|
2004
|
|
|
Bertan denetarik dago, eta ez belarra eta lorea bakarrik. Fruta arbolek, esaterako, lerroak eta lerroak hartzen dituzte, eta mojek marmeladak egiteko
|
erabiltzen
dituzten muxika, aran eta gereziak ernatzen dira beraietan. Oilategiak ere badaude, eta baita ukuiluak ere, ukuilu berezi eta ederrak; bereziena eta ederrena nirea dela, noski.
|
|
|
A Garamond, Bernhard eta Zaps Dingbats letra motak
|
erabiliz
.
|
|
|
—Zeozer bada —komentatu zuen. Baina, berriro ere, bere burua beste norabaitera joan zitzaion, eta isildu egin zen— Oso jende gaiztoa, errotako jende hori —hasi zen gero, buruan zein pentsamendu
|
zerabiltzan
erakutsiz— Gaiztoak hortzaundiak, eta askozaz ere gaiztoagoa beste zahar hori, antiaju berdeekikoa. Nire barruko ahotsak berak, den borrokazalearekin, zahar horrengandik apartatzeko esaten dit.
|
|
|
—Gelditzen zaizkigun indarrak enbor horietara iristeko
|
erabili
behar ditugu. Lehenbailehen alde egin beharra daukagu hemendik.
|
|
|
Izanez ere, eta neguko arratsalde hartan erdi ateratako eguzki zurbilari esker, hortzaundien katalexuko kristala ikusten nuen; katalexuaren kristalak noizbehinka egiten zuen keinua, zehatzago esateko. Hortzaundietako batek batera eta bestera
|
zerabilen
tresna eguzkiari buruz jartzen zenean, txinparta moduko zerbait sortzen zen errotaren teilatuan.
|
|
|
Gau hartako bisitak aurrekoek ez bezalako zalaparta izan zuen. Mendikoek inoiz baino denbora gutxiago
|
erabili
zuten zaldiak kargatzeko, eta ondorenean, beren ohituraz bestera, ez zuten afaltzera gelditzeko asmorik ere azaldu. Despedidarakoan, Bizkarrokerrek oso serio hitz egin zien:
|
|
|
Asmatu egin nuen. Guardiek Balantzategiko argi guztiak piztu zituzten etxearen txokorik txokoena ere aztertzeko, eta dozenaka linterna
|
erabili
zituzten basoan azterketa berdina egiteko. Baina etxeko txokoetan hautsa besterik ez zuten ikusi, eta basokoetan, berriz, zomorroa besterik ez.
|
|
|
Eta bat batean, apirileko goiz gris hartan, bere begirada eta nirea egokitu egin ziren, eta bere larruzko bastoia, une hartan txabila bezala jiraka
|
zerabilena
, gelditu egin zen airean. Berak konprenitu egin zuen, eta nik ere konprenitu egin nuen.
|
|
|
—egin zuen deiadar Antiaju Berdek ahoa irribarreka okertuz. Eta bastoia ezpata bezala
|
erabiliz
, airea moztu zuen.
|
|
|
—Antiaju Berdek asmatu egin du azkenean, konprenitu egin du informazio sistemaren funtzionamendua. Eta, jakina, orain bere alde
|
erabiliko
du. Mendikoak salduta daude.
|
|
2010
|
|
|
Hemen tolerantziaren eremuan lehen nobedade filosofikoa nabarmendu zen. Tolerantzia erlijioaren batasunaren edo estatuaren orekaren onerako onartu zenean zerbait aurreratu zen, baina arrazoi berberek askotan gauza bat eta kontrakoa defendatzeko balio zezaketen; erlijioaren batasuna eta estatuaren oreka berdin berdin
|
erabili
ahal ziren jazarpenerako.
|
|
|
Eremuak ongi bereizten hasi ziren, eta estatuaren sekularizazioan aurrerapauso bat eman zen, elizak haren menpe behar zuela defendatzen zelako. Lockek eman zion, berriz ere, honi ere erremate biguna; estatuak ez du eliza
|
erabiliko
, ezta elizak estatua ere, bi eremu guztiz desberdinak baitira:
|
|
|
Filosofia horretara jarri zen. Voltairek eta Lockek, besteak beste, mamizko arrazoiak
|
erabili
ez bazituzten ere, bidea zabalik utzi zuten. Arrazoi praktikoen ondoren, eremuen zatiketa etorri zen.
|
|
|
Kantek auzia bukatu nahi izan zuen. Gizakiari eman zion ahalmena baliatuz, moral autonomoa erdietsi ahal izan zuen, hots, inolako helburu zehatzik gabeko morala, nork bere helburuak
|
erabiltzeko
ahalmena ematen zuen morala, hain zuzen ere. Gainera, ongi jokatu beharra zegoen ongi jokatu behar hutsarengatik, ez beste ezergatik.
|
|
|
Puritanoen jarrera berbera erakutsi zuen Tocquevillek, baina arrazoi teologikoen ordez arrazoi politiko praktikoak
|
erabili
zituen. Eliza eremu praktikoan sartuz gero, lehenago edo beranduago kaltetua aterako omen zen.
|
|
|
Alabaina, jarrera eskuzabal honek badu alferkeria intelektualetik dezente. Fenomeno berrien aurrean irizpide propiorik gabeko askatasunaren definizio negatiboa
|
erabiltzen
du. Jarrera horren hutsuneen erakusle xume bi besterik ez:
|
|
|
XX. mendean ezagututako gerrak, genozidioak eta ideologia totalitario guztiak arrazoimenean zegoen konfiantzaren itzalean zabaldu ziren: teknologia azkarrago eta gehiago hiltze aldera
|
erabili
zen, eta sekula ezagutu gabeko gerra makineria populazio zibilaren aurka oldartu ahal izan zen, sailkapen biologiko zientifikoaren ondorioz milioika gizaki izan ziren sarraskituak Goyak Elsueño de la razonproduce monstruos idatzi zuen izen bereko akuafortean. Bertan garaiko ilustratu baten lozorroko ametsak irudikatu zituen zeru sabaian:
|
|
|
gizakiak bi modutara arrazoitzeko ahalmena izan beharra. Honen ondorioz, eremu politikoan litzateke arrazoi metafisiko edo erlijiosorik
|
erabili
. Hortaz, hiritarrak arrazoiketa publiko berezi batera mugatu luke politika egiterakoan.
|
|
|
Argiago dago oraindik teoria filosofiko klasikoek ez dutela muga horren beharrik ikusten. Batek esaten dio materialista historiko bati bere munduaren ikuskera ezin duela argudio politikoetan
|
erabili
! Edo neoliberal bati bere gizakiaren kontzeptu atomista alde batera utzi behar duela besteen beharrak eta eskariak juzgatzerakoan!
|
|
|
Eremu politikoaren mugaketaz gainera, izan bada beste saiorik aniztasunaren kudeaketan. Rawlsen berrikuntza epistemologiko hauek
|
erabili gabe
, antolaketa politikoari gutxieneko eduki moral bat ematea litzateke irtenbidea, J. Razen iritzian. Eduki moral hau ongizate orokor bat bultzatuko lukeena litzateke; nork bere ongiaren ideia gauzatzeko erraztasunak emango lituzkeen antolaketa hobetsi litzateke.
|
|
|
Razek kulturen zainketa eta autonomia morala bultzatuko lituzkeen ahalik eta egoera toleranteena proposatzen du. Eta honek aurrerapausoa erakusten du, baina kulturen ikuspegi estatikoegia
|
darabilela
aurpegira dakioke. Denak berdin tratatzean ahaztu egiten da partaideen kopuruarengatik, baliabide ekonomikoarengatik, bitarteko kulturizatzaileen jabetzarengatik (eskola, komunikabideak...), edo beste hainbat arrazoirengatik, kulturak ez direla berdinak eta elkarren arteko etengabeko deman daudela.
|
|
|
Bestalde, lekuan bertako kultura minoritarioen egoera ere ez da oso baikorra aurreko irizpide hau
|
erabiliz gero
. Alegia, kanpotik etorritakoak bertakoak adina zaintzeak irizpide unibertsal eta zuzena dirudi, guztiok eskubide bertsuez jantzita baikaude.
|
|
|
M. Walzerrek egin du pluralismoaren kudeaketaren ereduen zerrenda bat On Toleration liburuan. Guztiak ezagunak egiten dira, zeren besteekiko errespetua eta besteekiko gertutasuna proportzio ezberdinetan
|
erabiltzen
baitituzte.
|
|
|
Bestalde, nazioarteko antolaketa estatuen eskumenetan horzkada handia egiten ari da aspalditik; zer esanik ez, subiranotasun ekonomikoari buruz hitz eginez gero. Gaur egungo estatu gehienek subiranotasun murriztua dute eta beren gizartea kontrolatzeko besterik ez dute
|
erabiltzen
.
|
|
|
Hirietan beste nondikbait etorritako jende multzoak biltzen dira elkarrekin, eta denboraren poderioz, belaunaldiak aurrera doazen heinean, identitate arazoak sortuko dira diferentziak ongi kudeatzen ez badira. Errealitate berri horien aurrean asimilazioa edo integrazioa bezalako kontzeptuak hitzetik hortzera
|
erabiltzen
dira, baina oraindik ez da asmatu eskema eraginkorrik. Estatuak ez dira guztiz neutralak.
|
|
|
Egoera ñabar honen aurrean gutxieneko akordio horretarako giza eskubideak lehen pausua direla pentsa liteke, baina eskubide hauen zailtasunak ikusita, beste kontzeptu zabalago bat
|
erabili
da interes eta eskakizun guztiak nola edo hala kudeatzeko. Elkarren arteko errespetua aurreneko mailan izan liteke.
|
|
|
Horretarako, J. Habermasek plazaratutako elkarrizketa ideala, apika, ez da nahikoa, arrazoiak zailak baitira neurtzen. Zailtasun hauek zuzentzeko Rawlsek elkarrizketari jarritako mugak
|
erabil
litezke: teoria orohartzaileak alde batera utzi eta eremu politiko hutsa eraiki.
|
|
|
A Garamond, Lithos eta Gill Sans letra motak
|
erabiliz
. Lehenbiziko edizio hau mila alekoa izan da.
|
|
|
Atzera begiratuta, aspaldiko kontuak berritzen direnean soluzioak errazagoa dirudi; bere garaian
|
erabilitakoak
gaurko egunera alda litezkeelako edo. Honela gertatzen da pluralismoaren aferarekin, azken bi mendeetako arrazoimenaren eta indibidualismoaren garapenak finkatu duen ezaugarriarekin, alegia.
|
|
|
Bestearekiko hurbiltasuna aldarrikatzen du, baina baldintza gogorrak ezartzen ditu. Kosmopolitismoak diferentziak ezabatzera jotzen du sarritan, nork bere burua ikusteko
|
darabiltzan
diferentziak, hain zuzen ere. Hauek aintzat hartu nahi ez izateaz gainera, uniformizatzeko ahaleginak ere egin izan ditu.
|
|
|
Alegia, eskatzen duena zera da, identitate juridiko bakar bat har dezagun, identitatea eratzerakoan hizkuntzak, etniak, sexuak edo dena delakoak betetzen duen lekua identitate juridiko horrek bete dezan modu esklusiboan. Ez dira konturatzen, ordea, identitate mota berri bat eraikitzen dutela, eta horrek besteek sor litzaketen antzerako arazoak sortzen dituela, gu/ besteak eskema ezaguna berdin berdin
|
erabiltzen
duelako. Eskuarki, jarrera ilustratu hau gutxiengoen eta disidentziaren txikitzailea izan da, bere ustezko nagusigoaren ondorioz harrokeriaz jokatu izan baitu.
|
|
|
Eskuarki, jarrera ilustratu hau gutxiengoen eta disidentziaren txikitzailea izan da, bere ustezko nagusigoaren ondorioz harrokeriaz jokatu izan baitu. Orain ere, munduan askatasuna eta demokrazia indarrean zabaldu nahi dituztenek badute garai bateko gurutzea eta ezpata
|
zerabiltzatenen
antza.
|
|
|
Arrazoi praktikoa, beraz. Hainbat pentsalarik argudio ekumeniko hau
|
erabili
zuten disidentziaren jarrera onartzeko eta errespetatzeko. Kristautasunaren zatiketari gertakari malapartatua iritzi, eta, atzera, bat egingo zuelako itxaropenak bultzatzen zituen tolerantziaren aldeko pentsalariok.
|
|
|
Fededun islamiarren betebeharren artean egunean zeharreko otoitzaldiak daude, eta hauek ekologista muturreko baten betebeharren mailan egon litezke, arreta amini bat jarriz gero. Kontuan izan behar da ekologismo sutsu batek, erlijioak bezalaxe, berdin berdin
|
erabiltzen
dituela balore orohartzaileak. Horien ondorioz jokaera sozial batzuk eskatzen ditu.
|
|
|
Nolabait, A. Smithek merkatuan ikusten zuen autorregulazio ahalmen hura, esku ezkutu hura, maila kulturalera, erlijiosora edo sozialera zabal dadila eskatzea ere badago. Mundualizazio garai honetan utz dezagun nork bere indarra
|
erabil
dezan bere ohiturak eta pentsamoldeak defendatzeko. Alabaina, jakina da babesik gabe iritziek zori anitza jasan dezaketela, aurrera egin dezakete... edo atzera.
|
|
|
Antiperfekzionista sutsua, inongo eduki orohartzailerik ez duen teoria politiko hutsa eraiki nahi luke. Neutraltasun osoz jokatu nahi lukeen teoria politiko horrek liberalismoaren tradiziotik hartutako hainbat bereizketa teoriko
|
erabili
lituzke derrigorrez. Ez komunitateak, ez kulturak, ez lukete inolako pisu normatiborik.
|
|
|
Erlijioak eta beste edozein teoria filosofikotatik urrun egon behar duen arrazoimen publikoa eskatuko du teoria politiko bateratzaile honek. Honen ondorioz, arrazoi politikoak, ez erlijiosoak edo metafisikoak,
|
erabil
daitezke elkarrizketa publikoan.
|
|
|
Izate transzendenteren batek ba ote du gizakiarekin zerikusirik, ala izaki immanente soila da? Zein irizpide
|
erabili
aukeren artean bat hobesteko. Ezin bat aurkitu.
|
|
|
Irizpide zorrotz hau aplikatzetik sortzen diren jarrera etikoak ez dira batere toleranteak, zeren egiaren jabe ez denak ezin bailuke trataera berdina merezi egiaren jabearen aldean. Egia bakarraren defendatzaileek ez dute zertan gezurretan bizi denari ezer aitortu, logika zibernetiko zapaltzailea
|
erabiltzen
baita: 1 aurrera, 0 atzera.
|
|
|
Egia/ gezurra eskema totalitarioaren aldean posmodernoek eskema polibalentea onartzen dute: ez dago gauzak azaltzeko modu bakarra, nork bere errelatoa
|
erabil
lezake errealitatea azaltzeko. Eszeptizismoa baino gehiago irizpiderik eza da posmodernitatea.
|
|
|
Rawlsek moral normatiboan sinesten du, eta eszeptizismoak eta postmodernitateak ez dute honelako moralik bideratzen. Biek jarrera filosofiko osoak islatzen dituzte, hau da, teoria metafisikoak dira, eta egia
|
erabiltzen
dute kategoria bezala, egiarik ez dagoela edo bakarra ez dagoela adierazteko bada ere.
|
|
|
Argudioaren gainean eraikiko du eremu politikoa, eta argudio honetan mugak ezarriko dira. Teoria metafisikoetatik hartutako argudioak ezin dira
|
erabili
, arrazoiak besteak onartzeko modukoak izan baitira. Hona hemen Rawlsen balizko arrakastaren gakoa:
|
|
|
Lafitteren idatzizko hirugarren erantzun bat askozaz geroagokoa ekar genezake hona, 1974koa" Mende huntako Euskaldun idazleen pentsa bideak", baina uste dut nahikoa dela orain arte adierazitakoarekin. Edozelan ere, Haeckel i dion ezinikusia Piarres Lafittek darwinismoari berari proiektatu zion, eta gerora Herria astekaria
|
erabili
zuen nolabaiteko kreazionismoa zabaltzeko:
|
|
|
Bost egitate eta hiru inferentzia aipatu ohi dituzte zenbait adituk. Bost egitate horiek nahikoa ezagunak ziren ordurako, eta izatez Alfred Wallacek
|
erabili
zituen ere Darwinek bezalaxe. Datu horiek zeinek bere aldetik ez zuten gauza handirik argitzen, eta testuinguru kontzeptual egokian gardainatu behar ziren," zentzudun" bihur zitezen.
|
|
|
Esan dezagun bakarrik, Beagle itsasontzian sartu aurretik apaiz joatekotan egon zen Charles Darwin hura, geroago eta sinesgogorrago bihurtu zela, mundu zabaleko naturaren behaketa eta azterketak ezari ezarian higatu eta lorrindu egin zuela haren kredoa, eta, azkenik, hautespen naturalaren ohartzeak guztiz amatatu zuela geratu zitzaion fede apurra. Abiapuntuko gizon gazte sinestuna, fedebakoagoa bilakatu zen urteak aurrera joan ahala, eta, ohartzeke, Huxley lagunak asmatutako" agnostiko" berba esanguratsuan hartu zuen aterpe, zeren eta, emazte maite eta sintsarekiko begiruneagatik, oso gogor egiten baitzitzaion" ateo"
|
erabiltzea
bere buruaz aritzeko. Hala izanik ere, zituen erlijio usteak argitzean, Darwinek bere autobiografia adierazgarrian idatzi zuenez, hautespen naturalaren legea aurkitu eta gero" ez dirudi diseinu handiagorik dagoenik izaki organikoen eraniztasunean eta hautespen naturalaren jardunbidean, haizeak putz egiten duen norabidean baino".
|
|
|
Nolanahi, Armand David berehalakoan jabetu zen aurkikundearen garrantziaz eta luzaro barik espezie berriaren behin behineko deskribapena bidali zuen Parisera, albait arinen argitara zedin. Horrela, Armand David panda handia naturan aurkitu zuen lehen mendebaldarra izateaz gain, bada ere espeziearen deskribatzailea, berea izan baitzen lehen aurkezpen zientifikoa, eta hori dela-eta idazlan teknikoetan panda handia izendatzeko
|
erabiltzen
den Ailuropoda melanoleuca (David, 1869) denominazioak aita lazaristaren lehen deitura inkluditzen du.
|
|
|
Izan ere, dakigunez, darwinismoak Frantzian eduki izan zuen harrera guztiz desfaboragarriaren arrazoietariko bat, Darwinen liburuaren frantsesezko lehen bertsioa izan zen. Ziurrenez, Armand Davidek italierazko itzulpena
|
erabiliko
zuen, 1864an kaleratua. Nik neuk apostua egingo nuke.
|
|
|
Hau da, Genoan 1871n darwinismoa aintzat hartu zuen, kolkoan ondo gorde, eta lan hipotesi gisa zuen
|
erabili
Txinan zeharreko bere hirugarren ibilaldi handian. Hortaz, Europako egonaldia amaituta, 1872ko urtarrilean Marseillatik Txinarantz abiatu zen atzera ere, indarberrituta eta darwinismoaren ideiaz gogoberrituta.
|
|
|
Bost urte igarotakoan Villamil jenerala Ekuadorrera itzuli zen guztiz desilusionatuta eta, areago, zorrez josita. Hala ere, Quito eta Guayaquiletik galerianoak bidaltzen segitu zuten, eta Floreanako kolonia legerik gabeko gune ezin arriskutsuago bilakatu zen, halatan non, lehen kolonizazio ahaleginaren laborantza baztertuta batatak eta bananakareagotu egin baitzen baliagai naturalen ustiaketa, hala itsas lehoien larrua, nola dortoka erraldoien olioa, zeina Guayaquilgo argi publikoetarako
|
erabiltzen
baitzen.
|
|
|
Batetik, Galapagos irletan ustezguanoa aurkitzen zen erruz, eta horrek erakarri zuen potentzia handien arreta. Gogora dezagun, Peruko guanoa 1839an sartu zen Ingalaterran lehen aldiz, eta laster hedatu zen Europa osorantz, ongarri gisa
|
erabiltzeko
. Artxipelagoaren kokapena, bestetik, balio estrategiko apartekoa bihurtu zen, Panamako kanalaren proiektuak aurrera egin zuen neurrian.
|
|
|
Beraz, asumitu egin daiteke hein batean Armand Daviden pentsamendu biologikoa laburbildu zuela. Eta hein batean diogu zeren eliza katolikoaren orduko ortodoxiagatik ez baitzuen, beharbada, guztiz esplizitatu luze eta sakon, gogoan
|
zerabilena
. Ezin dut jakin noraino hertsatuta aurkituko zen Armand David, baina inpresioa dut bere burua isiltasuna gordetzera behartu zuela, bere baitan aterpetzen zuen darwindarra isildu arazi zuela.
|
|
|
Vinsonen iritziz euskararen lexikoak egiaztatu egiten ditu bai hizkuntzaren primitibotasuna eta bai euskaldun populuarena ere. Maiz
|
erabili
zuen argudioa da, adibidez, kontzeptu abstraktuak eta ideia orokorrak esateko euskal berben gabeziarena; adibidez, arbola termino generikoa kanpotik hartua litzateke euskaraz, zeren, zuhaitz espezieak banan banan izendatzeko hitzak egon arren, zuhaitzaren kontzeptua bera arrotza bailitzateke eta kanpotik mailegatua, euskararen beste milaka batzuk bezalaxe. Areago, euskal lexiko jatorraren azterketan oinarrituta (egutegia, familia...) Vinsonek berreraiki nahi zuen hizkuntza prehistoriko horrekin asoziaturiko zibilizazio maila, eta iradoki zuen besteak beste euskaldunen gizarte primitiboa poliandrikoa izan zela:
|
|
|
Alde horretatik oso nabarmena da Vinsonek ez zuela inoiz salatu eraztunaren erabilera Euskal Herriko eskoletan. Areago, 1879an sostengua eman zion publikoki, errient errientsei eskoletan euskara
|
erabiltzea
debekatzeko prefekturako aginduari. Vinsonen aburuz, irakaskuntzaren lehen helburua frantseskume zibilizatuen ekoizpena zen, eta zeregin horretarako euskara oztopoa zen, poxelu, harresi.
|
|
|
Bi biok, baina, irizkide ziren eta ez zuten eboluzionismoa onartzen inolaz ere. Biblian datorrena hartu behar da hitzez hitz. Gotzon Urrutiari zuzendutako erantzun artikulu bateko lerro batzuk berreskuratu nahi ditut,
|
erabilitako
argudioen nondik norakoa dasta dezazun:
|
|
|
Etxebarria anaiak argi eta garbi diosku berak" erdizkako billakaera" ren alde jokatuko duela, ez baitie" erlejiñoaren irakatsiai ezer ken [tzen]", eta, izan ere, hori frogatzeko
|
darabil
Jakin aldizkariko artikulua. Bereziki interesgarria begitandu zait artikuluaren bigarren atala, 1964an argitaratu zena tarte horretan Jakin aldizkaria debekatuta egon zen.
|
|
|
Mugarria izan zen alde askotatik: dela aukeratutako gaien zabalera, dela
|
erabilitako
sakonera, zein parte hartzaileen kopurua eta formazioa, konparatu ezinekoa zen ordura arteko ahalegin guztiekin. Beste aro baten abiapuntua markatu zuen.
|
|
|
Darwin geurean liburuaren inprimaketa 2010ko otsailean burutu zen Ona Industria Grafica moldiztegian, fotokonposiziorako A Garamond, Lithos eta Gill Sans letra motak
|
erabiliz
.
|
|
|
Herrialde hispaniko gehienetan bezala, Uruguain ez ziren eztabaidatu eboluzioaren mekanismo darwindarrak. Horren ordez, Darwin arma gisa
|
erabili
zen elitea banatzen zuten borroka ideologikoetan, halatan non, sektore aurrerazaleek ontzat jotzen baitzuten darwinismoa automatikoki, eta txartzat, ostera, kontserbadoreek. Estatu semikolonial horretako etxagun aberatsek ikuspegi teknologiko batetik irakurri zuten Espezieen jatorria, eta izatez, Darwin izan zen ganaduzale horien artean biztu zen eztabaidaren ardatz nagusia, behi eta ardi arrazen hobekuntza dela-eta.
|
|
|
Lehen argazkikoak ez ezik, Lubis, Ubanbe, Opin eta Pantxo daude bertan: Lubis, nik gonbidatu nuelako; Ubanbe, Opin eta Pantxo, eraikina —guk klaseetarako
|
erabiltzen
genuena bezalako egurrezko etxola bat— haiek egin zutelako. Argazkiaren angelu batean, haragia erretzeko parrilla ikusten da, dena ketan, eta, haren atzean, erreka jaio berriaren ur transparentea eta harri leunez osatutako hondoa.
|
|
|
Zerrategiak bi sarrera zituen, Adrianen eta Josebaren etxeetara zihoana eta kamioiek egur garraioan
|
erabiltzen
zutena. Bigarren honetan, lauki handi bat zegoen lurreko zementuan marra beltzez markatuta, eta bere baitan, letra erraldoi eta halaber beltzekin, Maderas de Obaba jartzen zuen.
|
|
|
" Nora goaz, Teresa?", esan nion bere gelaren aurretik pasa ginenean. Hoteleko" azkena"
|
erabiltzen
zuen bizpahiru urte lehenagotik, 27 zenbakia zeramana. " Teilatura?", galdetu nion berriro.
|
|
|
" Zergatik ez gara lorategira jaisten? —esan nion— Gusturago erreko dugu hango banku batean eserita." Jaramonik egin gabe, platertxo bat atera zuen plastikozko poltsatik, eta hautsontzi gisa
|
erabiltzen
hasi zen.
|
|
|
" Ikusi hau", esan zidan eskura emanez. Eskolan
|
erabiltzen
zirenen antzekoa zen, laranja kolorekoa eta azalean gorila baten marrazkia zeukana. Beheko aldean, orla batean sartuta, cuaderno para uso de jartzen zuen gaztelaniaz, eta haren azpian izen bat:
|
|
|
Kaliforniako rantxoan bero handiegia egiten omen du."" Egunen batean joan dut berarekin hitz egitera. Susanaren aitak behin baino gehiagotan hitz egin dit berari buruz." Apurka, osatuz nindoan Cesarrek, Susanaren aitak edota nire osaba Juanek
|
erabiltzen
zuten Bigarren Esparruaren planoa; oso soila, artean.
|
|
|
Baina lehenagotik zegoen tailerrean. Adrianen aitonaren garaietatik."" Ez nekien."" Orain ere aitak
|
erabiltzen
du. Ganaduarentzako belarra eta lastoa edukitzen du hor.
|
|
|
Arropak tabako usaina hartuko lukeela."" Jakina", esan nion.
|
Erabilitako
tonuan, agurra zen.
|
|
|
Ez nuen behin ere ikusten hotelean, eta kezka sortu zitzaidan, ez ote zegoen, Jainkoarekin ez ezik, denokin haserretuta, baita nirekin ere udako bisita bakarraren ostean gehiago azaldu ez nintzaiolako. Aitzakia bat
|
erabili
eta Berlinoren gutunak Martinen bitartez lortzea ere pentsatu nuen, grafologia ikasten ari nintzela esanda, adibidez, eta ahalik eta pertsona gehienen letra behar nuela ariketa praktikoak egiteko. Etsitzen hasia nengoenean, Teresa hoteleko aparkalekuan azaldu zitzaidan.
|
|
|
Anima zaitez", esan nion azkenean. Egoera batzuetan, formulak
|
erabiltzea
hobea zen, zintzoagoa. " Bitxiena da ni ez nintzela nire ezbeharraz konturatzen", esan zuen berak.
|
|
|
Maldaren oinean zegoen. " Diana bat da, ez?"" Pistolarekin praktikak egiteko
|
erabiltzen
dut", esan zuen. " Eta txoriei?
|
|
|
Besarkada aundi bat ire anayarenpartetik". Nahi gabe ere, hitz haiek Ubanberen edo Opinen doinuarekin entzun nituen nire baitan," nekazari zoriontsuen" azentuarekin, eta kosta egin zitzaidan hura ere onartzea; nik ezagutzen nuenetik Berlinok erdara
|
erabiltzen
zuen ia beti.
|
|
|
Ez zuen pentsatu ere egin nahi zer egingo zioten hildako falangisten kideek harrapatuz gero. Bazuen kriminal haiek eragiten zituzten torturen berri, begiak ateratzen zituztela koilarak
|
erabiliz
, edo burdin txapa goritu batera botatzen zutela jendea behin eta berriro. Sufrimendu haren aldean balaz hiltzeari gozo irizten zion.
|
|
|
Poliki, herrestan eramanez, marmitak kokatu zituen: komuna bezala
|
erabili
beharrekoa ertz batean, hiru handiak bestean. Eseri bizkarra gordelekuaren horma batean zuela eta jaten hasi zen.
|
|
|
Gero, kandelaren argitan, sukalderaino jaitsi ziren, eta mahaiaren aurrean eseri. Juanek arto zopa beroak jarri zizkion, eta berak, zurezko koilara bat poliki poliki
|
erabiliz
, jateari ekin zion. " Hogeiren bat behi fronte aldera eramateko agindua daukat, eta bi salvoconducto eman dizkidate.
|
|
|
Agian argi gehiagorekin hartuko zion antzik, baina ispilu hartan ez. " Ba al duzue baskularik etxean?"" Arrebak
|
erabiltzen
du. Sukalde ondoko kuartoan dago." Juanek arto zopa gehiago prestatzen zituen bitartean hartu zuen bere pisu berria:
|
|
|
Gure eskuekin hiltzen baditugu, auskalo, agian kontuak eskatuko zizkigutek gero. Eta Frantzian ez zeukaagu babesik." Ez zuen" korsu patentea" esamoldea
|
erabili
, baina hortxe hortxe ibili zen.
|
|
|
Estu bizi ziren Obaban," informe txarrak" zituztela. Bernardinoren eta Mauricioren kide zen Miguel beste maisuari kopla burlatiak zizkioten jarriak, bere herrena zela-eta, eta Fray Victorrek ere Aste Santu guztietan
|
erabiltzen
zuen haien izena predikuetan: " Eta zer esan gure umeen arima usteltzen duten eskola horietaz!".
|
|
|
Larunbatetako solaskideak konturatu ziren don Pedrok beste gai batzuk
|
zerabiltzala
, baina aldaketa hura egoera politikoari egotzi zioten. Izan ere, 1936ko urte hartan, hauteskundeen ondoren, istiluek zakarrera egina zuten, etengabeko liskar eta hilketekin, eta egunkariak, Bernardinok esan bezala, ohituz zihoazen albisteak letra larriekin ematera.
|
|
|
" Bromak egiteko gogoa, gure maxak!", hots egin zuen don Jaime izendatzen zuten gizon beltzaranak. Gaztelaniaz
|
erabilitako
hitza esanahi beretsukoen artean baldarrena izan zen: bujarron.
|
|
|
Esnatu nintzenean, osaba Juan ohe ertzean eserita neukan. Esku artean sonbreirua
|
zerabilen
. " Gauza arraroak egiten hasi behar al duk orain?", esan zidan.
|
|
|
Ez zegoen haserre, baina kopeta zimurtu zuen hala balego bezala. " Argi handia sartzen zen leihotik, eta begiak tapatzeko
|
erabili
dut", esan nion. " Ez diat sonbreiruagatik esaten, bazkarira joan ez haizelako esaten diat."" Ez nengoen ondo."" Gaizki ere ez.
|
|
|
Goanteak Ameriketatik ekarritakoak ziren, hatzik gabeak eta barrubigunak. " Burua probetxuzko zerbaiterako
|
erabiliko
balu, aberastu egingo lukek." Ubanbe eta Opin lehian hasi ziren berriro. Une batzuetan, benetako boxeolariak ematen zuten.
|
|
|
Hogeiren bat metro zeuden Adelaren sukalderaino: buruan
|
nerabilen
bigarren gaia ateratzeko tarte huraxe neukan. " Zuretzat ere ez dira hain aspaldiko kontuak, Lubis.
|
|
|
" Geldi hor!", egin zuen Opinek oihu bi anaien artean kokatuz. Zerrategiko langileen aizkora kirten luze haietako bat zeukan eskuan, eta airean
|
zerabilen
. Bere xafla, distiratsua, Lubisen burutik oso gertu mugitzen zen.
|
|
|
Susanarekin hitz egin nahi nuen, konta ziezazkidala berak gure iragan hurbilari buruzko gauza gehiago. Eta gutun bat ere
|
banerabilen
buruan, osaba Juani egin nahi niona, eskaera berarekin. Baina pisurik gabeko asmoak ziren, eta hantxe jarraitzen zuen kobazulo ilunak nire Bigarren Begien bistan, betiko moduan, betiko errainuekin.
|
|
|
" Horiek dituk errapeak, David!", hots egin zuen azkenean. Behiaren ugatzei deitzen zitzaien Obaban" errape", baina hitzak, era baldarrean
|
erabilita
, andreen bularrak ere izendatzen zituen.
|
|
|
Auskalo zenbat informazio daukan maxa honek kapitainak bizirik behar duenerako. Baina, egon zaitez seguru, izango dugu oraindik bakarka egoteko aukera." Orain
|
erabilitako
hitza gaztelaniazko marica izan zen. " Kamioira!", agindu zuen berriro hotelaren atzealdeko aparkalekura abiatuz.
|
|
|
Udaletxearen beheko solairuan leiho bakarreko soto bat zegoen arkupearen eta ostatuaren artean, herriko jendeak betidanik" kartzela" deitutakoa eta," lapurrak eta hiltzaileak Obabatik ezkutatu ziren garaietatik", ostatuaren biltegitzat
|
erabiltzen
zena. Bertan preso zegoela, ilunpean leiho bakarra oholekin itsutua zegoendon Pedro ardo zahagi batzuen gainean etzan zen etsita, pentsatuz noiznahi azalduko zirela atean bera" paseoan" eraman behar zutenak, pentsatuz halaber bizitzako azken orduak zituela eta zer egin behar zuen, zer egiten ote zuten halako egoeran suertatzen ziren kondenatuek.
|
|
|
" Etorri gurekin!", egin zidaten oihu. Inertziaz, edo beharbada jakin minez, ezin nuelako buruan
|
zerabiltena
imajinatu, aldapan gora abiatu nintzen ni ere.
|
|
|
Ubanbek irribarre egin nahi zuen, baina lortu gabe. Agian nire pentsamendu berberak
|
zerabilzkielako
berak ere: zer gertatuko zitzaion bere esnezko azal hari hurrengo hilabeteetan, zenbat ubeldu eragingo ote zizkioten; hondatuta bukatuko ote zuen, hantxe bere aurrean ikusten zituen boxeolari ohien moduan; merezi ote zuen gurutze hartara igotzea zerrategian baino hamar aldiz gehiago irabazteagatik.
|
|
|
Zerbait zegoen gutunazalaren barruan gizendu eta bolumena ematen ziona, eta objektu txiki eta gogor bat haren erdialdera. Ukitu nuen behin eta berriro hatz punttekin eta erabaki nuen gai biguna txirbila zela, denbora hartan —plastikoaren zabalpen erabatekoa baino lehenago—, portzelanazko figuratxo eta antzeko objektu hauskorrak babesteko
|
erabiltzen
zena. Baina, zer babesten zuen?
|
|
|
Gutunean jasotako uztaitxoa listari batekin zintzilikatu nuen etxeko garajean eta, ziri bezala iltze bat
|
erabiliz
— entenga esaten zitzaien Obaban, zinta karrerarako entrenatzen hasi nintzen.
|
|
|
Ez zegoen zalantzarik: Agustinek eta bere kideek
|
erabili
egingo zuten marmitetako gasolina.
|
|
|
Orain dela gutxi arazo bat eduki dugu pertsona batekin, eta kapitainak atzemana dauka hor." Hamar bat metrora zegoen jeep bat seinalatu zidan. Jatorrian, retener aditza
|
erabili
zuen berak: " El capitdn lo tiene retenido".
|
|
|
" Ikusi dituzue inoiz altzairuzko bola erraldoi horiek, grua batetik zintzilik jarri eta etxeak botatzeko
|
erabiltzen
direnak?", esan die halako batean bere ingeles zalantzatian. " Gruak altxa egiten du bola, eta gero erortzen utzi etxearen aurka.
|
|
|
Zer suertea, ezta, David?" Ez zen lehengo gaiaz ari. " Zer
|
darabilk
buruan?", esan diot. " Irakurketako gai nagusia:
|
|
|
" Pertsegituak salbatzea beste helbururik ez zian izan gordelekuak gutxienez bi mendez. Hik eta hire lagunek, berriz, aurkako helburuarekin
|
erabili
duzue, bahitutako jendea ezkutatzeko". Ahotsa ezagutu nuen.
|
|
|
" Papik hitza bete ez zuelako, osaba pentsatu nuen. Arazoak zituzten kideak ezkutatzeko bakarrik
|
erabiliko
zuela agindu zidan, eta handik gutxira zerga ordaintzen ez zuen industriala sartu zuen han preso. Baina ni ez nintzen tartean.
|
|
|
Galdeketan aipatutako ekintza guztiak nire gain hartu nituen, eta gainera, zorra erabat kitatzeko, Iruaingo gordelekuaren berri eman nion poliziari. Nire kideek ezin izango zuten
|
erabili
aurrerantzean. Eta zalantzak, beste era batekoak, kartzelan jarraitu zuen, zeren hango kolektiboak erorketaren errua egotzi eta traidoretzat hartu baininduen.
|
|
|
Egun batetik bestera den dena arbuiatzen hasi nintzen: bai nire militantzia, bai oroimenean itsatsita neuzkan kanta sentimentalak, bai, batez ere, etengabe
|
erabiltzen
genituen hitzak: " herria"," nazionala"," soziala"," proletargoa"," iraultza" eta beste hamaika halako.
|
|
|
Talde iraultzaile armatu batek zer jokaera hartu behar ote zuen Espainian hala moduzko demokrazia bat apailatzen bazuten. Hitz hori
|
erabili
zuen: apailatu.
|