liburuan protagonista diren pertsonen bizipenak bere egin
|
ditzala
, irakurlea hunkitu dadila laburrean esanda, saiatzen da. Aitortu behar dut Postkronikaken moduko liburuak irakurriak nituela aurretik eta, alde horretatik, ez nau ezustean harrapatu.
|
|
|
Postkronikak liburuaz pare bat kontu, Kepak eta Estik haren objektibotasunari edo objektibotasun ezari buruz azaldu dituzten iritziak direla eta. Bertan irakur daitezkeen testuak ez dira edozein egunkaritan aurki
|
ditzakegun
testu horiek bezalakoak, kazetaritza estu, hotz eta despertsonalizatu batekoak. Alderantziz, irakurleari gertuagokoak egingo zaizkio, inplikazio handiagoa eskatuko diote, jar dezala bere partetik zerbait.
|
|
|
Bertan irakur daitezkeen testuak ez dira edozein egunkaritan aurki ditzakegun testu horiek bezalakoak, kazetaritza estu, hotz eta despertsonalizatu batekoak. Alderantziz, irakurleari gertuagokoak egingo zaizkio, inplikazio handiagoa eskatuko diote, jar
|
dezala
bere partetik zerbait. Kepak aipatu du ia nobela baten gisan irakurri dituela erreportajeak, eta arrazoi du.
|