|
2007
|
|
|
Xakurra trenpan jina dun nunbaitik, hak badakiken ba nor den ohoin zikin hori! hexak
|
behar
tinat atzeman eta segitu... gero askalduko nun, redios de dios... kalitzen dinat ba!
|
|
|
Pentze kaskorat heltzean, hexak galdu ziren bidexka batean bainan bere ideiari jarraikiz laster aurkitu zituen Katxoteneko alorrari behera joaiten zirela" ez nian ez beste beldurrik! Pairatu
|
behar
tuk ba aldi huntan..." Urratsa eztitu zuen orduan Pettanek, behar zuela ez ustean heldu eta harrapatu bere ohoina. Samatsan sartu zen ixil ixila, behako bat eman, goaitatuz nun atxemanen zuen Battitta.
|
|
|
Pentze kaskorat heltzean, hexak galdu ziren bidexka batean bainan bere ideiari jarraikiz laster aurkitu zituen Katxoteneko alorrari behera joaiten zirela" ez nian ez beste beldurrik! Pairatu behar tuk ba aldi huntan..." Urratsa eztitu zuen orduan Pettanek,
|
behar zuela
ez ustean heldu eta harrapatu bere ohoina. Samatsan sartu zen ixil ixila, behako bat eman, goaitatuz nun atxemanen zuen Battitta.
|
|
|
... ene denbora guzia aberekin pasatu diat, behi eta ardiak nintiela ene lagunak (baita ere Xumi, gure xakur beltxa), heiekin nindaukan goizetik arrats, nun heien usaina ere enetzat hartua nian, heien egoera bera partekatzen nian, nahi gabez entzuten nialarik etxeko anderearen partetik: " irus izaiten ahal hiz hunat eroririk, baduk mutil frango esker gaixtoz pagatua denik" edo" jana baduk zer
|
behar duk
gehiago?"; eta zonbat holako erranek konpreniarazi baitzautaten kabaletan izanen niela gehiago adixkidetasun ezinez eta etxalde huntako bizitzaileetan! Gau osoak iragaiten nintian barrukian, Paleta eta Adar Xutaren artian, Xumirekin begiz begi, korbe hegian jarririk, burua eskuen artian...
|
|
|
Laster behar izan diat amentsa utzi entzutean: " zer
|
behar duk
hik arnes huntarik, zer dakik hik hunen berri, nun ikasirik?
|
|
|
zer dakik hik hunen berri, nun ikasirik? hire hobenetan ez zakala hau hunki, entzun duk?" eta oino" habiloa hire lekurat... barrukirat!", edo berriz" intelijenta izan
|
behar dik
hunen ibiltzeko, ene semeak bakarrik ez tik gidatuko, bahiz?". Geroztik ene lanak joanago eta dorpeago zoatzikan, lehenago behien urratsak eneen araberakoak zitian, trakturraren errota-itzulia aldiz
|
|
|
... urteak joan... denbora joan... nausietxekandereak eztitu zitian, bai segur, nitaz arta gehiago hartuz: heiekin askaltzen ahal nindian, artetan arno xorta bat ukaiten nian igandetan, ene lanak ez zitian hain bortitzak, ohartu zitian ahala ttipituz ari zitzaitala eta arras ontsa konprenitzen zitean gauza hori, nun ari zitzaizkian biak, aldizka edo betan, familiako seme bezala nintzela etxe huntan, beren haurra bezala konsideratzen nindutela eta horrengatik ene geroaz kezkatu
|
behar zutela
, eta hola beren ustez bainan" ez bortxaz he, hiaunez", berrogoi urtez goiti xerbitxu egin ondoan, erretreta on bat merezitua nuela, bai segur" zertako ez hik ere bestek bezala", eta hola sar nindaitekela" o, ez behala ez, bainan denbora puska baten buruan, hik nahiko dukalarik bakarrik, badakik Donapaleun baduk erretreta etxe bat, Giscaren emaztiak benedikatia, uste duka ... ..."
|
|
|
Uda joan zaut (eta ni harekin!) opor langintsu eta ikaskor garai batean, tekniko-kontable bilduma-txosten bat ekoiztu beharrean ene Etxarriko hezizailen asebetetzeko, larrogoi orrialdetakoa bederen izan
|
behar zuela
, denak bat bestea bezanbat luzeak eta beteak, eta huna nun galdatzen dautaten, gainerat, Jakes, Xexili eta beren Argitxu ttipiarekin nintuen gizatiar-harremanetaz mintzatzea!!!
|
|
|
Beraz, bizi diren jende batzuekin edozoin iduripen aurkitzea ez ditake bataratasun soila, nihaurek bizi izan baititut. Aldiz, edozoin
|
behar
gabeko elhe edo egitate, nor nahiren partetik jasaitea, ez da uste-gabekotzat hartua izanen eta horren egilea segur izan dadila bere... zeinuak joko diozkala!
|
|
|
Bat batean, hola, nehori deus galde egin gabe:
|
behar dik
ukan kopeta! Ausartzia edo nik dakita zer... bakoitzak bere arrazoinak... ez duk gure afera...
|
|
|
... xehetasunak
|
behar
tik gure bizi moldeaz! Xifritzen nik horrek, denak jakin behar, denak ikusi behar... bon, ados nindian... alta... ene hogoita zortzi ektarekin, hogoi bat behi eta zezenko zonbaitekin laster ikusiko dik ba... zertarat noan... eta zertan giren!
|
|
|
... xehetasunak behar tik gure bizi moldeaz! Xifritzen nik horrek, denak jakin behar, denak ikusi
|
behar
... bon, ados nindian... alta... ene hogoita zortzi ektarekin, hogoi bat behi eta zezenko zonbaitekin laster ikusiko dik ba... zertarat noan... eta zertan giren! Nahiz, laborari seme den eta arras konprenitzeko gizona baita...
|
|
|
Hala nola, oraingo haragia denboran baino zailagoa duk, mastakatzeko indar gehiago
|
behar diat
, nahiz mozteko ere beharrik ganibeta xorrotxagoa duan. Bazkaltzeko denbora bera luzeagoa zitak, eta etxekoek zein laster jaten duten harritzen nauk.
|
|
|
Dutan adinarengatik betaurrekoak
|
behar ditudala
erratea trufa molde bat duk, bista ona diat oraino eta ongi ikusten diat gauzak aldatzen ari direla. Dena duk, kasetetan erabiltzen dituzten hizkiak xeheagoak direla, eta irakurtzen hasten naizelarik, begiak okertzen zizkitala, ala behar bada besoak laburtzen, ez dakiat!
|
|
|
Dutan adinarengatik betaurrekoak behar ditudala erratea trufa molde bat duk, bista ona diat oraino eta ongi ikusten diat gauzak aldatzen ari direla. Dena duk, kasetetan erabiltzen dituzten hizkiak xeheagoak direla, eta irakurtzen hasten naizelarik, begiak okertzen zizkitala, ala
|
behar bada
besoak laburtzen, ez dakiat! Beharrik berrien jakiteko beste modu bat erabiltzen diat, norbaiti galdeginez irakurtzea boz ozenez, baina hala ere ez nauk arras kontent, zeren eta jendeak hain dituk apal mintzo non ez ditudan entzuten ere!
|
|
|
Denak urruntzen ari dituk, ene etxetik eta herrirako bidea doblatu duk, eta gainera lehenago sekulan ikusi ez nituen patar batzuetaz ere gehitua izan duk. Eta izugarri dena, autobusa hartu
|
behar dudanean
, beti presan duk, lasterka joan behar diat haren kausitzeko, usaian ni heltzen nintzelarik baino goizago abiatzen zidak.
|
|
|
Denak urruntzen ari dituk, ene etxetik eta herrirako bidea doblatu duk, eta gainera lehenago sekulan ikusi ez nituen patar batzuetaz ere gehitua izan duk. Eta izugarri dena, autobusa hartu behar dudanean, beti presan duk, lasterka joan
|
behar diat
haren kausitzeko, usaian ni heltzen nintzelarik baino goizago abiatzen zidak.
|
|
|
Ene soineko guziek hertsatzeko aiherdura bat badie, bereziki gerrian, eta galtzak ezin estekatuz deabrua ikusten diat batzuetan. Gainera, oihalak berak arinagoak diren nagok, hotzetik ez bainaute begiratzen, ez babesten, nola neguan
|
behar ditiat
doblatu, galtzoin luzeak jauntziz eta. Zapata lakioak ere laburtu dituzten nagok, heien lotzea bera nekezagoa zaitak orain.
|
|
|
Berrikitan, ene lantegiko erretretadun batzar batetan izan nauk eta harritu nauk ikustearekin zer ñiñiak hartzen dituzten orain langile gisa! Halere, aitortu
|
behar diat
guk ginen baino ongi ikasiagoak direla: batek baino gehiagok" Jauna" deitu nik eta etxerat ari nintzela, laguntza ere eskaini didataie karrikaren zeharkatzeko.
|
|
|
— Kontxo! karroindu
|
behar
diauk eskolarat heldu gabe! Goazen fite, Antton, ze terrentena hizan!
|
|
|
Erran
|
behar da
, Lapixtegitik eskolarateko edo elizarateko bidea ez zela nola nahiko bidea; luzea eta makola zen, patartsu, dena arroila, sasi, arroka ta zilo, lohi edo erhauts aroak nola uzten zuenean eta han ibiltzeak ez zeion ez arrangura kalkula edo katiximan emaiten! Eta norbaitetaz mendekatu nahi zutenean bide horren desgrazia orotaz, ardurenian apezari edo errientari bihurtzen zituzten beren erranahiak.
|
|
|
— Lerrak! Lerrak
|
behar
tiauk!
|
|
|
— Egia duk,
|
behar
diauk ernatu haatik!
|
|
|
Gaitzago izan zeien, haatik, heien estekatzea oski ferratuetan. Sahetseko zerragailu batean harrapatu zuten berek
|
behar
baino alanbre gehiago eta horra, gure" elhurgizonak" ongi apainduak laster eskolarat joaiteko. Plantatu ziren biak, bidean," arroltze" moduan (argazkietan ikusirik bazakiten nola egin!) urritz makila pare bat bakoitzak eskuan eta" Avomar!
|
|
|
Hau huna duk! Hobeki lerratzen ba, bena patarrak bestalderat emaiten zian eta gu zolarat lerratu orduko, funtsian ez beti lerren gainean bena ipurdi-gainean ere, berriz goiti jin
|
behar
ez ginelakotz eskolarat buruz ari! Hauxe duk ba balentria!
|
|
|
Holako hotzarekin! Mentsa
|
behar dik
ba izan, agian ez dik nehork deus jakinen!
|
|
|
... ez... presatua izan
|
behar dik
... norbait badikek beha... aiduru eta presatua denik... bere bizia badik, segur... ez badauku sekulan deus erran ere... bon, bere afera dik hori...
|
|
|
Ez gitin ahantzi eta nik bazkaria ez prest! Zer eman
|
behar zionat
! Ba, ez dun ez delikatu hoitarik... ahate gizen puska bat eta ensalada... hori bederen laster egina dikenat...
|
|
|
... egia dun, ikusten ez direlarik hobekiago ohartzen gaitun nola profitatzen duten... edo haurrek edo kabalek, funtsean, batera heldu dun. Garbiki erraiteko, aitortu
|
behar dinat
ontsa kontent ginela berak proposatu zaukularik etxearen antolakuntzaz arduratuko zela... ez gindinan auzo edo beste kanpoko bateri hori galdetzen ahal... ordaindu behar baita gero... ez... ez zutenan ez errefusatuko bainan... hola hobeki iduritu zaukun... gakoak eman diazkonau eta... aire joan gitun... zer aisaldi goxoan ginen... eta denak bere gain utzi... baratzeaz ere arduratu dun, uste’...
|
|
|
... egia dun, ikusten ez direlarik hobekiago ohartzen gaitun nola profitatzen duten... edo haurrek edo kabalek, funtsean, batera heldu dun. Garbiki erraiteko, aitortu behar dinat ontsa kontent ginela berak proposatu zaukularik etxearen antolakuntzaz arduratuko zela... ez gindinan auzo edo beste kanpoko bateri hori galdetzen ahal... ordaindu
|
behar baita
gero... ez... ez zutenan ez errefusatuko bainan... hola hobeki iduritu zaukun... gakoak eman diazkonau eta... aire joan gitun... zer aisaldi goxoan ginen... eta denak bere gain utzi... baratzeaz ere arduratu dun, uste’una?...
|
|
|
... ez, ale... ez dun ene eguna... errefusak merke bon, goazen bazkariaren prestatzerat... guk ere jan
|
behar
dinau...
|
|
|
— Ez, ez hadila kezka Xexili, ez dinat leku ainitz
|
behar
.
|
|
|
— Ez, ez dinat fazoinik egiten, gogotik egonen nindunan, bena joan
|
behar dinat
... eguerdiko zeinuak ezaun ditun, banoan, bestaldi bat artio!
|
|
|
... ez, ez daunat deus erranen, sobera urrun begiratzeak ez din deus hunik... gauzak sobera barnatzeak ere ez... gibelatzea ezin baiteke eta gainerat, ez gindizken gauzak konfonditu
|
behar
... adixkidetasuna... maitasuna... biak zoin hurbil... zoin urrun...
|
|
|
... halere, nik ere gogoa
|
behar nikek
ba doi bat bideari atxiki...esker aire kurritzen nintzenez ote... san dios ez nikek beste beharrik... kasu, kasu... bestenez... zeinuak jo ta jo, hiretako luzkek!... eta amen!
|
|
|
— ale... joan
|
behar diat
...
|
|
|
Nik pena eta hark probetxua, he... Zer ez da ba ikusi
|
behar
oraiko munduan!
|
|
|
— Beraz, enekin jin
|
behar dun
...
|
|
|
— Orduan, arduraduner
|
behar zaie
zerbait erran
|
|
|
Begitarte harritu hartan sudurra ere zen ohargarria, hain zuen luzea, zuzena bainan luzea! Horregatik jasan izan
|
behar zuen
beste izengaitiko bat: pika-moko.
|
|
|
gure kezkak berriz hasiko direla? Zerbait egin
|
behar da
! Alkatea, burgoi eta papo hantuz laudatzen zutena ordu artean, ahaparkatua izan zen, laidostatua, mehatxatua, eta zerbaiten egiterat manatua.
|
|
|
—
|
Behar bada
gure lehenagoko biztanle zahar batenak, ez duzu ikusten, ama, Cro-Magnon bat balitz, zer afera litaken?
|
|
|
Gure herri ttipi hunen harrotzeko aski zen ba holako hezur kausitze bat gero mundu guzian ezagutua izaiteko, eta ez zuen gehiagoko axolarik hortaz! Zer mila debru
|
behar zuten
ba, gehienek, mundu huni interesatzeko?
|
|
|
Kasetak dion ere, egunetik harat, paristar arkeologo batzuek ikusterat jiteko xedea dutela. Zerk
|
behar gaitu
, orai?
|
|
|
Oporrak zirelata, Xantxo et Kattina goiz guziz zoatzin Marletako borda hegirat ikerlanak
|
behar zituztela
ondotik segitu, eta egun oroz, eguerditan sartzen ziren azken berriak ekarriz, alai eta kontent beren aitak denak jakinen zituela kasetak agertarazi gabe.
|
|
|
— Holako ikerketak ez baitira denen bixtan egin
|
behar
, dudarik gabe. Balio handiko gauzak kausitu dituztelako marka dukek, hori, Kaiet, ez duk uste?
|
|
|
—... zer
|
behar dute
jandarma zozo horiek Marletako bordatik. Nik derauzuet ez dutela deus atzemanen, bizpahiru hezur ustelduk ez die deus erran nahi, hi, hi, hi
|
|
|
Bakarrik, kasik ixilka, gordeka, prekozionez beterik eman zeien burdin-untsi gorrista bat, arras zahartua, elaztikazko zinta zahar batez inguratua, erranez" ene denbora badoa, orduan hau zuentzat da... ni hil ondoan bakarrik ez zabal, he? Arnega zazue kristoren kurutze seinalea eginez" eta arnegatu zuten, pentsatuz
|
behar bada
opari zerbait zitakela. Geroztik, Xantxo eta Kattina goibel eta ilun bezain kurios agertzen ziren elgarrekin zirelarik" zer ote da hau?" eta besteak" ez dakiat, bainan hitzemana diauk, orduan..." eta hortan ahantziarena egiten zuten, jakin minez erreak zirelarik.
|
|
|
Geroztik, Xantxo eta Kattina goibel eta ilun bezain kurios agertzen ziren elgarrekin zirelarik" zer ote da hau?" eta besteak" ez dakiat, bainan hitzemana diauk, orduan..." eta hortan ahantziarena egiten zuten, jakin minez erreak zirelarik. Bainan, bazakiten ere alai eta irustasunez beterik agertzen burrasoen aintzinean, harro beren aitatxik sekretu handi baten jabe ezarri zituela eta hartaz gai izan
|
behar zutela
, aitamak gezurrean atxiki behar balira ere!
|
|
|
Geroztik, Xantxo eta Kattina goibel eta ilun bezain kurios agertzen ziren elgarrekin zirelarik" zer ote da hau?" eta besteak" ez dakiat, bainan hitzemana diauk, orduan..." eta hortan ahantziarena egiten zuten, jakin minez erreak zirelarik. Bainan, bazakiten ere alai eta irustasunez beterik agertzen burrasoen aintzinean, harro beren aitatxik sekretu handi baten jabe ezarri zituela eta hartaz gai izan behar zutela, aitamak gezurrean atxiki
|
behar balira
ere!
|
|
|
— Bai, konprenitzen dugu. Hobekituko delarik erraiozu otoi, mintzatu
|
behar
ginukela berarekin eta jin dadin jandarmerialat... ahal dukelarik bederen.
|
|
|
— Hamar urte dituk egun eta nik aldiz soberaxko aintzina segitzeko. Ondoko bat
|
behar diat
, aditua den bat, ene familiakoa, eta alabarik ez izanez, hi hait hautatua horretarako, erran zion Maritzak ondotik. Beraz gizondua haizelako marka izanen duk hau hiretzat.
|
|
|
hortarako dituk eginen otoitz edo murmurika zonbait, aintzinean dukan aita edo ama-geiak" seme" edo" alaba" hitza erran arte. Bat edo bestea erraiten dutelarik, beren bihotz xokoan duten desira zonbaiten azalpena baita hori, ez duk dudan ezarri
|
behar
. Beraz, seko, xutitzen haiz erranez:
|
|
|
Ene arrebak, bere sekretuzko karnetean kontsiñatzen zuen bezala eta, nik jakinez nun gordetzen zuen irakurtzen bainuen ixilka, gertaera ontzat hartu zuen bainan ez zuen gehiagoko komentariorik egin. Aitortu
|
behar dut
, ene zortzi urterekin, miresturik nengoela holako" amodio" ixtoriaren jakinean izateaz: bai ene arrebak amoros bat izan zezan, bainan gehiago, horietarik bat gure apez gaztea izan zedin!
|
|
|
" Presan naiz, ama. Partida hasi
|
behar dugu
ahal bezain laster, aro aldakorra izan gatik", eta urrundu zen segituz" madama jinen zauzu, errana diot hor zinela".
|
|
|
famili hartako gazte guziak, bai nexka bai mutikoak, xoraturik zegoela Xantianaren xotiltasunaz, nexkakide xarmantagorik ez zela heiekin ondartzara joaiteko, tenizean aritzeko, berdin xake jokoan ere hau ikasi baitzuen inomineko ixtantean, eta zinemako ateraldiak ere egiten zituztela elgarrekin. Adios lisatze, kozina egite, buketa hedatze eta beste lan murriztu eta etorkin gabeko horiek, ez dira beretzat, Xantiana bezain gisako neska batek beste gero baten mentura
|
behar zuela
" aterako da segurki, badaki zer ari den". Denak ongi zoatzin beraz, amak ez zuen kezkatu behar, eta" nahi baduzu bederen, denbora puska bat gehiago atxik ginezake hemen, kontratuz kanpo, bixtan dena, hain gira beraz kontent, bazter guziak airosten baititu... dute bat hartuko duzu?
|
|
|
Adios lisatze, kozina egite, buketa hedatze eta beste lan murriztu eta etorkin gabeko horiek, ez dira beretzat, Xantiana bezain gisako neska batek beste gero baten mentura behar zuela" aterako da segurki, badaki zer ari den". Denak ongi zoatzin beraz, amak ez zuen kezkatu
|
behar
, eta" nahi baduzu bederen, denbora puska bat gehiago atxik ginezake hemen, kontratuz kanpo, bixtan dena, hain gira beraz kontent, bazter guziak airosten baititu... dute bat hartuko duzu? ".
|
|
|
Bakarrik orhoitzen naiz aurpegia goibeltsu zuela bainan, despitatua baldin bazen ere, bazuen aski urgulu bere sendimenduen ez agertzeko. Harro pixka bat ere,
|
behar bada
, nork daki.
|
|
|
" Girixtino maiteak" eta" amen" izan ziren elizan entzun hitz bakarrak! Oi zer lotsaria, gure Santestebanentzat, desolatua zen, doi-doietan meza bukatu zuen ahal bezain zalu, zangoak daldaran, bihotza panpaka, eta zerbait egin
|
behar zuela
ondoko igandeko, deliberatu zuen apezpikuaren ganat joaitea kontseilu bila.
|
|
|
Bainan," zure kasua
|
behar dugu
oraindik konpondu", erran zion Santestebani. " Heldu den igandean berriz holakorik gertatzea damu litake, jadanik gutti aski bailitake gure azken elizatiarren galtzeko, eta hori ezin onhartua litzaiguke.
|
|
|
7 Aita Sainduaz mintzatzen zirelarik ez da erran
|
behar
" MAFIAko eguzaita" dela.
|
|
|
—.. eta horren ferekatzeko eskua luzea
|
behar dik
ba, hainbeste goiti-behera buztanetik bururaino, bizkarra zabal dik baldinba, ez duk uste?
|
|
|
— Halere... abantaila bat badik kabala horrek, ur guti aski duela bizitzeko... eta guk beste zerbait
|
behar diagu
... Ostaler! ekarzkigutzu beste bi" rikar" otoi!
|
|
|
—.. baina... jatera ere eman
|
behar zaiok
, eta non aurki zezaken gure eskualdetan horrendako bazka. Kamelu batek... ago... zer deabru jan behar dik?
|
|
|
—.. baina... jatera ere eman behar zaiok, eta non aurki zezaken gure eskualdetan horrendako bazka? Kamelu batek... ago... zer deabru jan
|
behar dik
–
|
|
|
— Kameleoia non-nahi akomeatzen duk,
|
behar den bezala
hazten baduk...
|
|
|
Nola erran duk? Hori zukean
|
behar bada
, kamelia, bai, orain oroitzen nauk, kamelia zuela bere baratzean eta horregatik preso eraman dutela... Ostaler, beste bi, otoi...
|
|
|
—... tisana edo zerbait holako mixtura baten egiteko,...
|
behar bada
sendagile bezala ikusten zikean bere burua...
|
|
|
— Zer dakik hik? Lore sendagilez artatzen diren franko baduk, eta ez dituk denak ezagutuak,
|
behar bada
" anonimo" horietarik dukek.
|
|
|
Musika, pipa, ametsetan eta nork daki zer! Haatik, alkoholari ere ez omen zian emana, orduan tisanaz asetzen zukean
|
behar bada
–
|
|
|
Aski hire jakitate madarikatu horrekin! Trenkatu
|
behar duguna
duk, orain eta hemen, zertako jendarmek altxatu duten goiz honetan, argi zirrintan, lore txar baten gaitik. Hor, nonbait zerbait misterio baduk, guk ulertzen ez dugun zerbait.
|
|
|
— Ba, ulertzea ez duk ez gaitz.
|
Behar bada
, kamelia edo kamamila erabiltzen zitian tabako hosto gisa, eta bere trafikoa hartan egiten diru pixka baten egiteagatik, beste arrandarik ez izanez gero...
|
|
|
— E... eta... ba gero bai, baina gure auzia
|
behar duzu
trenkatu lehenik.
|
|
|
— Badu kasik oren bat horretarik mintzo zaretela eta ez duzue oraino ulertua? Soberaxko" rikar",
|
behar bada
–
|
|
|
— Bai, baina zer izan
|
behar zen
gogoan?
|
|
|
Ageri da ez duzuela zuek ezagutu, edo bederen ez ongi, bestela bazinakiketen ustel zikin bat zela. Ez nukela hori erran
|
behar
–Baditeke, baina berdin da, errepikatuko dut, bietan beharrez.
|
|
|
" Gurasoak ez omen dira hautatzen, familia den bezala hartzen da", nork deabru zuen hori kantatzen? Eta bai, familia heldu den bezala onartu
|
behar da
, ados naiz, bakarrik eneak ez nau ni onartu. Oroitzen naiz nola ama jadanik ari zidan" gazteegi nindian ama izateko, Ion, ez duk hire falta, baina hamazazpi urte nintian bakarrik sortu hintzelarik" eta nik ene esku ttipia luzatzen nioian eskolara laguntzen ninduelarik, eta burua altxaturik galdegiten" Errazu ama, orain, ama izateko adina jina zaizu, ez?"," bai, laztana, orain bai", erraiten zidan, baina ez dut uste sekulan sinetsi dutan, non beti egiten nion galdera bera.
|
|
|
Orduan, beti gauza beraren entzutea, bere senarra gau guziez berantago sar zedin, bera lan ttipiz ttipi ibil zedin sekulan deus funtsezkorik kausitu gabe, horiek guziek nardatu zuten ene ama. Gainera, aitortu
|
behar da
emazte pollitaren eitea zuela, gaztea, beti irriz eta ongi apailatua. Ez zen harritzeko inguruko gizon guziak ondotik bazituen.
|
|
|
Orduan, balizan sar ahala puska emanik, pleguan edo ez, taxi bat deitu zuen eta joan ginen hitz bat gabe Betharrameko eskolategira, hango diziplinak ongik baizik ez zatala egiten ahal erranik. Ikusi
|
behar zen
zer etxea zen Betharramisten komentia, kartzelan sartu aitzin norbaitek nahi badu jakin askatasun gabeko bizi moldea zer den, joan bedi Betarramisten etxera, berehala jakinean izango da.
|
|
|
Sei urte pasa ditut han, kasik aste ondar eta opor guziak gaztigaturik han berean pasatuz, etxea ikusi gabe, ama aipatu gabe, makila histak bizkarrean gozatuz, beharriak ekinaren ekinez tiratuak
|
behar
baino luzeagoak bainituen, aita heldu zitzaidala bisitatzera hilabetean behin hastean bederen, frixtez, lanez gainditua zelata. Sei urteren buruan jakin ezazue behar bezala moldaturik ateratuko nintzela hortik, hipokrita, gorrotoz hanturik, zentzu gabea, ero-etxean sartzeko prest segidan.
|
|
|
Eta ene ama, ehorzketetan izanen zen ote? Ez luke besterik
|
behar
, bera han izan zedin eta ni ere! Hasteko, bera ez da gomitatua izan ni bezala, eta han izateaz abisa baledi, bekoz beko bi hitzez galdezka nezake zertaz eta nolaz ni gabe lekuak hustu zituen Baina, ez, ez da han izango ez, arrazoi pilik ere ez du horretarako, nondik jakinik hasteko, edota ni bezala, kazeta irakurriz?
|
|
|
Altzifrearen gibelean gordea naiz, ahal bezain umil, doi bat urduri
|
behar bada
ere, hobe dut ez sobera hurbildurik. Euri zafradak gainerat jausten zaizkit, mateletan gaindi kurrituz.
|
|
|
Ez pentsa ere! Gupida eta malkoek baino gehiago, herrak nau honat ekar arazi, eta ere nonbait, soleimendu aire bitxi batek
|
behar bada
. Bai, futitzen naiz, joan dadila azkenean eta betiko!
|
|
|
— Bai, umea, aditzen ditiat, ez nie izutzen, ez nauk heientzat lotsa, koba zuloko aterpean jarrita sua pizturik atxiki
|
behar
diaguk, suak ditik bakarrik urrun egonarazten, ez dituk ez gutaz hurbilduko, hago lasai, hemen nauk zuen begirale, gauden denak elkarrekin...
|
|
|
— ...eskariak
|
behar ditiat
gure arbasoei igorri, han dituk gure zaintzaile, gure sinesteen babesle... arriskua hurbil delarik kearen bidez gorago badoazkik gure galderak, hobeki aditzen gitie... kantuarekin batera...
|
|
|
—.. sua azkar atxiki
|
behar din
orduan?
|
|
|
—... bai, surik gabe gurea egina duk... sua eta aterpea... biak beharrezkoak dituk... arrokaren azpian den lekua, iluna baina segura, nehor ez baita harat hurbiltzen, bakarrik ni eta ni bezalakoak, guk baitakigu norat eta zertarat joan, lurpeetarat... eta lurpeetarat joateko sua
|
behar diagu
... badakik beraz suak zer balio duen...
|
|
|
—... badakik, errana deiat jadanik. Hilotz lurperatu ginian duela bi elurte, basa-idi batek adarkatu zuela eta, behereko arpean datza lurrez eta harkaitzez estalirik, bere senideen ondorat joana
|
behar bada
... ene ar-kide maitea... haren eskasa sentitzen diat barne-barnean... lepoan dudan koilarrea, katamotzaren hortz luze eta haginekin egin zidan berak, bai berak hil katamotzarekin, enetzat bakarrik, beste anitz eme zelarik gure tribuan.. ni nindian hautatu eme-kide... ni bakarrik...
|
|
|
... goiza nekez agertzen duk egun, argi izpiek dudatzen bezala die elurrez estalitako landak ezin argituz, ene barneko ikarak eta daldarak hobeki baizik ez baititut... orain joan
|
behar
diaguk, denek elgarrekin, urrun, iguzkirat buruz...
|
|
|
... baina, azken gauza bat egiteko gelditzen zaitak, eta utzi
|
behar nauk
bakarrik, hixtu-soinua jo behar diat, hitzemana nioan, zeru-gorenetan airean dabilen hegazti basari agur bat egin behar diat, ene senide-arraren arima berekin daramala, haren gogoa goiko hodeietan zehar aira dadin, kearen lanbroen eta lainoen artean murgil dadin... igitu behar diat... ene gorputza mugitu... eskuak gora, ileak harro... suaren itzalak egin mugimenduak jarraiki behar ditiat...
|
|
|
... baina, azken gauza bat egiteko gelditzen zaitak, eta utzi behar nauk bakarrik, hixtu-soinua jo
|
behar diat
, hitzemana nioan, zeru-gorenetan airean dabilen hegazti basari agur bat egin behar diat, ene senide-arraren arima berekin daramala, haren gogoa goiko hodeietan zehar aira dadin, kearen lanbroen eta lainoen artean murgil dadin... igitu behar diat... ene gorputza mugitu... eskuak gora, ileak harro... suaren itzalak egin mugimenduak jarraiki behar ditiat...
|
|
|
... baina, azken gauza bat egiteko gelditzen zaitak, eta utzi behar nauk bakarrik, hixtu-soinua jo behar diat, hitzemana nioan, zeru-gorenetan airean dabilen hegazti basari agur bat egin
|
behar diat
, ene senide-arraren arima berekin daramala, haren gogoa goiko hodeietan zehar aira dadin, kearen lanbroen eta lainoen artean murgil dadin... igitu behar diat... ene gorputza mugitu... eskuak gora, ileak harro... suaren itzalak egin mugimenduak jarraiki behar ditiat...
|
|
|
... baina, azken gauza bat egiteko gelditzen zaitak, eta utzi behar nauk bakarrik, hixtu-soinua jo behar diat, hitzemana nioan, zeru-gorenetan airean dabilen hegazti basari agur bat egin behar diat, ene senide-arraren arima berekin daramala, haren gogoa goiko hodeietan zehar aira dadin, kearen lanbroen eta lainoen artean murgil dadin... igitu
|
behar diat
... ene gorputza mugitu... eskuak gora, ileak harro... suaren itzalak egin mugimenduak jarraiki behar ditiat...
|
|
|
...eta utzi behar nauk bakarrik, hixtu-soinua jo behar diat, hitzemana nioan, zeru-gorenetan airean dabilen hegazti basari agur bat egin behar diat, ene senide-arraren arima berekin daramala, haren gogoa goiko hodeietan zehar aira dadin, kearen lanbroen eta lainoen artean murgil dadin... igitu behar diat... ene gorputza mugitu... eskuak gora, ileak harro... suaren itzalak egin mugimenduak jarraiki
|
behar ditiat
...
|
|
|
Izan ditaike ere delako ibai harek uholde baten medioz barnealde hau kurritu zuen ondotik eta mekanika eta higatze jokoen eraginez eraikia izan zen zutabe hau. Orain hetsia dago lur lehertze batengatik, baina iruditu
|
behar zaizue
gela hau argiz emokatua historiaurreko denbora heietan, eta orduko gizonek bizitegitzat erabiltzen zuketeena, orain erabat ilunpean balin bada ere.
|
|
|
Baina, ez bakarrik jateko edo kalakan aritzeko, zeren eta erran
|
behar da
lehengo gizona ez zela bakarrik ehiztaria, bazuela ere orduko eran" kultura" pixka bat, eta erraz ditake gogoratzea... nahi badituzue" zinez" gogoratu... ilargitsu gau goxo batez... garraren bulta dantzak lagun... kantuz eta musika egiten... bai musika bai, zeren eta ikerketek erakutsi duten bezala, xirula moldeko xixtu batzuk kausituak izan dira, eta segurtatzen ahal dugu, sa...
|
|
|
Artzai-xakur erne eta alai bat bakarrik, ile kuskulatu labur eta harro batez jauntzirik, begiak xorrotx, beharriak erne, ez deus batentzat gorputz guzia daldaran. Haatik, aitortu
|
behar dut
, ni ere besteak bezala, bi-hankadunen zerbitzuko naizela, bainan ez nola nahika, nortasun bitxikoa naizenez, duintasunez beterik, ez baitut beti manatua egiten ostiko zonbaiten hixtuak ez naukalakotz beldurtzen, partikulazki nagusiak adardun edo apodun izakien bila manatzen nauelarik eta nik, horiek ezin soportatuz, uzten baititut nahi dutena egitera.
|
|
|
Jadanik erran badauzuet kanpoan laketago nintzela, barnean izatea ere maite dut eta, partikulazki, apairu denboran, bi hankadunen mahaiaren azpian, oi zer leku aproposa, han baitira denak entzuten, ikusten eta gainera, artetan hexur edo haragi puska batzu ere erortzen. Bainan, eta diozuet hau nehork sekulan ez duela bizi izan, mahai azpiko jokoak begistatzen ditut, horiek bainaute laster ezartzen
|
behar denaren
jakinean. Hala nola, ene sudurraren aintzinean arraren zangoa luzatzen hastelarik eta emeki-emeki emearena kitzikatzen, kasu orduan, zeren eta, bi edo hiru aldiz zangoen harat hunata ikusi eta, irriz pufaka entzuten ditut" bahiza?" eta besteak" ale, goazen" eta brau xutitzen dira kaderak pusatuz edo berdin aurtikiz presaka bezala" Llabri, habil kanporat" ostiko edo erratzaren lotsak erne xutiarazten bainau eta atea ikusi gabe ziuntan pasazen, hixtuak ondoriorik ez dezan izan.
|
|
|
Bezperan, aitak erran zautalarik merkaturat zoala — mutil berri baten bilatzeko menturan — eta hartarako laguntza zerbait
|
behar zuela
, seko erran nion, doi bat espanturekin — ni, ba, jinen nauzu laguntzeko — eta irri erdi trufa batean errantzun zuen
|
|
|
Hauxe zen ixtorioa! ...n bixtan eta lotsadura edo harridurak harturik, deus ezin erran ez egin, nigarrak kasik begietan nintuen, ahalge, beldur, zerbaitetan huts egiten nuela eta nik dakita zer sendimendu nahasten baitzauzkitan barnean, abantxu dolutua zertarako debru merkaturat jin nintzan etabar, daldaran zaldiari lotu nintzan, hura bederen ez zautala berekin emanen — nor debru da gizon zikin eta itsusi hori, zer
|
behar du
gure karrosan sarturik... — enbeiak tiraka aihertzen ninduen ostaturat aitaren ikusteko lehiarekin, bederen zerbaitetaz ohartaraziko nuela — eta sekulan zaldia ere ereman baleza!
|