|
2001
|
|
|
Baina gaitz horien sorburutzat euskararen co rpusaha rtzen du Zuazok, hizkuntza horrenestatus a ahaztuta, eta gaixotasun horiek, aldiz, beste hizkuntza nagusi batekiko meneko egoeran
|
dagoen
hizkuntza gutxituaren ahuleziak ohi dira gehienbat. Azter ditzagun, bada, eritasun horiek banan banan.
|
|
|
Ni banoa. Hor zehar, galaxiaren luze zabal osoan,
|
badaude
hizkuntza gutxituak dituzten planeta asko, eta segitu behar dut nire mezu askatzailea barreiatzen. Ez zenuten uste izango betiko geldituko nintzela, ezta?
|
|
2002
|
|
|
ez baitu asebetetzen irakurlearen jakin mina ingurukoaren ezagutzan. Portaera anekdotikoaren aurrean, irakurlea derrigorturik
|
dago
hizkuntza gutxituan idatzi ez diren albisteak irakurtzera, baldin eta inguratzen duen munduaz modu moderno batean informaturik egon gura baldin badu. Kasu honetan, hizkuntza gutxituak medioan duen agerpena detektaerrazagoa den arren, konplimenduzko jarrera baino ez da islatzen.
|
|
2004
|
|
|
Koldo Zuazori eskakizuna, Euskaldunon Egunkaria, 2001/9/29 Orobat, Iñaki Martinez de Lunak ere antzeko kritika egiten dio Zuazori gai hau ahotan hartuta: . Baina gaitz horien (euskararen gaitz nagusiak Zuazoren ustez) sorburutzat euskararen corpus a hartzen du Zuazok, hizkuntza horren estatus a ahaztuta, eta gaixotasun horiek, aldiz, beste hizkuntza batekiko meneko egoeran
|
dagoen
hizkuntza gutxituaren ahuleziak ohi dira gehienbat?. Euskararen ajeak eta sendabelarrak, Jakin, 2001, 106.
|
|
2007
|
|
|
Zelan ebaluatu hizkuntza txiki eta gutxitu batean eginiko goi mailako produkzioa? Gaur egun ez
|
dago
hizkuntza gutxituetan ekoitzitako produkzio zientifikoa ebaluatzeko proposamenik, ez nazioartean, ez hemen, eta arras konplikatua da.
|
|
2009
|
|
|
Lisboako Itunak esperantza sortzen dio Brezigarri, baina aitortzen du 2009a ez dela garairik onena hizkuntza kontuez aritzeko. Nazioartea ez
|
dago
hizkuntza gutxituez kezkatzeko, krisia dago guztien gogoan. Garai onak izan omen ziren 1990eko hamarkadan, 2004an estatuak gehitzearekin itxaropena piztu zitzaion, baina orain mundu mailako krisian gaude.
|
|
|
Garai onak izan omen ziren 1990eko hamarkadan, 2004an estatuak gehitzearekin itxaropena piztu zitzaion, baina orain mundu mailako krisian gaude. Hala ere, baikorra da esloveniarra, 1980ko hamarkadan baino hobeto omen
|
daude
hizkuntza gutxituak Europan eta une egokiaren zain egon behar dugu.
|
|
2011
|
|
|
–Oro har, normalizaziorako baldintzarik ez
|
dago
hizkuntza gutxituentzat Europan, ez dagoelako haiekin bakarrik?. Robert Dunbar,. Euskaldunek lurralde osoan eskubide berak ez izatea Europako politikaren ahuleziaren isla da?, Berria,.
|
|
|
Aldiz, murgilketa bidez emaitza positiboak hizkuntza gutxituen kasuan ere lor daitezkeela erakutsi du, esaterako, Euskal Herriko kasuak. Horregatik esan izan da murgilketa bereziki eraginkorra dela hizkuntza handiekin kontaktuan
|
dauden
hizkuntza gutxituen transmisioa bermatzeko orduan (Idiazabal et al., 2008). Izan ere, etxean hizkuntza nagusia bakarrik ikasten duten haurrek hizkuntza gutxitua ikasteko eskolatze eredurik eraginkorrena murgilketa dela ikusi da, esaterako, Euskal Herrian.
|
|
|
Ni banoa. Hor zehar, galaxiaren luze zabal osoan,
|
badaude
hizkuntza gutxituak dituzten planeta asko, eta segitu behar dut nire mezu askatzailea barreiatzen".
|
|
2012
|
|
|
Euskararen defentsaren alorrean, etengabe egin izan dira neurketak; izan ere, euskaldunen itxaropena zen zentzuzko irizpideen arabera egindako neurketa kuantitatiboek hautsi egingo zutela euskaltzale askoren ustez egoera linguistikoa behar bezala neurtzea zailtzen zuten uste eta ideologia politikoen lotura (ikusi SIADECO 1979). Egia esan, Europan
|
dauden
hizkuntza gutxitu ugarien artetik, demolinguistikan duen tradizio sendo eta etengabeagatik gailentzen da euskararen defentsa.
|
|
|
Nazioartean euskararen antzeko egoeran egon daitezkeen hizkuntza gutxituak sustatu nahian dabiltzan pertsona, elkarte, erakunde eta abarrei ere egin diezaike ekarpenen bat ikerketa honek. Batez ere Europar Batasunean
|
dauden
hizkuntza gutxituen inguruko ikerketei lagundu die gureak, egoera sozioekonomiko antzekoan daudelako eta, aldeak alde, politika alderagarriak egon daitezkeelako beren artean. Europar Batasunera mugatuta ere, asko dira eremu urriko hizkuntzak, 62 guztira8, EBLUL (European Bureau for Lesser Used Languages) erakundearen arabera.
|
|
|
Interesgarria da, dena den, Orixe poema hori itzultzera bultzatu zuten arrazoiak aztertzea. Lehenago aipatu dugunez, Mistralek, euskararen antzeko egoeran
|
zegoen
hizkuntza gutxitu batean idatzitako literaturagatik, Nobel saria eskuratua zuen, eta horrek hizkuntza modernoen mailara jasoa zuen proventzera. Mireio, Proventzako ohitura eta tradizioak proventzeraz biltzen zituen poema epikoa, testu eredugarri bihurtu zen hainbat euskaltzalerentzat, besteak beste Aitzolentzat eta Lauaxetarentzat.
|
|
2013
|
|
|
Gaelikoz idatziriko literaturari dagokionez, politika hizkuntzagaz eta sormeneko arteekin oso lotua dagoela uste dut. Eskozia osoan hitz egiten zen hizkuntza izatetik, desagertzeko arriskuan
|
dagoen
hizkuntza gutxitu izatera igaro da gaelikoa: mendetan, jarrera politikoek eragin handia izan dute gaelikoarengan.
|
|
|
Bai eta ikuspuntu askotatik: izateagatik, izateagatik, euskalki batean hitz egiteagatik, ez dakit noren aurrean aritzeagatik… Autoestimu falta handia
|
dago
hizkuntz gutxituen hiztunen artean eta hori buruan sartu diguten zerbait da. Hizkuntza gutxituen hiztunak askotan urpekariak bezalakoak gara:
|
|
|
Hizkuntza gutxituen testuinguruan aurkitzen den beste ezaugarri bat izan ohi da hizkuntza gutxitu bat hitz egiten duten hiztunen artean hizkuntza gutxitua eta hizkuntza nagusia nahastea (ikus Musk, 2010). Hizkuntza gutxitu bateko hiztunek hizkuntza nagusira kodea aldatzearen atzean dauden arrazoien artean
|
dago
hizkuntza gutxitu horretan baliabide faltan sentitzea. Eta hizkuntza estandarraz gain tokian tokiko aldaerak (gure kasuan euskalkiak) eduki edota jakiteak hiztunaren hizkuntza errepertorioa zabaltzearekin hiztunaren baliabideak ugaritu egiten ditu eta kodez aldatu beharrik ez sentitzea ekar lezake.
|
|
|
«Telebista horietan hizkuntza gutxitua hitz egiten ez duen populazioarengana nola hurbiltzen diren aztertu dut», azaldu du Amezagak. Kasu horietan guztietan,
|
dagokion
hizkuntza gutxituan ematen dituzte saioak, baina teknologia, azpidatziak, emankizun elebidunak, baliatzen dute gainontzekoengana hurbiltzeko.
|
|
2014
|
|
|
Gemma Sanginési ARGIA astekariak (ARGIA, 2013/12/15) eginiko elkarrizketa batean honela dio," auto-estimu falta handia
|
dago
hizkuntza gutxituen hiztunen artean, eta hori buruan sartu diguten zerbait da. Hizkuntza gutxituen hiztunak askotan urpekariak bezalakoak gara:
|
|
2015
|
|
|
Gemma Sanginések, ARGIA astekariak (ARGIA, 2013/12/15) eginiko elkarrizketa batean, honela dio: " auto-estima falta handia
|
dago
hizkuntza gutxituen hiztunen artean, eta hori buruan sartu diguten zerbait da. Hizkuntza gutxituen hiztunak askotan urpekariak gara:
|
|
|
Hizkuntza gutxituen testuinguruan aurkitzen den beste ezaugarri bat izan ohi da hizkuntza gutxitubat hitz egiten duten hiztunen artean hizkuntza gutxitua eta hizkuntza nagusia nahastea (ikus Musk, 2010). Hizkuntza gutxitu bateko hiztunek hizkuntza nagusira kodea aldatzearen atzean daudenarrazoien artean
|
dago
hizkuntza gutxitu horretan baliabide faltan sentitzea. Eta hizkuntza estandarrazgain tokian tokiko aldaerak (gure kasuan euskalkiak) eduki edota jakiteak hiztunaren hizkuntzaerrepertorioa zabaltzearekin hiztunaren baliabideak ugaritu egiten ditu eta kodez aldatu beharrik ezsentitzea ekar lezake.
|
|
|
– Euskara egoera diglosikoan
|
dagoen
hizkuntza gutxitua izateak nola eragiten dio itzulpen jarduerari?
|
|
2016
|
|
|
Bergek aitortu du zein den egoera PSn: «Ezin da ukatu alderdi barruan zinezko eztabaida
|
dagoela
hizkuntza gutxituek edo tokikoek izan beharreko rolari buruz». Haren arabera, ordezkariak nongoak diren, oso ikuspegi desberdina daukate.
|
|
|
Arriskuen hartzeko beharra aipatzen du. Ipar Euskal Herrian egoera arrunt desberdina baita eta diru publikorik ez
|
legoke
hizkuntza gutxitu batean antzerki publikoarentzat. Hala ere, euskal antzerkia ahalegintzen da publikoari erantzuten.
|
|
|
Hizkuntza gutxituen errealitatea da. Unibertsitate bat
|
dagoelarik
hizkuntza gutxituan sortu literatura adituek ez dutelarik mespretxu batekin begiratzen literatura gutxitua, txikia.
|
|
|
Ez
|
dago
hizkuntza gutxituen arnasgunerik, ez hemen, eta ez inon, populazio isolatuen kasua ez bada, halakorik inon dagoen neurrian?, guaraniaren dialekto samoiedo lituaniarrak edo pirahã basurde bihoztiar anti chomskyanoak. Eta ez dago oso aspalditik.
|
|
2017
|
|
|
— laugarrenik, nazio batuen erakundeko 1992ko gutxieneko nazional, etniko, erlijioso edo linguistikoetako partaide diren pertsonen eskubideen deklarazioa aipatuko dugu. deklarazioaren 1 artikuluan estatuak adoretu egiten ditu dagokion legeak eta bestelako neurriak hartzera euren lurraldeetan
|
dauden
hizkuntza gutxituak sustatzeko. espainiako estatuak 1995eko uztailean berretsi zuen deklarazioa.
|
|
2018
|
|
|
Hortik abiatuz, beste eremuetako hiztun komunitateekin adosturiko adierazpen bat abiarazi daiteke, botere guneetan, bai nazio mailan zein nazioartean, eragiteko. Egun, Osasunerako Mundu Erakundean ez
|
dago
hizkuntza gutxituen komunitateentzat adosturiko estandarrik.
|
|
2019
|
|
|
Sinplea dirudi: baliabide langatik behera
|
dauden
hizkuntza gutxituentzat kaltegarriak izan litezke Iktak horietatik at gelditzearen eraginarengatik, eta, langa haienpean duten hizkuntza gutxituentzat, ostera, onuragarri, aipatu bezala, Iktek hizkuntza gutxituaren mantentze nahiz suspertzearen alde egin dezaketelako. Langa hori ezartzeko, itzul gaitezen hizkuntza gutxituen Ikt garapenean eragina duten baliabideetara, gutxieneko baliabide langa ezartzeko hizkuntza gutxituen Ikt garapenean eragina duten baliabideak zeintzuk diren jakin behar delako, gerora langa ezartzeko. keegan ek (2011) adierazitakotik abiatuta eta lan honetako ikerketa kontuan izanda, honako taula hau osatu dut:
|
|
|
Lanean ez da zehazki aipatu, baina, adibidez, interneten gero eta garrantzi handiagoa dute eragileek (influencer delekoak), eta euskarak euskal halako eragile digital gehiago behar ditu, oraindik egiteke dagoen bidearen eta agertzen ari diren erronka berrien adierazgarri. Batek daki aro digitalak nora eramango duen gizartea eta zertara egokitu diren hizkuntzak, baina baliabide langaren gainetik
|
dauden
hizkuntza gutxituek aukerak izango dituzte bertan. eta euskararen erabileraren aferan eragiteko konponbidea Ikten bidezko sustapenean balego? •
|
|
|
Hizkuntzen txirrindularitza lasterketa honetan, katalanaren atzetik, gu
|
gauden
hizkuntza gutxituen taldea dator. Alegia, nolabaiteko errekonozimendu legala (beren lurraldera mugatutako koofizialtasuna edo lege babes handiagoa ala txikiagoa), hiztun kopuru ondrosoa (ehun mila hiztun baino gehiago) eta babes sozial zabal samarra duten hizkuntza gutxituen taldea.
|
|
|
Egoera zaurgarrian
|
dauden
hizkuntza gutxituak
|
|
|
Iragarpenak egitea zaila bada ere, multzo honetan bilduko genituzke, aurreikuspen guztien arabera, eta kataklismorik gertatu ezean, mende honetan sozialki desagertzeko arriskutik kanpo
|
dauden
hizkuntza gutxituak. Alegia, hurrengo bi belaunaldietan transmisioa eta erabilera soziala bermatuta dituztenak (gutxiago ala gehiago), arestian zehaztutako hiru baldintzak direla medio:
|
|
2020
|
|
|
Ekofeministak bizitza duinak hartuko dituen eredu batera jotzeko erabakia hartu beharraz mintzo zen, eta, zalantzarik gabe, gaur egun bidegurutze horren aurrean gaude. Eta, esan dezakegu han jasotzen ziren elementuetan errazki kokatzerik
|
dagoela
hizkuntza gutxituaren gaia. Hiru faktore azaltzen zituen:
|
|
|
Horretxegatik, giza ongizatea muga sozial eta ekologikoen barruan baino ezin daitekeela iradokitzen denez, ingurumen iraunkortasuna eta hizkuntza justizia batera jorratzearen garrantzia nabarmentzen du. Hartara, eredu horretan ere
|
badago
hizkuntza gutxituaren elementua normaltasunez txertatzerik.
|
|
2021
|
|
|
Hirugarren atalean EAE ra etorritakoen hizkuntza aniztasunaren inguruko hurbilketa egingo da. Horretarako kontuan izango dira jatorri estatuetako hizkuntza hedatuak eta EAE n dokumentatuta
|
dauden
hizkuntza gutxitu nagusienak. Era berean, Espainiar Estatuetako gainerako komunitateetan hizkuntzak ofizial kideak dituzten kasuetan, komunitate horietan jaio eta EAE n bizi diren biztanleen datuak ere aztertuko dira.
|
|
|
• Gogoratu nahi izan zuten Europan 40 miloi herritar
|
dagoela
hizkuntza gutxitu bat hitz egiten dutenak.
|
|
|
Hirugarren atalean, zirkularrak dio elebitasuna indartzeko premia
|
dagoela
hizkuntza gutxituen irakaskuntzan interesa duten ikasleentzat. Argiki dio, sail elebidunak aukeratzen dituzten ikasleentzat, ministerioak asmoa duela euskara eta frantsesa maila berean menpera ditzaten.
|
|
2022
|
|
|
Ekitaldi horretan
|
zeuden
hizkuntza gutituen aldeko lagunek irakasleak, Hezkunde Nazionaleko ikuskariak eta hezkuntza saileko arduradunak, Euskaltzaindiko ordezkaria, etab. denek zioten estimagarri dela beste eskualdeetakoen berri hartzea. Eta elkartasuna horrela sustatzen ahal baita.
|
|
|
Gainera, posible da, beste aldaketa pertsonal edo sozial batzuekin lotuta, bigarren hizkuntza horren erabilerara muda egitea erabakitzea. Subjektu hori gero eta ohikoagoa da, eta nolabaiteko adostasuna
|
dago
hizkuntza gutxitu askoren etorkizunean erabakigarria izango dela, hiztun tradizionalen presentzia gero eta txikiagoa baita (Amorrortu eta beste, 2019).
|
|
2023
|
|
|
Arnasgunea zer den horrela azaldu zuen Estatu Batuetako Joshua Fishman euskaltzain ohorezkoak Reversing Language Shift (Hizkuntza Indarberritzea) liburuan: «Demografikoki kontzentratutako espazioa, non Xish [mehatxupean
|
dagoen
hizkuntza gutxitua: gurean euskara] bere eremuan egon baitaiteke, nagusi eta jazarpenik gabe» (RLS, 58).
|
|
|
Nola aktibatu gizartea?». Garaia «konplikatua»dela azaldu du; «oldarraldi judizialaren» gisako mugimenduek argi uzten dute, adibidez, joera «atzerakoi» bat hizkuntzen arloan, baina, bestetik, «agenda soziopolitikoaren» lehen lerroan ere
|
badaude
hizkuntza gutxituekin lotutako gaiak, eta horiek kudeatzen asmatu behar da.
|
|
|
Jarrera horrek bide ematen du onartzeko: batetik, hiztun omnipotente bat sartzen den edozein taldek haren hizkuntzan hitz egin lukeela; bestetik, ez
|
dagoela
hizkuntza gutxitua ikasteko edo ulertzeko inolako beharrik. Kasu batzuetan, jarrera supremazista hori mendeko hizkuntzarekiko edozein esposizio (hizkuntza paisaia, dokumentuak edo elkarreragin pertsonalak) haiekiko errespetu falta edo iraina dela uste izateraino hedatzen da.
|
|
|
«Erabilera da orain benetan indartu behar dugun esparrua» (Iraitz Lazkano). «Jakin behar da zergatik
|
dauden
hizkuntza gutxituak eta zergatik dauden hizkuntza nagusiak. Ez da kasualitatea, eta tartean beti dago boterea:
|