|
2008
|
|
|
artearen eta mitoen artean erlazio zuzena ezartzen zuen, eta horrekin lotuta dago 1959an eskulturaren praktika alde batera uzteko arrazoiaren sustraia. Oteizaren iritziz, arteak eginkizun konkretu bat zuen garai bakoitzean, mitoak berritzea, eta funtzio hori betetzen zuenean, arte horrek zentzu guztia galtzen zuen, eta berak proposaturiko imajinek idolo, fetitxe edo merkatuaren produktu bihurtzeko arriskua
|
zeukaten
. Hori gerta ez zedin, garai bakoitzeko artistek artearen helburuak lortu ondoren arte hori bertan behera utzi lukete, garai berri bati, arte berri bati eta artista berri batzuei lekua uzteko.
|
|
|
liburuaren hasierako esaldia: «Liburua
|
eduki
daukagunean idatzi ohi da: lehendabizi amaitu egiten da, eta ondoren abiarazten da» (Oteiza, 2007a:
|
|
|
liburuaren hasierako esaldia: «Liburua eduki
|
daukagunean
idatzi ohi da: lehendabizi amaitu egiten da, eta ondoren abiarazten da» (Oteiza, 2007a:
|
|
|
Hau guztia esanda, zein zentzu
|
eduki
dezake Quousque tandem?! liburuak gaurko irakurlearentzat?
|
|
|
Unitate horien konbinaketaren bidez eraikitzen direnez, eskulturok ezaugarri nabarmen bat
|
daukate
: osotasunezko pertzepzioa zilegi ez egitea.
|
|
|
4 Oteizaren estetikaren funtsezko ezaugarri hau pentsamolde mitikoek gure egilearengan
|
daukaten
eraginaren ondorioa da. Ikuspuntua hau argitzeko zenbait liburu beharrezkoak suertatzen dira:
|
|
|
Garaiko oihartzuna dela eta, Quousque tandem?! aipaturiko eragin horrekin erlazionatu izan da ia gehienetan,
|
eduki
politiko eta abertzaleak dituen liburutzat hartuz9 Horren adibide garbiena da Oteizaren lana aztertu duten zenbaiten ikerketaren zentzua, Oteizaren lan zabalaren zein aspektu interesatu zaizkien, eta zein ondorioetara iritsi diren. Honekin ez dugu esan nahi ikerketa guztiak horrela izan direnik, baina ondorengo adibideak esanguratsuak suertatzen dira.
|
|
|
Oteiza ere talde horretan koka dezakegu dudarik gabe. Beraien jardueran ezberdintasun nabarmenak izan arren, artista horien guztien lehen artelanek mundu mitikoen eragin zuzena
|
daukate
. Beren hizkuntza plastikoa garatzen joan ziren heinean, aldiz, mundu mitiko hau alderatu eta artelan abstraktuak egiten hasi ziren.
|
|
|
Quousque tandem?! eko lehen orrietan azalpen hau aurkitzen dugu, hasiera batean ulergaitz suerta daitekeena: «Liburua
|
eduki
daukagunean idatzi ohi da: lehendabizi amaitu egiten da, eta ondoren abiarazten da» (Oteiza, 2007a:
|
|
|
Quousque tandem?! eko lehen orrietan azalpen hau aurkitzen dugu, hasiera batean ulergaitz suerta daitekeena: «Liburua eduki
|
daukagunean
idatzi ohi da: lehendabizi amaitu egiten da, eta ondoren abiarazten da» (Oteiza, 2007a:
|
|
|
Horregatik, hain zuzen ere, egin dugu rol jokoaren aldeko hautua, edukiak aurredefinituak izatean harilkatzeari erreparatuko zaiolakoan.
|
Eduki
topikoak erabili ditugu, rol aski ezagun sinpletuak.
|
|
|
oro har, akats larriagoak eta ugariagoak egin dituzte (IDAZ 1, IDAZ 2, MINTZA 1). Gaztelaniaz egindako ariketetan alderantzizkoa
|
daukagu
, euskara lehen hizkuntza dutenek zer hobetu gehiago dute (IDAZ 1, IDAZ 2, MINTZA 1, MINTZA 2).
|
|
|
Gaitasun komunikatiboaren osagai ezberdinei berariazko lekua eskaini behar zaie ikasgelan: ekintza gaitasuna garatzeko, helburu komunikatiboak ikasleen gustu eta interesetara hurbilduz landu lirateke, eta horretarako diseinatzen ditugun
|
eduki
eta ariketek ikasleen munduaren ezagupena zabaltzeko balio behar dute, beren kultura aberastuz. Klaseko harremanetatik abiatuta, gaitasun soziokulturalaren lanketari aparteko garrantzia eman litzaioke gure emaitzei erreparatuta.
|
|
|
Klaseko harremanetatik abiatuta, gaitasun soziokulturalaren lanketari aparteko garrantzia eman litzaioke gure emaitzei erreparatuta. Horretarako, ikasgelaz kanpoko harreman sozialek presentzia
|
eduki
lukete ikasgelan. Gainera, ikasleei kanpoko testuinguruarekiko harremana izateko aukerak eman behar zaizkie.
|
|
|
Aurelia Arkotxaren Septentrio deitu lan erudituak hobeki ulertzeko, konpara ditzakegu Mallarmé ren obraren norabide poetikoarekin. Hain zuzen, bi idazleek liluratzat
|
dauzkate
gizakia bultzatzen duen kosmosa eta bizitzaren jatorri metafisikoaren bilaketa: den guztiaren oinarri litekeen transzendentzia hutsa edo betea ez da giza ideia bat baizik, hitz eraikuntza gezurti bat baizik.
|
|
|
Orain eskuetan
|
daukazuen
liburua da (11 or.)
|
|
|
Bere jakin gosearen bilaketaren azken bururapena ez ote zuen adierazi? Alabaina, bigarren Septentrio idazlearen poetika orokorrean osoki kokatzen da, ber denboran bere toki berezia
|
dauka
haren baitan, eta haren argitaratzeak idazlearen lan literarioaren unibertsaltasuna indartzen du. Hori nahi nuke erakusterat eman bi liburuen irakurketa bat proposatuz.
|
|
|
Mallarmé ren lanarena, horrek itsas bidaia bat bezala asmatzen zuena Hartz Nagusia deitu izar multzo septentrionalari buruz, eta «Liburuaren» ametsaren aurka behaztopatu zena. Obra Handi horrek gizadiaren galdera guztien eta unibertsoaren izaeraren arrazoiaren erantzunak bere hitz sarean() idealki
|
edukiko
zituen, baina halabeharrez «hondoratu» zen eta hura ere «hutsean» galdu zen bururatua izan aitzin, Septentrioaren existenzia edo existenzia eza errealaz kontu eman gabe. Interesgarria iruditzen zait, beraz, zenbait konparaketa hatz botatzea Mallarmé eta A. Arkotxaren desmartxei buruz, bi Septentrio en berezitasuna erakutsiz «Maisu» handiaren obraren arabera. Valery k Mallarmé ri ematen zion izengoitia balia baneza?.
|
|
|
Mallarmé rentzat, bertze nunbaitak ez du azken buru buztan deus transzendenterik, gure asmamenaren ekoizpen bat baizik ez da, oinarri bakarra
|
daukan
sineste bat: gizakiak duen «Ideiak» asmatzeko ahala (zentzu platonikoan hartu behar ez den hitza da hau), giza Espiritutik kanpo errealitaterik ez duten birtualitateak direnak; zuzen errateko, bertze nunbaita «ez zen existitu»/ «n, exista pas» («Prose (pour des Esseintes)», Poésies, op., 45 or.) eta ez da existituko, gai pentsakorra den gizakiarengandik sortu kontzepzio mental soila baizik ez baita.
|
|
|
Baina hori berez lan burutuezina eta gezurtia da. Poetak Mentura menperatu nahi lukeela dio, benetan kontrolpean
|
daukan
sistema baten makinerian finkatuz, baina Menturaren Ideia mentala baizik ez du eskupean; Gizakiak bere ideiak baizik ez ditu ordenatzen ahal, eta ez haien erreferenteak: gauzekin berekin aritzea ez zaio emana, are gutiago agintzen dituen Menturekin, Gizakia beraren existenzia honen menpeko dela ere.
|
|
|
A. Arkotxaren liburuen irakurketa hau arrunt onargarria da. Lehen Septentrio n, testu bakoitza ber idazkera andana baten anarteko azken bertsio gisa agertzen da, haien jatorria absolutuki ezagutezina
|
daukagularik
, hizkuntza eta «Izaera» edo «Ez Izaera» hitz hutsetik («Ideietik») harat, erran nahi baita ele nahasia baizik ez den dialektika antzutik harat. Gérard Genette k bere liburu ezagutuan sailkatzen dituen «palinpsesto» mota handiak (imitaziozkoak eta bestelakariak:
|
|
|
Nahiz eta ezberdintasunak egon autoreen artean, esan daiteke, oro har, irrati programazioa hurrengo ereduetan banatzen dela: edukien arabera, berezitua eta orokorra?, egitura aldetik, mosaiko erakoa, bloke bidezkoa eta jarraitutasunekoa?, denboraldi edo urtarokotasunari begira, asteko antolamendua kontuan izanda, kateak bere irrati etxeekin
|
daukan
estrategia eta erlazioa aintzat hartuta, eta, hartzaileen arabera.
|
|
|
Aldi bakoitzeko ezaugarri eta baldintzek zuzeneko eragina
|
daukate
proposamen eraginkor bat egiterakoan. Programazioak denbora jakin bat betetzeko egiten dira eta normalean urtean zehar bi parrilla antolatzen dira.
|
|
|
Lehenengoa, udaberrian, udazkenean eta neguan barreiatzen den bitartean, bigarrena, uda partean ezartzen da. Bikoizketa horren zergatia entzuleriaren portaera ezberdinean oinarritzen da, ez
|
baitauzkagu
behar eta aisialdirako tarte berdinak neguan eta udaran.
|
|
|
Irrati etxeen kontzentrazioak eta berauen oligopoliorantzako joerak kate erako programazioa desagerrarazten du eta ondorioz irrati lokalentzako denbora murriztu egiten da. Hala, irrati kateek entzule poltsa handiagoa
|
daukaten bitartean
integratutako irrati etxeek autonomia, denbora eta edukiak, galtzen dute progresiboki.
|
|
|
Estrategia komertzialetatik at kokatzen da gizabanakoen parte hartzean oinarritzen delako.
|
Eduki
ez linealean oinarritzen da erabiltzaileak aukeratzen baitu kontsumo momentua.
|
|
|
Horrek guztiak abantaila handiak dakarzkie bai entzuleei bai irrati programatzaileei edukien eta programazioaren aukeraketa zabalago bat bermatu eta sistema hertziarrean ez zeuden hainbat baliabiderekin jokatu baitaiteke, hala nola salerosketa digitalak, e commerce a? edo
|
eduki
eta zerbitzu gehigarriak, soinuzko eta saio eta eduki multimedien deskarga, adibidez?.
|
|
|
Horrek guztiak abantaila handiak dakarzkie bai entzuleei bai irrati programatzaileei edukien eta programazioaren aukeraketa zabalago bat bermatu eta sistema hertziarrean ez zeuden hainbat baliabiderekin jokatu baitaiteke, hala nola salerosketa digitalak, e commerce a? edo eduki eta zerbitzu gehigarriak, soinuzko eta saio eta
|
eduki
multimedien deskarga, adibidez?.
|
|
|
Teknologiak komunikazio prozesu osoa baldintzatzen du eta ezinezkoa da gaur egungo hedabideen azterketa ulergarri bat egitea aurrerakuntzek
|
daukaten
eragina aintzat hartu gabe.
|
|
|
Internet bidezko irratia ohiko programazioaren eta
|
eduki
eta zerbitzu gehigarrien artean kokatzen da, ugaritasun testuinguru bati hasiera emanez. Aurrerago ikusiko dugunez, irratiek mekanismo interaktibo ugari jartzen dituzte erabiltzaileen esku berauen parte hartze aktiboa bultzatzeko eta edukien barrunbeetan zehar nabiga dezaten.
|
|
|
Metamorfosi horrek zuzenean eragiten du irrati kate bakoitzaren proposamenean, hortaz, estrategia bikoitz baina erlazionatu bat garatzea eskatzen du: alde batetik, orain arte bezala enpresak irrati programazio eraginkor bat mantendu behar du, entzuleria eta publizitatea?, eta, beste alde batetik, web orrialdeekin elkarreragiten duten gizabanakoentzako erakargarriak izan daitezkeen
|
eduki
gehigarriak proposatu behar ditu. Estrategia bikoitz horrekin kontsumo forma berri bat irekitzen da, non entzuleriak, irrati proposamen ororen objektibo?
|
|
|
Elkarrekintzak edo interaktibitateak orain arte ezezagunak ziren hainbat aukera ematen dizkio gizabanakoari eta entzule pasibo izatetik erabiltzaile aktibo izatera pasatzen da. Erabiltzaileak web orrialdeetan agertzen diren zerbitzu eta
|
eduki
lineal eta ez lineal guztiak kudeatzeko aukera dauka, eta, horrek, nola ez, kontsumoaren pertsonalizazioa bermatzen du.
|
|
|
Elkarrekintzak edo interaktibitateak orain arte ezezagunak ziren hainbat aukera ematen dizkio gizabanakoari eta entzule pasibo izatetik erabiltzaile aktibo izatera pasatzen da. Erabiltzaileak web orrialdeetan agertzen diren zerbitzu eta eduki lineal eta ez lineal guztiak kudeatzeko aukera
|
dauka
, eta, horrek, nola ez, kontsumoaren pertsonalizazioa bermatzen du.
|
|
|
Parte hartze elkarrekintza: lehenago esan dugunez, erabiltzaileak bere kontsumoak pertsonalizatu ahal ditu edukien ugalketa eta
|
eduki
lineal eta ez linealen garapen bat gauzatzen delako sarean. Bideratzen diren eduki eta zerbitzuek hamaika baliabide eskaintzen dizkiete erabiltzaileei beraien parte hartzea bermatzeko:
|
|
|
lehenago esan dugunez, erabiltzaileak bere kontsumoak pertsonalizatu ahal ditu edukien ugalketa eta eduki lineal eta ez linealen garapen bat gauzatzen delako sarean. Bideratzen diren
|
eduki
eta zerbitzuek hamaika baliabide eskaintzen dizkiete erabiltzaileei beraien parte hartzea bermatzeko: elkarrizketa digitalak; edukiekin erlazionatutako Chat, blog eta Foroak; inkestak; zerrendak egiteko eta antolatzeko aukerak; lehiaketak eta zozketak; zundaketak edo galdeketak, eta, iradokizunak, zalantzak eta eskakizunak egiteko aukerak.
|
|
|
5 Bukatzeko. Irrati programazio sinkronoaren eta
|
eduki
indibidual asinkronikoen artean dantzaka
|
|
|
Irrati berria, betiko programazioan, denbora jakin batean zehar planteatzen diren eduki itxien multzo antolatua? eta
|
eduki
eta zerbitzu gehigarrien aniztasunean oinarritzen den hedabidea da.
|
|
|
Internet bidez barreiatzen den irratiaren balioetako bat, hedabidearen gestioan interaktibitateak
|
daukan
zereginetik at, eskaintzen dituen entretenimendu eta informaziorako aukera indibidual askotarikoak dira, eduki gehigarriak?. Egoera berri horrek irrati proposamenaren kudeaketa pertsonala errazten du eta erabiltzailea denbora paraleloen, lineal eta ez lineal?
|
|
|
Internet bidez barreiatzen den irratiaren balioetako bat, hedabidearen gestioan interaktibitateak daukan zereginetik at, eskaintzen dituen entretenimendu eta informaziorako aukera indibidual askotarikoak dira?
|
eduki
gehigarriak?. Egoera berri horrek irrati proposamenaren kudeaketa pertsonala errazten du eta erabiltzailea denbora paraleloen, lineal eta ez lineal?
|
|
|
Teknologia berriek zuzeneko eragina
|
daukate
irratiaren antolakuntzan. Saio kateaketan oinarritutako irrati programazioaren aurrean Internet bidezko irratiak eduki solteetan egituratutako aukera berri bat sortu du.
|
|
|
Irrati programazioa irrati enpresaren eta entzuleriaren arteko erlazioa planifikatzen duen bitartekoa da. Programazioa
|
eduki
sistematizatu eta antolatu batzuek osatzen duten multzo harmonikoa da (Cebrián Herreros, 1995: 419).
|
|
|
Batzuen ustez [programazioa] irratsaioak planifikatzeko eta denboran ordenatzeko deskribapen mota bat da. Beste batzuen aburuz, aldiz, irratsaioek emisio ziklo konkretu baten barruan joan behar dute nahitaez eta horrela ez bada ez
|
daukate
zentzurik. Azkenik, beste hirugarren batzuen iritziz, programazioa edozein irrati katek daukan diskurtsoaren erreferentziarik garrantzitsuena da (Martí, 2004:
|
|
|
Beste batzuen aburuz, aldiz, irratsaioek emisio ziklo konkretu baten barruan joan behar dute nahitaez eta horrela ez bada ez daukate zentzurik. Azkenik, beste hirugarren batzuen iritziz, programazioa edozein irrati katek
|
daukan
diskurtsoaren erreferentziarik garrantzitsuena da (Martí, 2004: 21).
|
|
|
Nolanahi, hilabetea igaro eta gero Paueko prefekturak anulatu egin zituen maiatzeko hauteskunde emaitzak: errepikatu egin behar ziren Donibane Lohizunen9 Hala ere, auzapez xuriaren eskuzabaltasunari esker errepublikarrek baimena
|
eduki
izan zuten uztailaren 14ko eguna ospatu ahal izateko10; astekariaren esanean, Marre, Blum, Martin Guilbeau eta Gustave Lerenburu mintzatu ziren bazkalostean.
|
|
|
Donibane Lohizuneko populua guztiz errotuta zegoen inguru horretan bertan, eta izatez, 1891n erroldatutako populazioaren% 78 Pirinio Apaletako departamentuan jaiotakoa zen; areago oraindik,% 49,6 udalerrian bertan sortua zen. Konparantza baterako, urte beretsuetan, ostera, Miarritzek ikaragarrizko hazkundea
|
eduki
izan zuen, eta kasurako, 1896an hiru biztanletik soilik bat zen bertakoa: 1872an hamarretik zortzi ziren Miarritzen bertan jaioak (Laborde, 2001: 63).
|
|
|
1872an hamarretik zortzi ziren Miarritzen bertan jaioak (Laborde, 2001: 63). Hau da, turismoak ez zuen Donibane Lohizunen
|
eduki
Miarritzen besteko eraginik, ondo sustraituta egon arren.
|
|
|
Harrigarria da noraino gutxi ezagutzen den bizi zelarik hain ospe zabala eta garrantzi handia
|
eduki
zuen gizona; izan ere, Albert Goienetxe jaun medikuak lehen mailako jardunbidea eduki zuen, ikusiko dugunez, XIX. mendeko azken urteetako Ipar Euskal Herrian. Hala izanik ere, kasurako Auñamendi Entziklopedian2 ez duzu dozena bat lerro aurkituko haren bizitzaz, nahiz eta argazkiak pertsonaia aristokratiko bat erakutsi (ikus 1 irudia), paparra kondekorazioz betea.
|
|
|
Harrigarria da noraino gutxi ezagutzen den bizi zelarik hain ospe zabala eta garrantzi handia eduki zuen gizona; izan ere, Albert Goienetxe jaun medikuak lehen mailako jardunbidea
|
eduki
zuen, ikusiko dugunez, XIX. mendeko azken urteetako Ipar Euskal Herrian. Hala izanik ere, kasurako Auñamendi Entziklopedian2 ez duzu dozena bat lerro aurkituko haren bizitzaz, nahiz eta argazkiak pertsonaia aristokratiko bat erakutsi (ikus 1 irudia), paparra kondekorazioz betea.
|
|
|
Haritxelharren artikulu labur horrek eranskin gisara badakartza halaber Albert Goienetxe medikuaren bai jaiotza agiria eta bai heriotza agiria ere, eta dokumentuotan irakur daiteke nortzuk izan ziren haren aita amak, alegia, Jean Baptiste Goyeneche eta Catherine Orasia(?) Bassergues. Ez dakigu gainerako anaia arrebarik
|
eduki
zuenetz. Nolanahi, Albert Goienetxe eta Adema Zaldubi idazle senperetarra lehengusuak ziren, Piarres Xarriton euskaltzainak esan digunez.
|
|
|
Arnaut bera ere aihertarra zen sortzez, baina laster hartu omen zituen itsasbazterreko erak. Politikaz xuri amorratua zen. Donibaneko herriko etxean grefiergoa
|
zeukalarik
, aldi berean Eskualdunaz arta hartzen zuen.
|
|
|
Konturatu garenez, obituario horretan
|
badauzkagu
bi eratako datuak Goienetxeren gainean. Batetik, eskertzekoak dira damaizkigun pintzelkada psikologiko ederrak, auzapez azkar eta beroaren izaera begietaratzen digutenak, ezin modu biziagoan.
|
|
|
Batetik, eskertzekoak dira damaizkigun pintzelkada psikologiko ederrak, auzapez azkar eta beroaren izaera begietaratzen digutenak, ezin modu biziagoan. Bestalde, argi uzten digu Goienetxek
|
eduki
izan zuen inplikazio politikoaren norainokoa. Izan ere, hona aldatutako pasarteok esandakoaz gain, apaiz diputatugaiak 3.779 boz bildu zituen alde eta 5351, kontra?, baina, testu horretan irakur daitekeenez, «Donibaneko kantonamenduak eman zion esku gain handia».
|
|
|
Eskualduna astekariaren iraileko lehen zenbakian ere presentzia nabaria
|
eduki
zuten Donibane Lohizuneko, eskualdun bestek? 37 Izatez, kronikaren muina Albert Goienetxek irakurritako hitzaldi biren testuak dira. Lehenengoak, frantsesez eta luze xamarra, Anton Abadiaren omenez ospatu zen bazkarian esandakoa biltzen du, besteak beste Abadiak sorturiko euskal jaien berrogeigarren ekitaldia zela gogoraraziz.
|
|
|
Albert Goienetxe medikuari buruz han eta hemen argitaratuta dauden datu guztiak bildu eta gero ere, haren gainean beste gauza asko ezagutzeko gogoz gelditzen zara, esate baterako, medikuntza non ikasi zuen, edota seme alabarik
|
eduki
ote zuen.
|
|
|
Landa ongi garbi arazi dut...». Oker ez banago, hauxe da Eskualduna astekarian Goienetxe medikuak 1892 urtean
|
eduki
izan zuen azken agerpena.
|
|
|
ohorezko presidenteak, Natalia Serbiako erregina eta Anton Abadia; presidentea, Albert Goienetxe; presidente-ordeak, Henry Larralde Diustegi Urruñako auzapez eta kontseilari orokorra eta Gustave Lerenburu Sarako alkatea; eta beste dozena bat kide arruntago edo. Hurrengo astean48, lau orrialdeko gehigarria
|
eduki
zuen Eskualdunak, E. Reclus, W. Humboldt, F. Michel eta J. Vinson-en testuez osatua.
|
|
|
Zer esanik ez, Donibaneko euskal jaiek hartu zuten 1894ko abuztuaren 31ko Eskualdunaren azala eta zati handi bat49 Dirudienez, arrakasta handiz gertatu ziren, eta milaka bisitari
|
eduki
zituen herriak50 Nolanahi, kronika osotik puntu bakar bat aukeratu dugu hona aldatzeko, alegia, pastoralari dagokiona:
|
|
|
Asmo hori iraileko 21eko Eskualdunak jaso arren52, lehenago Semaine de Bayonne delakoak argitaratu zuen. Horixe da 1894an Albert Goienetxek Eskualdunan
|
eduki
izan zuen azken aipamena.
|
|
|
Hortaz, 1895ean kokatu garelarik, otsaileko 15ean aurkituko dugu mediku donibandarraren lehen kukua53 Izan ere, Serbiako erregearen bisita laburra
|
eduki
zuten Donibanen, eta udaletxean egin zioten ongietorria, Goienetxeren diskurtso batez. Dirudienez, lau astetarako etorri zen 19 urteko Alexandre I.a Bidartera, amaren ikustera54 Antza, ama semeek astebete igaro zuten Donibaneko ville des Pins delakoan, eta eguraldi ederra profitatuz hainbat joan etorri egin zituzten, kasurako Irun eta Hondarribira55 Azkenik, martxoaren 22ko zenbakiak diosku makina bat lagun bildu zela Donibaneko geltokian agur esateko erregeari56; esker onez, Alexandre I.a erregeak St Sava ordenako komendadore izendatu zuen Albert Goienetxe, plaka, kordel handia eta enparauekin.
|
|
|
(7) Behinere jaun hunek (Goyenechek) ez du egin hutsik, Gure gidari hemen eman dugunetikOraino populua (bis)
|
badauka
eskutik, Hortako ez dugu nahi, guk nausi harrotzik.
|
|
|
= Azkue), et nous aurons l, occasion de revenir sur cette éminente personnalité basquisante». Jaien kronikatik kanpo, kazetak dioskunez, Goienetxek euskal alkateen biltzar bat antolatzeko asmoa zuen, erreboteko jokoa suspertzeko eta lehenagoko denboretan
|
zeukan
indarra har zezan.
|
|
|
Donibaneko euskal tradizioaren jaien azken oihartzun bat dakar urriaren 8ko kazetak76 Dirudienez, Donibaneko txarangak arrakasta bizia
|
eduki
zuen bai Gernikako arbolarekin eta bai Harispe marexalari hainbeste gustatzen omen zitzaion euskal ehiztarien martxarekin. Kronikagilearen arabera, martxa hori ahaztuta zegoen ia, baina David medikuak, bai, Ezpeletako alkateak, berpiztu egin zuen.
|
|
|
1899 urteko lehen agerpenean, Albert Goienetxe aurkituko dugu gerla franko prusiarreko gerlari ohien urteroko biltzarra zuzentzen, bera baitzen Donibaneko sekzioko presidentea88 Alokuzio labur eta indartsua egin zuen frantsesez. Dirudienez, gerlari ohien elkarteak hiru hilabeterik behin
|
edukitzen
zuen bilera udaletxeko areto nagusian, Goienetxeren gidaritzapean89.
|
|
|
Gorago aipatu dugunez96, astekari baionarraren esanean 1899ko uztailean plazaratu zen azkenean La Tradition au Pays Basque liburua, 1897ko biltzarreko hitzaldiak batzen zituena. Hala ere, hurrengo asteko zenbakia kexu agertzen zen97, Donibanen arrakasta gehien
|
eduki
zuten hitzaldietariko bi ez baitziren liburuan sartu, alegia, Dibildots apaizaren L. Ame basque eta Pavia jaunaren Marins basques. Bestalde, zenbaki berean irakur daiteke elizan hiru ezkila berri bataiatu direla, hain zuzen Madeleine, Louise eta Vicenta izenekoak, donibandarren eskuzabaltasunaz lortuak.
|
|
|
Hortaz, erabilitako iturri bibliografikoen arabera Albert Goienetxek gutxienez seme bat
|
eduki
izan zuen, itxura osoz lehen emaztearekin.
|
|
|
Eskualdun kantaria da (Baionako Lasserre argitaletxean), eta edizio bi aipatzen ditu, bata 1892koa, 70 orrialdetan 36 kanta bildu zituena, eta bestea 1894koa, 106 orrialdekoa, 56 kanta bilduta. Egin dugun Eskualduna astekariaren azterketan, gogoratuko duzunez, lehenengoaren aipamena aurkitu dugu, baina 1893ko azaroan109 Hala ere, beste iturri baten arabera (Laborde, D., 2008) kantutegi horrek lau edizio
|
eduki
zituen (sic) tartean, Lasserre argitaletxearen eskutik.
|
|
|
Halandaze, liburu nahikoa arrakastatsu suertatu zen, eta aurreko (2?, 4?) edizio horiez gainera, gutxienez beste bat
|
eduki
zuen 1914an, urte horretako ale bat baitago Euskaltzaindiaren Azkue Bibliotekan (Goyenetche, 1914), 145 orrialde eta 85 kantaduna. Areago, beste edizio bat ere eduki zuela pentsa daiteke, Jules Moulier Oxobik 1922an Gure Herria aldizkariaren. Bertzen irakurgaietan?
|
|
|
Halandaze, liburu nahikoa arrakastatsu suertatu zen, eta aurreko (2?, 4?) edizio horiez gainera, gutxienez beste bat eduki zuen 1914an, urte horretako ale bat baitago Euskaltzaindiaren Azkue Bibliotekan (Goyenetche, 1914), 145 orrialde eta 85 kantaduna. Areago, beste edizio bat ere
|
eduki
zuela pentsa daiteke, Jules Moulier Oxobik 1922an Gure Herria aldizkariaren. Bertzen irakurgaietan, sailean argitaratu zuena aintzat hartuz gero (Moulier Oxobi, 1922); besteak beste ondokoa diosku:
|
|
|
zonbeit kontseilu berechi ongarri erremedio berriez da (Goyenetche, 1892b). Guk dakigularik ez du bestelako argitalpenik
|
eduki
. Goienetxeren liburuxka euskara erraz eta eraginkor batean dago idatzita, orduko nekazariek lehen irakurraldian uler zezaten.
|
|
|
Kapital Intelektuala honela defini genezake: enpresa batek
|
dauzkan
ezagutzak, esperientzia aplikatuak, antolatzeko teknologia, ingurunearekiko harremanak eta abilezia profesionalak, enpresa horri merkatuan abantaila konpetitibo bat ematen diotenak. Badira ezagutza aktibo anitz, ohiko kontabilitatean agertu ez arren, enpresarentzako balio handia sortzen (eta etorkizunean are handiagoa sortuko) dutenak:
|
|
|
...sa sortu behar du enpresaren baitan talde autoantolatuak behin eta berriro eratu eta garatu daitezen eta ingurunearekin harremana izan dezaten, horixe baita giltzarri nagusia kanpo zein barneko konplexutasunekin era adimentsuan tratatzeko16 Baina horrek ez dakar jarduera enpresarialaren desplazamendu edo nahasketarik; kultura indartsu batek, printzipio eta balio bateratu batzuk muinean sustraituta
|
dauzkanak
–argitasuna eta gidaritza eskaintzen dizkie eguneroko zereginei.
|
|
|
Amaitzeko, 12 taulak modu hagitz eskematikoan biltzen eta alderatzen ditu antolaketa eredu tradizionalaren eta berriaren ezaugarriak. Dena dela, argi gera bedi guk hemen antolaketa eredu berriari buruz planteatzen dugun eskema ez dela, inolaz ere, itxia eta zurruna, beste hainbat eredu, guztiak ere elkarrekin partekatutako oinarrizko dimentsio edo ezaugarri batzuk
|
dauzkatenak
–bere baitan jaso ditzakeen espazio zabala baizik.
|
|
|
4 Aktibo ukiezin guztien artean, lidergo faktorea bereziki garrantzitsua da, bai enpresaz kanpoko ingurumarian gertatutako aldaketei aurre egiteko (ingurune eta antolakuntza aldaketak), baita enpresak berak
|
dauzkan
baliabide ekonomiko edo aktibo erreal guztiak arrakastaz kudeatu edo lideratzeko ere (batik bat aktibo intelektualak eta aktibo emozionalak).
|
|
|
Artikuluan barrena, ingurumari horretan liderrak betetzen dituen zenbait funtzio berezi deskribatuko ditugu, baita azaleratzen ari den antolaketa eredu berriaren ezaugarri nagusiak bistaratuko ere. Antolaketa eredu berri hori ez da zurrun eta itxia, beste hainbat eredu, guztiak ere elkarrekin partekatutako oinarrizko dimentsio edo ezaugarri batzuk
|
dauzkatenak
–bere baitan jaso ditzakeen espazio zabala baizik.
|
|
|
1 Egungo ingurumari ekonomiko enpresarialaren ezaugarri nabarmenenak, ziur asko, aldaketen bizitasunaren eta konplexutasunaren gorakada dirateke. Eta, hartara, garai honetan enpresetako liderrek parez pare
|
daukaten
erronkarik latzena ondorengo bi fenomenoen arteko oreka aurkitzean datza: a) enpresako prozesu eta prozeduren egonkortasuna, hots, errutinak bikain betetzea (horrek denbora, irudimena, adimena eta energia aurrezten dituelako), eta b) aldatzeko behar larri eta gorria.
|
|
|
Aipatu dilema hori ondotxo ezagutzen du lider arrakastatsu orok, ahal den neurrian eta ahalik ondoen konbinatu nahi eta behar izaten baititu sormena/ berrikuntza, batetik, eta estandarizazioa, bestetik. Edozein produktu saltzea gero eta zailagoa da, baldin eta enpresak ez
|
badauka
kalitate ziurtagiriren bat edo beste. Horrek esan nahi du merkatuak enpresei lan egiteko prozedura edo jardunbide egoki eta egonkorra exijitzen diela.
|
|
|
da, eta lana beharrean ziberlana, eta are ziberbizitza?
|
daukatela
diote. Internetek harremanak kosturik gabe izatea ahalbidetzen badigu, Interneti gailenduko litzaiokeen gauza bakarra telepatia izango litzateke.
|
|
|
Ohargarria da Henry Ford bere garaian honela kexu zela: «Pare bat esku behar dudanean, zergatik jabetu beharra
|
daukat
gizabanako oso batez?»; gaur egun, ordea, litekeena da enpresek honako beste galdera hau egitea: «Zertarako behar dut pare bat esku?».
|
|
|
Horregatik, eguneroko lanerako kudeaketa tresnak eta ideiak behar dituzte, oso garrantzitsuak izan baitaitezke zuzendaritza eraginkorragoa eta lehiatzeko ahalmen handiagoa izan ditzaten. Ordea, kudeaketarako jakintza sortzaile nagusiek kudeaketa kontzeptu berriak sortzeko eta saltzeko
|
dauzkaten
interes komertzialak edo legitimitate kognitibo eta soziala direla-eta, askotan, Albizu eta Olazaranek dioten bezala, «agintzak eta errealitatea ez datoz bat, ezta ideien formulazio orokorra eta enpresa eta erakundeetan egiten den benetako ezarpena» (Albizu eta Olazaran, 2003). Gai hori ikertzen dutenen arabera, enpresek modei jarraitzen diete, batetik, egindako akatsak eta izandako frustrazioak gainditzeko premiagatik; eta bestetik, itxura berritzaile eta originala edukitzeagatik.
|
|
|
Ordea, kudeaketarako jakintza sortzaile nagusiek kudeaketa kontzeptu berriak sortzeko eta saltzeko dauzkaten interes komertzialak edo legitimitate kognitibo eta soziala direla-eta, askotan, Albizu eta Olazaranek dioten bezala, «agintzak eta errealitatea ez datoz bat, ezta ideien formulazio orokorra eta enpresa eta erakundeetan egiten den benetako ezarpena» (Albizu eta Olazaran, 2003). Gai hori ikertzen dutenen arabera, enpresek modei jarraitzen diete, batetik, egindako akatsak eta izandako frustrazioak gainditzeko premiagatik; eta bestetik, itxura berritzaile eta originala
|
edukitzeagatik
. Beste arrazoi bat izan daiteke zuzendariek enpresa edo merkaturatzen dituzten produktuak eta zerbitzuak lehiakideengandik bereizi nahi izatea.
|
|
|
Kalitatearen kudeaketak izan dituen goraldiak eta beheraldiak aztertzeko paradigma horretan berebiziko indarra
|
eduki
duten hiru kontzeptu heterogeneo hartuko ditut oinarri: batetik, erabateko kalitate kudeaketa; bestetik, ISO 9000 arauak; eta amaitzeko, Sei Sigma metodologia.
|
|
|
Etengabe aldatzen den gure ingurua ulertzeko abilezia ere mugatu dezakete. [?] EFQM Bikaintasun Eredua ez da panazea unibertsala, baina lan tresna aparta da edozein erakunde berritzeko prozesuari ekiteko,
|
daukan
helburua dena delakoa ere.
|
|
|
Beste arrazoi bat, erasoaren prestaketa eskasa izan zen. Horniketak gaizki antolatuta zeuden frontearen inguruan37 Armamentuaren aniztasunak, fusilen artean 5 kalibre desberdin
|
edukitzeak
, adibidez, ez zuen lagundu Euskal Arma daren eraginkortasunean.
|
|
|
Gudarien esperientzia falta ere elementu garrantzitsua izan zen, Legutio izan zelako beraien lehen eta azkeneko eraso garrantzitsua. San Juan komandanteak azpimarratu zuenez, ez da nahikoa plantilla batzuk osatzea eta gizonak taldeetan biltzea armada bat
|
edukitzeko
. Armada prestatu egin behar zen eta ekintza txikietan erabili boluntarioak, eta derrigorrez joandakoak, benetako soldadu bihurtzeko.
|
|
|
139). Beraz, posible da Legutioko erasoaldiak eraginen bat
|
edukitzea
Madrileko frontean. Ezin ahaztu, azkenik, Legutioko erasoaldia bukatu arren, matxinatuek asko indartu zutela Iparreko frontea soldadu kopurua nabarmen igoz, 3.550etik ia 10.000ra 1937 urtearen hasieran.
|
|
|
Errepublikazaleei dagokienez, Garellanoko militarrak Tantaibakarreko maldetan jarri ziren, asalto guardiak Otxandioko kanposantu inguruan eta miliziano ezkertiarrak Motxotegiko gainean; abertzaleek, bitartean, Gorbeiako gailurra hartu zuten. Frankistak, aldiz, 24an bertan sartu ziren berriro Legution eta hurrengo asteetan pixkanaka pixkanaka indartu zuten goarnizioa 600 lagun inguru
|
eduki
arte4 Borrokak hasi zirenean Ricardo Iglesias teniente koronela zen frankisten burua. Errepublikazaleen iritziz ez zen matxinatuen oso aldekoa, baina gero erakutsi zuenez, profesional trebea zen.
|
|
|
Hau da, tresna motela eta zurruna da, eta kasu askotan, plangintza onartzen denerako, bertan jasotako berritasun edo proposamenak gauzatuta daude. Hortaz, beren helburuetako bat zen proposamen sortzailea izateko funtzioa oso korapilatsua
|
daukate
hasiera hasieratik.
|
|
|
9 Bolibarren, ohikoa da, hiztun helduen jardunean, eutsi? eta?
|
eduki
–erroa duten adizkietan hirugarren pertsona singularreko morfema oe da; gazteen jardunean, aldiz,:
|
|
|
Bakarrik etorritako emakumeen artean, seme alabak
|
eduki arren
, asko dira bikotekiderik ez dutenak, hau da, ama ezkongabeak dira, banandutakoak edo alargunak, eta beraz, familiaburuak.
|
|
|
Emigratzeko egitasmoari bakarrik heldu arren, jomuga den tokian familia
|
edukitzea
, elementu euskarri garrantzitsuenetariko bat da. Datozen emakume askok norbaiten bidez datoz, erreferentziaren bat dute, maiz familiarra izan ohi dena.
|
|
|
Horrek hauxe esan nahi du: harrera toki bat izatea, oinarrizko beharrak aseta
|
edukitzea
, oinarrizko informazioa eskuratzea eta, gainera, horrelako egoeran hain beharrezkoa den familiaren babesa eta laguntza jasotzea. Dena den desberdintasun esanguratsuak ikus daitezke jatorrizko herrialdearen arabera; alde batetik Latinoamerikako% 74k eta Magrebeko% 64k senitartekoak dituzte ondoan, eta beste aldetik, Ekialdeko Europako% 26,3k, X2 (14)= 38,95; p= 0,000.
|
|
|
Lan irregularrak, edo azpilan horrek, ondorio latzak ditu langilearentzako. Lan baimenik gabe ez dute gizarte segurantzan kotizatzerik, eta horrek berarekin dakar, bajarako, oporretarako edota langabeziarako aukerarik ez
|
edukitzea
. Bestetik, nominarik ez dutenez, ez dute ez mailegu bat eskatzerik, ezta etxebizitza bat alokatzeko berme bat aurkezterik ere.
|
|
|
Seme alabak urrun egoteak, helburuak ez lortzeak, beste etorkinekin harremanak mantentzeak eta etxetik kanpo lana egin beharrak Magrebeko emakumeen sintoma somatikoekin loturak erakusten dituzte. Ekialdeko Europako taldean, somatizazioa bakarrik beste etorkinekin harremana
|
edukitzearekin
lotzen da, eta Latinoamerikako populazioan langabeziarekin, estresarekin eta seme alabak hemen egotearekin.
|
|
|
Arlo depresiboa Latinoamerikako taldean behar minimoak ez
|
edukitzearekin
(lana eta egoera juridikoa), eta harreman soziala ez izatearekin (senideak urrun egon eta beren herrialdearekin kontakturik ez izatea) erlazionatzen da. Ongizatearekin zerikusirik duten aldagaiak ere agertzen dira depresioarekin, adibidez emigratzeko aukera ez eskertzearekin, beren egoera espero baino txarragoa dela pentsatzearekin eta beren osasuna negatibotzat sumatzearekin.
|
|
|
Ekialdeko Europatik etorritakoengan ez da agertzen aldagai sobera erlazionaturik: depresioa familia ondoan
|
edukitzearekin
lotzen da eta antsietatea beste etorkinekin harremana izatearekin.
|
|
|
Familiaren urruntasuna emigratzearen alderdi ilunenetarikoa izan arren, seme alabak edota bikotekidea hemen daudenean, egokitze prozesuari gehitu behar zaizkio amek euren seme alabak zaintzeko edo haiei arreta emateko dituzten zailtasunak, batez ere, ama irabazi iturri bakarrak izan, eta seme alaben ongizatea amen ardurapean dagoenean erabat. Zaintzeko garaian oztopo handiak dira lanak eskatzen dien dedikazioa eta euren herrialdeetan izaten duten familia sarea zabala hemen ez
|
edukitzea
.
|
|
|
Gainera, harremanak egiteko garaian, beste alderdi garrantzitsua dira emakume etorkinek lana eta familia uztartzeko dituzten zailtasunak. Horrek zaildu egiten du ohiko harreman sareetatik harago, harreman berriak egiteko tartea
|
edukitzea
.
|
|
|
Emakume etorkinek baldintzaturik dituzte euren lan aukerak, harrerako gizarteak konpondu gabe dituen arazoen eraginez: emakumeen lana okerrago ordainduta dago eta gizartean ospe txikiagoa
|
dauka
(Juliano, 2006). Orain arte zerbitzuak, garbiketak, zaintzak eta antzeko lanak, bertako emakumeek egiten zituzten baina gaur egun dagoen hutsunea beste herri batzuetatik iritsitako emakumeek betetzen dute (Zabala, 2006).
|
|
|
Horren adierazgarri dira, jatorrizko herrialdean geratu den familiari ematen dioten arreta, baita harrera gizartean euren seme alaben hezkuntzarekin eta egokitze kulturalarekin duten ardura ere. Horrela, uler daiteke, seme alabak gertu
|
edukitzea
sintoma somatikoekin erlazionatua egotea, eta, bikotekidea hemen izatea, antsietatearekin loturik egotea. Ekialdeko Europakoen taldean, harreman sozialek, adibidez, beste etorkinekin kontaktua izateak edota senitartekoak hurbil edukitzeak, lotura dute agertzen den sintomatologiarekin.
|
|
|
Horrela, uler daiteke, seme alabak gertu edukitzea sintoma somatikoekin erlazionatua egotea, eta, bikotekidea hemen izatea, antsietatearekin loturik egotea. Ekialdeko Europakoen taldean, harreman sozialek, adibidez, beste etorkinekin kontaktua izateak edota senitartekoak hurbil
|
edukitzeak
, lotura dute agertzen den sintomatologiarekin. Beste talde batzuetan gertatzen den bezala, egoera berdinetik pasatzen ari den jendearekin harremana edukitzean, bakardadea, tristura eta antzeko sentimenduak kutsa daitezke.
|