|
2002
|
|
|
UsteizatekoadaongijabetukozelaToledoko
|
egoeraz
, orduanAlfonso V.arenagintepean (1109.eanhila), geroxeago, harenalabaetaondorengoazen doñaUrracareneskurapasatuz.Aipaturiko hirihorretan1126rarteegonzeneta, horregatik, 1118.ekoAzaroaren18anAlfonsoV. aerregeakjendearietahiriari emanzizkieneskubideenondorioenlekukozuzenagertatuzen.Honidoakionez, aipadezagunerregeak hiriariemanikopribilegioarenbitartez, monarkakbereburua behartzenzuelaezeinjudurie...
|
|
2005
|
|
|
adiera, aztarna, sinbolo,
|
egoera
, intentzionali
|
|
|
Besteak beste, ondorengo hauek ditugu nabarmenenak: aldakortasuna; adierazgarritasuna; kanporatzen ditugun hotsen elkarrenarteko ezaugarrien gurutzatzea, gainjartzea edo elkarrestaltzea; hots asmoa uhin akustiko egiteko giharren mugimendu bidez abian jartzen ditugun neurona sare eta giharren erabateko sinkronizatzea; malgutasuna edo
|
egoera
berrietara moldatzeko gaitasuna (ohiz kanpoko bideak
|
|
|
3 Zentzua, nork bere esperientziatik, biografiatik, behar, nahi eta elkarri eragiteko sentitzen dugun beharretik hezurmamitzen da. Geure izatetik eta
|
egoera
zehatzetik komunikatu eta pertzibitzen dugun neurrian, Semantikaren arloan kokatzen da zentzuaren mundua. Bihoazkie nire eskerrik handienak eta zintzoenak, batetik, komunikazioaren unibertsoan murgiltzen eta soa zorrozten irakatsi didaten Psikologia Fakultateko Jose Luis eta Terexa adiskide eta lankideei, eta bestetik, Areson izerdi patsetan, kontzeptuen hezur mamiak euskaratzen horrenbeste lagundu didaten Euskara Taldeko Teresa Belasko, Iñaki Arregi eta Lola Figueiredo adiskideei.
|
|
|
Bizidunokegitenditugunekintzenezaugarribehinetakoa (eta nahitanahiezkoa) aldatzearena da; bestehorrenbestegertatzen danorizateri begira ere, elkarren arteanezberdin garaetahalagarelakomodu ezberdinean erantzuten duguzeinahiegoeraberritan.Hiztunonhizketaerealdakorra daezinbestean; aldebatetiklegokehiztunari berariatxikitzen zaionaldakortasuna: a) duenahoskuntzsistemarenezaugarriek, adinak, ohiturek... mugatzen dute artikulatze modua, hizketa abiadura, erritmoa... ; b) aurrekoarierabatlotuta dator hiztunarenizaerarilotutakoaldakortasuna, hauda, duen nortasunak, identitateak, sinesmenak, barne
|
egoerak
, hizkuntzazduena jarrerak... bultzatutakoa legoke; e) gizarte harremaneilotutakoak, lekuak, solaskideak, gaiak, barne egoerak... eragindakoa, alegia.
|
|
|
Bizidunokegitenditugunekintzenezaugarribehinetakoa (eta nahitanahiezkoa) aldatzearena da; bestehorrenbestegertatzen danorizateri begira ere, elkarren arteanezberdin garaetahalagarelakomodu ezberdinean erantzuten duguzeinahiegoeraberritan.Hiztunonhizketaerealdakorra daezinbestean; aldebatetiklegokehiztunari berariatxikitzen zaionaldakortasuna: a) duenahoskuntzsistemarenezaugarriek, adinak, ohiturek... mugatzen dute artikulatze modua, hizketa abiadura, erritmoa... ; b) aurrekoarierabatlotuta dator hiztunarenizaerarilotutakoaldakortasuna, hauda, duen nortasunak, identitateak, sinesmenak, barne egoerak, hizkuntzazduena jarrerak... bultzatutakoa legoke; e) gizarte harremaneilotutakoak, lekuak, solaskideak, gaiak, barne
|
egoerak
... eragindakoa, alegia.
|
|
|
Iparraldeko eta hegoaldeko euskaldunen
|
egoera
desberdina izan zen, ipa rraldean erabat suntsiturik gelditu baitziren euskaldunen ohizko erakundeak eta bestelako berri bat indarrean ezarri zen tokian tokiko aginteak mugatuz, zentroko gidaritzaren arabera. Horrela batzar errepresentatiboak desagertuz, bat eta bakarra zen estatu nazio esparrukoa aldarrikatuko zen.
|
|
|
Si de los fugaces sucesos quieren sacarse los hechos permanentes, verdadero objeto científico de la historia, hay que redu cir el orden cronológico del suceder al evolutivo del hacerse, y no caer en prag matismo excesivo21? Labayrurekin ez bezala, Etxegarairen lana Euskal Herriaren
|
egoera
Erdi Aroaren bukaerari buruzkoa, goraipatu egin zuen M. Unamunok, benetako historialari zintzo bezala, imaginazio gutxikoa izan arren, lotuegia ikusten zuen garaian garaiko gertakizunetara. Horregatik, Unamunok, informazio berberean oinarrituz, bestelako interpretazio teoriko agoak egiten ditu.
|
|
|
Dialektoenerrealitatesozio historikoaaldatubada, gizarteaberaerealda tudelakodaneurribatean.Gaurgeroezgaralehenbezalabizi, atzeraezinezko abiadadaramahomogeneizazio oldarhoneklekuanitzetan.Dialektoak ezdira sortuegungogizarte
|
egoerari
erantzuteko, horretarakohizkeraestandarragoa eta homogeneoagoadago.Lagunarterako etaherribarrenekoegunerokojarduerarako balioduherriko hizkerakeuskarakindarraduenlekuetan.Hortik goitiliteraturaedotafamiliaditugutradiziozkoeuskalkietarik edateko.
|
|
|
...aldin badu lanbidea eskaintzeko aukeraren aldetik, kulturarenetik, izpiritupolitikotik edotaber taramaizjoanbeharragertatzendelako hiririkhurbilenahordagoelako, biztanleeiosasunbidea hor jasotzeadagokielako..., esperoizatekoa daaldamen horretakohizkuntza aldaeretarantzjotzea: nongoadenezdakigun euskaldun batekin gertatzean, hizkuntza mailaapurtxo bat jasotzeakomeni delapentsatzen denean, hiztuna
|
egoera
bereziren batean gertatzen denean... Esate batera, nabarmena da«ezmugikor» ezdiren NafarroakoBortzirietakohain batetahainbat gizoneuskaldunek bertakoa ezdeneuskaldun batenaitzinean Gipuzkoakomintzoratduten joera; ezdakigu hemen hizkeraren prestigioa denaipatu beharrekoa edota moldatzekoetakonpontzekoeskaintzen duen egokiera; biakbatera, agian. Duelafranko urteBautistaMadariagabertsolari aranztarrakBasarribertsolarigiputzaren irratisaioetarakoerakusten zigun mirespenaongigogoandugu: ikusberonen«Nerebordatxotik»idatzizkosai lazl.Aranbarrireniruzkina (1999: 157). ltxura guztienarabera ekialdekoago diren etamugaadministratibonagusiaz eskuinekoak diren hizkeren isurira dagomoldaturikorainartekoBortzirietakoeuskara, bainaegunaurreikusdaitekeenetorkizunakezduhonelakorik ikusarazten etaberdin berdinmintzo diraFraile&Fraile (1996: 236) etaZuazo (1997: 419) Oiartzunalderdiko hizkerazere; herrihonetan nabarmenagoa da, gainera.
|
|
|
Areago, honelako testuak euskararen normalizazioaren alde edo aurka egiten ote duten zalantza egiteraino heldu da (Sarasola, 1997b): «.., honelako testuak laguntzen ari al dira, ala traba ari dira gertatzen euskara lantzeko, gure hizkuntza
|
egoera
normaltzeko lanean. Nik egia esan dudak ditut... > >.
|
|
|
Lehenengoa, hizkuntza baten hiztun guztiak erailtzen direnean gertatzen da, hau da, genozidio bat gertatzen denean. Bigarrena, antzeko gogorkeria
|
egoeretan
gertatzen da: zenbait hiztunek bizirik irauten badute ere, haien hizkuntza erabiltzeak ekar diezaiekeen arriskua dela eta, ama hizkuntza erabiltzeari uzten diote.
|
|
|
Ez da, ordea, gauza bera gertatzen hizkuntz aldaera horren egungo erabilera definitzen duten parametro soziolinguistikoekin... Eskolatik kanpora ia erabiltzailerik ez duen jakintza hizkera ez da hasteko
|
egoera
normalean dagoen jakintza hizkera[...] Ez da normala teknolekto hori maizenik erabiltzen dutenak, irakasleak eta liburu prestatzaileak, beren gaztaroko eskolaketaz eta formazioz gai horiek ia beti erdaraz ikasiak izatea...».
|
|
|
|
Egoera
honen argigarri mailakako hizkuntz heriotzaren eragileetako bat den mendekotasun kulturalaren ondorioak ditugu (Elordui, 1995): hizkuntza menderatua eskolan ez erabiltze ak ekartzen du hiztunak haien jarduera profesionalerako ama hizkuntza erabiltzeko gai ez izatea, hizkuntza hori esparru batzuetara zokoratua izatea eta azkenik erabilera berezitue tarako garatua ez izatea.
|
|
|
Berezko eremu hauetan funtsezkoak dira nazioarteko estandarizazio bideak. Hizkuntza komunarekin gainezarritako eremuan, aldiz, garrantzitsuagoak dira hizkuntza komunaren joerak eta estandarizazio bideak eta ez da komenigarria bi erabilera esparruetan hizkuntza eredu desberdinen arabera aldatzea.EUSKARA TEKNIKO ZIENTIFIKOAREN
|
EGOERAREN
EBALUA ZIOA, BEREZKOAK DITUEN EZAUGARRIEN ARGITANHizkuntz galeraren ezaugarrietako bat da hiztun komunitatean erabileraren maiztasunagatik eta erabiltzen duten hizkuntzaren kalitateagatik bereiz Laburtzapenen deklinabidearen inguruan ikus Zabala (1994), formula kimikoen irakurbi deaz, Odriozola (1994) eta Osasun Zientzietako laburtzapenez, Ugarteburu eta Irazusta (1994) eta Ugarteburu (1997).
|
|
|
Zalbidek (1994) erabiltzen du termino hori.26 Ikus Zalbide (1994). 27 Elorduiren (1995) tesiari jarraiki gatzaizkio.499IGONE ZABALAAzkenik, estilo bakarrerako joera nabarmendu du Oñederrak (1992) fonologia mailan: euskaldun gehienek berdin ebakitzen dituzte esaldiak lagunarteko
|
egoeretan
eta ebakera zaindua eskatzen duten egoera formaletan. Ezaugarri honek bere isla du zalantzarik gabe euskara tekniko zientifiko mintzatuan, baina idatzian ere suma daitezke estilo bakarrerako joerak.Euskara Teknikoaz hitz egiten dugu askotan euskararen erabilera bakarra bailitzen, baina hamaika erabilera sartzen dira horren barman, bi ardatzen ara bera muga daitezkeenak:
|
|
|
Zalbidek (1994) erabiltzen du termino hori.26 Ikus Zalbide (1994). 27 Elorduiren (1995) tesiari jarraiki gatzaizkio.499IGONE ZABALAAzkenik, estilo bakarrerako joera nabarmendu du Oñederrak (1992) fonologia mailan: euskaldun gehienek berdin ebakitzen dituzte esaldiak lagunarteko egoeretan eta ebakera zaindua eskatzen duten
|
egoera
formaletan. Ezaugarri honek bere isla du zalantzarik gabe euskara tekniko zientifiko mintzatuan, baina idatzian ere suma daitezke estilo bakarrerako joerak.Euskara Teknikoaz hitz egiten dugu askotan euskararen erabilera bakarra bailitzen, baina hamaika erabilera sartzen dira horren barman, bi ardatzen ara bera muga daitezkeenak:
|
|
|
Orotariko Euskal Hiztegiaren eta Sarasolaren Euskal Hiztegiaren datuak oso lagungarriak zaizkigu aurreko mendeetan finkatu diren ekintza izen hauen berri izateko. Edonola, garatuz doazen euskararen erabilera berriek, eta bereziki zientzia eta teknikarako erabilerek areagotu dute aditzetiko izenen eta adjektiboen beharra eta sorrera eta ez da harritzekoa
|
egoera
honetan atzizki bakoitzaren emankortasuna aldatu izana42. Oro har Euskaltzaindiak (1994) nor motako aditzekin bereziki tze atzizkia erabiltzea gomendatu digu baina badira erorketa bezalako izen zaharrak ere.
|
|
|
1.IKERGAIAREN
|
EGOERA
|
|
|
Edozein hipotesiri eusten diogularik ere, # ikurra dugu kontuaren adierazle onena:
|
egoera
jakin batean egin ez litzatekeen edo egingo ez litzatekeena, eta ez perpaus mailako arauetan erabateko debekua duena eta ikurraren bidez adierazten dena.
|
|
|
21 azpisailean puntuaren ezaugarriak aztertuko ditugu
|
egoera
arrunt modura, baina koma ere ikusmiran izango dugu 22 sailean. 23 sailean, berriz, bi puntuen eragina aztertuko da.
|
|
2019
|
|
|
M. Azkuek urtebete lehenago agindu ziola" dar nueva vida a Euskaltzaindi", pribatuan lehenengo eta ofizialki ondoren. Horretarako hainbat auzi argitu behar izan zituela, eta hau zela Akademiaren
|
egoera
une horretan:
|
|
|
Nire ustez, austromarxistek garatutako kontzeptuari egindako erreferentzia, diktadura frankistako
|
egoeraz
den bezainbatean, politikoki desegokia zen, eta horregatik ez zuen argiago izendatu. XX. mendearen hasierako Austria Hungariako Inperio plurinazionalean, O.
|
|
|
XX. mendearen hasierako Austria Hungariako Inperio plurinazionalean, O. Bauer, K. Renner edota M. Adler-ek langileriaren
|
egoeraz
ez ezik, herrien arteko bizikidetzaz ere gogoeta teorikoa landu zuten. Sozialdemokrata horien ustez, inperioko proletariotza batik bat gutxiengo nazionalek osatzen zuten, eta burges kapitalistak aleman hiztunak eta hungariarrak ziren.
|
|
|
325). 250 1949ko iraileko batzar horretan lexikografia behin behinean gelditzea erabaki zuten, diru laguntza gehiago ziurtatu arte. G. Maidagan diruzainaren kontabilitateak adierazten duenez, 1951ko urtarrilaren 25ean, Akademiak bere
|
egoera
ekonomikoa hobetu ondoren kobratu zituzten R. M. Azkue eta N. Oleagak 1948 lexikografia bileretako dieta atzeratuak.251
|
|
|
2.5 Euskaltzaindiaren
|
egoera
ekonomikoa eta laguntza ofizialak 90
|
|
|
Garai gogorrak ezagutu ditu erakundeak bere ibilbidean, garai gogorrak eta ilunak. Gerrak sortutako
|
egoera
makurrera egokitu ahal izan zen erakundea, ordea, nola edo hala egoerari eutsi egin zioten garaian garaiko agintariek, garai oparoagoak etorriko ziren esperantzarekin, bistan denez. Eta etorri ziren, etorri:
|
|
|
Garai gogorrak ezagutu ditu erakundeak bere ibilbidean, garai gogorrak eta ilunak. Gerrak sortutako egoera makurrera egokitu ahal izan zen erakundea, ordea, nola edo hala
|
egoerari
eutsi egin zioten garaian garaiko agintariek, garai oparoagoak etorriko ziren esperantzarekin, bistan denez. Eta etorri ziren, etorri:
|
|
|
204). Informazio ezaren eta
|
egoera
nahasiaren erakusgarri, F. Krutwigek gutunean aipatzen zituen zenbait urgazle hilak ziren aspaldi.382 J. Urquijo eta A. Irigarayk baino ez zuten mugaz haraindiko informazio fidagarria. 1946ko otsailean, Frantziako muga ixtear zegoenean, J. Urquijo Donibane Lohizuneko (Pirinio Behereak) bere etxera itzuli ahal izan zen, eta Frantziako euskalariekin posta harremana berreskuratu zuen.383 F.
|
|
|
Santos Juanes elizara bertaratutako guztiak jeltzale militanteak ziren eta ondoren bazkaria egin zuten Emakume Abertzale Batzaren egoitzan. 79 E. Urquiaga" Lauaxeta" ren ekimenez lau urte lehenago (hain zuzen, A. Osoro" Abeŕi" ri egindako omenaldian) sortutako Euzkel Idazle Batza(" Federación de Escritores Vascos") suspertzea zuten asmo, baina gerra
|
egoerak
ez zuen halakorik egiten utzi, eta EAJ PNVren Eguna bera izan zen idazleon bilgune historikoa.80 Egun berean Lekeition hil
|
|
|
899 ABA EUS: D. de Inzaren gutuna I. M. Echaideri, zuela (18.000 pta.) adierazi eta J. Irigoyenek Zumetxaga ermitan eta Ondarroako elizan zaharberritze lanak proposatu ondoren, Akademiarekiko harremanaren
|
egoera
azaldu zuten:
|
|
|
1 Euskaltzaindiaren
|
egoera
juridikoa argitu behar zen nahitaez. Horretarako Akademiaren ordezkariek Espainiako Gobernura jo behar zuten gestioak egiteko.
|
|
|
Eskaerak, belaunaldi gaztearen lankidetza itxaropentsuaren zantzua izan arren, Ribera kaleko egoitzaren
|
egoera
kaxkarra ere agerian jarri zuen. Batzarrak liburutegiko dokumentuen zerrenda egitea erabaki zuen.927 Lide Torrontegui abertzalez osatutako" Txinpartak" teatro taldeko kidea zen.
|
|
|
A. M. Labayen urgazlea ere bertan egon zen. Akademiaren zalantzazko
|
egoera
zela-eta, berriz ere ez dago akta ofizialik, baina idazkariaren akta zirribo932 Euskaltzaindiaren bibliotekan dagoen J. Gorostiagaren Épica y lírica vizcaína antiguaren alea A. Tovarri eskainitakoa da, Salamancan 1952ko urriaren 3an.
|
|
|
Euskaltzaindiaren 1953ko otsaileko batzarrean, L. Michelenak, Elvira Zipitria" Ira" (19061982) jeltzalearen" Aditz aia" artikulua irakurri zuen. E. Zipitriak, isilpeko ikastola andereño izateaz gain, Círculo Cultural Guipuzcoano ateneoan euskara eskolak eman zituen, L. Michelenak bezala.940 Artikulua A. Tovarrek eta bestelako linguistek euskal aditzaren zailtasunaz eta horrek islatzen zuen hizkuntzaren"
|
egoera
kaotikoa" z esandakoari emandako erantzuna zen, erreibindikazio tonu argiarekin. E. Zipitriak salatzen zuenez, euskaldunen935 ABA EUS:
|
|
|
1952ko martxoaren 23ko hauteskunde antidemokratikoen ondorioz, Espainiako diputazio guztiak berritu egin ziren. A. Elorriaga GPDko presidenteak hasieran karguan jarraitu arren, berehala dimisioa aurkeztu zuen, argitu gabeko arrazoiengatik.946 Agian A. Elorriagak korporazio berrituaren lehen saioan, apirilaren 2an, salatutako probintziako ogasunaren eta benefizentziaren
|
egoera
txarrak eragina izan zuen erabakian, ezabatutako kontzertu ekonomikoaren aldarrikapenarekin zukeen loturagatik. Dena dela, Herrizaintza ministerioak ez zuen dimisioa onartu apirilaren 26ra arte, ezta GPDko presidente berria
|
|
|
Baina egia da, halaber, Espainiako Gobernuak 1953 abenduan legea aldatzearen ondorioz, tokiko administrazioek baliabide ekonomiko eta eskumen gehiago izan zituztela eskura, eta GPDk diru sarrera gehiago eta aurrekontu handiagoak izan zituela urte horretatik aurrera. Akademiarentzat ere onuragarri izan zen administrazioen
|
egoera
ekonomiko lasaiago hori, ikusiko dugunez (cf. Arrieta & Barandiaran 2003:
|
|
|
L. Michelenak, hisiaz, gordinago adierazi zion R. Piñeiro adiskideari zein zen
|
egoera
etsigarria: " Lo del Seminario no ha sido ningún éxito, desde ningún punto de vista, y su ocupante debe andar bastante desanimado". 973 L. Michelenak 1954ko otsailaren 18an eta 21ean hitzaldi bana eman zuen Gipuzkoako CAPen egoitzan, Grupo de Ciencias" Aranzadi" k antolatuta, eta frantziskotarren Arantzazuko santutegian, Gipuzkoako euskaltzainaren eragin intelektuala gero eta gehiago hedatzen ari baitzen (cf.
|
|
|
Gobernuaren helburua instituzio berrian soil soilik ezkerreko errepublikazaleak aritzea zen, noski. Dena dela, gerra
|
egoeragatik
, Instituto Nacional de Cultura k ez zuen jardunik izan, eta akademikoak sakabanatu egin ziren, Bordeleko erbestera 1936ko abenduan iritsitako zuzendaria barne. Gerra zibilak iraun artean milizianoek zaindu zuten egoitza, barruan soilik atezaina zegoela (García de la Concha 2014:
|
|
|
Nolanahi den, ez zuen erantzun positiborik jaso eta erabat bakartuta sentitzen zen.
|
Egoera
oso bihurria zen eta igartzen da euskal ikasketekin zer egin ez zegoela batere argi, diktadura frankistak euskaltasuna nahitaez abertzaletasunarekin lotzen zuelako. Hala ere, apirilaren bukaeran, euskaltzainburua Sevillaraino joan zen, atxikimendu adierazpen gisa.
|
|
|
Lehena Galiziako jaioterrian babestu, eta bigarrena Parisko erbestera itzuli zen 1938ko otsailean, Espainia frankistako giro itogarriaz etsita. Artean Frantzian zeuden, antzeko
|
egoera
zalantzagarrian, RAEko R. Menéndez Pidal, G. Marañón, J. Martínez Ruiz" Azorín" edota R.
|
|
|
Salbuespeneko
|
egoeraren
erakusgarri, RAEk Donostian batzartzen jarraitu zuen eta J. Urquijo, idazkari gisa, koordinazio lanaz arduratu zen, J. M. Pemán buruarekin eta gainerako akademikoekin postazko harremana eramanez. Adibidez, RAEko buruaren aginduz, P. Sainz Rodríguezi batzarren deiak bidaltzen zizkion ministerioaren Gasteizko egoitzara.120 Aldi berean, Europako gorabeheren berri mugatua zuen Frantziako (G.
|
|
|
1940ko martxoan, R. M. Azkuek 1939ko abuztutik Justizia ministro zen E. Bilbao" adiskide zahar eta preziatua" ri idatzi zion, finantzaketa bila gerraondoko
|
egoera
larrian:
|
|
|
EJ GEk preso izan zuen eta 1939ko apirilean izendatu zuten BPDko presidente, L. Llaguno karlistaren ordez. Gerraondoko
|
egoera
ekonomiko larriak, kontzertu ekonomikoaren ezabatzeak eta administrazioaren depurazio politikoak asko murriztu zuten BPDren ahalmena (Agirreazkuenaga & al. 2007: ; Alonso Olea 2014:
|
|
|
23). Lehenengoak korporazioaren zaharberritze naturalaren ondorio ziren, baina bigarrenak diktadurak ezarritako salbuespen
|
egoeragatik
sartu ziren Euskaltzaindian. Horrek ziurtasunik eza, zalantzak eta susmoak eragin zituen Akademiaren osaeraz den bezainbatean.
|
|
|
M. Azkuek.167 Euskaltzainburuak, Lekarozko" Colegio de Ntra. Sra. del Buen Consejo" ko irakasleari idatzi zion,
|
egoera
zehatzaren berri emateko 1941eko apirilaren 14an:
|
|
|
Horrek eta familiaren heterodoxia ospeak oztopatu zioten unibertsitatean postu esanguratsurik lortzea.303 1944ko martxoan, JCVk antolatutako hitzaldia eman zuen Bilbon eta J. Urquijo euskaltzainak Ribera kaleko egoitzako batzarrera gonbidatu zuen. Kexu zen
|
egoera
ekonomikoaz eta Madrilgo giroaz, baina urte horretan, J. Ferrandis epigrafia katedradunaren eta Marqués de Lozoya ren (Bellas Artes ko zuzendari nagusia) bidez," Museo del Pueblo Español" eko zuzendari izendatu zuten (Euskaltzaindia 1956: 323; Caro Baroja 1972a:
|
|
|
JCVk ezarritako baldintza ideologikoak betetzen zituzten kideak aurkitzeko zailtasunekin jarraitzen zuen Euskaltzaindiak. Horren froga da hogeita sei urteko euskaltzain berriaren ezohiko gaztetasuna,
|
egoera
normalean desegokitzat jo zitekeena.336 R. M. Azkue eta F. Krutwigen arteko harremana estua izan zen, 335 Nire 2010 artikuluan F. Krutwigen aitona amonak Bureba eskualdekoak zirela oker jaso nuen.
|
|
|
Izan ere, A. Irigarayk 1949ko urtarrilean eman zion E. Esparzaren dimisio asmoaren berri zuzendaritzari. Akademiaren aginduz, E. Esparzarekin jarri zen harremanetan
|
egoera
argitzeko, Donostiako El Diario Vasco egunkariko zuzendari J. Berruezoren bidez. Esan bezala, Lesakako kazetariak uko egin zion euskaltzain izaten jarraitzeari, baina Akademia Nafarroan babesik gabe gera ez zedin, prest zegoen Iruñean Euskaltzaindiaren ordezkaritza bat antolatzeko. Ordezkaritza hori osatzeko, A. Irigarayk kide batzuk iradoki zizkion.
|
|
|
1944ko irailean R. M. Azkueri idatzi zion bere burua zuritu eta
|
egoeraren
berri emateko:
|
|
|
Bestalde, J. Urquijoren iloba ere bazen J. Ybarrari R. M. Azkuek apirilean idatzitako gutunean ageri denez, berarekin bildu zen egun batzuk lehenago berriz ere Euskaltzaindiaren
|
egoera
ekonomiko larriaz hitz egiteko.352
|
|
|
Rueda 2016). 773 EGLZ DCEko buru nominalak Biarritzen emandako hitzaldian euskararen
|
egoera
patetismo handiarekin azaldu zuen. Inoiz ez bezalako literatura garapenak ezin zuen hizkuntzaren odoluste demografikoa saihestu:
|
|
|
Eliza katolikoaren euskararekiko jarrera aztertu ez ezik, salatu ere egin nahi zuen. Ohi zuen bezala, baldintza historiko politikoei behar adina erreparatu gabe, Euskal Herriko eta" Mitteleuropa" ko
|
egoerak
erkatu nahi zituen, euskal hierarkia erlijiosoaren utzikeria agerian uztearren. Aginte politiko frankistari zuzenean eraso egitea baino egingarriagoa iruditzen zitzaion Eliza katolikoa jomugan jartzea.
|
|
|
Espainia Frantzietako muga estatalak onartuta, bi joera horiek inoiz, Akademiatik agindurik eman gabe, bat egiteko itxaropena agertzen zuten S. Altube eta P. Lafittek. Betirako luzatu zitekeen
|
egoera
horren aurrean, F. Krutwigen bide berri eta zaratatsua ageri zen. L. Villasante ongi ohartzen zenez, beste bi aukerak geolektoen ahozkotasun bizian oinarritzen ziren, eta F. Krutwigek, aldiz, literatura tradizio historikoa baino ez zuen onartzen estandarrerako.
|
|
|
Nieborowski() edota" Makkabaeus" ezizenarekin sinatu zuten J. Czempiel() eta E. Szramek() bikotea. Hala ere, Mundu Gerra ondoko Polonia komunistan erlijio katolikoak bizi zuen
|
egoerarekin
konparatuta, F. Krutwigek hitzaldian egin zuen Eliza/ Estatu arteko oposizioa zentzugabea bezain arriskutsua zen Espainia frankistan.798
|
|
|
Herriko etsairik handienak monjattoetan eta praideen eskoletan eduki ukhan ditugu, Elizaren altzoan. Ezta
|
egokera
berria, aspaldi danik dathorrku, euskara zaindu beharrean zer egin dute. Ahalkegarria[,] ahalkegarria!
|
|
|
800 F. Krutwigen itsukeria garaiko
|
egoera
politikoarekiko harrigarria zen. 1951ko abuztuan lehenengo eta 1952ko martxoan berriz, Bilboko, Donostiako eta Gasteizko apezpikuek batera gaitzetsi zuten erbesteko euskal apaizen Egiz aldizkaria, hain zuzen, hierarkia erlijiosoaren frankismoa salatzen zuelako (Alderdi 1952; Euzko Deya).
|
|
|
Araudiaren eguneratzea beharrezkoa zen, baina horretarako Akademiaren
|
egoera
juridikoa argitu behar zen. Karguak galtzeari dagokionez, J. Aguerreri gertatu zitzaion hori 1920an, Sevillara bizitokia aldatu eta Akademiaren zereginetan parte hartzen ez zuelako; baina kasu bakarra izan zen gerra zibilera arte.
|
|
|
Hain zuzen, P. Lafitte euskaltzaina buru zuen biltzarreko" Défense de la langue basque" sailak idazki bat plazaratu zuen euskararen etorkizun agonikoaz. Gipuzkoako eta Bizkaiko euskararen
|
egoera
EAJ PNVko J. Rezolak eta ELASTVko G. Ruiz de Ercillak azaldu zuten, hurrenez hurren. Hizkuntza sailaren kalkuluen arabera, artean, Euskal Herriko 700.000 euskal hiztunak 525.000 izatera igaro ziren, besteak beste, migrazioen ondorioz.1192 Atzerakada hori geldiarazteko neurriak Aljeriako kolpea jasotzear zen Frantziako egoera sozioekonomiko eta politikoari begira aldarrikatu ziren, Espainia frankistari eta, ondorioz, Euskaltzaindiari ez ikusiarena eginda (Larronde 2004b; 2004c).
|
|
|
Gipuzkoako eta Bizkaiko euskararen egoera EAJ PNVko J. Rezolak eta ELASTVko G. Ruiz de Ercillak azaldu zuten, hurrenez hurren. Hizkuntza sailaren kalkuluen arabera, artean, Euskal Herriko 700.000 euskal hiztunak 525.000 izatera igaro ziren, besteak beste, migrazioen ondorioz.1192 Atzerakada hori geldiarazteko neurriak Aljeriako kolpea jasotzear zen Frantziako
|
egoera
sozioekonomiko eta politikoari begira aldarrikatu ziren, Espainia frankistari eta, ondorioz, Euskaltzaindiari ez ikusiarena eginda (Larronde 2004b; 2004c). Erbestean zegoen giro etsigarriaren erakusgarri, J. M. Leizaola lehendakariordeak V. Amézagari EIL SIEBen biltzarrerako klasikoen euskal itzulpengintzaz komunikazioa eskatu ondoren, Uruguaiko jeltzaleak garaiko frustrazioa adierazi zion M. Irujori 1954ko urrian:
|
|
|
Bestalde, batez ere I. M. Echaide jarduneko euskaltzainburuaren ekimenez, Akademiak instituzio gisa bere
|
egoera
argitu nahi izan zuen, eta hori nolabait formalizatzeko 1920ko araudia eguneratzea aukeratu zen. 1954ko martxoko batzarrean eztabaidatu zen gaia.
|
|
|
Akademiaren izaera juridikoa eskuratzea, diktadura frankistako legediaren arabera, ezinezkotzat jotzen zen. Hogeita hamalau urteko araudia zaharkitua zegoen, baina asmoa ez zen horrenbeste iraungo zuen araudi berria egitea, baizik eta gerraondoko Akademiaren
|
egoera
aintzat hartu eta urte batzuetarako egonkortzea. Usteak uste, araudi berriak hogei urte iraun zuen.
|
|
|
Interesdunei ere disimulurik gabe jakinarazi zien, hala nola Gipuzkoako buruzagi karlistari: " yo he pensado hace mucho que está Vd. llamado a ocupar sitiales más altos y lo mismo que yo opina un compañero de la Academia". 1197 Abertzaleek, noski, zalantzaz hartu zituzten izendapenok.1198 Hala ere, Euskaltzaindiaren
|
egoera
hauskorraren erakusgarri, I. M. Echaideren nahia gorabehera, 1954ko urrian izendatutako bi euskaltzainorde berriek ez zuten sarrera hitzaldirik egin.1199
|
|
|
Batzarrak, katedra sortzea onartzeaz gain, esker ona adierazi zien A. Irigoyen eta J. Peñari, Bilboko egoitzan altzariak konpontzeko egindako lanagatik. Urriko batzarrean, A. Irigoyenek," diruzainorde" gisa, Akademiaren
|
egoera
ekonomikoaren, JCVk ordaindutako egoitzaren egokitze lanen eta bibliotekako harpidetzen berri eman zuen. 1955eko urtarrilean A. Irigoyen, politika klandestinotik aldentzen zen aldi berean, Bilboko egoitzaren langile izendatu zuen Euskaltzaindiak, G. Maidagan eta J. Gorostiaga behin behinean ordezka zitzan, urtean 4.000 pezetako soldatarekin.
|
|
|
I. M. Echaidek ez zuen inor kanporatzea nahi, baina bai A. Arrue eta J. M. Lojendiok bezalako eragin politikoa zuten ordezkoak izendatzea. B. Echegarayk gogorarazi zuenez, Gerra Hotzaren
|
egoera
politikoki iraulian, RAEko N. Alcalá Zamora errepublikazalea edota Académie Française ko Ph. Pétain eta Ch.
|
|
|
Pétain eta Ch. Maurras kolaborazionistak ordezkatu ez baldin bazituzten, nola kanporatuko zituen Euskaltzaindiak bere kideak batzarretara agertzen ez zirelako? 1202 Auzitegi Goreneko idazkariak honela deskribatu zion bere
|
egoera
F. Arocenari: " soy, aunque durmiente, miembro de la Academia de la Lengua Vasca". 1203
|
|
|
Gainera, A. Irigarayk eskatu bezala, iraganeko baldintza genealogiko zurrunak gainditu eta R. Lafonen gisako euskaltzainen
|
egoera
normaldu zen estatutu erregela berrietan: " Los numerario serán vascos de naturaleza e idioma.
|
|
|
Gainera, 1920 hamarkadetan urtero jasotzen zuen diru laguntza ofiziala %70 murriztu zen. Bilboko egoitza bera
|
egoera
negargarrian egon zen hainbat urtez: are R.
|
|
|
L. Michelenak baztertu egin zuen, mementoz, Euskaltzaindiaren eta berorren Gipuzkoako ordezkari ofiziosoa zen SFVJUren zeregin esplizituki normatiboa, F. Krutwigek ez bezala, euskal gizarte zapalduaren semea zenez, garaiko
|
egoera
soziopolitikoa errealismoz neurtu zuelako. Lexikografia adibidetzat hartuta, neologismoz edota barbarismoz betetako hiztegi normatiboaren ala hiztegi historiko deskribatzailearen arteko eztabaida berriz piztu zenean, bigarrenaren alde egin zuen.
|
|
|
M. Azkueren azken nahia.1039 BPDko idazkariak ofizio baten bidez abuztuan jakinarazi zion horren berri jarduneko euskaltzainburuari.1040 BPDko arkitektoak Educación, Deportes y Turismo sailaren agindua bete eta 20.000 pezetako aurrekontu zehatza prestatu zuen igeltserotza, arotzeria, dekorazio, pintura eta elektrizitate lanekin. E. M. Aguinagaren laburpenak Ribera kaleko egoitzaren
|
egoera
penagarria erakusten zuen:
|
|
|
1954an,
|
egoera
erlatiboki normalizatuan, Euskaltzaindiak 23.750 pezetako diru laguntza jaso zuen, itolarri ekonomikoa gainditzeko bidean jarrita, inflazioa gorabehera. Dena dela, kontuan hartu behar da JCVk 1953an eta 1954an CSICen" Patronato José M.ª Quadrado de Estudios e Investigaciones Locales" etik soilik hori baino gehiago jaso zuela.
|
|
|
1102 ABA EUS: Editorial Muguerza ren faktura Euskaltzaindiari, datu pertsonalak, besteak beste.1103 Izaera legal ziurrik gabe, Euskaltzaindia ez zegoen baldintza horiek betetzeko
|
egoeran
. Bestetik, zenbaki berriko euskarazko testuak oso delikatuak ziren, Informazio eta Turismoko ministerioaren Bizkaiko delegazioan ez zegoelako euskarazko irakurlerik, J. M. Madina elizgizonak itzultzaile lanetan lagundu arren (Torrealdai 2000:
|
|
|
Espainia frankista Vatikanoarekin konkordatua (abuztuaren 27an) eta AEBrekin hitzarmen ekonomiko militarra (irailaren 23an) sinatzear zegoelako, oposizio errepublikanoaren eta abertzaletasunaren atsekaberako. Uda horretan Euzkadiko Jaurlaritza hainbat aldiz bildu zen Baionan
|
egoera
politikoa aztertzeko. Giro etsigarriaren aurrean elkartasun irudia emateko, irailean Donibane Lohizunen abertzaleak, errepublikazaleak eta sozialistak elkartu ziren.
|
|
|
Arana sortu aurreko, alegia) euskaldun ospetsuen biografia bildumarako. Sarien kopuruek, ikusiko dugunez, Akademiaren
|
egoera
ekonomiko berria islatzen zuten. Idazlan guztiak euskaraz egon behar zuten eta Euskaltzaindiaren esku zegoen sariak banatu ala ez, idazlanen kalitatearen arabera.
|
|
|
Nolanahi den, ekainaren 9an E. Calle JCVko idazkariarekin bildu zen Bilbon. F. Krutwigen hitzaldiak eragindako
|
egoeraren
berri A. Tovarri emateaz gain, katedra bideratzeko Salamancako errektorearen laguntza eskatu zuen: gabea,[]).
|
|
|
Erbestean geratzea erabaki eta Boletín Oficial de la Provincia de Vizcayak errekisitoria argitaratu ondoren, EJ GEk Parisko berripaper ofizialeko lehen orrian salatu zuen F. Krutwigen
|
egoera
: " La justice franquiste recherche un membre de l’Académie de la langue basque" (Euzko Deya).
|
|
|
" La justice franquiste recherche un membre de l’Académie de la langue basque" (Euzko Deya). Auzipetuarekin berarekin adostutako informazioa izan behar zuen, Akademiaren gerraondoko
|
egoera
azaltzeaz gain, erantzun hitzaldiaren edukia zabal aipatzen zuelako frantsesera itzulita. Informazioaren arabera, F. Krutwigen karrari sor zitzaion neurri handi batean Akademiaren gerraondoko jarduera, baina era berean J. M. Seminario euskaltzain falangistaren inposizio politikoa salatzen zuen.
|
|
|
R. M. Azkueri 1935ean idatzitako gutunean adierazi zuen bere
|
egoera
tamalgarria:
|
|
|
Gerra
|
egoeraren
presiopean sinatutako agure baten adierazpenak ziren. 1937ko abuztuaren 18an hil zen Donostian, baina jende gutxi bildu omen zen Iruñeko hiletara.
|
|
|
Lehenengo Argentinara, Gregoria Gangoiti emaztearen familia aberatsa han bizi zelako, eta ondoren Frantziara jo zuten. Paueko Hôtel de l’Europe n osasunez makal bizi izan zen eta, besteak beste, La fonction de la douleur (1958) filosofia saiakera idatzi zuen, bere
|
egoera
psikologikoaren ezaugarri ere bazena (Velez de Mendizabal 1979; Estornés Zubizarreta 1983; Iztueta 2003; Delgado Cendagortagalarza 2005; Altzibar 2005; Altonaga 2006; Barandiaran 2009).
|
|
|
M. Azkuek eskatuta, 1935eko otsailean D. de Inzak dosier bat pres45 ABA EUS: D. de Inzaren dosierra Iruñeko elizbarrutiko euskararen
|
egoeraz
, Lana A. Campiónek ere sinatzen zuen. tatu zuen Iruñeko elizbarrutiaren politika linguistikoa deskribatzeko. Ikuspegi konfesional batetik, Nafarroako eremu euskaldunean erretoreek gaztelaniaz egiten zutela salatzeaz gain, horrek izan zezakeen arrazoi politikoa ere iradoki zuen, EAJ PNVren eta Nafarroako eskuinaren arteko hausturaren testuinguruan.
|
|
|
Kataluniako ereduari jarraituta, artean, EAJ PNVko Jesús Mª Leizaola buru eta Alfredo Ruiz del Castaño idazkari nagusi zituen" Euzkadi’ko Gogo lantze Zaingoa" k(" Departamento de Cultura") hainbat neurri hartu zituen hizkuntzaren alorrean, Autonomia Estatutuak araututako koofizialtasunaren bidetik. Gainera, legez eztabaidagarria izan arren, Estatuaren hezkuntza alorreko eskumen guztiak J. M. Leizaola sailburuak bereganatu zituen 1936ko abenduan.68 Hala ere, EGLZ DCEk neurri gehienak ezin izan zituen behar bezala garatu gerra
|
egoeragatik
, eta militar kolpisten garaipenak
|
|
|
Baina gerra
|
egoeragatik
, soilik fakultate bakarra ireki zuten, une horretan beharrezkoena zena: Bilboko Osakintza Ikastola(" Facultad de Medicina").
|
|
|
J. M. Leizaolaren asmoaren arabera, Osakintza Ikastolan euskararen irakaskuntzak nahitaezkoa izan behar zuen, Belgika eta Suitzako hezkuntza eleaniztunaren bidetik. J. A. Aguirre lehendakariak, abenduaren 22an Radio Euzkadi-n emandako lehen gabon mezuan, bere egin zuen Euzko Irakastola Nagusiaren proiektua, baina gerra
|
egoerak
asko apaldu zuen euskararen goi mailako garapenaren zenbaterainokoa. Osakintza Ikastolako laugarren mailan borondatezko ikasgaia ezarri zuten:
|
|
|
Gerra
|
egoeragatik
," Euskera ta Euskal Elerti Saľa" k ezin izan zuen N. Ormaechea urgazlearen Euskaldunak poema" nazionala" argitaratu ere. Beste proiektu filologiko batzuk ere bete gabe geratu ziren:
|
|
|
I. M. Echaide F. Krutwigen bidez konpontzen saiatu zen, N. Oleaga eri egon bitartean, baina euskaltzain gaztea bere tirabiretan murgilduta zebilen. Buruordeak, 1952ko lehen hiruhilekoan, hiru aldiz galdetu zion gutunez idazkariaren
|
egoeraz
, baina F. Krutwigek ez zion erantzun. Gogaituta, J. Gorostiagarengana jo behar izan zuen Bilboko berrien eske.746
|
|
|
Euskaltzaindiaren
|
egoera
ahula diru laguntza ofizialen murrizketan ere ageri zen. I. M. Echaide, besteak beste, GPDren 1951ko 3.000 pezetak Bilbora bidaltzeaz() arduratu zen eta 1952rako diru laguntzarik emango ez zutela jakinarazi zuen.
|
|
|
Dena dela, Euskaltzaindiaren batzarrak Gipuzkoako ordezkaritzaren erabakia geroratzea erabaki zuen. Errenteriako linguistaren
|
egoera
ekonomikoa eskasa izanagatik, ospe intelektuala biltzen hasia zen. Are R.
|
|
|
Baina A. M. Labayenen Escenas papeleras (1947) baimenik gabe argitaratzeagatik, edizioa erretiratu, eta 25.000 pta. galdu zituen Itxaropenak. Seguru asko, bahiketaren benetako arrazoia I. López Mendizábal editore erbesteratuaren
|
egoerari
egindako aipamen luzeak izan ziren. Horregatik, ediziorako baimena eskatzea erabaki zuen F. Unzurrunzaga editoreak.
|
|
|
Aro Modernoko literaturak nahiz Erdi Aroko Nafarroako Erresumak, jakina, Euskal Herria soziolinguistikoki osatuago, erdal interferentziatik libreago, zegoen" urrezko aro" bat irudikatzeko balio zuten. Aldi berean, XX. mendeko errealitate agonikoa eta abertzaletasunak
|
egoera
horri emandako erantzun utopiko purista baztertzen ziren. Dena dela, ezin da ahaztu F. Krutwig filologian autodidakta zela, eta azken mendeetako literaturaren bazterketak ezjakintasunetik asko zuela.
|
|
|
Konspirazio giroa bistan zegoen, baina euskaltzainburua inguruan gertatzen zenetik guztiz kanpo zegoen, bere ikerketa linguistikoetan murgilduta.
|
Egoera
guztia bertatik bertara bizi izan zuen B. Echegarayren arabera, gero ere" [p] ara Azkue, la guerra no existía" (Ibarzabal 2001: 31).
|
|
|
Ez zuen inolaz ere horrelako kideak zituen korporazio bateko parte izan nahi. Lehenago J. Zaitegui bezala, Justo M.ª Mocoroa() apaiza(" Orixe" ren mireslea) ere iruditzen zitzaion ordezko egokia, baina hori ere gerra zibilean
|
egoera
oso larrian egon zen, eta ez zuen ezer jakin nahi Euskaltzaindi berrituaz (cf. Gamboa & Larronde 2005:
|
|
|
Bi idazlanok berritasun handiak ziren RSVAPen Eganen ordura arteko historian, literatura hutsa alde batera utzi eta euskararen gizarte
|
egoera
hizpide zutelako. Zeharka, XX. mendean literatura abertzaleak izandako loraldia ukatzea leporatzen zioten F. Krutwigi.
|
|
|
373). 604 Dena dela, badirudi Eganen zenbaki horiek ez zirela 1952ko udaberrira arte zabaldu, F. Krutwigen aurkako erasoak areagotu ez ezik, L. Michelena RSVAPen aldizkari literarioan nahiz Euskaltzaindian bertan ardura handiagoak hartzear zenean.605 Hain zuzen, L. Michelenak garai horretan gipuzkera literarioaren gramatika bat egiteko asmoa izan zuen, bereziki sintaxia aztertuz.606 Hizkuntza ereduaz beste, bi ikuspegi soziolinguistikok egiten zuten talka argi eta garbi. F. Krutwigi, bere maximoen programa idealistan, gizarte euskaldunaren
|
egoera
erreala eta abertzaletasunaren ekarpen historikoa aintzat ez hartzea leporatzen zioten. Posibilismoari esker, besterik ezean, azken bi urteetan Gipuzkoan hainbat egile abertzaleren euskal liburuak argitaratzea lortzen ari ziren Itxaropenaren edota frantziskotarren bidez.
|
|
|
2.5 EUSKALTZAINDIAREN
|
EGOERA
EKONOMIKOA ETA
|
|
|
JCVren 1941eko jakinarazpen ofizialak aipatzen zuen zeregin akademikoetako bat, Euskera agerkaria berriz argitaratzea, 1953 arte izoztuta geratu zen. Akademiaren
|
egoera
ez normalizatuaren erakusgarri, euskaltzain berriek oro har ez zuten sarrera hitzaldirik egin. Salbuespen bakarra I. M. Echaide izan zen, euskaltzainburuaren erantzuna jaso zuen" Ensayo sobre el primitivo Euskera" izeneko hitzaldiarekin.286 Batzarrera, 1942ko ekainaren 24an, barne erregelek ezartzen zuten gutxieneko seikotea bildu zen:
|
|
|
Kexu zen, orobat, Espainiako linguistikaren maila apalaz, eta horrek euskalgintzan zuen ondorio negatiboaz. Baina Euskal Herriko
|
egoera
soziopolitikoari erreparatuta, gipuzkera proposatu zuen estandar gisa, geografikoki erdigunean dagoelako, italierarekin gertatutakoaren bidetik. Hala ere, P. Lafittek 1944ko gramatikan proposatutako hainbat irizpidetara gerturatzea komeni zela uste zuen, adibidez, ortografia konbentzionalagoaz edota lexiko ez hain garbizaleaz den bezainbatean.
|
|
|
Euskararen aldeko administraziorik eta hezkuntza publikorik ezean, Eliza katolikoari esleitu zion euskara literarioa zabaltzea, ahoz zein idatziz, bereziki gerraosteko
|
egoera
politiko larrian. Xede hori erdiesteko lau apaiz izendatu zituen, irakasle gisa izan zituzten ardurengatik:
|
|
|
1949ko abenduan, Parisko Euzko Deyak bere posizioaren berri eman zuen artikulu baten bidez. Ez zen Euskaltzaindia berrituaren aurka agertu, baina argi utzi nahi zuen euskararekiko tolerantzia zenbait eremutan ez zela frankismoaren liberalizazio zantzua, baizik eta euskal gizarteak, erbestekoak barne, eragindako presioaren garaipen mugatua. Gerraosteko jazarpen faxistaren eta hamar urte ondoko euskararen
|
egoera
, funtsean ezberdinak ote ziren galdetzen zion bere buruari artikulugileak:
|
|
|
447 J. Artechek Bilboko egunkari jeltzaleko" ¿ Quiénes son los mayores enemigos del euzkera?" artikuluan adierazi zuenez, Kardaberaz taldea 1936ko udaberrian Bizkai Gipuzkoetako herri euskaldun batzuetan (Azpeitia, Amasa Villabona, Ea, Arrieta) inkestak egiten hasi zen, euskararen
|
egoera
aztertzeko. Gazteek eta bereziki emakumeek gaztelaniarako joera omen zuten, batez ere eskola erlijiosoaren ondorioz (Euzkadi).
|